Aye so a lingbi e kpe ni
“I amolenge ti [asioni ngbo], zo nyen awa i ti kpe ngonzo so ayeke ga?”—MAT. 3:7.
1. Ambeni tapande ti kpengo ni so Bible afa ayeke so wa?
TONGANA mo mä tënë “kpe”, mo yeke pensé na nyen? Ambeni zo ayeke pensé peut-être na pendere maseka-koli Joseph so ayeke kpe na yâ ti maboko ti wali ti Potiphar so aye ti bungbi na lo koli na wali (Gen. 39:7-12). Ti ambeni, ala yeke pensé peut-être na aChrétien so akpe lani kodoro ti Jérusalem na ngu 66, ndali ti so ala yeda na wango ti Jésus so atene: “Tongana i bâ aturugu angoro Jérusalem, tongaso . . . zia azo so ayeke na Judée akpe na popo ti ahoto; na zia ala so ayeke na yâ Jérusalem asigigi.”—Luc 21:20, 21.
2, 3. (a) Tâ ndani so Jean Baptiste akasa amokonzi-nzapa ti aJuif ayeke nyen? (b) Na lege wa Jésus afa nene ti tënë so Jean atene?
2 Atapande so a fa na yâ ti kozo paragraphe asara tënë na ndo ti tâ kpengo loro. Laso nga, na ndo ti sese kue, a hunda mingi na atâ Chrétien ti kpe ambeni ye. Jean Baptiste asara kua na tënë “kpe” ti sara tënë ti mara ti kpengo ye tongaso. Na popo ti azo so aga lani ti bâ lo, a yeke wara amokonzi-nzapa ti aJuif so abâ tere ti ala lani tongana azo ti mbilimbili na tongaso ala bâ so ala yeke na bezoin pëpe ti changé bê ti ala. Ala bâ atanga ti azo so ayeke gue ti wara batême ti fa so ala changé bê ti ala awe tongana ambumbuse zo. Na mbeto pëpe, Jean afa na gigi polele so amokonzi-nzapa so ayeke sara ye ti handa gi lê ti azo. Jean atene: “I amolenge ti [asioni ngbo], zo nyen awa i ti kpe ngonzo so ayeke ga? Tongaso i lë le-kobe alingbi na lege ti zo so achangé bê ti lo.”—Mat. 3:7, 8.
3 Jean ayeke sara lani tënë ti tâ kpengo loro pëpe. Lo yeke gboto lani mê ti azo na ndo ti ngoi ti fango ngbanga so ayeke ga, so ayeke mbeni lango ti ngonzo; nga, lo fa na amokonzi-nzapa ni so tongana ala ye ti sö fini ti ala na lango ni so, a lingbi ala sara aye so afa biani so ala changé bê ti ala awe. Na pekoni, na mbeto pëpe, Jésus asigigi na nda ti amokonzi-nzapa: ala yeke na nzara ti fango zo, na ye so afa so tâ babâ ti ala ayeke Zabolo (Jean 8:44). Jésus afa nene ti tënë ti Jean na lege so lo iri ala ‘amolenge ti asioni ngbo’. Na pekoni, Jésus ahunda ala, lo tene: “Fade i kpe ngbanga ti ndo-ti-wa [wala, “Géhenne,” MN ] tongana nyen?” (Mat. 23:33). Jésus aye lani ti tene nyen tongana lo sara tënë ti “Géhenne”?
4. Tongana Jésus asara tënë ti Géhenne, lo ye lani ti tene nyen?
4 Géhenne ayeke lani mbeni popo-hoto so ayeke na gigi ti gbagba ti Jérusalem; a yeke mbeni ndo so azo ayeke tuku azende nga na kuâ ti anyama dä na ala yeke gbi ni na wâ. Jésus amû tënë Géhenne ti sara tënë ti kuâ ti biaku biaku. Tënë so Jésus ahunda na ndo ti kpengo Géhenne afa so tongana a mû amokonzi-nzapa so kue, ala lingbi ti tene a futi ala biani biani.—Mat. 5:22, 29.
5. Na lege wa aye so asi ândö afa so atënë so Jean na Jésus afa aga tâ tënë?
5 Amokonzi-nzapa ti aJuif asara si siokpari ti ala akiri ane mingi na lege so ala sara ngangu na Jésus na adisciple ti lo. Na pekoni, lango ti ngonzo ti Nzapa aga, tongana ti so Jean na Jésus afa kozoni awe. Lango ti “ngonzo so ayeke ga”, so a sara tënë ni atï lani na ndo ti kodoro ti Jérusalem na ti Judée, na tongaso azo alingbi lani ti kpe akodoro ni ti gue na mbeni ndo nde. Nzapa afa ngonzo ti lo so na ngoi so aturugu ti Rome agbi Jérusalem na temple ni na wâ na ngu 70. “Ye ti vundu” so ayeke kota ahon tanga ti aye ti vundu kue so asi na Jérusalem. A fâ azo mingi nga a mû gbâ ti azo na ngbâa. Ye so afa kozoni awe kota futingo so ayeke ku gbâ ti aChrétien ti wataka nga na tanga ti abungbi ti nzapa ti wataka kue.—Mat. 24:21.
Mbeni lango ti ngonzo so a lingbi azo akpe ande ni
6. Nyen la ato nda ni lani ti bâ gigi na yâ ti kongregation ti akozo Chrétien?
6 Ambeni kozo Chrétien aga a-apostat na ala gboto ambeni zo na peko ti ala (Kus. 20:29, 30). Na ngoi so abazengele ti Jésus angbâ lani na fini, ala ga ‘azo so agbanzi lege’ na a-apostat ti mû ndo. Me na pekoni so ala kui awe, aChrétien ti wataka ato nda ti sigigi na gbâ ti asecte. Laso nga, a yeke wara gbâ ti abungbi ti nzapa so atene ala yeke aChrétien, me afango ye ti ala ague nde nde. Bible afa kozoni awe tënë ti sigingo ti bungbi ti amokonzi-nzapa ti aChrétien ti wataka, a fa bungbi ti ala ni tongana “zo ti siokpari” nga tongana “molenge ti futi . . . lo so fade Seigneur Jésus afâ lo . . . na Lo futi lo na sungo ti singo ti Lo.”—2 aThes. 2:3, 6-8.
7. Ngbanga ti nyen la tënë “zo ti siokpari” alingbi biani na amokonzi-nzapa ti aChrétien ti wataka?
7 Amokonzi-nzapa ti aChrétien ti wataka asara ye ague nde na ndia ti Nzapa na handango azo kutu mingi ti yeda na afango ye, amatanga nga na asarango ye so ague nde na ti Bible. Legeoko tongana ti amokonzi-nzapa ti aJuif so Jésus afâ ngbanga lani na ndo ti ala, a yeke futi ande amokonzi-nzapa ti laso, so ayeke mbage ti “molenge ti futi”, na a yeke zingo ande ala pëpe (2 aThes. 1:6-9). Amokonzi-nzapa ti aChrétien ti wataka nga na amokonzi-nzapa ti tanga ti abungbi ti nzapa ti wataka ahanda azo mingi. Nyen la ayeke ku azo so? Ti kiri tënë na hundango tënë so, zia e bâ aye so asi na peko ti futingo ti Jérusalem na ngu 607 kozo ti Christ.
“I sigigi na yâ Babylone”
8, 9. (a) Tënë ti prophétie wa Jérémie ayeke na ni ndali ti aJuif so ayeke na ngbâa na kodoro ti Babylone? (b) Na pekoni so aturugu ti Médie na ti Perse amû kodoro ti Babylone awe, mingi ti aJuif asara lani nyen?
8 Prophète Jérémie afa kozoni awe tënë ti futingo Jérusalem so asi na ngu 607 kozo ti Christ. Lo tene fade a yeke gue na azo ti Israël na ngbâa, me fade a yeke kiri na ala na kodoro ti ala na peko ti “ngu bale-mbasambala”. (Jér. 29:4, 10). Ti aJuif so a gue na ala na ngbâa na kodoro ti Babylone, Jérémie ayeke na mbeni kpengba tënë ndali ti ala: ala bata tere ti ala si ala ga sioni pëpe na lege ti anzapa ti wataka so a yeke voro ala na kodoro ti Babylone. Na sarango tongaso, na ngoi so Jéhovah adiko, ala yeke duti nduru ti kiri na kodoro ti Jérusalem nga ti kiri ti voro Nzapa na lege ni kâ. A yeke ye so asi kete na pekoni so aturugu ti Médie na ti Perse amû kodoro ti Babylone na ngu 539 kozo ti Christ. Gbia Cyrus ti Use ni so ayeke zo ti Perse asigigi na mbeni mbela so ahunda na aJuif ti kiri na kodoro ti ala nga ti kiri ti leke temple ti Jéhovah na Jérusalem.—Esdras 1:1-4.
9 Wungo ti aJuif 42 000 tongaso amû ngoi so ti kiri na Jérusalem (Esdras 2:64-67). Na sarango tongaso, azo so asara si yanga so Jérémie amû na yâ ti prophétie ti lo aga tâ tënë; ala kpe ndo so ala yeke dä ti gue na mbeni ndo nde. (Diko Jérémie 51:6, 45, 50.) Dutingo ti ambeni Juif amû lege na ala pëpe ti sara yongoro voyage ti kiri na kodoro ti Jérusalem na ti Juda. Ti azo so angbâ na kodoro ti Babylone, zo tongana prophète Daniel so aga mbakoro awe, Nzapa ayeke iri tënë nzoni na ndo ti ala, gi tongana ala ngbâ ti voro Jéhovah na bê ti ala kue tongana ti so a yeke sara kâ na Jérusalem, nga ala voro pëpe anzapa ti wataka so ayeke na Babylone.
10. Tënë ayeke na li ti “Kota Babylone” ndali ti ‘aye ti sioni mingi’ wa?
10 Laso nga, gbâ ti azo ayeke mû mbage na yâ ti alege nde nde ti vorongo anzapa ti wataka so gunda ni alondo giriri na yâ ti ngbene Babylone (Gen. 11:6-9). Tongana a mû abungbi ti nzapa so kue, a iri ala “Kota Babylone, mama ti awali ti pitan na ti ye ti sioni mingi ti sese.” (Apoc. 17:5). A yeke ngbene ye giriri la abungbi ti vorongo nzapa ti wataka ayeke mû maboko na akota zo ti poroso ti sese so. Na popo ti ‘aye ti sioni mingi’ so tënë ni ayeke na li ti ala, a yeke wara gbâ ti abira so asara si “a fâ [azo] na ndo sese” kutu mingi (Apoc. 18:24). Ambeni “ye ti sioni mingi” so amokonzi-nzapa ayeke sara ayeke so ala yeke bungbi koli na wali na akete molenge nga ala yeke sara ye ti pitan na ambeni lege nde nde. Me, akota zo ti eglize ti ala ayeke kanga lê na ndo ti aye so ala yeke sara. A yeke ye ti dongo bê pëpe so Jéhovah Nzapa ayeke zi ande abungbi ti vorongo nzapa ti wataka kue na ndo ti sese.—Apoc. 18:8.
11. Juska na ngoi so a yeke futi ande Kota Babylone, a lingbi atâ Chrétien asara nyen?
11 Atâ Chrétien ahinga ye so, na a lingbi ala fa tënë ni na azo so ayeke na yâ ti Kota Babylone. Mbeni oko lege so ala yeke sara ni ayeke ti kangbi Bible nga na ambeti so “ngbâa be-ta-zo na ti ndara” (MN ) ayeke sigigi na ni. Jésus azia ngbâa so ti mû “kobe” ti yingo na azo “na l’heure ni so alingbi.” (Mat. 24:45). Tongana azo afa so ala yeke na nzara ti hinga ye na ndo ti Bible, e yeke manda Bible na ala ti mû maboko na ala. E yeke na beku so ala yeke bâ so a hunda ti tene ala “sigigi na kodoro so”, so ti tene Kota Babylone kozoni si ngoi ayeke dä mbeni pëpe ti sara ni.—Apoc. 18:4.
Kpe vorongo ayanda
12. Nzapa abâ vorongo ayanda tongana nyen?
12 Mbeni ye so ayeke sioni mingi, so a yeke sara ka ni na yâ ti Kota Babylone ayeke vorongo ayanda. Nzapa airi aye so ‘aye ti ala ti sioni mingi’ nga na ‘ayanda kue ti ye ti ala ti sioni mingi’. (Deut. 29:17; Ezéch. 16:36). A lingbi azo kue so aye ti nzere na lê ti Nzapa akpe vorongo ayanda, na ala sara ye ague oko na tënë so Nzapa atene: “Mbi yeke [Jéhovah, MN ], so ayeke iri ti Mbi; fade Mbi mû gloire ti Mbi na mbeni zo pëpe, na Mbi mû yango-iri ti Mbi pëpe na ayanda so a leke na kode.”—Es. 42:8.
13. A lingbi e kpe amara ti vorongo yanda wa?
13 Bible asara tënë ti mbeni mara ti vorongo yanda so tongana zo asara hange pëpe lo yeke tï na yâ ni. Na tapande, Bible atene so sarango bê ti ye ayeke “sambelango ayanda”. (aCol. 3:5). Bê ti warango ye aye ti tene so zo asara nzara ti wara mbeni ye so a gbanzi na lo ti wara ni, na tapande aye so ayeke ti mbeni zo nde (Ex. 20:17). Ange so aga Satan Zabolo asara nzara ti ga tongana Lo Ti Nduzu Ahon Kue nga ti tene azo avoro lo (Luc 4:5-7). Ye so ague na lo ti sara kpengba-li na Jéhovah nga ti handa Eve ti sara nzara ti ye so Nzapa agbanzi na lo. A lingbi ti tene so Adam nga avoro yanda na lege so lo zia si nzara ti tene wali ti lo angbâ lakue na tere ti lo asara si lo bâ so mango yanga ti Babâ ti lo so aye lo mingi ayeke kota ye pëpe. Me ti azo kue so aye ti kpe lango ti ngonzo ti Nzapa, a lingbi ala mû tere ti ala kue na lo, na ala ke mara ti sarango bê ti ye tongaso.
“Kpe ye ti pitan”
14-16. (a) Ngbanga ti nyen la Joseph ayeke mbeni nzoni tapande mingi? (b) A yeke nzoni e sara nyen tongana nzara ti sarango ye ti pitan agbu e? (c) Nyen la ayeke mû ande maboko na e ti kpe ye ti pitan?
14 Diko 1 aCorinthien 6:18. Na ngoi so wali ti Potiphar atara ti handa Joseph ti bungbi na lo koli na wali, Joseph akpe yongoro na lo. So tâ nzoni tapande si Joseph azia na aChrétien, atâa ala yeke kumbamba wala ala sara mariage awe! A yeke polele so aye so asi ândö na so afa bango ndo ti Nzapa na ndo ti tënë ti pitan asara ngangu na ndo ti yingo-ti-hinga ti Joseph. Tongana e ye ti sara ye alingbi na yanga so a mû na e ti “kpe ye ti pitan”, e yeke kpe aye so alingbi ti zingo na yâ ti e nzara ti bungbi koli na wali na mbeni zo so ayeke koli wala wali ti e pëpe. Bible atene: “I sara si amembre ti tere ti i . . . akui: ye ti pitan, sioye, nzara ti tere kirikiri, nzara ti sara sioni, na sarango bê so ayeke sambelango ayanda; a yeke teti ye so si ngonzo ti Nzapa aga.”—aCol. 3:5, 6.
15 Girisa pëpe so ‘ngonzo ti Nzapa ayeke ga.’ Azo mingi ayeke maï asioni nzara ti bungbingo koli na wali nga ala yeke sara ye alingbi na ni. Tongaso, a lingbi e aChrétien e sambela Nzapa ti mû maboko na e nga ti mû na e yingo vulu ti lo si asioni nzara so akomande e pëpe. Na ndo ni, mandango Bible, guengo na abungbi nga fango nzo tënë na azo ayeke mû ande maboko na e ti ngbâ ti “tambela na lege ti Yingo”. Tongaso si e “sara ye ti nzara ti mitele pëpe.”—aGal. 5:16.
16 Ti tâ tënë ni, tongana e bâ porno, e yeke “tambela na lege ti Yingo” pëpe. Legeoko nga, ambeni ye so azo ayeke diko na yâ ti ambeti, ala yeke bâ ni na limon wala ala yeke mä ni na radio alingbi ti zingo nzara ti bungbingo koli na wali na yâ ti ala. Ni la, a lingbi aChrétien akpe mara ti aye tongaso. Legeoko nga, a yeke sioni ti tene awakua ti Nzapa so ayeke “azo ti be-vulu” atene atënë ti ngia na ndo ti mara ti aye tongaso wala ala sara lisoro na ndo ni na popo ti ala bâ mo tene a yeke mbeni ye ti nzoni (aEph. 5:3, 4). Na kpengo aye so, e yeke fa na Babâ ti e so aye e mingi so e ye biani ti kpe lango ti ngonzo ti lo so ayeke ga, na ti duti na yâ ti fini sese ti lo so sarango ye ti mbilimbili ayeke duti ande dä.
Kpe ti “ndoye nginza”
17, 18. Ngbanga ti nyen a lingbi e kpe ti “ndoye nginza”?
17 Na yâ ti kozo lettre so Paul atokua na Timothée, lo gboto lê na ndo ti akpengba-ndia so a yeke nzoni aChrétien so ayeke angbâa asara ye alingbi na ni. Ambeni ti angbâa so aku ti wara ye mingi na tïtî awa ti ala so ayeke aChrétien. Ambeni atara peut-être ti gi ti wara go na ndo ti aita ti ala ti bungbi so ayeke na nginza. Paul awa azo so “bê ti ala atene batango tënë ti Nzapa ayeke lege ti wara ye” ti kpe mara ti bibe tongaso. Ye so ayeke lani na gunda ti kpale so ayeke peut-être ‘ndoyengo nginza’, so alingbi ti pusu mbeni zo ti sara ye na lege ni pëpe, atâa lo yeke zo ti mosoro wala lo yeke zo ti yere.—1 Tim. 6:1, 2, 5, 9, 10.
18 Bible afa tapande ti azo so songo ti ala na Nzapa abuba ndali ti so ala “ndoye nginza” wala ala ye aye so ayeke kota ye pëpe, na ala ye gi ti vo ni. Mo hinga ambeni ti azo so? (Jos. 7:11, 21; 2 aGbia 5:20, 25-27). Paul awa Timothée, lo tene: “Mo, O zo ti Nzapa, mo kpe ye so! Mo gi lege ti wara ye so: mbilimbili, batango tënë ti Nzapa, mabe, ndoye, be-nze-pepe, na tâ be-ti-molenge.” (1 Tim. 6:11). A yeke kota ye mingi ti tene aChrétien kue asara ye alingbi na wango so tongana ala ye ti sö fini ti ala na lango ti ngonzo ti Nzapa so ayeke ga.
‘Kpe anzara nde nde so asara apendere’
19. Amaseka kue ayeke na bezoin ti nyen?
19 Diko aProverbe 22:15. Ye ti buba so ayeke na bê ti mbeni maseka alingbi hio ti sara si lo girisa lege. Awango so alondo na Bible alingbi ti mû maboko na mbeni maseka si lo girisa lege pëpe. Amaseka mingi so ayeke na yâ ti bungbi ti Jéhovah, me so ababâ na amama ti ala ayeke aTémoin ti Jéhovah pëpe, ayeke gi ti hinga akpengba-ndia ti Bible nga ti sara ye alingbi na ni. Ambeni ayeke wara aye ti nzoni na lege ti awango ti ndara so aita so akpengba na lege ti yingo ayeke mû na ala. Atâa ita wa la amû wango ni, ti sara ye alingbi na ni ayeke sara si zo aduti na ngia laso nga na ngoi so ayeke ga.—aHéb. 12:8-11.
20. Nyen la alingbi ti mû maboko na amaseka ti kpe asioni nzara?
20 Diko 2 Timothée 2:20-22. Amaseka mingi so mbeni ye ti fa lege na ala ayeke dä pëpe, bê ti ala ayeke pusu ala ti sara aye kirikiri. A yeke aye tongana sarango mandako, bê ti warango ye, ye ti pitan, ndoyengo nginza nga na mungo ngoi mingi ti sara gi ngia. Aye so afa na gigi ‘nzara nde nde so asara apendere’, na Bible awa e ti kpe aye so. Tongana mbeni maseka so ayeke Chrétien aye ti kpe aye so, a lingbi lo kpe aye so ayeke sara sioni na lo, atâa ndo wa la aye ni alondo dä. Mbeni mbilimbili ye so alingbi ti mû maboko na ala ayeke wango so Nzapa amû na ala ti gi ti duti na asarango ye ti lo, na ala sara ni “legeoko na ala so asambela Seigneur na bê so ayeke na sioni oko pëpe.”
21. Pendere zendo wa Jésus Christ amû lani na ndo ti adisciple ti lo?
21 Atâa e yeke amaseka wala ngu ti e ague na li ni, tongana e ke ti mä azo so ayeke tara ti handa e, e yeke fa so e ye ti duti na popo ti adisciple ti Jésus so ayeke tongana angasangbaga so ‘akpe yanga ti awande’. (Jean 10:5). Ye oko, ti kpe lango ti ngonzo ti Nzapa ahunda ye mingi ahon gi ti kpe aye ti sioni. A lingbi e gi ti duti na anzoni sarango ye. Na yâ ti article ti peko, e yeke bâ ande ambeni ti anzoni sarango ye so mbasambala. E yeke na anzoni nda ti tënë ti gi ti hinga ambeni tënë na ndo ti tënë so, ndali ti so Jésus amû pendere zendo lo tene: “Mbi mû na [angasangbaga ti mbi] fini ti lakue lakue, na fade ala kui kete pëpe; na zo oko alingbi kpala ala na tïtî Mbi pëpe.”—Jean 10:28.
Mo yeke kiri tënë tongana nyen?
• Jésus atene na amokonzi-nzapa ti sara hange na nyen?
• Ye ti sioni wa ayeke ku azo kutu mingi laso?
• Amara ti vorongo yanda wa a lingbi e sara hange si e tï na yâ ni pëpe?
[Foto na lembeti 17]
Tongana mo mä tënë “kpe”, mo yeke pensé na nyen?