Gbiango ti “Lege ti Vorongo ti aChrétien” Nzapa Ayeda na Ni?

TARA ti ba kete so mo hunda na mbeni wasalango dessin ti sala dessin ti mo. Tongana lo hunzi kua ti lo awe, bê ti mo adö; ye ni akpa mo ngangu mingi. Mo bi bê na amolenge na atarä ti mo, nga na atarä ti ala na bango dessin ni na kota baba.

Ye oko, awagame kete na pekoni, mbeni oko ti atarä ti mo aba so na ndo dessin ni kuali so ayeke mingi pepe na ndole ti mo ayekia zo pepe, tongaso lo zia kuali dä. Mbeni nde aye pepe lekengo hôn ni, tongaso lo sala si agbian ni. Ambeni “gbiango ye ti sala si a duti nzoni ahon” aga na pekoni na lege ti awagame so aga na peko ti tele, tongaso na nda ni dessin akpa mo mingi pepe. Tongana mo hinga ye so ayeke si ande, bibe ti mo ayeke duti tongana nyen? Bê ti mo ayeke so biani.

Ye ti vundu ni ayeke so, tapande ti dessin ni so ayeke biani tapande ti église ti azo so atene ala yeke Chrétien gi na yanga. Mbaï afa so ngoi kete na peko ti kui ti abazengele ti Christ, “Lege ti vorongo ti aChrétien” ato nda ti gbian, gi tongana ti so Bible asala tene ni kozoni.​—Matthieu 13:24-30, 37-43; Kusala 20:30.a

Biani, a yeke tâ na lege ni ti sala ye alingbi na akpengba-ndia ti Bible na yâ akodoro nga angoi nde nde. Me, a yeke mbeni tene nde ti gbian afango ye ti Bible ti lingbi na abibe so azo mingi ayeda na ni. Ye oko, a yeke mbilimbili ye so asi. Na tapande, ba aye so a gbian na yâ akota tene mingi.

Église Asala Beoko na Letäa

Jésus afa giriri so yanga-ti-komande, wala Royaume ti lo, ayeke ti yayu so na ngoi ni a yeke futi ande ayanga-ti-komande kue ti azo na a komande na ndo sese. (Daniel 2:44; Matthieu 6:9, 10) A yeke komande pepe na lege ti abungbi ti poroso ti azo. Jésus atene: “Royaume ti mbi ayeke mbage ti sese so pepe.” (Jean 17:16, NW; 18:36) Tongaso, atä so adisciple ti Jésus ayeke kpe ndia, ala duti yongoro na tene ti poroso.

Ye oko, ti si na ngoi ti Constantin Togbia ti Rome na siècle osio ni, mingi ti azo so atene ala yeke Chrétien gi na yanga aku gbä kiringo ti Christ, nga lekengo gere ti Royaume ti Nzapa. Yeke yeke, bango ndo ti ala na mbage ti poroso agbian. Mbeni buku (Europe​—A History) atene: “Kozoni na Constantin, aChrétien agi pepe ti wara ngangu [ti poroso] ti maï kusala ti ala. Na peko ti Constantin, Lege ti vorongo ti aChrétien nga na poroso asala kusala maboko na maboko.” Lege ti vorongo ti aChrétien so a kiri agbian ni aga lege ti vorongo ti “sese kue,” wala ti “catholique” ti Kodoro-togbia ti Rome.

Kota bakari (Great Ages of Man) atene ngbanga ti salango beoko ti Église na Letäa, ti si “na ngu 385 N.E., gi angu 80 na peko ti ndangba kota salango ngangu na aChrétien, Église mveni ato nda ti fâ azo so ake tene ti mabe ti lo, nga amokonzi ti lo ayeke na ngangu so aga ndulu ti lingbi na ti atogbia.” Tongaso mbeni ngoi ato nda ni, so a sala kusala na épée ti gbian mabe ti zo ahon ti ga na lo yeke ti yeda na tene ni, nga bungbi ti amokonzi so ayeke na kota iri nga na nzala mingi ti ngangu ti komande aga na place ti asenge wafango tene ti kozo siècle. (Matthieu 23:9, 10; 28:19, 20) Wasungo-mbaï H. G. Wells asala tene ti “akota kangbi so ayeke na popo ti” Lege ti vorongo ti aChrétien ti siècle osio ni “na fango ye ti Jésus ti Nazareth.” “Akota kangbi” so andu même akozo gere ti fango ye na ndo Nzapa nga na Christ.

A Kiri A Fa Nzapa Nde

Christ na adisciple ti lo afa so “Nzapa ayeke gi oko, Babâ mveni,” so a hinga lo nde na iri ti lo mveni, Jéhovah, so asigigi ndulu na fani 7 000 na yâ akozo mbeti ti Bible so asû na maboko. (1 aCorinthien 8:6; Psaume 83:19 [83:18, NW]) Nzapa asala Jésus; lo yeke “Kozo ti acréature kue,” tongana ti so Douay, Bible ti aCatholique, atene na aColossien 1:15. Tongaso, tongana mbeni zo so a leke lo lekengo, Jésus atene polele: “Babâ ayeke kota ahon Mbi.”​—Jean 14:28.

Me na siècle ota ni, ambeni mokonzi ti vorongo so ayeke na ngangu mingi, so andoye fango ye ti wasenda-ndara Platon, mbeni Grec na païen, ato nda ti fa Nzapa nde ti lingbi na tene ti nzapa ti li ota. Na yâ asiècle so aga na pekoni, kota tene ti mabe so aluti na ndo Bible pepe ayä Jésus ti lingbi na Jéhovah nga a sala si yingo ti nzoni-kue ti Nzapa, wala ngangu ti sala kusala, aga mbeni zo.

Na ndo yengo dä ti église na tene ti nzapa ti li ota, mbeni kota bakari (New Catholic Encyclopedia) atene: “Tene ‘Nzapa oko na yâ Azo ota’ agbu sese la ni nzoni pepe, na biani atingbi ni kue pepe na fini ti Chrétien nga na tene ti mabe ti lo, kozoni na hunzingo ti siècle 4 ni. Me a yeke mbilimbili tene so si alingbi kozoni na iri ti Kota tene ti mabe ti nzapa ti li ota. Na popo ti Ababâ ti Église, mbeni ye oko so aga même ndulu na mara ti bango ndo tongaso ayeke dä pepe.”

Legeoko nga, mbeni kota bakari nde (The Encyclopedia Americana) atene: “Tene ti nzapa ti li ota ti siècle osio ni afa na gigi pepe tâ fango ye ti aChrétien ti kozo siècle na ndo dutingo ti Nzapa; nde na so, a hon yongoro na fango ye so.” The Oxford Companion to the Bible adi iri ti Nzapa ti li ota mbeni oko ti gbâ ti “atene ti mabe so aba gigi na peko.” Ye oko, Nzapa ti li ota ayeke pepe gi oko tene ti a-païen so église akamata ni.

A Kiri A Fa Âme Nde

Laso, azo mingi atene so zo ayeke na mbeni âme so alingbi ti kui pepe so angbâ na fini na peko ti kuâ ti mitele. Me mo hinga so fango ye ti église so ayeke nga mbeni ye so azia na ndo ni na pekoni? Jésus afa tâ tene ti Bible so atene akinda “ahinga ye oko pepe,” so ala yeke lango, tongana a lingbi ti tene tongaso. (Zo-ti-fa-tene 9:5; Jean 11:11-13) A yeke kiri fini na zo na lege ti londongo ti awakinda, mbeni ‘kiringo ti luti na nduzu’ na peko ti lango ti kuâ. (Jean 5:28, 29) Tongana mbeni âme so alingbi ti kui pepe ayeke dä, a hunda pepe ti wara londongo ti awakinda, teti so ngangu ti kui oko pepe akanga lege na kuâ.

Jésus afa même na gigi fango ye ti Bible ti londongo ti awakinda na yango azo na popo ti akinda. Ba tapande ti Lazare so akui teti lango osio. Tongana Jésus ayä lo, Lazare asigigi na yâ du-kua na fini, mbeni zo so ayeke hu pupu. Mbeni âme so alingbi ti kui pepe alondo pepe na yayu, na ndo so a wara kota ngia, ti lï mbeni na yâ tele ti lo tongana Lazare azingo na popo ti awakinda. Tongana a yeke tongaso la ni, ka a yeke ngangu ti tene Jésus asala be-nzoni na yango lo na popo ti awakinda!​—Jean 11:39, 43, 44.

Tongaso, lingu ti tene ti âme so alingbi ti kui pepe ayeke nyen? Mbeni bakari (The Westminster Dictionary of Christian Theology) atene so tene ni “alondo mingi na senda-ndara ti Grèce, pepe na lege ti mbeni fango ye ti Bible.” Mbeni kota bakari (The Jewish Encyclopedia) afa nda ni: “Tene ti mabe so atene âme angbâ na fini na peko ti futingo ti mitele ayeke mbeni tene ti senda-ndara wala salango tene senge senge ti azo ti gingo nda ti alege ti vorongo, na pepe gi tene ti mabe, nga a fa ni polele na mbeni ndo oko pepe na yâ Ambeti ti Nzoni-kue.”

Fani mingi, tene ti wataka oko ayeke ga na mbeni nde, na a yeke tâ tene na ndo fango ye ti âme so alingbi ti kui pepe. A zi lege na tene ti a-païen ti pasi ti lakue lakue na yâ mbeni enfer ti wâ.b Ye oko, Bible atene polele so “futa ti siokpari ayeke kui,” pepe pasi ti lakue lakue. (aRomain 6:23) Tongaso, na fango peko ti londongo ti awakinda, King James Version atene: “Ngu-ingo azi akinda so ayeke na yâ lo; na kui nga na enfer azi akinda so ayeke na yâ ala.” Legeoko nga, Bible ti Douay atene so “ngu-ingo . . . na kui nga na enfer azi akinda ti ala.” Biani, ti tene ni ndulu, azo so ayeke na yâ enfer ayeke akinda, ‘ala lango,’ tongana ti so Jésus atene.​—Apocalypse 20:13.

Mo mä na bê biani so fango ye ti pasi ti lakue lakue na yâ enfer ti wâ agboto azo ndulu na Nzapa? A yeke ngangu. Ti azo so ayeke mbilimbili nga ayeke na ndoye, ye so ayeke mbeni sioni bibe! Nde na so, Bible afa so “Nzapa ayeke ndoye” nga salango sana, même na anyama, ayeke ye so ayeke sioni mingi na lê ti lo.​—1 Jean 4:8; aProverbe 12:10; Jérémie 7:31; Jonas 4:11.

Gbiango “Dessin” Ni Laso

Gbiango ye na ndo Nzapa nga na Lege ti vorongo ti aChrétien angbâ juska laso. Ade ti ninga pepe, mbeni wafango ye na ndo lege ti vorongo afa peko ti kota papa na yâ église ti lo ti aProtestant tongana mbeni papa so, na mbage, atingbi “kozoni ngangu ti Bible na ti tene ti mabe na tele ti ngangu ti abibe ti azo so ayeke nde na Bible. Nga na popo ti be-biani ti église na Christ tongana Seigneur nga na lekengo lakue Lege ti vorongo ti aChrétien ti lingbi na bibe ti angoi nde nde. Tâ gunda ti tene ni ayeke so: Zo wa ayeke leke programme teti église . . . Ambeti ti Nzoni-kue wala abibe so ahon ndo ni na mbeni ngoi?”

Ye ti vundu ni ayeke so, “abibe so ahon ndo ni na mbeni ngoi” angbâ lakue ti mu kozo ndo. Na tapande, a yeke ye ti honde pepe so mingi ti a-église agbian bango ndo ti ala na ndo atene nde nde si ala kpa azo so ayeke gue na li nga ayeda na aye kue. Mbilimbili na ndo atene ti salango ye nzoni, a lingbi ti tene so a-église azi lege na aye mingi, tongana ti so a sala tene ni na yâ kozo article ni. Ye oko, Bible afa polele so pitan, lango sioni, nga bungbingo koli na koli wala wali na wali ayeke akota siokpari na lê ti Nzapa nga ala so ayeke sala mara ti asiokpari tongaso fade “aga ahéritier ti royaume ti Nzapa pepe.”​—1 aCorinthien 6:9, 10; Matthieu 5:27-32; aRomain 1:26, 27.

Na ngoi so bazengele Paul asû atene so afa pekoni na nduzu ge, sese ti aGrec na ti aRomain so angoro lo asi singo na mara ti asioye nde nde. Paul alingbi fade ti tene: ‘Biani, Nzapa asala giriri si Sodome na Gomorrhe aga mbi-wa teti akota siokpari ti pitan, me a sala angu 2 000 awe! Biani a lingbi pepe na ngoi ti hingango ye so.’ Ye oko, lo gi pepe ti fa nda ti tene ni nde; lo ke ti buba tâ tene ti Bible.​—aGalate 5:19-23.

Bi Lê na Tâ “Dessin” Ni

Na salango tene na amokonzi ti lege ti vorongo ti aJuif ti ngoi ti lo, Jésus atene so vorongo ti ala ayeke la ni ‘senge senge teti ala fa na azo andia ti azo.’ (Matthieu 15:9) Amokonzi ti lege ti vorongo so asala oko ye so na Ndia ti Jéhovah so amu na lege ti Moïse legeoko tongana ti so amokonzi ti Chrétienté asala la ni na fango ye ti Christ, na so ala ngbâ ti sala lakue, ala zia aye ti akotara tongana mbamba na ndo tâ tene ti Nzapa. Me Jésus azi aye ti wataka kue teti nzoni ti azo ti bê ti mbilimbili. (Marc 7:7-13) Jésus afa tâ tene, atä a nzere na azo kue wala pepe. Tene ti Nzapa ayeke lakue gunda ti salango ye ti lo.​—Jean 17:17.

So kota kangbi na popo ti Jésus na mingi ti azo so atene ala yeke Chrétien ti laso! Biani, Bible atene kozoni: “Fade azo ayeke duti na kota nzala ti afini ye na akamata . . . awafango ye alingbi na nzala ti bê ti ala mveni; nga na pekoni, a hon ti mä tâ tene, fade ala yeke bi lê na atene ti pande.” (2 Timothée 4:3, 4, Bible de Jérusalem) Mara ti “atene ti pande” tongaso, so e ba ambeni oko oko na popo ni awe, ayeke futi zo na lege ti yingo, na ngoi so tâ tene ti Bible akpengba zo, na a gue na zo na fini ti lakue lakue. A yeke tâ tene so si aTémoin ti Jéhovah awa mo ti gi nda ni.​—Jean 4:24; 8:32; 17:3.

[Akete Tene na Gbe Ni]

[Encadré/Foto na lembeti 7]

Gunda ti Iri Chrétien

Teti ndulu na angu bale oko na peko ti kui ti Jésus, a hinga adisciple ti lo tongana azo so ayeke ti “Lege so.” (Kusala 9:2; 19:9, 23; 22:4) Ngbanga ti nyen? Ngbanga ti so lege ti fini ti ala aluti na ndo mabe na Jésus Christ, so ayeke “lege ni na tâ tene na fini.” (Jean 14:6, NW) Na pekoni, ngoi kete na peko ti ngu 44 N.E., na Antioche ti Syrie, ‘na lege ti ye so Nzapa aleke,’ a di iri ti adisciple ti Jésus “aChrétien.” (Kusala 11:26, NW) Fade fade, azo asala kusala na iri so, même na popo ti azo ti komande. (Kusala 26:28) Fini iri so agbian pepe lege ti fini ti aChrétien, so angbâ lakue ti leke ni alingbi na tapande ti Christ.​—1 Pierre 2:21.

[Afoto na lembeti 7]

Na lege ti fango ye ti ala na gbele azo kue, aTémoin ti Jéhovah agboto lê ti azo na ndo Tene ti Nzapa, Bible

[Lingu ti foto na lembeti 4]

Ota na gati: United Nations/Photo ti Saw Lwin