Chapitre Bale Use Na Ndo Ni Gumbaya

A Futa Mabe ti Mbeni Gbia

Esaïe 36:1–39:8

1, 2. Tongana nyen Hizqiya afa so lo yeke nzoni gbia ahon Ahaz?

HIZQIYA ayeke la ni na ngu 25 tongana lo ga gbia ti Juda. Fade lo ga mara ti mokonzi wa? Fade lo mu peko ti babâ ti lo, Gbia Ahaz, na lo pusu azo ti lo ti gue na peko ti anzapa ti wataka? Wala lo yeke pusu mara ni ti voro Jéhovah, tongana ti kotara ti lo Gbia David?​—2 aGbia 16:2.

² Na peko ti so lo ko na ndo mbata ti gbia, fade fade a ba so Hizqiya aye ti ‘sala ye so ayeke mbilimbili na lê ti Jéhovah.’ (2 aGbia 18:2, 3) Na kozo ngu ti komandema ti lo, lo mu yanga ti tene akiri aleke temple ti Jéhovah na akiri na akusala na yâ ni. (2 Chronique 29:3, 7, 11) Na pekoni lo leke mbeni kota matanga ti Pâque so lo tisa mara ni kue dä, nga na Israël, akete mara bale oko ti banga. A duti mbeni kota matanga so zo alingbi ti glisa ni pepe! A ba mara ti matanga tongaso pepe ngbele ye na ngoi ti Gbia Salomon.​—2 Chronique 30:1, 25, 26.

3. (a) Kusala wa azo ti Israël na ti Juda so aga na matanga ti Pâque so Hizqiya aleke ni asala? (b) A-Chrétien amanda nyen na lege ti ngangu kusala ti ala so aduti la ni na matanga ti Pâque so?

³ Na nda ti matanga ti Pâque ni, bê ti ala so aga apusu ala ti fâ na sese akeke ti nzoni-kue, ti kungbi apilier ti nzoni-kue, ti buba ando-nduzu na abalaga ti anzapa ti wataka ti ala, na pekoni ala kiri na agbata ti ala, na lekengo na bê ti sala na tâ Nzapa. (2 Chronique 31:1) So ayeke biani nde mingi na ngbele salango ye ti ala na yâ vorongo! Na lege ti ye so, a lingbi atâ Chrétien amanda nene ni ti ‘zia pepe ti bungbi tele ti ala.’ Abungbi tongaso, atä a yeke na yâ kongrégation oko oko wala na akota bungbi nde nde, ayeke sala kota kusala mingi: a yeke na ndo so si aChrétien ayeke wara mungo maboko, a yeke na ndo so si sewa ti aita nga na yingo ti Nzapa ayeke pusu ala “na ndoye nga na anzo kusala.”​—aHébreu 10:23-25, NW.

Atara Mabe

4, 5. (a) Tongana nyen Hizqiya afa so lo duti na gbe ti Assyrie pepe? (b) Bira wa Sennakérib asala na Juda, na aye wa Hizqiya aleke ti kanga lege na bira so aye ti sala fade fade na Jérusalem? (c) Aye wa Hizqiya aleke nga ti bata Jérusalem teti azo ti Assyrie?

⁴ Jérusalem aga ti wara kota tara. Hizqiya afâ yâ ti mbele so babâ ti lo, Ahaz, so ayeke na mabe pepe, ate la ni na azo ti Assyrie. Lo hon même na ngangu aPhilistin, so asala beoko na Assyrie. (2 aGbia 18:7, 8) Gbia ti Assyrie asala ngonzo mingi. Ni la, e diko: “Na yâ ngu bale oko na ndo ni osio ti gbia Ezéchias, Sanchérib gbia ti Assyrie aga ti sala bira na akodoro kue ti Juda so ayeke na gbagba ti bira, na lo kamata akodoro ni.” (Esaïe 36:1) Peut-être na gingo ti zi Jérusalem fade fade na gbe ti bira ti angangu turugu ti Assyrie, Hizqiya ayeda ti futa na Sennakérib mbeni ngangu lampo ti atalent ti argent 300 na ti atalent ti lor 30.a​—2 aGbia 18:14.

⁵ Teti so da ti mosoro ti gbia ayeke na lor nga na argent so alingbi pepe ti futa na lampo ni, Hizqiya akamata na yâ temple awen ti ngele ngangu kue so lo lingbi ti wara. Lo lungula nga ayanga-da ti temple so ayü lor na tele ni, na lo to ni na Sennakérib. Ye so amu ngia na zo ti Assyrie, me gi teti kete ngoi senge. (2 aGbia 18:15, 16) Biani, Hizqiya ahinga so azo ti Assyrie ayeke zia ande Jérusalem kpö teti ngoi mingi pepe. Tongaso, a lingbi ala leke tele ti ala. Mara ni akanga alingu so alingbi ti mu ye na azo ti Assyrie so alï na yâ ti kodoro. Hizqiya akiri akpengba nga agbagba ti Jérusalem na lo leke mbeni ndo so lo bata na yâ ni “ye ti bira mingi na vala mingi.”​—2 Chronique 32:4, 5.

6. Hizqiya azia bê ti lo na zo wa?

⁶ Ye oko, Hizqiya azia bê ti lo, pepe na aye ti kode ti salango bira wala na yâ agbagba ti batango kodoro ni, me na Jéhovah ti aturugu. Lo mu awango so na aturugu ti kota kamba ti lo: “I gbu ngangu, na bê ti i akpengba dä, i sala mbito pepe, na i zia bê ti i awoko pepe tene ti gbia ti Assyrie wala ti azo mingi mingi so ayeke na lo. Lo so ayeke na e ayeke kota ahon lo so ayeke na lo. Tïtî mitele ayeke na lo, me L’Eternel Nzapa ti e ayeke na e ti tiri bira ti e.” Teti so lo wara tene ti mungo ngangu, mara ni ato nda ti ‘zia bê ti lo na tene ti Ezéchias gbia ti Juda.’ (2 Chronique 32:7, 8) Bi bê na ndo ti aye ti pendere so ayeke na peko na ngoi so e yeke ba ande achapitre 36 asi na 39 ti prophétie ti Isaïe.

Rabshaqé Afa Tene ti Lo

7. Rabshaqé ayeke zo wa, na ngbanga ti nyen a to lo na Jérusalem?

⁷ Sennakérib ato na Jérusalem Rabshaqé (so ayeke mbeni iri ti kamba ti aturugu, me pepe tâ iri ti zo) na ambeni kota zo use ti hunda na gbata ni ti yeda na hongo na ngangu ti ala. (2 aGbia 18:17) Azo ota so aga na iri ti Hizqiya ate ala na gigi ti gbagba ni, Éliaqim so aba tene ti da ti Hizqiya, Shebna wakuasu ni, na Yoah molenge ti Asaph, wasungo peko ti tene na mbeti.​—Esaïe 36:2, 3.

8. Na lege wa Rabshaqé atara ti woko ngangu ti salango bira ti Jérusalem?

⁸ Ye so Rabshaqé agi ayeke polele: ti ga na Jérusalem ti sala bira pepe na ti yeda na hongo na ngangu ti Assyrie. Na salango tene na yanga ti Hébreu, lo dekongo kozoni tongaso: “Mo zia bê ti mo na ye nyen? . . . Mo zia bê ti mo na zo nyen si mo londo ti ke mbi?” (Esaïe 36:4, 5) Na pekoni Rabshaqé agi yanga ti aJuif so mbito agbu ala, na dango bê ti ala so mbeni zo oko ti mu maboko na ala ayeke dä pepe. Fade ala gi maboko na mbage ti zo wa? Na mbage ti Égypte “pepe so a fâ awe”? (Esaïe 36:6) Na ngoi ni so, Égypte akpa biani mbeni pepe so afâ awe; teti mbeni kete ngoi, ngbele ngangu ti komande sese kue so ayeke na gbe ti Etiopii, na Gbia Tirhaqa, Pharaon so akomande, ayeke zo ti Égypte pepe me ti Etiopii. Na ndo ni, Assyrie aga ndulu ti hon lo na ngangu. (2 aGbia 19:8, 9) Teti so lo lingbi pepe ti sö lo mveni, Égypte ayeke sala ye ande mingi pepe teti Juda.

9. Aye wa asala si Rabshaqé atene Jéhovah azia mara ti Lo, me ye ni ayeke biani tongana nyen?

⁹ Fadeso Rabshaqé atene Jéhovah ayeke tiri ande pepe teti azo ti Lo ngbanga ti so bê ti Lo aso na mbage ti ala. Rabshaqé atene: “Me tongana i tene na mbi, E zia bê ti e na L’Eternel Nzapa ti e; a yeke Lo so Ezéchias alungula ndo-nduzu na balaga ti Lo pepe?” (Esaïe 36:7) Biani, na bubango ando-nduzu na abalaga ti kodoro ni, ahon ti ke Jéhovah, aJuif akiri biani na lo.

10. Ngbanga ti nyen a yeke kota ye pepe ti tene awabatango Juda aduti mingi wala pepe?

¹⁰ Na pekoni Rabshaqé adabe ti aJuif so na lege ti kode ti bira ala de na peko mingi. Lo bi tene ti kite so na baba: “Fade mbi mu na mo ambarata saki use tongana mo lingbi wara azo ti duti na ndo ala.” (Esaïe 36:8) Me a yeke ye ti kota biani ti tene ambarata ti Juda so aleke teti bira aduti mingi wala pepe? Oko pepe, teti salut ti Juda aga pepe na lege ti ngangu ti aturugu ti lo. A-Proverbe 21:31 afa nda ni tongaso: “Azo aleke mbarata teti lâ ti bira, me a yeke L’Eternel si asala si azo ahon na ngangu.” Na pekoni Rabshaqé afa so deba nzoni ti Jéhovah ayeke na ndo azo ti Assyrie, na pepe na ndo ti aJuif. Na lê ti lo, tongana a yeke tongaso pepe, ka azo ti Assyrie alï yongoro pepe na yâ sese ti Juda.​—Esaïe 36:9, 10.

11, 12. (a) Ngbanga ti nyen Rabshaqé aye mingi ti sala tene na “yanga ti aJuif,” na tongana nyen lo tara ti handa bê ti aJuif so ayeke mä lo? (b) Atene ti Rabshaqé asala peut-être nyen na ndo ti aJuif?

¹¹ Alembe ti Hizqiya agi bê na ndo ye so atene ti Rabshaqé alingbi ti sala na ndo azo so aduti na ndo gbagba ti gbata ni na ayeke mä tene ni. Tongaso akota zo ti aJuif ahunda: “Mo sala tene na e aboi ti mo na yanga ti Aram, teti e mä yanga so; mo sala tene na e na yanga ti aJuif pepe na mê ti azo so ayeke na ndo gbagba ti bira.” (Esaïe 36:11) Me Rabshaqé aye pepe ti sala tene na yanga ti azo ti Syrie. Lo ye ti lu kite na mbito na bê ti aJuif si ala yeda na hongo na ngangu ti awato si amu Jérusalem gi senge tongaso! (Esaïe 36:12) Ni la zo ti Assyrie akiri asala tene na “yanga ti aJuif.” Lo gboto mê ti azo ti Jérusalem tongaso: “Zia Ezéchias ahanda i pepe, teti lo lingbi ti zi i pepe.” Na pekoni lo tara ti handa awamango lo na salango tene ti dutingo so aJuif ayeke wara ande na gbe ti komandema ti Assyrie: “I leke songo na mbi, na i sigigi i ga na mbi; tongaso i oko oko kue, fade i te lê ti vigne ti i, na lê ti keke ti figue ti i, na fade i oko oko kue i nyon ngu ti dungu ti i mveni, juska lâ ni so mbi ga ti gue na i na mbeni sese so ayeke tongana sese ti i, sese ti le-kobe na fini vin, sese ti kobe na ti yaka ti vigne.”​—Esaïe 36:13-17.

¹² Fade aJuif ayeke kö le-kobe oko pepe na ngu ni so: so azo ti Assyrie alï na yâ kodoro ni a kanga lege na ala ti lu ye. Tongaso bibe ti te apendere lê ti raisin na ti nyon dede ngu alingbi ti gi bê ti azo so aduti na ndo gbagba na ayeke mä tene ni. Me ade Rabshaqé ahunzi pepe atene ti lo kue ti woko na bibe ti aJuif.

13, 14. Atä atene ti Rabshaqé, ngbanga ti nyen a lingbi ti haka pepe ye so asi na Samarie na dutingo ti Juda?

¹³ Na popo ti gbâ ti angangu tene ti lo, Rabshaqé asigigi na mbeni oko so akpengba mingi. Lo tene na aJuif ti mä na bê pepe na Hizqiya atä lo tene: ‘Fade Jéhovah azi e.’ Rabshaqé adabe aJuif so anzapa ti Samarie akanga lege pepe na azo ti Assyrie ti hon na ngangu akete mara bale oko. Ti anzapa ti ambeni mara so Assyrie ahon ala na ngangu a yeke tongana nyen? Lo hunda: “Anzapa ti Hamath na Arpad ayeke na ndo wa? Anzapa ti Sepharvaïm ayeke na ndo wa? Ala zi Samarie na tïtî mbi?”​—Esaïe 36:18-20.

¹⁴ Biani, Rabshaqé, so avoro anzapa ti wataka, aba pepe kota kangbi so ayeke na popo ti gbata ti Samarie so ake tene ti mabe na Jérusalem so Hizqiya akomande ni. Teti ala yeke na ngangu oko pepe, anzapa ti wataka ti Samarie alingbi la ni pepe ti sö royaume ti akete mara bale oko. (2 aGbia 17:7, 17, 18) Nde na so, na gbe ti Gbia Hizqiya Jérusalem avi peko na anzapa ti wataka na lo kiri ti sala na Jéhovah. Ye oko, azo ti Juda ota so aga na iri ti Hizqiya aye ti mu ngoi pepe ti fa ni na Rabshaqé. “Me ala kaï, ala kiri tene na lo oko pepe, teti gbia akomande ala, lo tene, I kiri tene na lo pepe.” (Esaïe 36:21) Éliaqim, Shebna, na Yoah akiri na Hizqiya ti fa na lo peko ti atene ti Rabshaqé.​—Esaïe 36:22.

Hizqiya Amu Desizion

15. (a) A lingbi Hizqiya amu desizion wa fadeso? (b) Jéhovah adë bê ti awakua ti lo tongana nyen?

¹⁵ Fadeso a lingbi Gbia Hizqiya amu mbeni desizion. Fade Jérusalem ayeke zia tele ti lo na gbe ti azo ti Assyrie? Fade lo yeke sala beoko na Égypte? Wala lo yeke luti na lo tiri? Hizqiya aluti na gbele ngangu gingo bê. Lo gue na temple ti Jéhovah, na pekoni so lo to Éliaqim na Shebna, na akota zo ti aprêtre ti hunda Jéhovah na lege ti prophète Isaïe. (Esaïe 37:1, 2) Na bongo ti mua na tele ti ala, awatokua ti gbia atene na Isaïe: “Lâ so ayeke lâ ti vundu, lâ ti zingo na azo, na lâ ti zonga . . . Peut-être fade L’Eternel Nzapa ti mo amä tene ti Rabsaké, lo so gbia ti Assyrie seigneur ti lo ato lo ti zonga Nzapa so ayeke na fini, si L’Eternel Nzapa ti mo azingo na lo tene ti ye so Lo mä.” (Esaïe 37:3-5) Biani, azo ti Assyrie ayeke gi yanga ti Nzapa ti fini! Fade Jéhovah ayeke bi bê na gingo tene ti ala? Na lege ti Isaïe, Jéhovah adë bê ti aJuif tongaso: “Mo sala mbito pepe teti tene so mo mä, tene so azo ti gbia ti Assyrie azonga Mbi na ni. Ba, fade Mbi zia mbeni yingo na yâ lo, si tongana lo mä mbeni tene, fade lo kiri na sese ti lo mveni. Na fade Mbi sala si lo tï na lege ti épée na sese ti lo mveni.”​—Esaïe 37:6, 7.

16. Ambeti wa Sennakérib atokua ni?

¹⁶ Na ngoi ni so, a hiri Rabshaqé ti kiri na tele ti Sennakérib, so ayeke sala bira na Libna. Sennakérib ayeke ba ande tene ti Jérusalem na peko. (Esaïe 37:8) Ye oko, kota gingo bê so ayeke na ndo Hizqiya adë pepe na guengo ti Rabshaqé. Sennakérib atokua ambeti ti mungo mbito so afa ye so ayeke ku azo ti Jérusalem tongana ala ke ti zia tele ti ala na gbe ti lo: “Mo mä ye so agbia ti Assyrie asala na sese kue, na lege so ala futi sese so kue, na fade a zi mo tongana nyen? Anzapa ti amara azi ala so ababâ ti mbi afuti ala? . . . Gbia ti Hamath ayeke na ndo wa? na gbia ti Arpad, na gbia ti kodoro ti Sepharvaïm, na ti Hena na ti Ivva?” (Esaïe 37:9-13) So ti tene, na lê ti zo ti Assyrie, a yeke lege ti ndara pepe ti tara ti sala ngangu; salango tongaso ayeke ga na ye ti sioni mingi ahon!

17, 18. (a) Na bibe wa Hizqiya ahunda Jéhovah ti bata lo? (b) Kiringo tene wa Jéhovah amu na zo ti Assyrie na lege ti Isaïe?

¹⁷ Teti so lo bi bê ti lo mingi na ndo aye ti peko ti desizion so a lingbi lo mu, Hizqiya atanda ambeti ti Sennakérib na gbele Jéhovah na yâ ti temple. (Esaïe 37:14) Na yâ ti mbeni ngangu sambela, lo toto na Jéhovah ti dengi mê na agingo yanga ti zo ti Assyrie na lo ko nda ni tongaso: “Teti tene so, O L’Eternel Nzapa ti e, Mo sö e na tïtî Sanchérib si aroyaume ti sese kue alingbi hinga gi Mo oko Mo yeke L’Eternel.” (Esaïe 37:15-20) Ye so asigigi na yâ ti atene so ayeke so Hizqiya abi bê kozoni kue, pepe na ndo salut ti lo, me na zonga so ayeke duti na ndo iri ti Jéhovah tongana Assyrie amu Jérusalem.

¹⁸ Jéhovah akiri tene na sambela ti Hizqiya na lege ti Isaïe. A lingbi Jérusalem azia tele ti lo pepe na Assyrie; a lingbi lo luti ngangu. Tongana ti so lo yeke sala tene na Sennakérib, Isaïe afa na mbito pepe tokua ti Jéhovah na zo ti Assyrie: “Masia ti Sion ake mo, lo he mo na ngia, molenge-wali ti Jérusalem ayengi li ti lo na peko ti mo [na ngia].” (Esaïe 37:21, 22) Jéhovah akiri atene na mbeni lege: ‘Mo yeke zo wa ti gi yanga ti Lo ti Nzoni-kue ti Israël? Mbi hinga akusala ti mo. Mo gi ti wara akota ye; mo yeke pika kate ti mo mingi. Mo zia bê ti mo na yâ ngangu ti aturugu ti mo na mo gbu asese mingi. Ye oko, ngangu ti mo ayeke na nda ni. Fade mbi buba yâ ti aye so mo leke. Mbi hon mo na ngangu. Na fade mbi sala na mo ye so mo sala na ambeni. Fade mbi zia yango na hon ti mo na mbi kiri na mo na Assyrie!’​—Esaïe 37:23-29.

“Fade Ye so Aga Fä Teti Mo”

19. Fä wa Jéhovah amu na Hizqiya, na nda ni ayeke nyen?

¹⁹ Ye nyen Hizqiya ayeke na ni ti hinga so fade prophétie ti Isaïe ayeke ga biani tâ tene? Jéhovah afa nda ni: “Fade ye so aga fä teti mo, O Ezéchias; na ngu so, fade mo te ye so asigigi na bê ti lo mveni; na ngu use ni, fade mo te ye so asigigi tongaso nga; me na ngu ota ni, fade mo lu le-kobe na mo fâ kobe, na fade mo lu yaka ti vigne si mo te lê ni.” (Esaïe 37:30) Fade Jéhovah amu kobe na aJuif so akanga ala na yâ ti gbata ti ala. Tâ tene, ala lingbi ande pepe ti lu mbeni ye teti azo ti Assyrie so alï na yâ sese ni, me fade ala te ye so aton na tele ti akeke so azia na ngoi ti kongo le-kobe ti ngu so ahon. Na ngu ti peko, mbeni ngu ti sabbat, a lingbi ala zia ayaka ti wo tele, atä ye ti ngangu so ala duti dä. (Exode 23:11) Jéhovah aze na awakua ti lo so, tongana ala mä yanga ti lo, fade lo sala si le-kobe alë mingi na yâ ti ayaka ti bata ala. Na nda ni, na peko ti ngu oko, fade azo alu le-kobe tongana ti kozo na ala wara nzoni na lengo ti kusala ti ala.

20. Na lege wa gere ti ala so asö kuâ na bira ti Assyrie ayeke ‘lï na sese na alë lengo’?

²⁰ Jéhovah ahaka fadeso mara ti lo na mbeni kete keke so ayeke ngangu ti gboto ni na sese: “Na tanga ti azo ti da ti Juda so angbâ, fade gere ti ala akiri alï na sese, na fade ala lë lengo.” (Esaïe 37:31, 32) Tongaso, ala so azia bê na Jéhovah alingbi ti sala mbito pepe. Fade ala na ahale ti ala ayeke ngbâ biani na yâ kodoro ni.

21, 22. (a) A sala tene ti prophétie wa na ndo Sennakérib? (b) Tongana nyen nga lawa atene ti Jéhovah na ndo Sennakérib aga tâ tene?

²¹ A lingbi ti tene nyen na ndo aye ti sioni so zo ti Assyrie aye ti ga na ni na Jérusalem? Jéhovah akiri tene: “Fade Sanchérib asi na kodoro so pepe, wala lo bi kondoro na ndo so pepe, na fade lo ga na gbele kodoro ni na vala pepe, wala lo sala koto na tele ti kodoro so pepe . . . Fade Lo kiri na lege so lo londo dä, fade lo lï na kodoro so pepe.” (Esaïe 37:33, 34) Na nda ni, bira ayeke duti pepe na popo ti Assyrie na Jérusalem. Ye so zo aku pepe, a yeke azo ti Assyrie, na pepe aJuif, si ayeke hon ala na ngangu na salango bira na ala oko pepe.

²² A lingbi na atene ti lo, Jéhovah atokua ange oko ti fâ angangu turugu ti Sennakérib, azo 185 000. Ye ni asi na Libna, na tongana Sennakérib azingo na lango, lo wara azo ti fango lege, amokonzi, na angangu zo ti aturugu ti lo so akui. Na kamela na lê, lo kiri na Ninive, ye oko, atä so ahon lo na ngangu mingi, lo ngbâ lakue na nzapa ti wataka ti lo, Nisrok. Angu kete na pekoni, na ngoi so lo yeke voro na yâ temple ti Nisrok, amolenge ti koli ti lo use afâ Sennakérib na ngangu. Ti so nga, nzapa ti lo so ayeke na fini pepe alingbi ti sö lo pepe.​—Esaïe 37:35-38.

Mabe ti Hizqiya Akiri Akpengba

23. Gingo bê wa ahon ndo ti Hizqiya na ngoi so Sennakérib aga ti fani oko ni ti sala bira na Juda, na agingo bê so andu nyen?

²³ Ndulu na ngoi so Sennakérib ague ti fani oko ni ti sala bira na Juda, Hizqiya atï kobela ngangu. Isaïe afa na lo so fade lo kui. (Esaïe 38:1) Bê ti gbia awoko kue. Lo yeke gi na ngu 39. Lo gi bê pepe gi teti seni ti lo mveni, me nga teti kekereke ti mara ni. Azo ti Assyrie alingbi ti mu yâ ti Jérusalem na Juda. Tongana Hizqiya akui, fade zo wa amu li ni na yâ bira? Na ngoi ni so, lo yeke pepe na molenge ti koli so alingbi ti komande. Na yâ ti mbeni ngangu sambela, Hizqiya atoto na Jéhovah ti ba mawa ti lo.​—Esaïe 38:2, 3.

24, 25. (a) Jéhovah akiri tene na be-nzoni wa na sambela ti Hizqiya? (b) Ye ti kpene wa Jéhovah asala, a lingbi na Esaïe 38:7, 8?

²⁴ Isaïe ade asigigi pepe na yangbo ti gbia na Jéhovah akiri ato lo na gbia so ayeke na kobela, ti gue na mbeni fini tokua: “Mbi mä sambela ti mo, Mbi ba ngule ti mo, ba fade Mbi zia na ndo fini ti mo mbeni ngu bale oko na ndo ni oku. Fade Mbi zi mo na kodoro so nga na tïtî gbia ti Assyrie, na fade Mbi bata kodoro so.” (Esaïe 38:4-6; 2 aGbia 20:4, 5) Fade Jéhovah ayeke mu ngangu na zendo so na mbeni fä so ayeke nde: “Ba, fade Mbi sala si gbede so ayeke zu akiri na pekoni degré bale oko na ndo ye ti Achaz ti hinga l’heure na lege ti gbede.”​—Esaïe 38:7, 8a.

²⁵ Na lege ti Josèphe, wasungo tene ti mbaï so ayeke Juif, mbeni escalier ayeke na yangbo ti gbia, so na tele ni mbeni pilier ayeke peut-être dä. Na ndungo pilier so, agere ti lâ asala mbeni gbede na ndo ti escalier ni. A lingbi la ni ti diko ngoi na yâ lango oko na bango tambela ti gbede so na ndo escalier ni. Fadeso Jéhovah ayeke ga ti sala mbeni ye ti kpene. Na pekoni so gbede ni azu na ndo escalier ni, tongana ti so a sala lakue, fade lo yeke kiri na peko na ndo agere ti escalier ni bale oko. Zo wa amä lâ oko mara ti tene tongaso? Mbeti ti Nzapa atene: “Tongaso lâ so azu awe akiri na pekoni degré bale oko na ndo ye ti hinga l’heure.” (Esaïe 38:8b) Kete na pekoni, Hizqiya awara sava. Tene ni asi juska na Babylone. Tongana lo mä ni, gbia ti Babylone atokua azo na Jérusalem ti ba tongana nyen a yeke tâ tene.

26. Salango si fini ti Hizqiya angbâ ti yo amu lege mbilimbili na ye nyen ti si?

²⁶ Ndulu na ngu ota na peko ti savango ti Hizqiya na lege ti kpene, a dü Manassé, kozo molenge ti lo ti koli. Tongana lo ga kota, Manassé afa na gigi oko pepe bê ti singila teti nzobe ti Nzapa, teti tongana a duti fade dä pepe ka adü lo pepe! Nde na so, na yâ kota mbage ti fini ti lo, lo sala mingi ahon ye so ayeke sioni na lê ti Jéhovah.​—2 Chronique 32:24; 33:1-6.

Mbeni Salango Ye na Ndara Pepe

27. Na alege wa Hizqiya afa bê ti kiri singila na mbage ti Jéhovah?

²⁷ Na tapande ti kotara ti lo David, Hizqiya ayeke zo ti mabe. Lo ba Tene ti Nzapa na nene ni. Na lege ti aProverbe 25:1, lo leke si abungbi atene ti mbage so ayeke laso na yâ aProverbe achapitre 25 asi na 29. Ambeni zo atene lo sû nga Psaume 119. Pendere bia ti kiri singila so Hizqiya aleke na peko ti savango ti lo afa na gigi so lo yeke mbeni zo so agbu li mingi. Lo ko nda ni na tenengo so ye ti kota ahon na yâ fini ayeke ti wara lege ti sepela Jéhovah na yâ temple ti Lo “na lâ ti fini ti e kue.” (Esaïe 38:9-20) Zia e kue e duti na a-oko bibe so na mbage ti lege ti vorongo so ayeke na sioni oko pepe!

28. Salango ye wa pepe na ndara Hizqiya atï na yâ ni ngoi kete na pekoni so a sava lo na lege ti kpene?

²⁸ Atä so lo yeke be-ta-zo, Hizqiya ayeke mbilimbili-kue pepe. Na peko ti so Jéhovah asava lo, lo sala mbeni ye na lege ti ndara pepe. Isaïe afa nda ni: “Na lâ ni kâ, gbia ti Babylone Merodac-Baladan molenge ti Baladan ato mbeti na mbeni matabisi na Ezéchias, teti lo mä so kobela asala lo na tele ti lo aga nzoni awe. Tongaso Ezéchias amä ala na ngia, na lo fa na awakua so da ti mosoro ti lo kue, argent, lor, épice, mafuta ti nzoni, da ti ye ti bira ti lo kue, na ye kue so lo bata na da ti mosoro ti lo. Ye oko amanké pepe na yâ da ti lo, wala na royaume ti lo kue, so Ezéchias afa na ala pepe.”​—Esaïe 39:1, 2.b

29. (a) Ye wa Hizqiya agi peut-être tongana lo fa mosoro ti lo na azo so alondo na Babylone? (b) Aye ti peko ti bango ndo na ndara pepe ti Hizqiya ayeke duti ande nyen?

²⁹ Atä na peko ti kota futingo so ange ti Jéhovah aga na ni na lo, Assyrie angbâ lakue lingu ti kpale teti amara mingi, nga teti Babylone. Hizqiya aye la ni peut-être ti pika bê ti gbia ti Babylone ti tene lo ga mbeni lâ ndeko ti lo. Ye oko, Jéhovah aye pepe si azo ti Juda asala beoko na awato ti ala; lo ye si ala zia bê ti ala na lo! Na lege ti prophète Isaïe, Jéhovah afa ye so ayeke ku Hizqiya: “Ba, lâ ni ayeke ga so ye kue so ayeke na da ti mo, na ye so akotara ti mo abata juska laso, fade ala gue na ye so kue na Babylone; fade ye oko angbâ pepe. Na ambeni na popo ti amolenge so mo mveni mo dü ala, fade a gue na ala nga; na fade ala ga a-eunuque [“azo ti kusala,” NW] na yâ da ti gbia ti Babylone.” (Esaïe 39:3-7) Tongaso, fade tâ mara so Hizqiya agi ti pika bê ti lo ayeke nzi amosoro ti Jérusalem na ayeke sala azo ti lo na ngba. Na fango mosoro ti lo na azo ti Babylone, Hizqiya azingo gi kota nzala ti ala.

30. Nzoni bibe wa Hizqiya afa na gigi?

³⁰ Peut-être 2 Chronique 32:26 asala tene ti ngoi so Hizqiya afa mosoro ti lo na azo ti Babylone. E diko dä: “Me Ezéchias akiri asala lo mveni kete tene ti be-kota ti lo, lo na azo ti Jérusalem kue asala ala mveni kete, si ngonzo ti L’Eternel aga na ndo ala na lâ ti Ezéchias pepe.”

31. Na nda ni, ye nyen asi na Hizqiya, na ye wa e lingbi ti manda dä?

³¹ Atä so lo yeke mbilimbili-kue pepe, Hizqiya ayeke la ni zo ti mabe. Lo hinga la ni so Nzapa ti lo, Jéhovah, ayeke tâ zo, so ayeke na abibe. Tongana lo yeke na gbe ti atene ti gingo bê, Hizqiya ayeke sambela Jéhovah na wâ, na Jéhovah ayeke kiri tene na lo. Jéhovah Nzapa amu siriri na lo na tanga ti fini ti lo kue, ye so Hizqiya akiri singila na lo ngbanga ni. (Esaïe 39:8) A lingbi Jéhovah aduti nga tâ zo teti e laso. Tongana akpale alondo, legeoko tongana Hizqiya, e gue na mbage ti Jéhovah ti wara ndara na lege ti leke ni, teti lo ‘mu ye na azo kue senge senge, Lo zingo na ala pepe.’ (Jacques 1:5) Tongana e ngbâ ti gbu ngangu na ti fa na gigi mabe na yâ Jéhovah, zia e hinga na bê kue so fade lo yeke ga “zo ti futa ye na ala so agi lo na bê ti ala kue,” fadeso nga na ngoi so ayeke ga.​—aHébreu 11:6, NW.

[Akete tene na gbe ni]

[Foto na lembeti 383]

Tongana lo tingbi na ngangu ti Assyrie, Gbia Hizqiya azia bê ti lo na Jéhovah

[Foto so amu lembeti 384 kue]

[Foto na lembeti 389]

Gbia atokua azo na Isaïe ti mä awango ti Jéhovah

[Foto na lembeti 390]

Hizqiya asambela ti tene hongo Assyrie na ngangu amu gonda na iri ti Jéhovah

[Foto na lembeti 393]

Ange ti Jéhovah afâ aturugu ti Assyrie 185 000