Aye ti nzoni so dutingo be-ta-zo aga na ni

MBENI fleur ayeke dä so alengo ni ayeke kete kete tongaso. Mingi ni, tongana ngasa alï na yâ ni, alengo ni so ayeke gbu kuä ti tele ti lo. Na yâ ti ambeni kodoro, amolenge aye mingi ti sala ngia na alengo ni so na popo ti ala. Ala yeke pete ni na tele ti bongo ti mba. Tongana alengo ni so agbu tele ti bongo awe, atâa tongana molenge ni atambela, lo kpe loro, lo yengi tele ti lo wala lo huru, ala yeke tï pëpe. Gi ye so a lingbi ti sala ayeke ti zi ni oko na oko. Me amolenge aye mara ti ngia ni so mingi.

Ti tâ tënë ni, mingi ni azo aye pëpe si alengo ti fleur so agbu bongo ti ala. Me bê ti e kue ayeke dö ti bâ tongana nyen ala yeke gbu bongo ti zo ngangu. Zo so ayeke be-ta-zo, lo yeke nga tongaso. Lo yeke ngbâ lakue ndulu na tele ti zo so lo sala songo na lo. Atâa kpale ti nyen, lo yeke sala lakue ye so a hunda ndali ti songo ti lo na zo ni. Tënë “dutingo be-ta-zo” ayeke dabe ti e na anzoni salango ye tongana tenengo tâ tënë nga na mungo bê kue na mbeni zo. Peut-être tongana zo ayeke be-ta-zo na mo, a nzere na mo mingi. Me mo nga kue mo ye biani ti duti be-ta-zo na azo? Tongana mo yeda, a lingbi mo duti be-ta-zo na zo wa?

A yeke kota ye ti duti be-ta-zo na yâ ti mariage

A yeke na yâ ti mariage la si dutingo be-ta-zo ayeke kota ye mingi. Me mawa ni ayeke so, fani mingi azo so asala mariage ayeke be-ta-zo pëpe. Mbeni koli na wali ayeke bata zendo so ala mû ti duti be-ta-zo na mba na lege so ala yeke duti ndo oko na ala yeke sala ye ndali ti nzoni ti mba. So ayeke mbeni kota ye so ayeke mû lege na ala ti duti na ngia nga na siriri. Ngbanga ti nyen e tene tongaso? Ngbanga ti so na tango so Nzapa asala e, lo zia na bê ti e nzara ti fa na mbeni zo so e yeke be-ta-zo na lo, na zo ni nga afa so lo yeke be-ta-zo na e. Na peko ti mariage ti Adam na Eve na yaka ti Eden, Nzapa atene: “Fade zo [wala koli] azia babâ ti lo na mama ti lo, na lo duti na wali ti lo.” Wali nga kue ayeke sala lani gi tongaso, lo ngbâ na koli ti lo. A lingbi koli na wali ni aduti lani be-ta-zo na popo ti ala nga ala sala kua maboko na maboko.​—Genèse 2:24; Matthieu 19:3-9.

Tâ tënë, ye so a sala tënë ni na nduzu ge asi lani a sala laso ngu saki mingi awe. Me a ye ti fa so dutingo be-ta-zo na yâ ti mariage aga ngbele ye awe? Azo mingi atene so ade ti ga ngbele ye pëpe. Na kodoro ti Zamani, a tara ti hunda tënë na azo na ndo ni. Na popo ti azo so a hunda ala, tongana a mû azo 100, azo 80 abâ so dutingo be-ta-zo na yâ ti mariage ayeke kpengba ye mingi. Na pekoni, a kiri a hunda azo ti tene ala fa anzoni salango ye ti akoli na ti awali so anzere na ala mingi. A hunda na ambeni koli ti fa anzoni salango ye oku so ala ye ti bâ na mbage ti awali. A hunda nga na ambeni wali ti sala tongaso na ndo ti akoli. Na nda ni, nzoni salango ye so ala kue agonda ni mingi ayeke dutingo be-ta-zo.

Biani, mbeni ngangu ye so ayeke sala si ngia ayeke na yâ ti mariage ayeke dutingo be-ta-zo. Mawa ni ayeke so, tongana ti so e bâ na yâ ti article so ahon kozo, azo mingi ayeke gonda dutingo be-ta-zo ni gi na yanga. Na tapande, gbâ ti akoli na awali so ayeke ke tele laso afa biani so na ndo kue azo ayeke be-ta-zo pëpe. Tongana nyen si akoli na awali so amû tele alingbi ti ke tâ sioni ngobo so na ti duti be-ta-zo na popo ti ala lakue?

Dutingo be-ta-zo asala si mariage aninga

Koli na wali ayeke fa so ala yeke be-ta-zo na popo ti ala tongana ala gi alege nde nde ti fa so ala mû bê ti ala kue na mba. Na tapande, a yeke nzoni ti tene lakue ala tene “ye ti e” ahon ti tene “ye ti mbi”. Ala lingbi ti tene “akamarade ti e”, “amolenge ti e”, “da ti e”, “aye so asi na e” nga na ambeni tënë tongaso. Tongana koli na wali ayeke mä tele ti sala ambeni ye wala ti mû adesizion, a lingbi ala bâ na nene ni atënë ti bê ti mba na ndo ti aye ni. A lingbi ti duti aye tongana tënë ti ndo so ala yeke lango dä, kua ti nginza, batango amolenge, angia so ala ye ti sala, mungo angoi ti hungo tele wala aye so andu kua ti Nzapa.​—aProverbe 11:14; 15:22.

Koli na wali ayeke fa so ala yeke be-ta-zo tongana zo oko oko asala ye ti fa na mba ti lo so ni yeke na bezoin ti lo. Bê ti mbeni koli wala wali alingbi ti so tongana mba ti lo ayeke ndulu mingi na mbeni koli wala wali nde. Bible awa akoli ti ngbâ gi na “wali ti lâ ti pendere ti [ala].” A lingbi koli azia pëpe si pendere salango ye ti mbeni wali nde anzere na lo mingi ahon pendere salango ye ti wali ti lo. Biani, a lingbi lo koli ni lo sala lango-sioni na mbeni wali nde pëpe. Bible agboto mê, lo tene: “Zo so asala lango-sioni na mbeni wali, lo hinga ye pëpe; zo so asala ye tongaso, lo ye ti futi âme ti lo mveni.” Gi oko kpengba-ndia so la a lingbi wali nga akpe ni. A lingbi lo nga kue lo duti be-ta-zo na koli ti lo.​—aProverbe 5:18; 6:32.

Me, dutingo be-ta-zo ayeke sala nzoni na mariage? Biani, a yeke sala nzoni na ni. A yeke sala si aye kirikiri ayengi mariage ni pëpe nga mariage ni ayeke ninga. A yeke sala nzoni na koli nga na wali ni kue. Na tapande, tongana mbeni koli ayeke bi bê lakue na nzoni duti ti wali ti lo, a yeke sala si wali ni abâ so ni yeke duti nzoni. Ye so ayeke pusu wali ni ti sala ye nzoni mingi. Tongana wali nga kue ayeke be-ta-zo, a yeke pusu koli ti lo ti sala ye nzoni nga. Tongana koli aleke na bê ti lo ti duti be-ta-zo na wali ti lo, ye so ayeke mû maboko na lo koli ni ti bata lakue akpengba-ndia so ayeke mbilimbili na yâ ti aye kue.

Tongana koli na wali ayeke wara akpale, dutingo be-ta-zo ayeke sala si ala bâ so mbeni ye ayeke dä ti bata ala. Me tongana ala yeke be-ta-zo pëpe, si ala wara tënë na popo ti ala, ye so ala yeke sala lakue ayeke ti kangbi tele wala ti gi ti ke tele biani biani. Mingi ni, mara ti asalango ye ni so akiri adü ambeni kpale nde. Na yâ ti ngu 1980 ti ga na ngu 1989, mbeni koli ayeke lani dä so lo hinga ye mingi na ndo kode ti yungo bongo. Azo ahinga lo mingi. Lo sala nyen? Lo ke wali ti lo nga na amolenge. Lo gue lo duti gi lo oko. Me lo wara tâ ngia biani? Ngu 20 na pekoni, lo wani lo yeda so hongo ti lo asala si lo bâ so lo yeke gi lo oko nga lo duti nzoni pëpe. Lo bâ so lo yeke na bezoin ti bara amolenge ti lo kozo si lo gue ti lango. Me, amolenge ni ayeke na tele ti lo pëpe.

Dutingo be-ta-zo na yâ ti sewa

Tongana babâ na mama ayeke be-ta-zo na popo ti ala, gbanda gbä amolenge ti ala nga kue ayeke manda ande ti duti be-ta-zo. Amolenge so akono na yâ ti sewa so ndoye na dutingo be-ta-zo ayeke dä, a yeke duti ande ngangu na ala pëpe ti sala kua ti ala ti koli wala ti wali ti da. A yeke duti nga ngangu na ala pëpe ti bâ lege ti ababâ na mama ti ala so mbakoro awoko ala awe.​—1 Timothée 5:4, 8.

Me a yeke gi pëpe ababâ na mama si ayeke woko kozo ti amolenge. A lingbi ti si so molenge si ayeke na bezoin ti tene a bâ lege ti lo lakue lakue. A yeke ye so Herbert na Gertrude asala teti ngu 40 na ndo ni tongaso. Ala use kue ayeke aTémoin ti Jéhovah. Ala yeke lani na mbeni molenge ti koli so iri ti lo ayeke Dietmar. Na yâ ti gigi ti lo kue, Dietmar abâ pasi na mbeni kobela so asala si lo ga wazin. Me na yâ ti atanga ti ngu mbasambala so aga ngbii ti si na kuâ ti lo na nze ti novembre 2002, lo yeke lani na bezoin ti tene a bâ lege ti lo bï na lâ. Babâ na mama ti lo asala ye na lo na ndoye. Ala bâ lege ti aye so atia lo. Même ala ga na ambeni gbakuru ti kaïngo na kobela na yâ ti da ni. Ala wani nga kue amanda kode ti kaïngo kobela. Sewa so ayeke biani pendere tapande ti dutingo be-ta-zo.

Dutingo be-ta-zo ayeke kota ye na popo ti akamarade

Mbeni wali so iri ti lo ayeke Brigitte atene: “Tongana mbeni zo ayeke na koli wala wali pëpe, lo lingbi ti duti na ngia senge. Me a yeke ngangu na lo ti duti na ngia tongana lo yeke na kamarade pëpe.” Peut-être mo kue mo yeda na tënë ti lo so. Atâa mo sala mariage wala mo yeke kumbamba, si mo yeke na mbeni nzoni kamarade so ayeke be-ta-zo, ye so ayeke zia ngia mingi na bê ti mo. A yeke sala nga si gigi ti mo anzere. Ye oko, tongana mo sala mariage awe, zia na li ti mo so zo so alingbi ti duti kota kamarade ti mo ayeke koli wala wali ti mo.

Kamarade ayeke gi pëpe zo so alango na tele ti da ti mo, zo so mo na lo asala kua place oko wala zo so mo yeke tingbi na lo ngoi na ngoi. Ti duti na tâ songo ti kamarade na mbeni zo, a hunda ti mû ngoi mingi, même ngangu ti mo nga. A hunda nga ti tene mo yeda ti mû bê ti mo kue na zo ni. Ti duti kamarade ti mbeni zo ayeke ye ti gonda. Songo ti kamarade ayeke ga na aye ti nzoni, me a yeke ga nga na ambeni kungba.

A yeke kota ye mingi ti sala lisoro nzoni na akamarade ti e. Ngoi na ngoi, ye so ayeke pusu akamarade ti sala lisoro ayeke so ala yeke na nzara ti fa tënë ti bê ti ala na mba. Brigitte atene: “Tongana mbi wala kamarade ti mbi ayeke na kpale, na yâ ti yenga oko e yeke pika singa na mba fani oko wala use. Bê ti mbi ayeke dê tongana mbi hinga so lo yeke dä, nga tongana lo yeke ndulu ti mä mbi.” Atâa tongana popo ti azo ayo, ala lingbi ti lë songo ti kamarade senge. Gerda na Helga ayeke azo so popo ti ala ayo mingi na mba, me a hon ngu 35 awe so ala yeke anzoni kamarade. Gerda afa ye so ala yeke sala na popo ti ala: “E yeke sû mbeti na mba lakue. Na yâ ti ambeti ni, e yeke fa aye so asi na e nga na atënë so ayeke na gbe ti bê ti e, atâa a yeke ti nzoni ni wala ti sioni ni. Lettre ti Helga ayeke zia ngia mingi na bê ti mbi. Atënë ti bê ti e ayeke gi oko.”

Dutingo be-ta-zo ayeke kota ye mingi na popo ti akamarade. Atâa ala yeke akamarade a ninga, tongana mbeni aduti be-ta-zo pëpe, a lingbi ti sala sioni na songo ti ala. Mingi ni, akamarade ayeke mû wango nga ala yeke fa na mba aye so a yeke tene ni na mbeni zo nde pëpe. Ala yeke sigigi na atënë ti bê ti ala kue sân ti sala mbito so a yeke kiri na nengo ti ala na peko wala a yeke sigigi na nda ti ala. Bible atene: “Tâ ndeko andoye lakue; na lâ ti ye ti vundu, lo yeke tongana tâ ita.”​—aProverbe 17:17.

Akamarade ti e alingbi ti sala ngangu na ndo bibe ti e, lege so e yeke bâ na ambeni ye nga na salango ye ti e. Ni la, a yeke kota ye ti sala kamarade na azo so salango ye ti e na ti ala ague oko. Na tapande, kozo ti sala kamarade na zo, gi ti hinga wala atënë ti mabe ti mo na ti lo ague oko. Bango ndo ti ala na ndo ye ti nzoni na ye ti sioni ague oko, nga andia ti nzoni salango ye so ala yeke kpe ni ague oko. Tongana aye ni ague oko, mara ti kamarade tongaso ayeke mû ande maboko na mo ti si na aye so mo zia na gbele mo. Ndani nyen ti sala kamarade na mbeni zo so salango ye ti mo na ti lo ague oko pëpe? Bible afa so a yeke kota ye ti soro anzoni kamarade. Lo tene: “Zo so atambela na awandara, fade lo ga wandara, me zo so aga ndeko ti awabuba, fade lo wara vundu dä.”​—aProverbe 13:20.

Zo alingbi ti manda ti duti be-ta-zo

Tongana mbeni molenge ayeke to nda ti pete alengo ti fleur so e sala tënë ni fade na tele ti bongo ti mba ti lo, peut-être lo yeke ye ande ti sala ni lakue lakue. Oko mara ti ye so zo so ayeke be-ta-zo aye ti sala la. Ngbanga ti nyen? Ngbanga ti so tongana zo ayeke to nda ti sala ambeni ye ti fa so lo yeke be-ta-zo, a yeke ga mbeni ye so lo ye ti sala ni lakue lakue. Tongana lo to nda ni hio ti manda ti duti be-ta-zo na yâ ti sewa, na pekoni a yeke duti ande ngangu na lo pëpe ti wara akamarade ngbanga ti so lo yeke be-ta-zo. Tongana mbeni zo ayeke na kpengba songo ti kamarade na azo, a lingbi ti mû lege na lo ti duti be-ta-zo na yâ ti mariage ti lo. A yeke mû nga ande lege na lo ti duti be-ta-zo na kamarade ti lo so ayeke kota ahon atanga ni kue.

Jésus atene so komandema so ayeke kota ahon atanga ni kue ayeke ti ndoye Jéhovah na bê ti e kue, na âme ti e kue, na bibe ti e kue nga na ngangu ti e kue (Marc 12:30). So aye ti tene zo so a lingbi e duti be-ta-zo na lo ahon atanga ni kue ayeke Nzapa. Dutingo be-ta-zo na Jéhovah Nzapa ayeke ga na gbâ ti aye ti nzoni. Lo yeke zia ande vundu na bê ti e lâ oko pëpe, ndali ti so Bible atene na e: “Nzapa ayeke Be-Ta-Zo.” (1 aCorinthien 1:9). Ti tâ tënë ni, tongana e duti be-ta-zo na Nzapa, e yeke wara fini ti lakue lakue.​—1 Jean 2:17.

[Encadré na lembeti 6]

Ti wara mbeni kamarade so ayeke be-ta-zo na mo ayeke zia ande ngia mingi na bê ti mo

[Foto na lembeti 5]

Sewa so ayeke be-ta-zo, azo ti yâ ni ayeke bâ lege ti mba