Achapitre na aversê​—Zo wa la azia ni na yâ ti Bible?

BÂ SO mo yeke mbeni Chrétien na ngoi ti akozo Chrétien. Congrégation ti mo alondo ti wara mbeni lettre ti bazengele Paul. Na ngoi so a yeke diko ni, mo bâ so Paul asara kua mingi na atënë ti yâ ti “aMbeti so ayeke nzoni-kue”, so ti tene mbage ti Mbeti ti Nzapa so alondo na Genèse ti si na Malachie (2 Timothée 3:15). Peut-être mo yeke tene na bê ti mo, ‘Ndo wa la lo mû atënë ni so dä’? Me na ngoi ni lani kâ, a yeke kete ye ape. Ngbanga ti nyen?

ACHAPITRE NA AVERSÊ AYEKE DÄ APE

Zia e bâ wala “aMbeti so ayeke nzoni-kue” ayeke lani tongana nyen na ngoi ti bazengele Paul. Mbeni oko so a fa ni ge, a yeke mbage ti buku ti Ésaïe ti rouleau so a wara na tere ti Mer Morte. Nyen la mo bâ na lê ni? Gi mbeti na mbeti awe! Apoint nga na avirgule ayeke dä ape. A yeke wara nga pëpe anumero ti achapitre na aversê tongana ti so e yeke na ni laso so.

Azo so asû lani Bible akangbi atënë ni na achapitre wala na aversê ape. Ala sû gi ye so Nzapa afa na ala awe, tongaso si azo adiko ni kue, ala diko gi kete mbage ni ape. Tongana mo wara mbeni ngangu lettre ti mbeni zo so mo ye lo, eskê mo yeke diko ni kue ape? Mo yeke diko gi kete mbage ni ape, me mo yeke diko ni kue.

Me, so achapitre na aversê ayeke dä ape so, kpale ayeke dä. Paul alingbi lani ti fa ando so lo mû atënë ti lo ni dä na atënë tongana “gi tongana ti so a sû na Mbeti ti Nzapa,” wala na atënë tongana “legeoko tongana Ésaïe asara tënë ni ândö giriri.” (aRomain 3:10; 9:29). Nga, ti wara atënë ni so alingbi ti duti lani ngangu, mbilimbili tongana zo ahinga ti sara kua nzoni ape na “aMbeti so ayeke nzoni-kue”.

Na ndo ni, “aMbeti so ayeke nzoni-kue” ayeke gi lani mbeni tënë ti Nzapa oko tongaso ape. Ti si na yâ ti angu 98 tongaso, ambeti ni so kue ayeke abuku nde nde 66! Azo so ayeke diko Bible laso ayeke na ngia mingi ti wara achapitre na aversê so alingbi ti aidé ala ti wara mbilimbili mbeni tënë so ala gi ni, na tapande ambeni tënë ti mbage ti Bible so Paul asara kua na ni na yâ ti alettre ti lo.

Me, mo lingbi ti hunda mo tene, ‘zo wa la azia achapitre na aversê na yâ ti Bible?’

ZO WA LA AZIA ACHAPITRE NI DÄ?

A tene so Stephen Langton, mbeni bua so ayeke Anglais, na so na pekoni lo ga kota bua ti Canterbury, la akangbi yâ ti Bible na achapitre. Lo sara ni na angu so aga lani na peko ti ngu 1200, na ngoi so lo yeke fa mbeti na dasendagi ti Paris na France.

Kozo na Langton, ambeni wandara atara lani ti sara kua na akode nde nde ti kangbi yâ ti Bible na ambage nde nde wala na achapitre, na âmanke ala sara ni mbilimbili ti wara na ambeni tënë ti yâ ti Bible hio. Mo kue mo lingbi ti bâ tongana nyen la ye ni so asara si a yeke lani ngangu na ala ape ti wara mbeni tënë. Ala yeke gi tënë ni na yâ ti chapitre oko ahon ti gi ni na yâ ti buku ni kue, na tapande ti gi mbeni tënë na yâ ti mbeti ti Ésaïe so ayeke na achapitre 66.

Atâa so kue, ye ni so aga lani na kpale. Awandara asigigi na akode nde nde na so amä tere ape. Na tapande, tongana e mû gi mbeti ti Marc, a kangbi yâ ni na achapitre nduru na 50, pëpe na achapitre 16 tongana ti so e yeke na ni laso. Na gbata ti Paris, na ngoi ti Langton, ambeni élève so alondo na akodoro nde nde aga lani na aBible ti kodoro ti ala. Me, ala na azo so ayeke fa ye na ala awara lege nzoni kue ape ti fa na mba, tënë wa ti yâ ti Bible ala ngbâ ti sara tënë ni. Ngbanga ti nyen? Ngbanga ti so kode so a kangbi na yâ ti aBible ti ala amä tere ape.

Tongaso, Langton akiri akangbi yâ ti Bible na achapitre, na lege ti mbeni fini kode ni nde. Mbeni buku (The Book—A History of the Bible) atene so kode ni so “anzere na gbâ ti azo so ayeke diko Bible nga na ascribe,” nga kode ni so akomanse “ti mû yâ ti Europe na loro.” A yeke kode ni so la amû numero na achapitre ti yâ ti gbâ ti Bible laso.

ZO WA LA AZIA AVERSÊ NI DÄ?

Ngu 300 tongaso na pekoni, so ti tene na yâ ti angu 1550 tongaso, Robert Estienne, mbeni wandara so ayeke Français na so azo ahinga lo mingi so ayeke pete ambeti, asara si aye akiri ayapu na azo. Lo ye ti tene azo mingi amanda Bible. Lo bâ so a yeke duti nzoni mingi tongana a wara gi mbeni kode oko ti kangbingo yâ ti Bible na achapitre nga na aversê.

Estienne la asigigi na tënë ti kangbingo yâ ti Bible na aversê ape. Ambeni zo asara lani ni kozo awe. Na tapande, angu mingi kozoni na lo, aJuif so ayeke sû peko ti Bible akangbi lani yâ ti mbage ti Mbeti ti Nzapa, so azo airi ni Testament ti Giriri. Ala kangbi ni na aversê me pëpe na achapitre. Legeoko tongana ti kangbingo yâ ti Bible na achapitre, a wara gi kode oko ape.

Estienne akangbi yâ ti mbage ti Mbeti ti Nzapa so azo airi ni Fini Testament. Lo sigigi na mbeni fini kode ti mungo numero na aversê na lo tingbi ni na ati mbage ti Mbeti ti Nzapa so alondo na Genèse ti si na Malachie, so a kangbi yâ ni lani awe. Na ngu 1553, lo sigigi na ngbongboro Bible oko (na Français) so ayeke na a-oko chapitre na aversê so a yeke wara na yâ ti gbâ ti aBible laso. Ambeni zo akasa ndo na ala tene so aversê asara si akangbi yâ ti Bible kete kete, a ga mo bâ mo tene atënë ni ayeke nde nde. Me, ambeni zo so ayeke pete ambeti ayeda hio na kode ni so nga ala sara kua na ni.

MBENI PENDERE YE NDALI TI AZO SO AYEKE MANDA BIBLE

A yeke nga pendere ye ti mû numero na achapitre nga na aversê. A sara si aversê oko oko ti yâ ti Bible ayeke na “adresse” ti ala wani, mo bâ mo tene mbeni code postal. A yeke tâ tënë so, kangbingo yâ ti Bible na achapitre na aversê ayeke pëpe mbeni ye so asara ni na gbe ti yingo vulu ti Nzapa, nga na ambeni ngoi, a kangbi atënë ti yâ ti Bible ni na nzoni place ape. Me, a mû lege na e ti wara atënë ti yâ ti Bible hio nga ti sigigi na atënë ni wala ti fa na azo ambeni tënë ni so agbu bê ti e, legeoko tongana ti so si e yeke sû ka kamba na gbe ti mbeni tënë ti yâ ti mbeni mbeti so e ye ti girisa ni ape.

Atâa so a yeke nzoni ti tene a kangbi yâ ti Bible na achapitre nga na aversê, a lingbi e hinga so a yeke kota ye ti tene e mä yâ ti Mbeti ti Nzapa kue. Ahon ti tene mo diko gi versê oko, a lingbi mo gi lakue ti hinga wala alondo tongana nyen la si a tene atënë ni so. Sarango tongaso ayeke sara si, yeke na yeke, mo yeke hinga “aMbeti so ayeke nzoni-kue, so alingbi ti sara si mo wara ndara ti wara na salut”.​—2 Timothée 3:15.