Zia bê ti mo kue na Jéhovah

“Ala so ahinga iri ti Mo, fade ala zia bê ti ala na Mo”.​—PSAUME 9:11.

LASO, teti so aye mingi ayeke gi ti sala sioni na nzoni duti ti e, a yeke na lege ni ti gi mbeni zo wala mbeni ye so ayeke mû ande na e nzoni dutingo. Ambeni zo apensé ti ala so tongana zo awara gbâ ti nginza, a yeke duti ande ye so ayeke sala nzoni duti ti ala ti kekereke; me ti tâ tënë ni, nginza ayeke pëpe mbeni ye ti zia bê dä biani. Bible atene: “Zo so azia bê ti lo na mosoro ti lo, fade lo tï”. (aProverbe 11:28). Ambeni zo nde ayeke bâ ndo na mbage ti amokonzi ti sese; ye oko, même tâ nzoni mokonzi ti popo ti ala kue ayeke girisa lege. Na ala kue na nda ni ayeke kui. A yeke na lege ti ndara si Bible atene: “Zia bê ti mo na amokonzi pëpe, wala na mbeni molenge ti zo pëpe, ala so alingbi sö mo pëpe.” (Psaume 146:3). Atënë so a sû ni na gbe ti yingo ti Nzapa afa nga na e so a yeke sioni ti zia bê ti e gi na ngangu ti e mveni. E nga kue e yeke gi ‘amolenge ti zo’.

² Prophète Esaïe afa na gigi sioni ti amokonzi ti mara ti Israël giriri ngbanga ti so ala zia bê ti ala kue na ‘mvene so aga ndo ti bata tele ti ala’. (Esaïe 28:15-17). Teti so ala gi nzoni dutingo, ala te mbele na lege ti poroso na amara so angoro ala. Me a lingbi lani pëpe ti zia bê kue na mara ti ambele tongaso teti a yeke gi mvene. Legeoko nga, laso amokonzi mingi ti lege ti vorongo alë songo na amokonzi ti poroso. Ambele so nga kue ayeke ga ande gi “mvene”. (Apocalypse 17:16, 17). Fade ala yeke ga pëpe na nzoni dutingo na ala teti lakue lakue.

Nzoni tapande ti Josué na Caleb

³ Tongaso, na ndo wa a lingbi e gi nzoni dutingo? Na oko ndo so Josué na Caleb agi nzoni dutingo dä na ngoi ti Moïse. Ngoi kete na pekoni so a zi Israël na ngbâa na Egypte, mara ni aleke tele ti lo ti lï na Canaan so ayeke Sese ti Zendo. A tokua akoli bale-oko na use ti bâ yâ ti kodoro ni; lango 40 na pekoni, ala kiri na ala mû tondo ti ye so ala bâ. Gi use na popo ti ala, Josué na Caleb, si asala nzoni tënë na ndo beku ti Israël ti hon kodoro ti Canaan na ngangu. Tanga ti azo ni ayeda nga so biani kodoro ni ayeke pendere; me ala tene: “Azo, so aduti na sese so, ayeke azo ti ngangu, na akodoro kue ti ala ayeke kota, na a yeke na gbagba ti bira . . . E lingbi hon azo so pëpe, teti ala yeke na ngangu ahon e.”​—Nombre 13:27, 28, 31.

⁴ Azo ti Israël amä azo bale-oko so na ala to nda ti sala mbito juska ti kasa Moïse. Na nda ni, Josué na Caleb atene na bê ti ala kue: “Sese so e hon na yâ ni ti bâ ayeke sese ti nzoni mingi ahon. Tongana L’Eternel awara ngia na lege ti e, fade Lo sala si e lï na sese so, na Lo mû na e sese ni so dulait na ngu-lavu ayeke sua dä. Me i londo ti ke L’Eternel pëpe, na zia mbito ti azo ti sese so asala i pëpe”. (Nombre 14:6-9). Ye oko, azo ti Israël ake ti mä ala, na ye so asi na pekoni ayeke so a mû lege pëpe na ala ti lï na Sese ti Zendo na ngoi ni so.

⁵ Ngbanga ti nyen Josué na Caleb amû ti ala nzoni tondo, me tanga ti azo ni amû sioni ni? Ala bale-oko na use kue abâ gi a-oko ngangu gbata na amara so ayeke na kodoro ni. Na biani, azo bale-oko so atene lani tâ tënë tongana ala fa so ngangu ti Israël alingbi pëpe ti hon ndo ti kodoro ni. Josué na Caleb ahinga so kue nga. Ye oko, azo bale-oko so ayeke bâ lani aye na bango ndo ti zo. Na mbeni mbage, Josué na Caleb azia bê ti ala na Jéhovah. Ala bâ kusala ti kpene ti lo lani na Egypte, na Ngu Bengba, nga na go ti Hoto ti Sinaï. Gi asenge tondo ti aye ti kpene so alingbi lani awe ti pusu Rahab ti Jéricho ti yeda ti zia fini ti lo na yâ kpale teti azo ti Jéhovah! (Josué 2:1-24; 6:22-25). Josué na Caleb so abâ na lê ti ala akusala ti Jéhovah so, ahinga tâ na bê ti ala kue so fade Nzapa ayeke ngbâ lakue ti tiri teti azo ti lo. Angu bale-osio na pekoni, ziango bê ti ala so aduti tâ na lege ni tongana mbeni fini wagame ti azo ti Israël, na gbe ti komandema ti Josué, alï na Canaan na amû kodoro ni.

Ngbanga ti nyen a lingbi e zia bê ti e kue na Jéhovah?

⁶ Na yâ “lâ ti ye ti ngangu” so, e yeke tingbi nga na awato so ayeke ngangu ahon e, legeoko tongana azo ti Israël (2 Timothée 3:1). A yeke sala ngangu na ndo e na lege ti salango ye ti e, na lege ti yingo, nga ngoi na ngoi na lege ti mitele. Na ngangu ti e mveni, e lingbi pëpe ti hon ndo ti aye so, teti so a yeke mbeni zo so ngangu ti lo ahon ti azo, so ti tene Satan Zabolo, si ayeke sala angangu so na ndo e (aEphésien 6:12; 1 Jean 5:19). Tongaso, e lingbi ti bâ ndo na mbage wa? Tongana lo yeke sambela na Jéhovah, mbeni koli be-ta-zo ti giriri atene: “Ala so ahinga iri ti Mo, fade ala zia bê ti ala na Mo”. (Psaume 9:11). Tongana biani e hinga Jéhovah na e gbu nda ti iri ti lo nzoni, fade e yeke zia bê ti e kue na lo tongana ti so Josué na Caleb asala.​—Jean 17:3.

⁷ Ngbanga ti nyen a lingbi e zia bê ti e na Jéhovah? Mbeni ye so apusu Josué na Caleb ti sala tongaso ayeke so ala bâ kozoni awe afä ti ngangu ti Jéhovah. E nga kue e bâ ni. E bâ gi na tapande akusala so Jéhovah asala ti leke aye tongana ndagigi na abungbi ti atongoro ti lo gbâ ni gbâ ni. Akota ngangu tongaso so Jéhovah ayeke fa lege na ni afa na gigi so lo yeke biani Lo ti Ngangu Ahon Kue. Tongana e yeke gbu li na ndo aye ti pendere so Nzapa acréé, a yeke ti e ti yeda na tënë so Job atene na ndo Jéhovah: “Lo gbu ye, zo wa alingbi gbanzi Lo? Fade zo wa atene na Lo, Mo yeke sala nyen?” (Job 9:12). Ti tâ tënë ni, tongana Jéhovah ayeke na mbage ti e, e yeke sala mbito ti zo oko pëpe na yâ ti dunia kue.​—aRomain 8:31.

⁸ Bi bê nga na Tënë ti Jéhovah, so ayeke Bible. Ndara ti Nzapa so ayeke na yâ ni alingbi pëpe ti hunzi, na buku ni ayeke na ngangu mingi ti mû maboko na e ti hon ndo ti asioni salango ye, na ti sala si fini ti e ague oko na ye so Jéhovah aye (aHébreu 4:12). A yeke na lege ti Bible si e wara lege ti hinga Jéhovah na iri ti lo na ti bâ aye so iri ti lo andu ni (Exode 3:14). E bâ so Jéhovah alingbi ti ga ye kue so lo soro ti ga, atâa a yeke ti ga mbeni Babâ ti ndoye, mbeni Wafango ngbanga ti mbilimbili, mbeni Zo ti salango bira so ahon na ngangu, na aye so kue ti tene ye so lo leke ti sala aga tâ tënë. Nga, e bâ tongana nyen atënë ti lo lakue ayeke ga gi tâ tënë. Tongana e yeke manda Mbeti ti Nzapa, bê ti e apusu e ti tene legeoko na wasungo psaume: “Mbi zia bê ti mbi na tënë ti Mo.”​—Psaume 119:42; Esaïe 40:8.

⁹ Sandaga ti kota ngele ti Christ ayeke nga mbeni nda ti tënë nde so apusu e ti zia bê ti e na Jéhovah (Matthieu 20:28). A yeke tâ pendere ye mingi ti bâ so Nzapa ato Molenge ti lo mveni ti kui tongana mbeni sandaga ti kota ngele teti e! Na sandaga ti kota ngele so ayeke tâ ngangu biani. A yeke lungula siokpari ti azo kue so agbian bê ti ala na aga na Jéhovah na bê kue (Jean 3:16; aHébreu 6:10; 1 Jean 4:16, 19). Mbeni mbage ti ye so a sala ti mû sandaga ti kota ngele ayeke zingongo Jésus na popo ti akuâ. Miracle so, so azo mingi mingi abâ na lê ti ala, ayeke mbeni nda ti tënë nde ti zia bê ti e na Jéhovah. A yeke fä so abeku ti e ayeke ga ande tâ tënë biani.​—Kusala 17:31; aRomain 5:5; 1 aCorinthien 15:3-8.

¹⁰ Aye so ayeke gi ambeni na popo ti anda ti tënë mingi so afa ngbanga ti nyen e lingbi ti zia bê ti e kue biani na Jéhovah na a lingbi e sala tongaso. Anda ti tënë ayeke dä mingi ahon so, na ambeni abâ gi zo oko oko. Na tapande, ngoi na ngoi, e kue e yeke tingbi na aye ti ngangu na yâ fini ti e. Tongana e yeke gi mungo maboko ti Jéhovah ti leke akpale so, e yeke bâ tongana nyen fango lege so alingbi tâ na ni (Jacques 1:5-8). Tongana e yeke zia bê ti e na Jéhovah lâ na lâ na e yeke bâ anzoni ye ti pekoni, fade ziango bê ti e na lo ayeke kpengba ahon ti kozo.

David azia bê ti lo lani na Jéhovah

¹¹ David ti Israël ti giriri ayeke mbeni oko ti azo so azia bê ti ala na Jéhovah. Gbia Saül agi lani ti fâ David, na angangu turugu ti aPhilistin so ayeke tara ti mû kodoro ti Israël aye lani ti sala sioni na lo. Me atâa so kue, lo sigigi na yâ ti aye so kue, na même lo hon na ngangu. Ngbanga ti nyen? David lo mveni atene: “L’Eternel ayeke Lumière ti mbi na Salut ti mbi; fade mbi kpe mbito ti zo nyen? L’Eternel ayeke Gbada Ti Bira ti fini ti mbi; fade mbi duti na mbito ti zo nyen?” (Psaume 27:1). E nga kue e yeke hon ande na ngangu tongana e zia bê ti e na Jéhovah legeoko tongaso.

¹² Mbeni lâ, David asambela: “O Nzapa, Mo mä . . . mbi tongana mbi toto na Mo; bata fini ti mbi si mbito ti wato asala mbi pëpe. Honde mbi si ye so azo ti sioni aleke na lingo awara mbi pëpe, honde mbi si azo so asi singo ti sala sioye awara mbi pëpe. Azo ni so asala si menga ti ala aza tongana épée, suingo tënë ti ala ayeke tongana kondoro so ala pika, si na ndo ti lingo, ala lingbi pika zo so alingbi kue”. (Psaume 64:2-5). E hinga biani pëpe ye so apusu David ti sû atënë so na mbeti. Me e hinga so laso, awato ayeke ‘sala nga si menga ti ala aza’ na salango kusala na ni tongana mbeni ye ti bira. Ala yeke “pika” aChrétien so alingbi kue wala so tënë ayeke na li ti ala pëpe, na salango kusala na atënë ti yanga wala ti mbeti tongana “kondoro” ti fa ala tongana asioni zo na lê ti azo. Tongana e zia bê ti e na Jéhovah na e ngbâ gi ti sala tongaso, ye nyen ayeke si ande na pekoni?

¹³ David atene na pekoni: “Fade Nzapa apika ala na kondoro, na ala wara kä fade fade. Fade lo sala si ala tï; yanga ti ala mveni ayeke wato ti ala. . . . Fade azo ti mbilimbili aduti na ngia na yâ L’Eternel, na ala kpe na Lo ti bata tele ti ala”. (Psaume 64:8-11). Biani, atâa so awato ayeke sala yanga ti ala si aza ti sala sioni na e, na nda ni ‘yanga ti ala mveni ayeke ga wato ti ala.’ Jéhovah ayeke changé aye ni na nda ni si a ga nzoni, ti tene azo so azia bê ti ala na lo alingbi ti wara ngia na yâ lo.

Ezéchias asala tâ na lege ni ti zia bê ti lo na Nzapa

¹⁴ Gbia Ezéchias ayeke nga mbeni zo so asala tâ na lege ni ti zia bê ti lo na Jéhovah. Na ngoi ti komandema ti Ezéchias tongana gbia, angangu turugu ti Assyrie agi ti sala ngangu na Jérusalem. Aturugu ni ahon na ngangu gbâ ti amara nde nde awe. Lo mû même agbata mingi ti Juda; a ngbâ gi Jérusalem ti tene lo mû ni, na Sanchérib ayeke pika kate so lo yeke mû nga gbata so ande. Na lege ti Rabsaké, lo tene so ti zia bê na Egypte ti wara mungo maboko ayeke gi ye senge, na tënë ti lo ayeke na lege ni. Ye oko, lo tene na pekoni: “Zia Nzapa ti mo, so bê ti mo ayeke na Lo, ahanda mo pëpe na lege so Lo tene, Fade A zia Jérusalem na tïtî gbia ti Assyrie pëpe.” (Esaïe 37:10). Me Ezéchias ahinga so Jéhovah alingbi pëpe ti handa lo. Ni la, lo sambela na lo tene: “O L’Eternel Nzapa ti e, Mo sö e na tïtî [Assyrie] si aroyaume ti sese kue alingbi hinga gi Mo oko Mo yeke L’Eternel.” (Esaïe 37:20). Jéhovah amä sambela ti Ezéchias. Gi na bï oko, mbeni ange afâ aturugu ti Assyrie 185 000. Jérusalem atï pëpe na maboko ti awato, na Sanchérib azia sese ti Juda na lo hon biani. Ala so kue amä tënë ti ye so asi amanda so Jéhovah ayeke kota mingi.

¹⁵ Laso, legeoko na Ezéchias, e yeke na yâ mbeni ngoi ti bira. Me ti e, bira ni ayeke ti yingo. Ye oko, teti so e yeke sala bira na lege ti yingo, a hunda e ti duti na akode so ayeke mû lege na e ti sö fini ti e. A hunda na mbage ti e ti ngbâ yongoro na ti bâ bira ni na gango ni, na ti leke tele ti e ti hon ndo ni (aEphésien 6:11, 12, 17). Na yâ sese ti e so ayeke gue kirikiri, aye alingbi hio ti gbian. Akpale alingbi ti bâ gigi na yâ kodoro na ngoi so e ku tele ti e na ni pëpe. Akodoro so giriri a bâ tongana akodoro so azi lege na zo oko oko ti voro Nzapa ti bê ti lo, fadeso ala yeke kanga lege na ambeni zo ti voro Nzapa. A yeke gi tongana e sala legeoko na Ezéchias, ti leke tele ti e na ziango bê kue na Jéhovah, si fade e yeke duti ndulu ti luti na gbele ye kue so alingbi ti si.

Ti zia bê ti e na Jéhovah aye ti tene nyen?

¹⁶ Ti zia bê ti e na Jéhovah ayeke gi senge tënë ti yanga pëpe. A ndu bê ti e na e yeke fa ni na gigi na lege ti akusala ti e. Tongana e zia bê ti e na Jéhovah, fade e yeke zia bê ti e kue na Tënë ti lo, Bible. Fade e yeke diko ni lâ na lâ, e yeke gbu li dä, na e yeke zia ni si a fa lege na e (Psaume 119:105). Ti zia bê ti e na Jéhovah ahunda nga ti zia bê ti e na ngangu ti yingo vulu. Yingo vulu alingbi ti mû maboko na e ti lë alengo so anzere na Jéhovah, na e lingbi ti hon ndo ti asioni salango ye so alï tâ ngangu mingi na yâ tele ti e (1 aCorinthien 6:11; aGalate 5:22-24). Ni la, mungo maboko so aga na lege ti yingo vulu asala si azo mingi awara lege ti zia nyongo manga wala mbangi. Ambeni adö asalango ye ti pitan azia. Biani, tongana e zia bê ti e na Jéhovah, e yeke sala ye na ngangu ti lo, me pëpe na ngangu ti e mveni.​—aEphésien 3:14-18.

¹⁷ Na ndo ni, ti zia bê ti e na Jéhovah aye ti tene nga ti zia bê ti e na ala so Lo zia bê ti Lo na ala. Na tapande, Jéhovah aleke ti tene “ngbâa be-ta-zo na ti ndara” abâ lege ti aye ti Royaume ge na sese (Matthieu 24:45-47, NW). E yeke tara ti sala ye na li ti e mveni pëpe, na e yeke girisa pëpe kungba ti ngbâa so, teti so e zia bê ti e na aye so Jéhovah aleke ti sala. Na ndo ni, a-ancien ayeke sala kusala na yâ kongregation ti aChrétien ti ndo oko oko, na tongana ti so bazengele Paul atene, a yeke yingo vulu si asoro ala (Kusala 20:28). Na salango kusala maboko na maboko na a-ancien ti kongregation, e yeke fa nga so e zia bê ti e na Jéhovah.​—aHébreu 13:17.

Mû tapande ti Paul

¹⁸ Bazengele Paul atingbi na aye ti ngangu mingi na yâ kusala ti lo ti fango tënë, tongana ti so e yeke tingbi nga na ni laso. Na ngoi ti lo, a sala lani sioni tënë ti lege ti vorongo ti aChrétien na ayanga-ti-komande, na ngoi na ngoi, lo sala ngangu ti fa so atënë so azo atene na ndo ni ayeke gi wataka, wala ti zia gere ti nzo tënë na sese na lege ti ndia (Kusala 28:19-22; aPhilippien 1:7). Laso, aChrétien ayeke mû peko ti tapande ti lo. Na ndo kue so lege ayeke dä, e yeke mû maboko na ambeni zo si lê ti ala azi ti gbu nda ti kusala ti e, na salango kusala na alege kue so azi na e. Nga, e yeke sala kusala ti mû mbage teti nzo tënë na ti zia gere ni na sese na lege ti ndia. Ye oko, e yeke zia bê ti e kue pëpe na aye so, teti e yeke bâ pëpe so hongo na ngangu ti e wala tingo ti e aluti mbilimbili na ndo ahongo na ngangu ti e na gbele ngbanga wala gondango ndo so azo ayeke gonda na e. Nde na so, e yeke zia bê ti e na Jéhovah. E dabe e na tënë ti lo so lo mû giriri ti kpengba na mara ti Israël: “Fade i wara ngangu tongana i duti kpô, na i zia bê ti i na Mbi.”​—Esaïe 30:15.

¹⁹ Na ambeni ngoi ti laso, a kanga lege na e ti sala kusala ti e wala a zia ambeni katikati na ni na yâ akodoro ti Poto ti tö na ti do, ambeni kodoro ti Asie na ti Afrika, nga na ti Amerika ti mbongo na ti banga. So ti tene so ziango bê ti e na Jéhovah ayeke gi ye senge? Oko pëpe. Atâa so na ambeni ngoi Jéhovah azia lege si a sala ngangu sioni mingi na ndo awakua ti lo teti mbeni nda ti tënë so lo bâ a yeke na lege ni, lo kpengba na lege ti ndoye ala so aye ti ngangu so asi na ala. Na gbe ti salango ngangu, aChrétien mingi afa tâ na gigi biani so ala yeke na mabe na ala zia bê ti ala na Nzapa.

²⁰ Na mbeni mbage nde, na yâ mingi ti akodoro, ndia amû lege na e ti sala kusala ti e, na ngoi na ngoi a yeke sala nzoni tënë ti e na yâ asango. E kiri singila mingi teti ye so, na e yeda so ye so nga kue ague oko na ye so Jéhovah aleke ti sala. Teti so lo yeda na ni, e yeke sala kusala na liberté so e yeke na ni mingi ti gi pëpe ti wara nzoni duti teti e mveni, me ti sala na Jéhovah na gbele azo kue nga na yâ ye kue. Ye oko, e yeke gi lâ oko pëpe ti bele dutingo nde ti e na sese so, ti sala si fango tënë ti e akiri na peko, wala na mbeni lege nde ti woko na yâ kusala ti e teti Jéhovah, ngbanga ti so e ye ti nzere na lê ti ayanga-ti-komande. E yeke azo so asala kusala na gbe ti Royaume ti Messie na e mû mbage ngangu teti kota yanga-ti-komande ti Jéhovah. Beku ti e ayeke pëpe na yâ sese so, me na yâ fini sese so Royaume ti Messie na yayu ayeke duti gi oko yanga-ti-komande na ndo ni. Abombe wala aye ti bira ti ngangu kue so zo aleke alingbi lâ oko pëpe ti yengi yanga-ti-komande so, si lo londo na yayu lo tï na sese. Ye oko ti kinda ni ayeke pëpe, na fade a yeke sala si ye so Jéhovah aleke ti sala aga tâ tënë.​—Daniel 2:44; aHébreu 12:28; Apocalypse 6:2.

²¹ Paul atene: ‘E yeke ti ala pëpe so azia lege ni ti wara futingo, me e yeke ti ala so ayeke na mabe ti wara salut ti âme.’ (aHébreu 10:39). Tongaso, zia e kue e sala na Jéhovah na be-biani juska na nda ni. E yeke na anda ti tënë kue ti zia bê ti e kue gi na Jéhovah teti laso nga teti lakue lakue.​—Psaume 37:3; 125:1.

Ye nyen mo manda?

• Ngbanga ti nyen Josué na Caleb amû ti ala mbeni nzoni tondo?

• Fa ambeni nda ti tënë so apusu e ti zia bê ti e kue na Jéhovah.

• Ti zia bê ti e na Jéhovah aye ti tene nyen?

• Tongana e zia bê kue na Jéhovah, e yeke leke na bê ti e ti sala ye tongana nyen?

[Ahundango tënë ti manda na ye]

1, 2. Ambeni ye wa azo azia bê ti ala dä gi senge ti wara nzoni dutingo?

3, 4. Na lege wa si tondo ti Josué na Caleb ayeke nde na tondo ti tanga ti azo bale-oko so ague lani ti bâ yâ ti Sese ti Zendo?

5. Ngbanga ti nyen Josué na Caleb amû lani nzoni tondo?

6. Ngbanga ti nyen a yeke sala ngangu na aChrétien laso? Na a lingbi ala zia bê ti ala na zo wa?

7, 8. (a) Na lege wa aye so Jéhovah acréé amû na e anda ti tënë ti zia bê ti e na lo? (b) Anda ti tënë wa Bible amû na e ti zia bê ti e na Jéhovah?

9. Tongana nyen sandaga ti kota ngele nga zingongo Jésus na popo ti akuâ akpengba e ti zia bê ti e na Jéhovah?

10. Anda ti tënë wa e oko oko e yeke na ni ti zia bê ti e na Jéhovah?

11. Na yâ aye ti ngangu wa David azia bê ti lo na Jéhovah?

12, 13. Tongana nyen David afa so a lingbi e zia bê ti e na Jéhovah même tongana awato asala kusala na yanga ti ala tongana ye ti bira ti sala sioni na e?

14. (a) Na yâ ngoi ti ngangu wa Ezéchias azia bê ti lo na Jéhovah? (b) Tongana nyen Ezéchias afa so lo mä na bê pëpe na atënë ti mvene ti zo ti Assyrie?

15. Gi ye nyen ayeke mû ande maboko na e ti leke tele ti e teti aye ti ngangu kue so e lingbi ti tingbi na ni na yâ sese ti kirikiri so?

16, 17. E yeke fa tongana nyen so e zia bê ti e na Jéhovah?

18. Tongana nyen aChrétien laso ayeke mû tapande ti Paul? Me na yâ ye wa ala yeke zia bê ti ala dä pëpe?

19. Tongana a sala ngangu na ala, tongana nyen aita ti e afa so a yeke tâ na lege ni teti ala ti zia bê ti ala na Jéhovah?

20. Atâa so ndia alingbi ti mû liberté na e ti sala kusala ti e, na ndo atënë wa e yeke bele mabe ti e pëpe?

21. Ye wa e leke na bê ti e kue ti sala?

[Foto na lembeti 15]

Ngbanga ti nyen Josué na Caleb amû mbeni nzoni tondo?

[Afoto na lembeti 16]

Aye so Jéhovah acréé amû na e kpengba nda ti tënë ti zia bê ti e na lo

[Lingu ti afoto ni]

Afoto ni ota kue: Nzobe ti Anglo-Australian Observatory, afoto so David Malin asala

[Foto na lembeti 18]

Ti zia bê ti e na Jéhovah aye nga ti tene ti zia bê ti e na ala so lo zia bê ti lo na ala