Zo So Jésus Ayeke Biani

NA PEKO ti so abazengele ti lo afa ye so azo atene na ndo lo, Jésus ahunda na ala: “Me i tene Mbi yeke Zo nyen?” Évangile ti Matthieu afa peko ti kiringo tene ti bazengele Pierre: “Mo yeke Christ, Molenge Ti Nzapa so ayeke na fini.” (Matthieu 16:15, 16) Ambeni ayeke nga na oko bibe so. Nathanaël, so na pekoni aga mbeni oko ti abazengele, atene na Jésus: “Rabbi, Mo yeke Molenge Ti Nzapa! Mo yeke Gbia ti Israël!” (Jean 1:49) Jésus mveni asala tene ti kota kungba ti lo: “Mbi yeke lege ni na tâ tene na fini. Zo oko aga na Babâ pepe tongana a yeke na lege ti mbi pepe.” (Jean 14:6, NW) Na angoi nde nde, lo sala tene ti lo mveni tongana “Molenge Ti Nzapa.” (Jean 5:24, 25; 11:4) Na lo sala akusala ti kpene, lo zingo même akinda, ti fa so tene ni ayeke tâ tene.

Akite so Aluti Nzoni?

Me e lingbi ti zia bê ti e biani na ndo aye so a-Évangile atene na ndo Jésus? Ala fa mbilimbili zo so Jésus ayeke biani wala tâ Jésus ni? Frederick F. Bruce, wafango nda ti atene ti kite na ndo Bible na Da Senda-gi ti Manchester, Angleterre, so ayeke na fini mbeni pepe, atene: “Mingi ni a lingbi pepe ti fa na lege ti aye so mbaï afa nga na yâ akete kete ye dutingo tâ tene ti mbeni ngbele mbeti, atä a yeke na yâ Bible wala pepe. Ti hinga so wasungo-mbaï ni ayeke mingi ni mbeni zo so a lingbi ti zia bê na lo ayeke ye so a hunda; tongana a yeke tongaso, e lingbi ti tene so akete kete ye so lo tene ayeke tâ tene. . . . A yeke pepe ngbanga ti so aChrétien aba Testament ti Fini tongana mbeti ti ‘nzoni-kue’ si a lingbi a zia bê mingi pepe na mbaï so ayeke na yâ ni.”

Na peko ti so lo ba atene ti kite na ndo Jésus tongana ti so a fa lo na yâ a-Évangile, James R. Edwards, wafango ye na ndo lege ti vorongo na Kota Da-mbeti ti Jamestown, Dakota ti Banga, États-Unis ti Amerika, asû na mbeti: “E lingbi ti tene na bê kue so a-Évangile abata mbeni kota wungo ti afä nde nde so afa na gigi tâ tene na ndo Jésus. . . . Kiringo tene so ayeke biani tâ na lege ni na hundango tene ngbanga ti nyen a-Évangile afa Jésus tongana ti so ala sala ni ayeke ngbanga ti so a fa mbilimbili zo so Jésus ayeke giriri. A-Évangile abata na be-biani bango ndo so adisciple ti lo angbâ na ni na mbage ti lo, so a yeke biani Nzapa si ato lo na amu ngangu na lo ti duti Molenge na Wakua ti Lo.”a

Ala Yeke Gi Jésus

Ti ambeti so aluti pepe na ndo Bible so a sala tene ti Jésus Christ ayeke tongana nyen? A ba ni tongana nyen? A wara na yâ abuku ti Tacite, Suétone, Josèphe, Pline le Jeune, nga na ambeni wasungo-mbeti ti giriri gbâ ti atene na ndo ti Jésus. Na ndo ala, bakari ti ngu 1995 (The New Encyclopædia Britannica) atene: “Atene so a sû ni nde nde afa so, giriri, même awato ti lege ti vorongo ti aChrétien adë kite lâ oko pepe na tâ dutingo ti Jésus, dutingo so a dë gaba na ndo ni ti kozoni na hunzingo ti siècle 18 ni, na ngoi ti siècle 19 ni, nga na tongo nda ti siècle 20 ni, na dengo gaba ni aluti na ndo ye so nda ni ayeke pepe.”

Mawa ni ayeke so, na yâ gingo ti ala ti hinga ye na ndo “tâ” Jésus wala Jésus “ti mbaï,” a ba so awandara ti ngoi ti e ahonde tâ mara ti zo so Jésus ayeke na peko ti gbâ ti atene so aluti nzoni pepe, adengo kite senge senge, nga na atene so gunda ni ayeke dä pepe. So ti tene, ala yeke na gunda ti sigingo na atene ti pande so na lege ti wataka ala bi na li ti azo so asû a-Évangile. Teti so ambeni ayeke na kota nzala ti tene iri ti ala awu na ti fa so ala si asigigi na mbeni fini tene so apika bê, ala gi mbilimbili pepe nda ti ye so afa biani na ndo Jésus. Nga na oko ngoi ni, ala sigigi na mbeni “Jésus” so ala mveni aleke ni na lege ti ndara ti ala senge.

Ti ala so aye ti gi lo, ala lingbi ti wara tâ Jésus na yâ Bible. Luc Johnson, wafango nda ti Testament ti Fini nga na ando so lege ti vorongo ti Chrétien alondo dä na Ekole ti Senda-nzapa ti Candler na Da Senda-gi ti Emory, atene so agingo nda ti ye mingi na ndo Jésus ti mbaï akanga lê na ndo tâ ye so Bible aye ti fa. Lo tene so a yeke peut-être nzoni ti gi ti ba ye so angoro fini nga ngoi ti Jésus na lege ti senda-duti, poroso, senda-zo, nga na ti ngobo ti salango ye. Ye oko, lo kiri lo tene so ti hinga ye so awandara ahiri ni Jésus ti mbaï “ayeke pepe ye so Mbeti ti Nzapa afa,” so “a bi bê mingi ahon ti fa salango ye ti Jésus,” tokua ti lo, nga na kusala ti lo tongana Watongo zo. Tongaso, tâ salango ye nga na tokua ti Jésus ayeke la ni so wa?

Zo so Jésus Ayeke Biani

A-Évangile, ambaï ti Bible osio so asala tene ti fini ti Jésus, afa mbeni koli so afa na gigi kota nzobe. Salango mawa na be-nzoni apusu Jésus ti mu maboko na azo so ahu pono ti kobela, ti ziba, nga na ambeni ye ti vundu nde. (Matthieu 9:36; 14:14; 20:34) Kuâ ti ndeko ti lo Lazare nga vundu so kuâ ni asala na ndo aita ti Lazare ti wali apusu Jésus ti ‘bima na bê ti lo na ti toto na ngule.’ (Jean 11:32-36) Biani, a-Évangile afa abibe nde nde so Jésus ayeke na ni, abibe tongana be-nzoni so lo fa na mbeni zo so buruma asala lo, kota wâ teti nzoni maïngo ti aye ti adisciple ti lo, ngonzo na mbage ti azo ti ndia so asala ye na nzobe pepe, nga vundu teti so Jérusalem ake Messie ni.

Tongana Jésus asala mbeni ye ti kpene, fani mingi lo gboto lê na ndo ye so zo ni mveni ayeke sala na ngoi ni: “Mabe ti mo asala si mo ga nzoni awe.” (Matthieu 9:22) Lo gonda Nathanaël tongana “tâ zo ti Israël,” lo tene: “Tene ti handa ayeke na yâ lo pepe!” (Jean 1:47) Mbeni lâ, tongana ambeni zo aba so ngele ti matabisi so mbeni wali amu ti fa bê ti kiri singila ti lo akono mingi ahon, Jésus amu mbage ti lo na lo tene so azo ayeke dabe ala teti ngoi mingi na ye ti nzobe so lo sala. (Matthieu 26:6-13) Lo fa na adisciple ti lo so lo yeke mbeni tâ kamarade so ayeke na nzobe, na lo “ndoye ala juska na nda ni.”​—Jean 13:1; 15:11-15.

A-Évangile ni afa nga so Jésus ahinga aye so atia mingi ti azo so lo tingbi na ala. Atä so lo yeke sala tene na mbeni wali na tele ti mbeni dungu, na mbeni wafango lege ti vorongo na yâ mbeni yaka, wala na mbeni wagbungo susu na tele ti ngu, lo ndu bê ti ala fade fade. Na peko ti so Jésus asala akozo tene ti lo, mingi ti azo so afa atene ti gbe bê ti ala na lo. Lo pika bê ti ala. Atä so azo ti ngoi ti lo akpe ti ga ndulu na akota zo so ayeke na ngangu ti komande, ti Jésus azo mingi angoro na tele ti lo. Ala ye la ni ti duti na tele ti Jésus; bê ti ala anzere tongana ala yeke ndulu na lo. Amolenge ayeke na ngia na tele ti lo, na tongana lo mu mbeni molenge tongana tapande, lo zia si molenge ni aluti gi pepe na gbele adisciple ti lo me lo “kamata lo na tïtî Lo.” (Marc 9:36; 10:13-16) Biani, a-Évangile afa Jésus tongana mbeni koli so pendere salango ye ti lo agboto azo ndulu na lo si ambeni angbâ teti lango ota gi ti mä atene ti lo so agbu bê.​—Matthieu 15:32.

Dutingo mbilimbili-kue ti Jésus asala pepe si lo kasa ndo ahon ndo ni wala lo sala ye na baba nga lo komande na ngangu azo so ayeke mbilimbili-kue pepe so asi na siokpari, azo so lo duti na tele ti ala na lo fa tene na ala. (Matthieu 9:10-13; 21:31, 32; Luc 7:36-48; 15:1-32; 18:9-14) Jésus ahunda ye mingi na azo lâ oko pepe. Lo zia mbeni ye na ndo anengo kungba ti ala pepe. Nde na so, lo tene: “I ga na mbi, i kue so i sala kusala na vundu . . . na fade mbi mu na i lege ti hu tele.” Adisciple ti lo aba so lo ‘sala ye na ngangu pepe na lo yeke na be-ti-molenge’; joug ti lo ayeke ngangu pepe, na kungba ti lo ane pepe.​—Matthieu 11:28-30, NW.

A lingbi ti ba so ambaï ti a-Évangile atene tâ tene na ndo salango ye ti Jésus. A yeke duti kete ye pepe teti azo osio ti sigigi na mbeni zo so ayeke nde mingi nga na pekoni ti fa asalango ye ti lo so ague kue oko na yâ ambaï osio so. A yeke duti ngangu mingi teti awasungo-mbeti osio ti sala tene ti mbeni zo oko na lege ni na ti fa asalango ye ti lo so ague kue oko tongana zo ni aduti biani na fini lâ oko pepe.

Wasungo-mbaï Michael Grant ahunda mbeni tene so apusu zo ti gbu li: “A lingbi ti duti tongana nyen so, na yâ ambeti ti Évangile kue, a sala tene ti mbeni maseka koli so ayeke pendere, so atambela senge na popo ti amara ti awali nde nde, so na popo ti ala ambeni ayeke na nzoni tambela oko pepe, na a mä mbeni tene oko pepe ti nzala ti bê, ti salango ye so ayeke kirikiri wala so aso bê na ndo lo, nga, na ngoi kue, lo bata mbeni salango ye ti lo ti be-biani?” Kiringo tene so ayeke na lege ni ayeke so: mara ti koli tongaso aduti ando biani na fini na lo sala ye tongana ti so Bible afa na ndo lo.

Tâ Jésus na Kekereke ti Mo

Na tele ti fango tâ fini ti Jésus na ngoi so lo de na sese, Bible afa so lo yeke na fini kozoni si lo ga zo tongana Molenge ti Nzapa ngengele oko, “kozo ti ye kue so Nzapa acréé.”. (aColossien 1:15) Asiècle 20 kozoni, Nzapa amu fini ti Molenge ti lo so ayeke na yayu na lo zia ni na yâ ti mbeni masia so ayeke Juif si a dü lo tongana zo. (Matthieu 1:18) Na ngoi ti kusala ti lo na ndo sese, Jésus afa tene ti Royaume ti Nzapa tongana oko beku teti azo so ayeke na yâ kpale, na lo manda ye na adisciple ti lo ti ngbâ ti sala kusala ti fango tene so.​—Matthieu 4:17; 10:5-7; 28:19, 20.

Na lango 14 ti Nisan (ndulu na kozo lango ti avril), ngu 33 N.E., a gbu Jésus, a gue na lo na gbele ngbanga, a dë ngbanga na li ti lo, na a fâ lo na ndo tene ti wataka so atene lo pusu azo ti gi ti kinda ngorogbia. (Matthieu 26:18-20, Mt26:48–27:50) Kui ti Jésus asala kusala tongana mbeni kota ngele, so azi na gbe ti siokpari azo so amä na bê na tongaso a zi lege na azo kue so afa na gigi mabe na yâ lo ti wara fini ti lakue lakue. (aRomain 3:23, 24; 1 Jean 2:2) Na lango 16 ti Nisan, a zingo Jésus na popo ti awakinda, nga ngoi kete na pekoni lo kiri na yayu. (Marc 16:1-8; Luc 24:50-53; Kusala 1:6-9) Tongana Gbia so Jéhovah ahiri lo na kusala, Jésus so a yä lo na popo ti awakinda ayeke na ngangu kue ti sala si ye so Nzapa aleke ando teti azo aga tâ tene. (Esaïe 9:5, 6 [9:6, 7, NW]; Luc 1:32, 33) Biani, Bible afa Jésus tongana tâ kpengba zo so ayeke sala si aye so Nzapa aleke ti sala aga tâ tene.

Na kozo siècle, azo mingi ayeda na Jésus teti ye so lo yeke, Messie ti zendo ni, wala Christ, so a to lo na sese ti fa mbilimbili ti kota yanga-ti-komande ti Jéhovah na ti mu fini ti lo tongana kota ngele teti azo. (Matthieu 20:28; Luc 2:25-32; Jean 17:25, 26; 18:37) Na gbele kota salango ngangu, a yeke duti ngangu na azo ti ga adisciple ti Jésus tongana ala hinga mbilimbili pepe zo so lo yeke. Na mbito pepe nga na wâ, ala sala kusala so lo mu na ala, ti “sala si azo na popo ti amara kue aga adisciple.”​—Matthieu 28:19, NW.

Laso, aChrétien kutu mingi ti bê ti mbilimbili na so amanda Bible nzoni ahinga so Jésus ayeke pepe gi mbeni senge zo ti pande. Ala ba lo tongana Gbia so Nzapa azia na ndo mbata ti Royaume so a leke gere ni na yayu, so aga ndulu ti komande na ndo sese nga na akusala ti lo kue. Ngorogbia ti Nzapa so ayeke mbeni tene so anzere na bê ti azo teti lo zê ti lungula akpale kue ti sese. Atâ Chrétien afa na gigi so na be-biani ala mu mbage ti Gbia so Jéhovah asoro na fango “nzo tene ti royaume so” na azo.​—Matthieu 24:14, NW.

Ala so amu mbage ti Royaume so Christ, Molenge ti Nzapa so ayeke na fini, akomande ni ayeke wara ande adeba nzoni ti lakue lakue. Mo lingbi ti wara adeba nzoni so nga! Awasalango mbeti so ayeke duti ande na ngia ti mu maboko na mo ti hinga tâ Jésus.

[Kete Tene na Gbe Ni]

[Encadré/Foto na lembeti 6]

Atene ti Ambeni Zo Nde

“Mbi ba Jésus ti Nazareth tongana oko ti akota wafango ye so sese awara. . . . Mbi yeke tene na aHindou so mbeni ye ayeke tia fini ti ala tongana ala manda pepe na yekiango ndo afango ye ti Jésus.” Mohandas K. Gandhi, Tokua ti Jésus Christ (Angl.).

“Mbeni zo so ayeke nde mingi, so alingbi kue, so salango ye ti lo ague lakue oko, so ayeke mbilimbili-kue, so ayeke biani zo me so kode ti lo ahon mingi ti tanga ti azo kue, alingbi pepe ti duti mbeni ye ti handa na ti wataka. . . . A hunda mbeni zo so ayeke kota ahon Jésus ti sigigi na mbeni Jésus.” Philip Schaff, Histoire de l’Église chrétienne (Angl.).

“Ti tene mbeni kete bungbi ti asenge zo, na yâ wagame oko, asigigi na li ti ala mbeni zo ti ngangu na ti nzoni ahon, mbeni lege ti tambela so ayeke kota ahon, mbeni lege ti salango songo ti aita so awu na kode, a yeke duti mbeni ye ti kpene so a yeke ngangu ti mä na bê na ni ahon aye ti kpene so a sala tene ni na yâ a-Évangile.” Will Durant, César et le Christ.

“Na bingo bê na azo mingi so aduti biani na fini so atara na awara lege pepe ti sigigi na alege ti vorongo, a lingbi ti duti ngangu ti hinga tongana nyen mbeni bungbi ti vorongo so amu ndo ti sese kue aba gigi na lege ti mbeni zo so aduti na fini lâ oko pepe, so a leke tene ti lo giriri gi ti sala sabango ni.” Gregg Easterbrook, Beside Still Waters.

‘Tongana mbeni wagingo nda ti mbaï, mbi mä biani na bê so a-Évangile ayeke ye kue me pepe apande. A leke ala na kode mingi pepe ti tene a duti atene ti pande. E hinga aye mingi pepe na ndo fini ti Jésus, na zo oko pepe so asû mbeni tene ti pande ayeke zia si a duti tongaso.’ C. S. Lewis, God in the Dock.

[Afoto na lembeti 7]

A-Évangile afa abibe nde nde so Jésus ayeke na ni