Anyama so Jéhovah aleke afa kota ti lo

GBÂ ti anyama so e yeke bâ afa kota ti Jéhovah na gigi polele. Nzapa ayeke bâ lege ti anyama nzoni tongana ti so lo yeke bâ lege ti azo (Psaume 145:16). A yeke duti ande biani mbeni girisango lege tongana e to nda ti kasa lo so aleke anyama nga na e azo! Atâa so Job ayeke lani zo ti mbilimbili, lo bâ “lo mveni mbilimbili me lo bâ mbilimbili ti Nzapa pëpe.” Tongaso, a hunda lani na Job ti manda aye!​—Job 32:2; 33:8-12; 34:5.

Tapande ti anyama so Nzapa aleke afa lani na Job so azo alingbi pëpe ti dë kite na aye so Nzapa asara. Biani, tënë so ayeke sigigi polele tongana e bâ atënë so Jéhovah atene lani na wakua ti lo Job.

Anyama ayeke na bezoin ti zo ti mû maboko na ala pëpe

Job alingbi pëpe ti kiri tënë na atënë so Nzapa ahunda lani na lo na ndo ti anyama (Job 39:1-3). Biani, a yeke zo si amû maboko na Jéhovah ti mû kobe na bamara nga na pakpo pëpe. Atâa so apakpo ayeke huru na nduzu si ala wara kobe, a yeke biani Nzapa si ayeke mû kobe na ala.​—Luc 12:24.

Tënë ahunzi na yanga ti Job na ngoi so Nzapa ahunda lo na ndo ti anyama ti ngonda (Job 39:4-11). Mbeni zo alingbi ti bata angasa ti ngonda na awali tagba pëpe ndali ti so a yeke ngangu même na zo ti si nduru na tere ti ala (Psaume 104:18). A yeke ndali ti ye so Nzapa azia na yâ ti li ti mbeni tagba si ayeke mû lege na wali ni ti honde tere ti lo na yâ ti gbako na ngoi so lo yeke nduru ti dü. Wali tagba ayeke bata amolenge ti lo na lege ni, me tongana ala “akpengba” awe, ala yeke hon na ala “kiri mbeni pëpe.” Ala lingbi awe ti bata tere ti ala mveni.

Lele ti ngonda ayeke fono ti bê ti lo, nga kpangbala ndo ti yando ayeke ndo ti duti ti lo. Job alingbi pëpe ti mû lele ti ngonda ti yô akungba. Lele ti ngonda ayeke tambela na ndo ti ahoto ti gi kobe ti lo, ti “gi fini pere kue.” Nyama so ayeke ye ande pëpe ti zia dutingo ti lo so lo yeke na ni na yâ ti ngonda kâ ti ga ti wara kobe hio na kodoro. Teti so lele ti ngonda ayeke nduru ti kpe yongoro tongana lo hinga so mbeni zo asi na ndo so lo yeke dä, “lo mä dekongo ti kapita pëpe.”

Na pekoni Nzapa asara tënë ti ngbä (Job 39:12-15). Na ndo ti ngbä, Austen Layard, mbeni wandara ti kodoro ti Angleterre, atene: “Fani mingi azo ayeke sala dessin ti ngbä. Na yâ ti dessin ni mingi a fa awagingo nyama so abâ so fango ngbä ayeke ngangu mingi legeoko tongana fango mbeni bamara. Mingi ni na yâ ti dessin ni a yeke fa mbeni gbia ti kodoro so ayeke tiri na ngbä, na a yeke fa nga awalombe ti bira so ayeke tomba ngbä na ndo ti ambarata nga ambeni na gere.” (Nineveh and Its Remains, 1849, Mbage 2, lembeti 326). Ye oko, mbeni zo ti ndara ayeke tara oko pëpe ti zia kamba na go ti mbeni ngbä so atomboka awe.​—Psaume 22:22.

Andeke afa kota ti Jéhovah

Nzapa ahunda tënë na Job na ndo ti andeke (Job 39:16-21). Ndeke tongana marabout ayeke huru na nduzu ayo ndali ti akpangbi ti lo so akpengba mingi (Jérémie 8:7). Même tongana naamo apika akpangbi ti lo, lo yeke huru pëpe. Nde na marabout, naamo ayeke zia para ti lo na yâ ti keke na nduzu pëpe (Psaume 104:17). Lo yeke zi dû na yâ ti mbutu si lo zia para ti lo dä. Me naamo ayeke dö apara ti lo ti zia ni gi tongaso pëpe. Lo yeke fû mbutu ti kanga na ndo ni, apara ni aduti na mbeni ndo so wâ ti ndo ni alingbi na ni; na oko ngoi ni koli ni na wali ni kue si ayeke bata ni.

A bâ so naamo ‘agirisa ndara’ ti lo na ngoi so lo bâ mbeni zo wala mbeni nyama ti tengo para ti lo, tongaso azo abâ atene lo kpe kpengo. Ye oko, mbeni kota buku (An Encyclopedia of Bible Animals) atene: “A yeke mbeni kode so anaamo azia ni na sese ti sara si lê ti zo wala ti nyama ti tengo para ti ala abâ apara ni pëpe. Ni la, anaamo ayeke pika kpangbi ti ala na tongaso zo ni wala nyama ni alingbi ti bâ gi ala na ti si pëpe na ndo so apara ni ayeke dä.”

Tongana nyen si naamo ayeke “he mbarata na zo so atambela na ndo ni”? Mbeni kota buku (The World Book Encyclopedia) atene: “Naamo ayeke huru pëpe, me a hinga lo ndali ti so na sese lo yeke kpe loro hio mingi. Tongana lo bi yongoro gere ti lo oko, lo lingbi ti si na mètre osio na ndambo nga na yâ ti ngbonga oko lo yeke kpe loro kilomètre 64.”

Nzapa amû ngangu na mbarata

Nzapa ahunda lani Job na ndo mbarata (Job 39:22-28). Na ngoi ti giriri, aturugu ayeke tiri bira na ndo ti ambarata, na ambarata ayeke gboto lani apuse so na yâ ni a lingbi ti wara peut-être aturugu use dä. Tongana lo yeke ku kungo ti sara bira, mbeni mbarata ti bira ayeke dekongo ngangu nga lo yeke koto sese na gere ti lo. Mbeto ayeke sara lo pëpe nga lo yeke kpe épée pëpe. Tongana lo mä toto ti trompette ti bira, mbarata ti bira ayeke toto na ‘lo hon na ndo sese’. Ye oko, mbarata ti bira ayeke mä yanga ti wa ti lo.

Na fango peko ti mbeni ye so ague oko na ni, wandara Layard atene: “Mbarata ayeke sala ye na ngangu pëpe legeoko tongana ti molenge ti taba, nga a hunda ti tene a zia gi mbeni kamba na yanga ti lo ti fa lege na lo. Ye oko, na ngoi so mbeni wali mbarata ti kodoro ti Arabie amä dekongo ti bira ti azo ti lo, si lo bâ yanga ti likongo ti wa ti lo alondo na nduzu, lê ti lo ayeke za tongana wâ, dû ti hon ti lo ayeke zi kota, lo yeke yôro yâ ti go ti lo, damba ti lo nga na kuä ti peko ti go ti lo ayeke londo na nduzu na ayengi tongana pupu ayeke ya.”​—Discoveries Among the Ruins of Nineveh and Babylon, 1853, lembeti 330.

Bâ dangasa na ngualo

Na pekoni Jéhovah asara tënë na Job na ndo ti ambeni ndeke nde (Job 39:29-33). ‘Dangasa ahuru, na lo ye kpangbi ti lo na yâ ti pupu.’ Tongana lo yeke sara tënë ti dangasa so ayeke gue na ando nde nde, na lo tene so dangasa ayeke mbeni ndeke so ayeke kpe loro ngangu mingi na lê ti nduzu ahon tanga ti andeke kue, mbeni buku (The Guinness Book of Records) atene: ‘Na ngoi so lo yeke bata territoire ti lo wala tongana lo ye ti gbu mbeni nyama, dangasa ayeke gue yongoro kâ na lê ti nduzu na lo zu na sese na loro mingi. A yeke na ngoi so la lo yeke mû loro ahon atanga ti ngoi kue.’ A si awe ti tene loro ti ndeke so asi kilomètre 349 na yâ ti ngbonga oko tongana lo londo na nduzu ti zu na sese.

Ti angualo, ala yeke huru na nduzu na loro ahon kilomètre 130 na yâ ti ngbonga oko. Job ahaka gigi ti zo so ayeke hon hio mingi na hongo na loro ti mbeni ngualo ti gue ti gbu mbeni nyama (Job 9:25, 26). Nzapa amû na e ngangu ti kanga bê mo bâ mo tene e yeke na ndo akpangbi ti mbeni kota ngualo so ayeke woko pëpe (Esaïe 40:31). Tongana lo yeke hon na yâ ti nduzu, ngualo ayeke wara go na lege ti mbeni ndo ni so apupu ni ayeke wâ wâ. Ngualo ni ayeke lï na yâ ti pupu ni na pupu ni ayeke pusu lo yeke yeke ti gue na lo ayo na lê ti nduzu. Tongana lo gue na nduzu ayo asi na mbeni ndo awe, lo lï na mbeni use ndo ni so pupu ni nga ayeke wâ wâ tongana ti kozoni so, lo yeke ngbâ gi na yâ ti pupu ni tongaso teti angbonga mingi nga lo yeke buba ngangu ti lo mingi pëpe.

Ngualo ayeke “sara da ti lo na nduzu” na mbeni ndo so zo wala mbeni nyama alingbi ti si dä pëpe na lo zia amolenge ti lo na yâ ni kâ ti tene kpale asi na ala pëpe. Jéhovah aleke angualo na lo zia na yâ ti li ti ala ti sara tongaso. Nzapa amû na angualo mbeni lê so “abâ ye yongoro.” Kode so ngualo ayeke na ni ti zi lê ti lo hio na ndo ti mbeni ye na ti bâ mbeni nde amû lege na lo ti ngbâ ti zia lê ti lo ti bâ nyama wala kobe ti tengo ti lo na ngoi so lo yeke londo ayo nduzu ti zu na sese. Mbeni ngualo alingbi ti te kuâ ti anyama mingi, ni la na “ndo so akuâ ayeke dä, lo yeke kâ” nga. Ngualo ayeke gbu akete nyama na lo gue na ni na amolenge ti lo.

Jéhovah azingo na Job

Kozoni si Jéhovah ahunda Job na ambeni tënë na ndo anyama, Nzapa azingo na lo. Job asara ye lani tongana nyen? Lo sara tere ti lo kete na lo duti nduru ti mä awango so Jéhovah ayeke mû na lo.​—Job 39:34–40:9.

E manda mbeni kpengba ye na ndo tondo ti aye so asi na Job so a sû ni na gbe ti yingo vulu ti Nzapa. Ye ti manda ni ayeke so: Zo oko pëpe ayeke na raison ti wara tënë na li ti Lo ti Ngangu Ahon Kue. A lingbi tënë ti e na ye so e yeke sara anzere na Babâ ti e ti yayu. Na ndo ni, a lingbi sarango si iri ti Jéhovah aga nzoni kue nga fango na gigi mbilimbili ti kota yanga-ti-komande ti lo aduti akozo ye so agbu bê ti e mingi.

Béhémoth ayeke mû gloire na Nzapa

Nzapa akiri agboto lê ti Job na ndo ti anyama so lo sara. Nzapa ahunda lani Job na ndo ti Béhémoth, so mingi ni azo airi lo konô (Job 40:10-19). Mbeni Béhémoth so akono kue awe, yongo ti lo alingbi ti si mètre osio wala oku tongaso na lo lingbi ti ne juska na kilo 3 600. “Ngangu ti [Béhémoth] ayeke na ngbonda ti lo” so ti tene ngangu ti lo ayeke na yâ akasa ti peko ti lo. Gbe ti yâ ti lo so akono mingi alingbi biani na lo ndali ti gere ti lo ayo pëpe na ayeke gboto kota tere ti lo so na ndo ti atênë so ayeke na yâ ti ngu. Biani, ndali ti kota tere so lo yeke na ni, kota yanga ti lo nga na ngbangba ti lo so ayeke ngangu mingi, zo ayeke ye oko pëpe na gbele ti Béhémoth.

Béhémoth ayeke sigigi na yâ ti ngu ti “te pere” so angbâ fini. A bâ so apere na akugbe so ayeke na ndo ti ahoto alingbi na lo. Lâ oko oko, Béhémoth ayeke te nduru na kilo 90 ti si na kilo 180 ti pere na yâ ti lo. Tongana yâ ti lo asi awe, lo yeke wu tere ti lo na gbe ti ambeni keke so akugbe ni ayeke mingi. Tongana ngu so lo yeke na yâ ni ayeke suku ti hon ndo ni, Béhémoth wala konô ayeke sigigi na li ti lo na ndo ti ngu ni ti sua tongaso si ngu ni ahon ndo ti lo pëpe. Tongana a zia Job lê na lê na kota yanga ti Béhémoth nga pembe ti lo so akpengba ngangu mingi, Job ayeke tara ande ti koro hôn ti lo ti zia kamba dä pëpe.

Léviathan ayeke mû gonda na Nzapa

Na pekoni Job amä tënë na ndo ti Léviathan (Job 40:20​​—41:25). Na yanga ti Hébreu nda ti iri so aye ti tene “mbeni nyama so tere ti lo kue anokpo nokpongo”, peut-être a yeke sara tënë ti ngunde. Job alingbi ti sara si Léviathan aga mbeni ye ti sarango ngia ti amolenge? Oko pëpe. Fani mingi, azo so atingbi na Léviathan atene so lo yeke mbeni nyama so lo yeke sioni mingi. Biani, tongana mbeni zo alingbi ti zia maboko ti lo na ndo ti Léviathan ti gbu lo, lo yeke sara ngangu mingi, na lâ oko pëpe zo ni so ayeke kiri ande ti ndu lo.

Tongana lo sigigi na li ti lo na ndo ti ngu na ngoi so lâ asigigi, lê ti lo ayeke za “tongana ndo lê ti ndapre.” Poro ti tere ti Léviathan ayeke tongana ti susu me atingbi na tere ti tere, nga akpengba mingi ngbanga ti so ambeni bio so ayeke kpangbala ayeke na gbe ni, ni la asara si ayeke ngangu mingi ti koro ni na lê ti ngombe, na épée wala na likongo. Poro ti gbe ti yâ ti ngunde so ayeke tongana ti susu na so yanga ni aza mingi akpa “tongana herse [ye ti pikango na le-kobe] na ndo popoto” ti yanga ti ngu. Tongana ngonzo asara lo na yâ ti ngu, lo yeke sara si ngu ni alondo na nduzu tongana mousse ti savon. Ndali ti konongo ti lo, aye ti bira ti lo tongana yanga ti lo so ayeke mû mbeto na zo nga damba ti lo so ayeke ngangu mingi, Léviathan ayeke sara ti lo mbeto pëpe.

Job achangé yanga ti lo

Job ahinga lani so ‘lo sara tënë ti ye so lo hinga nda ni pëpe, ye so ahon ndara ti lo’. (Job 42:1-3). So Nzapa azingo na lo, Job ayeda nga lo changé yanga ti lo na lo gbian bê ti lo. Nzapa ase akamarade ti Job me lo iri gbâ ti deba nzoni na ndo ti Job.​—Job 42:4-17.

A yeke biani lege ti ndara ti dabe ti e na ye so asi na Job. E lingbi peut-être pëpe ti kiri tënë na ahundango ndo kue so Nzapa ahunda lani na Job. Ye oko, gbâ ti apendere ye nde nde so Jéhovah aleke na so ayeke fa kota ti lo, a lingbi e bâ ni na nene ni.

[Foto na lembeti 13]

Ngasa ti ngonda

[Foto na lembeti 13]

Pakpo

[Foto na lembeti 13]

Wali bamara

[Foto na lembeti 14]

Lele ti ngonda

[Foto na lembeti 14]

Naamo azia para ti lo, lo gue yongoro, me lo ke ni biani biani pëpe

[Foto na lembeti 14]

Apara ti naamo

[Foto na lembeti 14, 15]

Dangasa so ague na ando nde nde

[Lingu ti foto]

Dangasa: © Joe McDonald/Visuals Unlimited

[Foto na lembeti 15]

Wali mbarata ti Arabie

[Foto na lembeti 15]

Ngualo

[Foto na lembeti 16]

Azo ahinga Béhémoth na iri ti konô

[Foto na lembeti 16]

A bâ so Léviathan ayeke ngunde so lo yeke ngangu