Pendere ti aye so Jéhovah aleke

‘Akeke ti Jéhovah awara ngu alingbi na ni’

MO LUTI mbeni lâ awe na yâ mbeni gbako na ngoi so gere ti lâ aza na popo ti akeke so ayo na nduzu mingi? Na ngoi so mbeni dede pupu ayeke ya na tele ti akugbe ni, mo lingbi ti mä toto ni? ​—Esaïe 7:2.

Na ambeni ndo ti sese, na yâ ti ambeni nze, akugbe ti akeke nde nde ayeke za na ayeke sala biani anzoroko ti bengba, orange, jaune na ambeni nzoroko nde. Biani, a kpa tongana gbako so wâ atï na yâ ni! Ye so alingbi biani na tënë so: “I sala bia, i ahoto; i sala bia, O ngonda na keke kue so ayeke na yâ ni.”​—Esaïe 44:23.a

Tongana a kangbi sese na mbage ota, gbako amû mbage ni oko kue. Na yâ mbeni lege so ayeke pendere mingi, gbako na afini so asi singo na yâ ni amû gloire na Walekengo nga na Wasalango ye, Jéhovah Nzapa. Wasungo psaume na gbe ti yingo vulu ahe na bia: “I sepela L’Eternel, i . . . keke so alë, na keke ti cèdre kue.”​—Psaume 148:7-9.

Buku Akeke so ayeke na tele ti e (Angl.) atene: “Akeke ayeke kota ye mingi na yâ dutingo ti zo teti so a yeke mû lege na zo ti wara aye ti mitele, na a yeke nzere na lê ti zo ti bâ ni.” Agbako ayeke bata ngu na asala si e ngbâ lakue ti wara mbeni pendere ngu ti nyongo ni. Akeke asala nga si pupu so zo ayeke hu aga nzoni. Na salango kusala na pendere lege so a hiri ni photosynthèse, ambeni ye so ayeke na yâ akugbe asala si ngu, lumière ti lâ nga na amosoro ti gbe ti sese agbian aga aye so ayeke mû kobe na asala si azo na anyama awara pupu ti hungo ni.

Gbako ayeke mbeni tâ pendere kusala ti nzoni mingi nga na ti kode ti lekengo ye. Mingi ni, a yeke angbongboro keke si apika bê ti zo ahon aye kue so ayeke na yâ gbako. Na popo ti ala, a yeke wara gbâ ti mara ti apele nde nde nga na akete keke so ayeke maï. Mara ti apele tongaso awara lege ti ngbâ na fini gi tongana ala kono na yâ ti gbede so akeke ni ayeke ga na ni, na ala yeke gboto ngu so gbako ni ayeke mû ni.”

Na yâ ti agbako so ngu oko oko akugbe ti akeke ayeke tï na sese, na yâ ndangba mbage ti ngu, akugbe ngbundangbu bale-oko alingbi peut-être ti tï na ndo hectare oko ti sese ti gbako ni. Na nda ni, mara ti amakongo nde nde, agugu na ambeni kete kete nyama agbian akugbe so afun ti sala si sese ni aga pendere na amû lege na zo ti lu ye dä nzoni. Biani, ye oko ayeke buba senge senge pëpe na ngoi so awakua so azo ayeke bâ ala pëpe ayeke leke sese ni si alë nzoni.

Na gbe ti akugbe so ahule si atï, sese ti mbeni gbako asi singo na akete kete nyama. Mbeni buku (The Forest) atene so “na yâ mbeni kete mbage ti sese so alï mingi pëpe, a lingbi ti wara dä akete nyama 1 350 so ayeke hara, me tongana zo amû sese ni na yâ tîtï lo, a yeke wara dä ambeni kete nyama kutu mingi mingi so lê alingbi ti bâ pëpe.” Na ndo ni, gbako ni asi singo na anyama so ayeke hara harango, andeke, akete kete nyama nga na akota ni. Zo wa a lingbi a gonda lo teti apendere ye nga na molongo ti aye nde nde so? A yeke na lege ni si Wasalango ala atene: “Anyama kue ti ngonda ayeke ti Mbi, na anyama kue na ndo ahoto [saki] mingi ayeke ti Mbi.”​—Psaume 50:10.

A leke ambeni nyama na mbeni kpengba ngangu ti tï na kota lango, ti ngbâ na fini na ngoi ti mbeni ngangu dê nga ti duti aninga na ngoi so kobe ayeke dä pëpe. Ye oko, a yeke anyama kue si ayeke tï na kota lango tongaso pëpe. Même na ndembe ti mbeni kota ngoi ti dê, mo lingbi ti bâ gbâ ti alekpa so ayeke huru na yâ mbeni yaka. Alekpa alingbi pëpe ti tï na kota lango wala ti bata akobe. Ye oko, lo yeke gi kobe ti lo na tengo akete maboko ti keke nga na alê ti keke so awoko pendere, tongana ti so mo lingbi ti bâ na lê ti foto so ayeke na tele ni ge, so alondo na kodoro ti Zamani.

Mbeti ti Nzapa agboto lê mingi na ndo fini ti akeke. Na lege ti mbeni gingo nda ti ye, Bible asala tënë ti mara ti akete keke nde nde ndulu na 130 so na yâ ni mara ti akota keke nde nde 30. Na salango tënë na ndo mara ti agingo ye so a wara na yâ Bible, Michael Zohary, wandara so amanda ye na ndo akeke atene: “Même na yâ asenge mbeti, a yeke wara pëpe gbâ ti atënë na ndo lege so akete keke na akongö andu aye nde nde ti fini tongana ti so Bible afa.”

Akeke na agbako ayeke apendere matabisi so alondo na Wasalango ye ti ndoye. Tongana e yeke mû ngoi mingi ti bâ akeke, biani, e yeke yeda na atënë ti wasungo psaume: “Keke ti L’Eternel, keke ti cèdre ti Liban so Lo lu, awara ngu alingbi na ala; andeke asala da ti ala na yâ ni.”​—Psaume 104:16, 17.

[Kete tënë na gbe ni]

[Encadré/Afoto na lembeti 9]

Mbeni oko ti akeke ti Moyen-Orient so ayeke na alengo ni, na so adö bê mingi ahon tanga ti akeke kue ayeke keke ti amande. A yeke oko ti akozo keke so akongö ti lo ato nda ti sigigi na peko ti kota dê. A-Hébreu ti giriri ayeke hiri keke ti amande “zo so azingo” tongana ala sala tënë ti sigingo hio ti akongö ni. A yeke tongana ti so keke ni ayeke zingo na lango na lo yeke na gbâ ti akongö ti nzoroko ti vulu na ti rose.​—Zo-ti-fa-tene 12:7.

Na popo ti mara ti andeke nde nde so wungo ni ayeke 9 000, a yeke andeke 5 000 tongaso si azia ala na popo ti ala so ayeke he bia. Abia ti ala aga afâ yâ ti dutingo kpô ti gbako so alï mingi (Psaume 104:12). Na tapande, bia ti kete ndeke so iri ti lo ayeke nzêrë ayeke na molongo ti abia so ayeke pendere mingi. Ambeni ndeke tongana mbeni oko so a zia foto ti lo ge, ayeke akete ndeke ti hengo bia so ayeke na gbâ ti anzoroko nde nde na tele ti ala tongana gris, jaune, nga na vert.​—Psaume 148:1, 10.

[Foto na lembeti 9]

Gbako ti Normandie, France