A-Chrétien avoro Nzapa na yingo nga na tâ tënë
“Nzapa ayeke Yingo, na ala so asambela Lo, a yeke ngbanga ti ala ti sambela Lo na yingo na tene-biani.”—JEAN 4:24.
JÉSUS CHRIST, so ayeke Molenge ti Jéhovah ngengele oko, afa tënë polele na ndo vorongo so Babâ ti lo na yayu ayeda na ni. Na ngoi so lo yeke fa tënë so amû ngia na bê na mbeni wali ti Samarie ndulu na gbata ti Sychar, lo tene: “I sambela ye so i hinga pëpe; e sambela ye so e hinga, teti salut ayeke ti aJuif. Me l’heure ni ayeke ga, na a si awe fadeso, so azo so ayeke sambela biani, fade ala sambela Babâ na yingo na tene-biani; teti Babâ agi azo tongaso ti sambela Lo. Nzapa ayeke Yingo, na ala so asambela Lo, a yeke ngbanga ti ala ti sambela Lo na yingo na tene-biani.” (Jean 4:22-24). E lingbi ti gbu nda ti atënë so tongana nyen?
2 Bango ndo ti aSamaritain na ndo vorongo ayeke lani na lege ni pëpe. Ala tënë so a yeke gi akozo buku oku ti Mbeti ti Nzapa si a sû ni na gbe ti yingo vulu. Nga ala yeda gi na abuku oku so ala mveni asû pekoni, na so a hiri ni Pentateuque ti aSamaritain. Atâa so aSamaritain ahinga Nzapa tâ biani pëpe, a yeke na aJuif si a mû hingango ye ti Mbeti ti Nzapa (aRomain 3:1, 2). A mû lege lani na aJuif so ayeke be-ta-zo nga na ambeni zo nde ti wara yengo dä ti Jéhovah. Me ye so ayeke hunda ande nyen na mbage ti ala?
3 Ti nzere na lê ti Nzapa, ye nyen a lingbi aJuif, aSamaritain, nga na ambeni zo ti giriri agi ti sala? A lingbi ala voro Nzapa “na yingo na tene-biani”. A yeke nga ye so a lingbi e sala. Tâ tënë, a lingbi a sala kusala ti Nzapa na wâ, nga na bê so asi na ndoye na mabe; me ti voro Nzapa na yingo ahunda mbilimbili ti tene yingo vulu ti lo angbâ na ndo e, na e zia ni afa lege na e. Na lege ti mandango ye na batango Tënë ti Nzapa, a lingbi bibe ti e ague oko na ti lo (1 aCorinthien 2:8-12). Ti tene Jéhovah ayeda na vorongo ti e, a lingbi vorongo ni aduti na lege ti tene-biani, wala tâ tënë. A lingbi a gue oko na ye so Tënë ti Nzapa, Bible, afa na ndo lo nga na ye so lo leke ti sala.
A lingbi ti wara tâ tënë
4 Ambeni wamandango senda-ndara amaï bango ndo so atene zo alingbi lâ oko pëpe ti wara tâ tënë. Biani, Alf Ahlberg, mbeni wasungo mbeti ti Suède, atene: “A leke ambeni hundango tënë mingi so andu senda-ndara na mbeni lege so a sala si a yeke ngangu biani ti wara tâ kiringo tënë na ni.” Ambeni zo atene so a yeke ti zo oko oko ti bâ wala mbeni ye ayeke tâ tënë wala pëpe; a yeke tongaso biani? Na bango ndo ti Jésus Christ, a yeke tongaso pëpe.
5 Zia e tara ti bâ so e yeke dä na tongo nda ti ngu 33 N.E.: Jésus ayeke luti na gbele Gouverneur ti aRomain Ponce Pilate. Jésus atene na lo: “A dü Mbi teti so, na Mbi ga na sese teti so, si Mbi sala tënë ti témoin ti tene-biani.” Pilate ahunda: “Tene-biani ayeke nyen?” Me lo ku kiringo tënë ti Jésus pëpe.—Jean 18:36-38.
6 A fa peko ti “tene-biani” wala “tâ tënë” tongana bungbi ti aye, na aye so asi, so ayeke tâ ye biani. Ye oko, Jésus asala gi tënë ti témoin ti aye nde nde so azo abâ tongana tâ tënë? Oko pëpe. Lo pensé ti lo na mbeni tâ tënë oko. Lo mû yanga na adisciple ti lo ti fa tâ tënë ni so, teti lo tene na ala: “I fa tënë na amara kue si ala ga adisciple, i batize ala na iri ti Babâ, na ti Molenge, na ti Yingo Vulu; i fa na ala ti bata ye kue so Mbi komande i.” (Matthieu 28:19, 20). Kozoni na hunzingo ti aye ti sese so, fade atâ disciple ti Jésus ayeke fa “tene-biani ti Tene-nzoni” na ndo sese kue (Matthieu 24:3; aGalate 2:14). Na salango tongaso, atënë ti Jésus so ge ayeke ga tâ tënë: “Fade a fa tene-nzoni so ti royaume na sese so kue teti tënë ti témoin na amara kue; na tongaso fade nda ni aga.” (Matthieu 24:14). Tongaso, a yeke tâ kota ye mingi ti tene e hinga ala so ayeke fa tâ tënë na amara kue na lege ti fango nzo tënë ti Royaume.
Lege so e lingbi ti manda na tâ tënë
7 Jéhovah ayeke Lingu ti tâ tënë na lege ti yingo. Biani, wasungo psaume David ahiri Lo “Nzapa ti tene-biani”. (Psaume 31:6; 43:3). Jésus ayeda so tënë ti Babâ ti lo ayeke tâ tënë, na lo tene nga: “Mbeti ti aProphète atene, Fade Nzapa afa tënë na ala kue. Zo so amä, na lo manda tënë ti Babâ, lo ga na Mbi.” (Jean 6:45; 17:17; Esaïe 54:13). Tongaso, ye so asigigi polele ayeke so: a lingbi Jéhovah, Kota Wafango ye, afa ye na ala so ayeke gi tâ tënë (Esaïe 30:20, 21). Ala so ayeke gi tâ tënë ayeke na bezoin ti wara ‘tâ hingango ye ti Nzapa’. (aProverbe 2:5). Nga, na lege ti ndoye, Jéhovah afa na azo tâ tënë na yâ alege nde nde mingi.
8 Na tapande, a yeke lani na lege ti a-ange si Nzapa amû Ndia na azo ti Israël (aGalate 3:19). Na lege ti asuma, lo mû zendo ti hiri deba nzoni mingi na ndo Abraham na Jacob, ababâ ti sewa ti giriri (Genèse 15:12-16; 28:10-19). Même na yayu kâ, Nzapa asala tënë; na tapande, na ngoi so Jésus awara batême, na a mä akpengba tënë so ge na sese: “So ayeke Molenge ti Mbi so Mbi ndoye Lo, Lo mû ngia na Mbi mingi.” (Matthieu 3:17). E lingbi nga ti kiri singila so Nzapa amû tâ tënë na lege so lo mû yingo ti lo na awasungo Bible (2 Timothée 3:16, 17). Ni la, tongana e manda Tënë ti Nzapa, e lingbi ti “mä tene-biani na bê ti [e]”.—2 aThessalonicien 2:13.
Tâ tënë na Molenge ti Nzapa
9 Nzapa asala kusala na Molenge ti lo, Jésus Christ, mbilimbili ti fa tâ tënë na azo (aHébreu 1:1-3). Biani, Jésus afa tâ tënë na mbeni lege so mbeni zo nde asala ni lâ oko pëpe (Jean 7:46). Même na peko ti so lo gue na yayu, lo fa tâ tënë so alondo na Babâ ti lo. Na tapande, bazengele Jean awara “aye so Jésus Christ afa na [lo], si lo bâ ni. Nzapa si amû lege ti tënë a fa ni si azo ti kua ti lo ahinga ye so aga ndulu ti si.”—Apocalypse 1:1-3, Buku ti Nzapa Fini Mbuki.
10 Jésus atene na Ponce Pilate so Lo ga na sese ti sala tënë ti témoin na ndo tâ tënë. Na ngoi so lo yeke fa tënë, Jésus afa so tâ tënë so andu fango na gigi mbilimbili ti kota yanga-ti-komande ti Jéhovah na lege ti Royaume ti Nzapa so Christ ayeke Gbia ni. Me ti sala tënë ti témoin na ndo tâ tënë, a hunda na Jésus ti fa gi tënë pëpe wala ti fa gi ye pëpe. Kusala ti lo afa so tâ tënë ni ayeke tâ ye biani. Na lege so, bazengele Paul asû na mbeti: “I zia zo oko afâ ngbanga na li ti i pëpe, tënë ti kobe, wala ye ti nyon, wala lâ ti fête, wala fini nze, wala lâ ti sabbat; ye so ayeke gbede ti ye so ayeke ga; me Tele ni [“tâ ye ni”, Buku ti Nzapa Fini Mbuki] ayeke ti Christ.”—aColossien 2:16, 17.
11 Mbeni oko tapande so afa so tâ tënë aga tâ ye biani ayeke na ndo dungo Jésus na Bethléhem, mbeni dungo so a fa tënë ni kozo awe (Michée 5:2; Luc 2:4-11). Tâ tënë aga tâ ye nga na ngoi ti gango tâ tënë ti prophétie ti Daniel na ndo singo ti Messie na hunzingo ti “semaine” 69, so ayeke ‘asemaine ti ngu’. Ye so aga tâ ye tongana Jésus afa tele ti lo na Nzapa na lâ ti batême ti lo, na a sa yingo vulu na ndo lo tâ gi na ngoi ni so alingbi, na ngu 29 N.E. (Daniel 9:25; Luc 3:1, 21, 22). Tâ tënë akiri aga tâ ye nga na ngoi so Jésus asala kusala tongana mbeni wafango tënë ti Royaume ti zi lê ti azo (Esaïe 8:23; 9:1, 5, 6; 61:1, 2; Matthieu 4:13-17; Luc 4:18-21). A ga nga tâ ye na lege ti kui na londongo ti lo na popo ti awakinda.—Psaume 16:8-11; Esaïe 53:5, 8, 11, 12; Matthieu 20:28; Jean 1:29; Kusala 2:25-31.
12 Teti so tâ tënë ni aluti mbilimbili na ndo lo, Jésus Christ alingbi lani ti tene: “Mbi yeke Lege ni, na Tene-biani na Fini. Mbeni zo aga na Babâ pëpe, gi na lege ti Mbi.” (Jean 14:6). Azo ayeke wara liberté na lege ti yingo tongana ala mû mbage ti “tâ tënë” na yengo dä na kusala ti Jésus na yâ ye so Nzapa aleke ti sala (Jean 8:32-36; 18:37). Azo so ayeke tongana angasangbaga ayeda na tâ tënë na ala mû tapande ti Christ na lege ti mabe; ni la si ala yeke wara ande fini ti lakue lakue.—Jean 10:24-28.
13 A yeke bungbi ti atâ tënë kue so Jésus afa, nga so yingo apusu adisciple ti lo ti fa, si aga tënë ti mabe ti atâ Chrétien. Ala so “amä na bê” angbâ ti “tambela na lege ti tene-biani”. (Kusala 6:7; 3 Jean 3, 4). Tongaso, azo wa ayeke tambela laso na lege ti tene-biani wala tâ tënë? Azo wa ayeke fa biani tâ tënë na amara kue? Ti kiri tënë na ahundango tënë so, fade e yeke luti na ndo tapande ti akozo Chrétien, na e yeke bâ aye ota so tâ tënë ti Mbeti ti Nzapa andu ni: (1) atënë ti mabe, (2) lege ti voro Nzapa, na (3) tambela ti zo oko oko.
Tâ tënë na ndo atënë ti mabe
14 Akozo Chrétien abâ lani na nene ni mingi Tënë ti Jéhovah so a sû na mbeti (Jean 17:17). A yeke ye so si ayeke na gunda ti atënë ti mabe nga na asalango ye ti ala. Clément ti Alexandrie so ayeke lani na fini na siècle use na ota atene: “Ala so ayeke bâ pasi ti lë lengo ti nzoni ahon ayeke zia ande pëpe ti gi lege ti tâ tënë, juska na ngoi so ala wara fä so Mbeti ti Nzapa ayeda na atënë ti mabe ti ala.”
15 Legeoko na akozo Chrétien, aTémoin ti Jéhovah abâ Bible na nene ni mingi. Ala mä na bê so “Tënë kue ti Mbeti ti Nzapa alondo na yanga ti Nzapa, na a yeke nzoni ti fa nda ti tënë”. (2 Timothée 3:16). Tongaso, zia e bâ ambeni tënë so akozo Chrétien amä na bê dä, na e haka ni na ti so awakua ti Jéhovah ti ngoi ti laso amanda ni teti so ala sala kusala na Bible tongana kpengba buku ti ala.
Tâ tënë na ndo âme
16 Teti so ala mä na bê na ye so Mbeti ti Nzapa atene, akozo Chrétien afa tâ tënë na ndo âme. Ala hinga lani so “zo aga âme ti fini” na ngoi so Nzapa aleke lo (Genèse 2:7). Na ndo ni, ala yeda so âme ti zo ayeke kui (Ezéchiel 18:4; Jacques 5:20). Ala hinga nga so “akinda ahinga ye oko pëpe”.—Zo-ti-fa-tene 9:5, 10.
17 Ye oko, akozo disciple ti Jésus ayeke tâ na beku so ala so akui awe na so Nzapa angbâ ti dabe na ala ayeke londo ande na popo ti awakinda; a yeke kiri ala na fini ande. Paul afa beku so polele mingi tongana lo tene: “Bê ti mbi ayeke ku ye na lege ti Nzapa . . . londongo ti awakinda kue, azo ti mbilimbili, na azo ti kirikiri.” (Kusala 24:15). Même ngoi mingi na pekoni, Minucius Felix, so atene lani so ni yeke Chrétien, asû na mbeti: “Zo wa si aduti tâ buba biani ti tene so Nzapa so aleke zo alingbi pëpe ti kiri ti leke zo ni na mbeni fini tele?” Legeoko na akozo Chrétien, aTémoin ti Jéhovah ayeda na tâ tënë ti Mbeti ti Nzapa na ndo âme, kui, na londongo ti awakinda. Zia e bâ fadeso mara ti azo wa Nzapa na Christ ayeke.
Tâ tënë na ndo Nzapa ti li ota
18 Akozo Chrétien abâ lani pëpe Nzapa, Christ, na yingo vulu tongana azo so abungbi oko ti ga Nzapa ti li ota. Mbeni kota bakari (The Encyclopædia Britannica) atene: “A wara oko pëpe na yâ Fini Testament tënë ti Nzapa ti li ota wala mbeni fango ye so ayeke polele na ndo ni; nga Jésus na adisciple ti lo agi lâ oko pëpe ti gue nde na shema [mbeni sambela na yanga ti Hébreu] ti Testament ti Giriri so atene: ‘I mä O Israël! L’Eternel Nzapa ti e ayeke L’Eternel oko!’ (Deut. 6:4).” A-Chrétien avoro lani pëpe nzapa ti li ota ti aRomain wala ambeni nzapa nde. Ala yeda lani na tënë ti Jésus ti voro gi Jéhovah oko (Matthieu 4:10). Na ndo ni, ala yeda na tënë ti Christ so: “Babâ ayeke kota ahon Mbi.” (Jean 14:28). A yeke oko bango ndo so aTémoin ti Jéhovah ayeke na ni nga laso.
19 Akozo disciple ti Jésus azia lani kangbi polele na popo ti Nzapa, Christ, na yingo vulu. Ti tene ni biani, ala yeke batize lani adisciple (1) na iri ti Babâ, (2) na iri ti Molenge, nga (3) na iri ti yingo vulu; ala batize azo pëpe na iri ti mbeni Nzapa ti li ota. Legeoko nga, aTémoin ti Jéhovah ayeke fa tâ tënë ti Mbeti ti Nzapa, na tongaso ala zia kangbi na popo ti Nzapa, Molenge ti lo, na yingo vulu.—Matthieu 28:19.
Tâ tënë na ndo batême
20 Jésus amû yanga na adisciple ti lo ti sala si ambeni zo aga nga adisciple na fango tâ tënë na ala. Ti lingbi na batême, a hunda na azo ni ti wara kamême mbeni hingango ye ti Mbeti ti Nzapa. Na tapande, a lingbi ala yeda na ndo ti komande nga na ngangu ti komande ti Babâ ni nga na ti Molenge ti lo, Jésus Christ (Jean 3:16). A lingbi ala so aleke tele ti wara batême ahinga nga so yingo vulu ayeke mbeni zo pëpe, me a yeke ngangu so Nzapa ayeke sala na kusala.—Kusala 2:1-4.
21 Akozo Chrétien ayeke batize lani gi azo so awara mbeni hingango ye, agbian bê ti ala, na amû tele ti ala kue ti sala gi ye so Nzapa aye. A-Juif na aGentil so ayeda na lege ti vorongo ti aJuif, so abungbi na Jérusalem na lâ ti Pentecôte ti ngu 33 N.E., ayeke lani na hingango ye awe na ndo Mbeti ti Nzapa so a sû na yanga ti Hébreu. Tongana ala mä bazengele Pierre na salango tënë ti Jésus tongana Messie, azo “so aye tënë ti lo”, so wungo ti ala asi ndulu na 3 000, “[a]kamata batême.”—Kusala 2:41; 3:19–4:4; 10:34-38.
22 Batême so aChrétien amû ayeke teti ala so amä na bê. Ambeni zo ti Samarie ayeda lani na tâ tënë, na “tongana ala mä na bê na Tene-nzoni so Philippe afa na ala tënë ti royaume ti Nzapa na ti iri ti Jésus Christ, ala kamata batême, akoli na awali nga.” (Kusala 8:12). Eunuque ti Éthiopie ayeke lani mbeni Gentil so ayeda na lege ti vorongo ti aJuif, na so ayeke na hingango ye na ndo Jéhovah; tongaso, lo yeda kozoni kue na atënë ti Philippe na ndo gango tâ tënë ti prophétie so andu Messie; na pekoni, lo wara batême (Kusala 8:34-36). Na pekoni, Pierre atene na Corneille nga na ambeni Gentil so “zo so akpe mbito ti Nzapa, na lo sala ye ti mbilimbili, lo lingbi na lê ti Lo,” nga azo kue so amä na bê na Jésus Christ awara pardon ti siokpari ti ala (Kusala 10:35, 43; 11:18). Aye so kue ague oko na yanga so Jésus amû ti ‘fa tënë na amara kue si ala ga adisciple, na ti fa na ala ti bata ye kue so Lo komande ala.’ (Matthieu 28:19, 20; Kusala 1:8). A-Témoin ti Jéhovah ayeke sala legeoko tongaso nga; ala yeke batize gi ala so ayeke na mbeni hingango ye ti Mbeti ti Nzapa, na so amû tele ti ala na Nzapa awe.
23 Nzoni lege ti mungo batême na ala so amä na bê ayeke ti yôro ala kue na yâ ngu. Na pekoni so Jésus awara batême na yâ Ngu ti Jourdain, lo “sigigi na yâ ngu”. (Marc 1:10). A batize eunuque ti Éthiopie na yâ “mbeni ngu”. Lo na Philippe “azu na yâ ngu”; na pekoni ala “sigigi na yâ ti ngu” ni (Kusala 8:36-40). Kamba so Mbeti ti Nzapa azia na popo ti batême nga lungo zo na lege ti fä, afa nga so batême andu yorongo zo kue na yâ ngu.—aRomain 6:4-6; aColossien 2:12.
24 Mbeni buku (The Oxford Companion to the Bible) atene: “Lege so Fini Testament asala tënë ti ambeni batême afa so a yeke yôro na yâ ngu zo ni kue so ayeke wara batême.” Bakari ti Larousse du XXe Siècle (Paris, ngu 1928) atene so “na ndo kue so a yeke wara mbeni place ti ngu dä, a yeke batize akozo Chrétien na yorongo ala kue na yâ ngu ni.” Nga, buku Na peko ti Jésus, lege ti vorongo ti aChrétien ahon na ngangu (Angl.) atene: “Tongana a bâ tâ gunda ti tënë ni, [batême] ahunda ti tene zo so ague ti wara ni afa na gigi mabe, na pekoni a yeke yôro lo kue na yâ ngu na iri ti Jésus.”
25 Atënë ti mabe na asalango ye ti akozo Chrétien so a fa na nduzu ge na so aluti na ndo Bible, ayeke gi ambeni tapande. A lingbi ti fa nga ambeni tapande nde ti atënë ti mabe so akozo Chrétien ayeke na ni, na so aTémoin ti Jéhovah ayeda nga na ni laso. Na yâ article ti peko, fade e yeke sala lisoro na ndo ambeni lege nde so amû maboko na e ti hinga ala so ayeke fa tâ tënë na azo.
Fade mo kiri tënë tongana nyen?
• Nzapa ahunda ti tene a voro lo tongana nyen?
• Na lege wa tâ tënë aga tâ ye na lege ti Jésus Christ?
• Tâ tënë na ndo âme na kui ayeke so wa?
• A yeke mû batême ti Chrétien tongana nyen? Na ye nyen a hunda na ala so aleke tele teti batême?
[Ahundango Tene ti Manda na Ye]
1. Mara ti vorongo wa Nzapa ayeda na ni?
2. Vorongo ti aSamaritain aluti mingi na ndo nyen?
3. Ti voro Nzapa “na yingo na tene-biani” ahunda nyen?
4. Tongana nyen ambeni zo abâ ti ala tâ tënë?
5. Ngbanga ti nyen Jésus aga na sese?
6. (a) A fa peko ti ‘tâ tënë’ tongana nyen? (b) Jésus amû yanga na adisciple ti lo ti sala nyen?
7. Tongana nyen mo lingbi ti fa so Jéhovah ayeke Lingu ti tâ tënë?
8. Na yâ alege wa Nzapa afa tâ tënë?
9. Tongana nyen Nzapa asala kusala na Molenge ti lo ti fa tâ tënë?
10, 11. (a) Tâ tënë so Jésus asala tënë ti témoin ni andu aye wa? (b) Tongana nyen Jésus asala si tâ tënë aga tâ ye biani?
12. Ngbanga ti nyen Jésus alingbi lani ti tene: ‘Mbi yeke tâ tënë’?
13. Fade e yeke bâ aye ota so tâ tënë ti Mbeti ti Nzapa andu ni; a yeke aye wa?
14, 15. Ye nyen mo lingbi ti tene na ndo bango ndo ti akozo Chrétien nga na ti aTémoin ti Jéhovah na mbage ti Mbeti ti Nzapa?
16. Tâ tënë na ndo âme ayeke so wa?
17. Tongana nyen mo yeke fa ande beku so ayeke teti awakinda?
18, 19. Ngbanga ti nyen a lingbi ti tene so fango ye na ndo Nzapa ti li ota alondo na Mbeti ti Nzapa pëpe?
20. A hunda na ala so aleke tele teti batême ti hinga aye wa?
21, 22. Ngbanga ti nyen mo lingbi ti tene so batême ayeke teti ala so amä na bê awe?
23, 24. Tâ lege ti mungo batême ti aChrétien ayeke so wa?
25. Ye nyen e yeke sala ande lisoro dä na yâ article ti peko?
[Foto na lembeti 16]
Jésus atene na Pilate: ‘Mbi ga ti sala tënë ti témoin ti tâ tënë’
[Foto na lembeti 17]
Mo lingbi ti fa ngbanga ti nyen Jésus atene: ‘Mbi yeke tâ tënë’?
[Foto na lembeti 18]
Tâ tënë na ndo batême ti aChrétien ayeke so wa?