Mbaï ti Fini
E sara ye so e hinga ayeke nzoni
TËNË TI HADYN SANDERSON
Jésus atene mbeni lâ na adisciple ti lo: “Tongana i hinga ye so, ngia ayeke na i tongana i sara ye so.” (Jean 13:17). Biani, e lingbi ti hinga ye so ayeke nzoni, me a lingbi ti si so kpale ni ayeke ti sara ni! Ye oko, na peko ti angu 80 na ndo ni so mbi sara, so na yâ ni mbi sara kusala ti missionnaire ngu 40, mbi bâ biani so atënë ti Jésus so ayeke tâ tënë. Tongana mo sara ye so Nzapa atene, biani a ga na mo ngia. Zia mbi fa nda ni.
NA NGU 1925, tongana mbi yeke lani na ngu ota, ababâ ti mbi ague amä mbeni diskur na gbata ti e so ayeke Newcastle, na Australie. Li ti diskur ni ayeke “Azo kutu mingi so ayeke na fini fadeso ayeke kui ande lâ oko pëpe.” Tënë so mama ti mbi amä kâ afa na lo so lo wara tâ tënë awe, na lo to nda ti gue lakue na abungbi. Ye oko, ti babâ ti mbi, nzara ti tënë ni asigigi na yâ ti lo hio. Lo ke tënë ti fini nzapa so mama asara, na lo tene na lo so ni yeke hon tongana lo zia lege ni pëpe. Mama aye babâ ti mbi mingi na lo ye si sewa ni aduti place oko. Me, lo hinga so mango yanga ti Nzapa ayeke ye so aga kozo, na lo leke na bê ti lo ti sara ye so ayeke nzoni na lê ti lo (Matthieu 10:34-39). Babâ alondo biani, me na pekoni mbi bâ lo gi ngoi na ngoi.
Tongana mbi gbu li na ndo aye so kue, mbi gonda mama ti mbi mingi teti so lo duti be-ta-zo na Nzapa. Desizion ti lo aga na aye ti nzoni mingi na lege ti yingo na mbi nga na yaya ti mbi ti wali, Beulah. A fa nga na e mbeni kota ye ti manda: tongana e hinga ye so ayeke nzoni, a lingbi e sara kue ti sara ni.
Atara so mbi wara
Awamandango Bible, tongana ti so a hinga na aTémoin ti Jéhovah na lâ ni kâ, amû maboko na sewa ti e mingi. Âta ti mbi ti wali aga alango na ndo ti e na lo nga lo yeda na tâ tënë. Lo na mama ti mbi aga atâ kamarade ti fango tënë, na teti so ala hinga ti ne tere ti ala nga ala sara ye na nzobe, azo ane ala mingi.
Na oko ngoi ni, aita so ayeke kota na mbi amû mbi na gbe ti ala na ala fa na mbi aye mingi. A ninga pëpe, mbi hinga ti sara kua na kete mbeti ti fango tënë na azo na da ti ala. Mbi mû lege na azo ti mä adiskur na ndo Bible na ndo masini ti pikango bia na mbi mû mbage na atambela so a sara na apancarte na ndo ti alege ti gbata ni. A yeke lani ngangu na mbi, teti mbeto ti azo ahon ndo ti mbi. Ye oko, mbi hinga lani ye so ayeke nzoni na mbi ye ti sara gi ni.
Na peko ti so mbi hunzi ekole, mbi sara kua na yâ ti mbeni banque, na kua ni ahunda ti tene mbi tambela ti bâ ambeni banque ni mingi mingi so ayeke na yâ kota kodoro ti Nouvelle-Galles ti Mbongo. Atâa so aTémoin ayeke lani mingi pëpe na kodoro ni, aye so mbi manda amû maboko na mbi ti bata mabe ti mbi ngangu. Mama ato lani na mbi anzoni lettre so akpengba mbi na lege ti yingo.
Alettre so amû maboko na mbi na tâ ngoi ni. Use Bira so Amû Sese Kue ato nda ni lani awe, na a iri mbi ti lï turugu. Patron ti banque ni ague lani mingi na eglize na lo yeke nga mbeni turugu ti kamba ti ndo ni. Tongana mbi fa na lo tënë ti dutingo ti mbi nde ti Chrétien, lo hunda na mbi na ngangu ti soro ye oko: ti zia tënë ti nzapa ti mbi wala ti zia kua ti mbi na banque ni! Ye ni aga wâ tongana mbi gue na ndo so a iri afini turugu ni dä. Patron ni ayeke lani dä na lo zi lê ti lo ti bâ ye so mbi yeke sara na tere ti biröo so a yeke mû iri ti azo ni dä. Tongana mbi ke ti sû maboko ti mbi na gbe ti ambeti ni, ngonzo agbu aturugu ti kamba ni kue. Ngoi ni ayeke lani ngangu na mbi, me mbi leke na bê ti mbi ti sara ye so ayeke nzoni. Jéhovah amû maboko na mbi, na mbi sara mbeto pëpe na mbi changé yanga ti mbi pëpe. Tongana mbi mä so ambeni zo ti sarango ngangu ayeke gi mbi gingo, hio mbi leke akungba ti mbi na mbi mû train ti gue na mbeni gbata nde!
Na kiringo ti mbi na Newcastle, a iri mbi na ambeni ita-koli mbasambala so ake ti sara turugu na gbele ngbanga. Juge ni afâ ngbanga ti kanga ti nze ota ti kua na pika na li ti e. Atâa so gigi ti zo na da ti kanga ayeke mbeni nzoni ye ti tene a si na zo pëpe, ti sara ye so ayeke mbilimbili aga na aye ti nzoni. Na peko ti so a zi e awe, mbeni oko ti azo so a zia e na lo ndo oko na da ti kanga, mbeni mba ti mbi Témoin so iri ti lo ayeke Hilton Wilkinson, atisa mbi ti sara kua na lo na ndo ti sarango foto ti lo. Kâ, mbi wara lo so ayeke ga ande wali ti mbi, Melody, so kua ti lo ayeke ti yamba agene. Kete na peko ti zingo mbi na kanga, mbi kamata batême ti fa mungo tere ti mbi na Jéhovah.
E gi ti ga pionnier
Na peko ti mariage ti e, mbi na Melody e zi da ti sarango foto ti e mveni na Newcastle. A ninga pëpe, kua ahon ndo ti e, na seni ti e nga nzoni duti ti e na lege ti yingo ato nda ti wara kpale. Na ngoi ni so, Ted Jaracz, so ayeke sara kua lani na biröo ti aTémoin ti Jéhovah ti Australie na so ayeke fadeso membre ti Wabatango Bungbi, asara lisoro na e na ndo aye ti yingo so e zia na gbele e. Na peko ti lisoro so, e mû desizion ti kä aye ti buze ti e si fini ti e ayapu. Na ngu 1954 e vo mbeni kete da so kutukutu agboto ni, e gue na gbata ti Ballarat (na kota kodoro ti Victoria), na e komanse kusala ti pionnier, wala awafango nzo tënë ti ngoi kue.
Jéhovah airi deba nzoni na ndo kusala ti e na yâ kete kongregation ti Ballarat. Gi na yâ anze 18, wungo ti azo na bungbi alondo na 17 ti si na 70. Na pekoni, a tisa e ti sara kusala ti circonscription na kota kodoro ti Australie ti Mbongo. Ti angu ota so aga na pekoni, a nzere na e ti gue ti bâ akongregation ti gbata ti Adélaïde nga na akodoro ti yaka ti vigne na orange so ayeke na tere ti bale ti Murray. Fini ti e agbian ngangu! E yeke na ngia ti sara kua maboko na maboko na aita ti e. So tâ pendere futa si e wara ndali ti so e sara ye so e hinga ayeke nzoni!
A tokua e missionnaire
Na 1958, e tene na Béthel ti Australie so e ye ti gue na assemblée so a bungbi akodoro nde nde, so li ni atene “La volonté divine”, na gbata ti New York so ayeke tambela na yâ oko ngu ni so. Ala kiri tënë na e na tokuango na e ambeti ti Ekole ti Galaad ti amissionnaire na Amerika. E yeke lani na ngu 35 tongaso, na e pensé so ngu ti e ahon awe ti gue na Galaad. Me e tokua kamême ambeti ti e ni na a iri e ti ga na klase 32 ni. Na ndambo ti mandango mbeti ti e ni, a fa na e ndo so e yeke gue dä: Inde! Atâa so e gi bê ti e kozoni, e ye ti sara ye so ayeke nzoni na e yeda na ngia na kusala ni.
E sara voyage ni na bateau, na e si na Bombay (so laso ayeke Mumbai) na mbeni yanga ti ndapre ti ngu 1959. Azo ti kua ngbangbo mingi ayeke lango na gbe ti da na yanga ti ngu. Ndo ni afu nde na hon ti e. Tongana lâ alondo, a mû lege na e ti hinga ye so ayeke ku e. Lâ oko e hinga mara ti ndowa tongaso pëpe! Lynton Dower na wali ti lo Jenny, so ayeke amissionnaire, na so e na ala e sara lani kua ti pionnier na kodoro ti Ballarat, aga ayamba e. Ala gue na e na kete da ti Béthel ti Inde, so ayeke lani na nduzu na yâ mbeni da ti étage nduru na be-gbata ni. Awakua ti Béthel omene si alango na yâ ni. Ita Edwin Skinner, so ayeke missionnaire na Inde ngbene ye na ngu 1926, awa e ti vo asac so akpengba use teti akungba ti e kozo si e gue na ndo so a tokua e dä. Azo mingi ayeke na ni tongana ala yeke sara voyage na train na Inde, na asac so amû maboko na e nzoni na ngoi ti avoyage ti e ti pekoni.
Na peko ti lango use ti voyage na train, e si na ndo ti kusala ti e na Tiruchchirappalli, mbeni gbata na mbongo ti kota kodoro ti Madras (so laso ayeke Tamil Nadu). Kâ, e yeke lani na tere ti apionnier spécial ti kodoro ni ota so ayeke fa tënë na awakodoro ni so wungo ti ala asi 250 000. Azo ni ayeke na aye mingi pëpe. Mbeni lâ gi dollar 4 (2 650FCFA) si angbâ na e. Me tongana nginza ni so ahunzi, Jéhovah agirisa e pëpe. Mbeni zo so ayeke manda lani Bible asara na e bon ti loué na nzoni da ti sara na abungbi. Mbeni lâ tongana kobe atia e, mbeni voizin na nzobe aga na e soupe. A nzere na mbi mingi, me a so mingi na a sara mbi hoquet mingi!
Na yâ fango tënë
Kamême so ambeni zo na Tiruchchirappalli ayeke tene Anglais, mingi ti ala atene Tamil. Tongaso, e sara kua ngangu ti manda mbeni nduru tënë na yanga ti kodoro ni ti fa na tënë. Ye so asara si awakodoro ni ane e.
E mû bê ti e na fango tënë ti da na da. Azo ti Inde aye ka mingi ti yamba agene, na mingi ti ala atisa e ti nyon ye. Teti mingi ni ndowâ ayeke dä (a si degré 40), e kiri singila mingi teti yambango zo ti ala. Kozo si e fa tënë ti e, na sepelango zo e yeke sara lisoro na ndo atënë so andu e na azo ni. Mingi ni, awa ti da ni ayeke hunda mbi na wali ti mbi, atene: “Ala londo na ndo wa? Ala yeke na amolenge pëpe? Ngbanga ti nyen?” Tongana ala mä so e yeke na molenge pëpe, mingi ni ala ye ti gue na e na mbeni wanganga! Kamême alisoro so azi lege na e ti fa tere ti e na ti fa na ala nene ti kusala ti e so aluti na ndo Bible.
Azo mingi so e fa tënë na ala asara nzapa ti aHindou, so atënë ti yâ ni ayeke nde mingi na ti aChrétien. Ahon ti degaba na azo na ndo akpengba tënë ti nzapa ti aHindou, e fa gi nzo tënë ti Royaume ti Nzapa, na e wara aye ti nzoni na pekoni. Na yâ ti nze omene, azo 20 tongaso ayeke ga lani na abungbi na da ti e ti missionnaire. Mbeni oko ti azo ni ayeke wakode-kua ti alege na ada so iri ti lo ayeke Nallathambi. Lo na molenge ti lo ti koli, Vijayalayan, amû maboko na azo nduru na 50 ti ga awakua ti Jéhovah. Vijayalayan asara nga lani kua teti mbeni ngoi na Béthel ti Inde.
E tambela na ando nde nde
E si lani na Inde a sara gi nze omene tongaso tongana a iri e ti sara kusala ti district ti ngoi kue na kodoro ni. Kusala so ahunda ti tene e tambela na yâ ti Inde kue, ti leke akota bungbi na ti sara kua na agroupe nde nde so atene ayanga ti kodoro gumbaya. A yeke lani ngangu kusala. E zia abongo na akungba ti e ti nze omene na yâ asanduku ota nga na yâ akpengba sac so e yeke lakue na ni, na e mû train na gbata ti Madras (so ayeke laso Chennai) ti gue na ambeni ndo. Teti territoire ti kusala ti district ni akono asi kilomètre 6 500, lakue e yeke gi na nduzu. Na mbeni lâ ti dimanche, e hunzi mbeni assemblée na mbongo ti gbata ti Bangalore. Na pekoni e mû lege ti banga ti gue na Darjeeling na yâ ahoto ti Himalaya ti sara mbeni assemblée na yenga ti pekoni. Guengo na Darjeeling ayeke kilomètre 2 700, na e changé train oku na lege.
Na akozo voyage ti e, e ye lani mingi ti fa limon La Société du Monde Nouveau en action. Limon so amû lege na azo ti hinga kota ti kusala so aboi ti Jéhovah ayeke sara na ndo lê sese. Mingi ni, azo ngbangbo mingi aga ti bâ ni. Mbeni lâ, e fa limon ni na mbeni bungbi ti azo na tere ti lege. Limon ni angbâ ti gue me ngu alondo ngangu na aye ti pika. Teti so mbeni lâ azo asara wusuwusu mingi tongana limon ni aluti, tongaso mbi tene a yeke nzoni mbi hunzi ti fa limon ni si me mbi zia ni ague na loro. Merci so limon ni ahunzi na siriri tâ gi na ngoi so kozo lê ti ngu-nzapa akomanse ti tï.
Na angu so aga na pekoni, mbi na Melody e tambela na mingi ti akodoro ti Inde. Kodoro oko oko ayeke na kobe ti lo, bongo ti lo, yanga ti lo na aye so angoro lo; na voyage ni ayeke mo bâ mo tene mo londo na mbeni kodoro ti gue na mbeni nde. So apendere ye nde nde si ayeke na yâ aye so Jéhovah asara! A yeke nga legeoko teti anyama ti ngonda ti Inde. Mbeni lâ tongana e se kando na yâ gbako ti Népal, e bâ tâ mbeni ngbongboro tigre (mbeni nyama so akpa ze). A yeke mbeni pendere nyama mingi. Na bango lo, a zingo na yâ e kota nzara ti duti na yâ Paradis, ndo so kâ fade zo na nyama aduti na siriri na popo ti ala.
Aita ayeda na aye so bungbi aleke
Na yâ ti akozo ngoi so, aita na Inde ayeke na bezoin ti sara ye alingbi tâ tongana ti so bungbi ti Jéhovah aleke. Na yâ ti ambeni kongregation na ngoi ti bungbi, akoli ayeke duti lani na mbage na awali aduti ti ala na mbage. A yeke ngangu lani ti tene abungbi ato nda ni na l’heure. Na mbeni kodoro ni, toto ti ngbonga si ayeke iri awafango tënë ti Royaume ti ga na bungbi. Ti ambeni kodoro ni, awafango tënë ayeke ga na bungbi tongana ala bâ lutingo ti lâ na nduzu. A-assemblée na agango ti asurveillant so ague na ndo nde nde ayeke tambela lani na ngoi ni pëpe. Aita ayeke lani nduru ti sara ye so ayeke na lege ni, me a lingbi a fa ni na ala.
Na ngu 1959, bungbi ti Jéhovah azia na sese Ekole ti Kusala ti Royaume. Kapa ti fango ye so amû lani maboko na asurveillant ti circonscription, apionnier spécial, amissionnaire na a-ancien ti kongregation ti sara kusala ti ala so Mbeti ti Nzapa afa nzoni ahon ti kozo. Lâ ni so a zi yanga ti ekole ni na Inde na décembre ngu 1961, mbi yeke lani wafango ye ni. Yeke yeke, aye ti peko ti ekole so asara nzoni na akongregation na yâ ti kodoro ni, na ala gue na li ni hio mingi. Na ngoi so aita ahinga ye so ayeke nzoni ti sara, yingo ti Nzapa apusu ala ti sara tongaso.
Akota bungbi nga asara si bê ti aita akpengba na ala duti beoko. Na popo ti akota bungbi so, so apika bê mingi ayeke ti so a bungbi akodoro nde nde na New Delhi na ngu 1963, so li ti tënë ni ayeke “La bonne nouvelle éternelle”. A-Témoin ti Inde asara akilomètre ngbangbo mingi ti ga na kota bungbi so, na mingi ti ala amû nginza kue so ala bata ndali ni. Azo 583 alondo na akodoro 27 aga, na a yeke lani ti kozoni ti tene aTémoin ti Inde atingbi na abungbi na aita mingi ti akodoro wande so aga na ndo ti ala.
Na ngu 1961, a tisa mbi na Melody ti ga na yâ sewa ti Béthel na Bombay, ndo so kâ na pekoni mbi sara lani kusala tongana membre ti Komite ti filiale. Ambeni matabisi nga aga na pekoni. Teti angu mingi, mbi sara kusala tongana surveillant ti zone na yâ ti akodoro ti Asie na ti Moyen-Orient. Na ngoi ni so, a kanga lege na kusala ti fango tënë na yâ mingi ti akodoro so, na a lingbi awafango tënë ti ando so ‘aduti na ndara tongana angbo, na aduti na be-sioni-pepe tongana abungu.’—Matthieu 10:16.
Guengo na li ni na agbiango ye
Na ngu 1959, lâ ni so e si kpa na Inde, awafango tënë ayeke lani 1 514. Laso, wungo ni so asi 24 000. Ndali ti guengo na li ni so, fani use Béthel ague na afini ndo use na Bombay wala nduru na gbata ni. Na mars 2002, sewa ti Béthel akiri alondo: ti so ni so ala gue na fini da so a leke nduru na gbata ti Bangalore, na mbage ti mbongo ti Inde. Afini da so ayamba na ndembe so azo 240 ti sewa ti Béthel, na ambeni ayeke kiri peko ti ambeti na ayanga 20.
Atâa so lani mbi na Melody e pensé mingi ti gue na Bangalore, kpale ti seni asara si e kiri na Australie na ngu 1999. Ti ndembe so, e yeke amembre ti sewa ti Béthel na Sydney. Kamême so e yeke fadeso na Inde pëpe, ndoye so e yeke na ni teti akamarade na amolenge ti e ti yingo ti kodoro so angbâ ngangu. Bâ tongana nyen bê ti e anzere mingi ti wara ambeti so ala to na e!
Na gbungo li na ndo angu 50 na ndo ni so e sara na yâ kusala ti ngoi kue, mbi na Melody e bâ so e wara adeba nzoni mingi. Giriri, e sara foto na azo ti tene a bata image ti ala; me tâ nzoni kua so e soro ti sara na pekoni asara si Jéhovah abata azo na li ti lo lakue. Apendere ye mingi asi na e teti e soro ti zia na kozo ndo na yâ fini ti e ye so bê ti Nzapa aye. Biani, ti sara ye so Nzapa atene ayeke nzoni aga na zo tâ ngia!
[Acarte na lembeti 15]
(Ti bâ ni mbilimbili, bâ buku ni.)
INDE
New Delhi
Darjeeling
Bombay (Mumbai)
Bangalore
Madras (Chennai)
Tiruchchirappalli
[Afoto na lembeti 13]
Hadyn na Melody na 1942
[Foto na lembeti 16]
Sewa ti Béthel ti Inde, 1975