Chapitre Bale Oko Na Ndo Ni Omene

Ziango Bê na Fango Lege na Batango Ndo ti Jéhovah

Esaïe 20:1-6

1, 2. Kpale wa awakua ti Nzapa aluti na gbele ni na siècle 8 K.N.E., na mingi ti ala aye ti gi batango ndo na mbage ti azo wa?

TONGANA ti so achapitre so ahon awe ti buku so afa, na siècle 8 K.N.E., mara ti Nzapa aluti na gbele mbeni kpale so amu mbito mingi. Azo ti Assyrie so aye ti sa mênë mingi ayeke buba akodoro na peko ti tele. Fade na ngoi ti lo a yeke sala bira na Juda, royaume ti mbongo; a yeke gi tene ti ngoi. Fade azo ti kodoro ni ayeke gi batango ndo na tele ti zo wa? Teti so ala yeke na songo ti mbele na Jéhovah a lingbi ala zia bê na ndo mungo maboko ti lo. (Exode 19:5, 6) A yeke ye so Gbia David asala giriri. Lo tene: “L’Eternel [“Jéhovah,” NW] ayeke Kota Tênë ti mbi, Gbada Ti Bira ti mbi, na Zo Ti Zi mbi.” (2 Samuel 22:2) Ye oko, na siècle 8 K.N.E. a yeke polele so mingi ti azo azia bê pepe na Jéhovah tongana gbada ti bira ti ala. Ala ye ti bi bê na Égypte na Etiopii, na kungo ti tene amara use so ayeke ga mbeni ye ti kanga lege na Assyrie so aye ti mu yâ ti kodoro ti ala. Ala handa tele ti ala ngangu.

² Na lege ti prophète ti lo Isaïe, Jéhovah agboto mê ti mara ti lo so lo yeke gue na gbele kota kpale na gingo ndo ti bata tele na mbage ti Égypte wala ti Etiopii. Atene ti prophète so asû na gbe ti yingo amu mbeni nzoni ye ti manda teti afon lo na a yeke na mbeni kpengba ye ti manda teti e na ndo nene ni ti ziango bê na Jéhovah.

Kodoro ti Tukungo Mênë

3. Fa tongana nyen Assyrie aba giriri na nene ni mingi ngangu ti aturugu ti lo.

³ A hinga giriri azo ti Assyrie teti angangu turugu ti ala. Mbeni buku (Ancient Cities) atene: “Ala voro giriri dutingo na ngangu, na ala tene sambela ti ala gi na gbele akota yanda ti tênë, abamara na akoli-bagara so anengo maboko na gere ti ala, akpangbi ti ngualo ti ala, na ali so akpa ti zo aduti fä ti ngangu, kpengba-be, na hongo na ngangu. Salango bira ayeke la ni kusala ti mara ni, na abua ayeke zia pepe ti pusu azo ti sala bira.” A yeke senge pepe si Nahoum, mbeni prophète ti Mbeti ti Nzapa asala tene ti Ninive, kota gbata ti Assyrie, tongana “kodoro ti mênë.”​—Nahum 3:1.

4. Tongana nyen azo ti Assyrie azia mbito mingi na bê ti ambeni mara?

⁴ Na ngoi ti bira azo ti Assyrie ayeke sala sana mingi na azo. Aye so aleke na ndo ti atênë ti ngoi ni kâ afa aturugu ti Assyrie na guengo na azo so ala gbu na bira na lege ti ayango so ala zia na yâ hon wala aporo ti yanga ti ala. Ala koro lê ti ambeni so ala gbu na bira na alikongo ti ala. Mbeni mbeti afa tene ti hongo na ngangu so na ngoi ni aturugu ti Assyrie afâ ndulu ndulu azo so ala gbu na ngba na ala bungbi ni na gbâ ni use na gigi ti gbata ni: mbeni gbâ ti ali na mbeni ti amaboko na agere. A gbi na wâ amolenge ti azo so ala hon ala na bira. Mbito so salango sana na azo adü na bê amu maboko na azo ti Assyrie na ngoi ti bira, a sala si zo ayeke na ngangu pepe ti luti na gbele aturugu ti ala.

Bira na Tele ti Ashdod

5. Zo wa ayeke giriri kota mokonzi ti Assyrie na ngoi ti Isaïe, na tongana nyen ayeda na tâ tene ti tondo ti Bible na ndo lo?

⁵ Na lâ ti Isaïe, Kodoro-togbia ti Assyrie, na gbe ti Gbia Sargon, asi na kota maïngo kue ti lo.a Teti angu mingi, awakasango ndo adë kite so mokonzi so aduti giriri na fini, teti ala ba mbeni tene oko pepe na ndo ti lo na yâ ambeti ti azo. Ye oko, na nda ni awasenda-mbeso ahasa na gigi aye so angbâ ti da ti Gbia Sargon, na a fa tâ tene ti tondo ti Bible.

6, 7. (a) Peut-être teti aye wa Sargon amu yanga ti sala bira na Ashdod? (b) Ye nyen tingo ti Ashdod aga na ni na ndo amara so angoro Philistie?

⁶ Isaïe afa ndulu peko ti mbeni oko ti aguengo na bira ti Sargon: “Tharthan ague na Asdod, tongana Sargon gbia ti Assyrie ato lo, lo sala bira na Asdod, na lo kamata Asdod.” (Esaïe 20:1)b Ngbanga ti nyen Sargon amu yanga ti sala bira na Ashdod, mbeni gbata ti Philistie? Ti oko ni, Philistie asala beoko na Égypte, na Ashdod, ndo so temple ti Dagon ayeke dä, ayeke na ndo lege so ahon na yanga ti ngu alondo na Égypte asi na Palestine. Tongaso gbata ni ayeke na mbeni nzoni ndo na yâ salango bira. A lingbi ti ba gbungo ni tongana mbeni kozo kapa na hongo Égypte na ngangu. Ti use ni, na lege ti ambeti ti Assyrie, Azouri, gbia ti Ashdod, agbe lingo ti ke Assyrie. Tongaso, Sargon alungula gbia ti kpengba-li so na lo zia na ndo mbata Ahimiti so ayeke ngambe ti Azouri. Ye oko, salango ye tongaso aleke tene kue pepe. Mbeni kengo ndo alondo, na ti so Sargon asala ye na ngangu mingi ahon. Lo mu yanga ti sala bira na Ashdod, so ase kando na tele ni na a kamata ni. A lingbi ti tene so Esaïe 20:1 asala tene ti ye so.

⁷ Tingo ti Ashdod abi vundu na ndo ala so ayeke ndulu na lo, mbilimbili Juda. Jéhovah ahinga so mara ti lo ayeke ndulu ti zia bê ti lo na “tïtî mitele,” tongana Égypte wala Etiopii na mbage ti mbongo. Tongaso, lo hunda na Isaïe ti mu na lege ti mbeni salango ye fä ti gbotongo mê ti ngangu.​—2 Chronique 32:7, 8.

‘Tele na Gere Senge’

8. Kusala ti prophétie wa Isaïe asala na gbe ti yingo ti Nzapa?

⁸ Jéhovah atene na Isaïe: “Mo gue, mo lungula bongo ti mua na mbunda ti mo, na mo lungula poro na gere ti mo.” Isaïe asala ye alingbi na yanga ti Jéhovah. “Esaïe asala tongaso, lo tambela na tele so ayeke senge na gere so ayeke senge.” (Esaïe 20:2) Bongo ti mua ayeke mbeni bongo so awoko pepe so fani mingi aprophète ayeke yü giriri, ngoi na ngoi tongana ala yeke mu mbeni tokua ti gbotongo mê. A yeke yü ni na ngoi ti kpale wala na pekoni so amä ambeni sango ti vundu. (2 aGbia 19:2; Psaume 35:13; Daniel 9:3) Isaïe ayeke tambela biani mbundu, na lege so lo yü bongo oko pepe na tele ti lo? A yeke peut-être tongaso pepe. Tene ti Hébreu so akiri pekoni na “mbundu” a lingbi nga ti sala tene ti mbeni zo so ayü bongo na tele ti lo kue pepe, wala nzoni pepe. (1 Samuel 19:24 [NW], kete tene na gbe ni) Tongaso peut-être Isaïe azi gi bongo ti lo ti ndo ni, na lo bata bongo so, na lâ ni kâ, azo ayeke yü na gbe ti bongo. Fani mingi a fa akoli so agbu ala na ngba na yungo bongo tongaso na ndo atênë so azo ti Assyrie aleke ni.

9. Na lege ti prophétie nda ti salango ye ti Isaïe ayeke nyen?

⁹ A fa na gigi nda ti salango ye ti Isaïe so ayeke nde mingi: “L’Eternel atene, Legeoko tongana boi ti Mbi Esaïe atambela na tele so ayeke senge na gere so ayeke senge ngu ota teti fä na ye ti kpene tene ti Egypte na tene ti Etiopii; tongaso fade gbia ti Assyrie akamata azo ti Egypte na ti Etiopii, fade lo gue na ala na ngba, apendere na ambakoro, fade ala gue na tele so ayeke senge na gere so ayeke senge, na fade bongo ayeke na mbunda ti ala pepe; fade ye so aga ye ti kamela na Egypte.” (Esaïe 20:3, 4) Biani, na yâ ngoi kete fade ayeke gue na azo ti Égypte na Etiopii na ngba. Zo oko ayeke kpe ande pepe. Atä “apendere na ambakoro,” so ti tene amolenge na akangba, fade alungula ye ti ala kue na ague na ala na ngba. Na lege ti tapande ti vundu so, Jéhovah agboto mê ti azo ti Juda so ziango bê ti ala na Égypte nga na Etiopii ayeke duti ande ye ti buba. Tingo ti amara so ayeke gue ande na ala na dutingo ‘tele senge,’ tâ kota kamela teti ala!

Beku Amiro, Pendere Aglisa

10, 11. (a) Fade Juda ayeke sala nyen tongana lo ba so Égypte na Etiopii ayeke na ngangu oko pepe na gbele Assyrie? (b) Peut-être ngbanga ti nyen azo ti Juda aye ti zia beku ti ala na Égypte na Etiopii?

¹⁰ Na pekoni, Jéhovah afa na lege ti prophétie salango ye ti awakua ti lo tongana ala ba ande so Égypte na Etiopii, so ala zia beku na ala tongana ndo ti bata tele, ayeke na ngangu oko pepe na gbele azo ti Assyrie. “Fade bê ti ala adö, na kamela agbu ala, teti Etiopii, beku ti ala, na teti Egypte, gloire ti ala. Fade awakodoro ti yanga ti sese so ayeke na tele ti ngu atene na lâ ni kâ, Ba, so ayeke beku ti e, ala so e kpe na ala ti wara azo ti sala na e na ti zi e na tïtî gbia ti Assyrie, tongaso fade e kpe tongana nyen?”​—Esaïe 20:5, 6.

¹¹ Tongana a haka lo na ngangu ti Égypte na Etiopii, Juda ayeke gi tongana mbeni yanga ti sese so ayeke na tele ti ngu. Peut-être pendere ti Égypte apika bê ti ambeni zo ti “yanga ti sese so ayeke na tele ti ngu”: akota pyramide ti lo, akota temple ti lo, na apendere da so ajardin, ayaka na alende angoro ni. A ba pendere kode ti salango da na Égypte tongana mbeni fä so kodoro akpengba na a yeke ninga lakue. A lingbi ti bi bê pepe so fade afuti kodoro so! Peut-être bê ti aJuif apika nga teti azo ti pikango kokora, apuse, na aturugu ti kpengo na ambarata ti Etiopii.

12. A lingbi Juda azia bê ti lo na zo wa?

¹² Na gbotongo mê so Isaïe amu na lege ti tapande nga na atene ti prophétie ti Jéhovah, ala kue so atene ala yeke sala na Nzapa na aye ti zia bê ti ala na Égypte nga na Etiopii ayeke mbilimbili na ye ti gbungo li dä. A yeke nzoni ahon ti zia bê na Jéhovah na pepe na zo ti sese! (Psaume 25:2; 40:5 [40:4, NW]) Aye ayeke ga na peko ti tele. Juda aba pasi mingi na yâ maboko ti gbia ti Assyrie, na pekoni, mara ni aba temple ti lo nga na kota gbata ti lo so Babylone afuti ni. Ye oko, mbeni “dixième,” mbeni “hale ti nzoni-kue,” angbâ, tongana gunda ti mbeni kota keke. (Esaïe 6:13) Tongana ngoi ni asi, fade tokua ti Isaïe ayeke kpengba mingi mabe ti kete bungbi so angbâ ti zia bê ti lo na Jéhovah!

Zia Bê ti Mo na Jéhovah

13. Akpale wa azo kue ayeke wara ni laso, atä ala yeke awamabe wala pepe?

¹³ Gbotongo mê ti buku ti Isaïe na ndo buba ti ziango bê na Égypte nga na Etiopii ayeke pepe gi senge tene ti mbaï. Lo lingbi ti mu maboko na e laso. E duti na “ngoi ti kpale na ti ngangu.” (2 Timothée 3:1, NW) Akpale ti nginza, nzinga so amu ndo kue, aye ti poroso so aluti mbilimbili pepe, akpale ti yâ ti kodoro, akete nga na akota bira asala ye ti sioni mingi, gi pepe na ndo ala so ake komandema ti Nzapa, me nga na ndo awavorongo Jéhovah. Tongaso, tene so ayeke na gbele zo oko oko ayeke so: ‘Fade mbi gi maboko na mbage ti zo wa?’

14. Ngbanga ti nyen a lingbi e zia bê ti e gi na Jéhovah?

¹⁴ Peut-être bê ti ambeni zo apika teti ndara ti awakode ti konomi, azo ti poroso, wala awasendaye, so afa so ala lingbi ti leke akpale ti zo na lege ti ndara na senda-kode ti azo. Ye oko, Bible atene polele: “Ti bata tele ti mo na yâ L’Eternel ayeke nzoni ahon ti zia bê ti mo na amokonzi.” (Psaume 118:9) Fade aye kue so azo aleke ti zia na siriri nga na nzoni dutingo ayeke lï ngu ngbanga ti nda ti tene so prophète Jérémie afa: “O L’Eternel, mbi hinga lege ti zo ayeke na tïtî lo mveni pepe; na a yeke na bê ti zo so atambela ti fa lege na gere ti lo nga pepe.”​—Jérémie 10:23.

15. Oko beku teti azo so ayeke na kpale ayeke na ndo wa?

¹⁵ Tongaso a yeke kota ye ti tene awakua ti Nzapa azia lege pepe si ngangu wala ndara so a ba a tene sese ayeke na ni adö bê ti ala ahon ndo ni. (Psaume 33:10; 1 aCorinthien 3:19, 20) Oko beku teti azo so ayeke na yâ ti kpale ayeke na maboko ti Wasalango ye, Jéhovah. Fade a sö ala so azia bê ti ala na lo. Teti bazengele Jean asû na mbeti na gbe ti yingo, “sese ni ayeke hon, na nzala ni nga, me zo so asala ye so bê ti Nzapa aye, lo ngbâ lakue lakue.”​—1 Jean 2:17, NW.

[Akete tene na gbe ni]

[Foto na lembeti 209]

Azo ti Assyrie ayeke koro giriri lê ti ambeni zo so ala gbu na bira

[Foto na lembeti 213]

Bê ti ambeni alingbi ti dö na gbele akota ye so azo asala, me a yeke nzoni ahon ti zia bê na Jéhovah