Ambeti ndali ti Mbeti ti bungbi: Kusala ti e nga na gigi ti e
© 2024 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
YENGA TI 1-7 JUILLET
ANZONI YE SO AYEKE NA YÂ TI BIBLE PSAUME 57-59
Jéhovah asara si bê ti awato ti azo ti lo ason
“Juska na ambage ti sese so ayeke tâ yongoro”
14 Kozo ti tene awato ti Étienne afâ lo, lo fa tënë na mbeto ape (Kus. 6:5; 7:54-60). Na ngoi so lani “a sara ye ti ngangu mingi” na adisciple, ala kue akangbi na yâ ti Judée nga na Samarie, me gï abazengele la angbâ na Jérusalem. Me ye so akanga lege na kua ti fango tënë ape. Philippe ague na Samarie “ti fa na azo tënë na ndö ti Christ” na ye ti nzoni mingi aga na pekoni (Kus. 8:1-8, 14, 15, 25). Na ndö ni, Bible atene: “Ala so akangbi kirikiri ndali ti ye ti vundu so alondo lani na ndö ti Étienne ague juska na Phénicie, Chypre nga na Antioche. Me ala fa tënë ti Nzapa gï na aJuif awe. Me, na popo ti ala, ambeni koli ti Chypre na ti Cyrène so aga na Antioche akomanse ti sara tënë na azo so ayeke tene yanga ti Grec, ala fa na ala nzoni tënë ti Seigneur Jésus.” (Kus. 11:19, 20). Na ngoi ni so, aye ti ngangu so a sara na adisciple asara si tënë ti Royaume amû ndo.
15 Laso nga, mara ti ye tongaso asi na ngbene Union soviétique. Mingi ni, ti londo na ngu 1950 ti si na 1960, a gue na aTémoin ti Jéhovah saki na saki ti sara kanga na Sibérie. So a kangbi ala na yâ ti ando nde nde asara si nzoni tënë angbâ ti mû ndo lani na yâ ti kota kodro so. Gbâ ti aita so apeut fade ape ti wara nginza so alingbi ti sara voyage ti kilomètre 10000 ti fa nzoni tënë. Ye oko, gouvernement ni asara si aita asi na ando nde nde na yâ ti kodro ni. Mbeni ita-koli atene so “akota zo ti kodro ni wani la asara si gbâ ti azo na Sibérie ahinga tâ tënë.”
Gi anzoni ye so ayeke na yâ ti Bible
“Ala luti ngangu, ala yengi pëpe”
16 Gi ti duti na bê so ayengi pëpe. Gbia David atene lani so lo yeke ngbâ lakue ti ye Jéhovah na ngoi so lo tene: “Nzapa, bê ti mbi ayengi pëpe.” (Ps. 57:7). E nga kue bê ti e apeut ti yengi pëpe na lege so e zia bê ti e kue na Jéhovah. (Diko Psaume 112:7.) Bâ tongana nyen la ye so a-aidé lani Bob, so e sara tënë ti lo fade. Na ngoi so a tene na lo so adocteur ayeke bata mênë nduru na terê ti ala, hinga ape bezoin ni apeut ti duti dä, hio lo tene so tongana mbeni ye asara si ala ye ti zia mênë na terê ti lo, lo yeke quitté hôpital ni na lê ni lê ni. Ambeni ngoi na pekoni, Bob atene: “Mbi yeke lani na kite oko ape na ndö ti ye so mbi yeke sara, nga mbi gi bê ti mbi ape na ndö ti ye so apeut ti si.”
17 Bob angbâ lani ti luti ngangu ndali ti so lo mû desizion ti ngbâ ti luti ngangu ngoi mingi kozo si lo gue na hôpital. Kozo ni, lo yeke na nzara ti zia ngia na bê ti Jéhovah. Use ni, lo manda nzoni ye so Bible nga na ambeti ti e atene na ndö ti fini nga na mênë so ayeke nzoni-kue. Ota ni, lo hinga lani na bê ti lo kue so ti sara ye alingbi na afango lege ti Jéhovah ayeke ga na anzoni ye so aninga. E nga kue e peut ti duti na bê so ayengi pëpe atâa akpale wa la e peut ti wara.
YENGA TI 8-14 JUILLET
ANZONI YE SO AYEKE NA YÂ TI BIBLE PSAUME 60-62
Jéhovah asara si e duti na siriri, lo bata e nga e luti ngangu
it-2 l. 1089 par. 9
Tour
Sarango kua na tënë na lege ti hakango ye. Azo so abâ ndo na mbage ti Jéhovah na mabe nga amä yanga ti lo ayeke na siriri, tongana ti so David ahe na bia atene: “Mo [Jéhovah mo] yeke ndo so mbi kpe dä ti bata terê ti mbi, ngangu tour so ayeke bata mbi si wato asara sioni na mbi pëpe.” (Ps 61:3). Ala so ahinga ye so iri ti Jéhovah aye ti tene, nga so azia bê ti ala na ndö ti iri ti lo nga so ayeke sara kua na iri ti lo na lege ni, ayeke na mbeto ti ye oko ape, ndali ti so: “Iri ti Jéhovah ayeke mbeni ngangu tour. Zo ti mbilimbili akpe lo lï na yâ ni, na a bata lo.”—aPr 18:10; bâ 1Sa 17:45-47.
it-2 l. 1061 par. 3)
Tente
Na yâ ti ambeni ye, tënë “tente” aye nga ti sara tënë ti mbeni ye nde. Tente ti mbeni zo ayeke lani mbeni ndo ti wungo terê nga ti batango zo ndali ti aye so apeut ti si (Ge 18:1). Na ndö ti tënë ti angobo ti yambango agene, a yeke na lege ni ti tene azo so aga na vizite na mbeni zo ahinga so lo yeke bâ lege ti ala nga lo yeke ne ala na ngoi so ala yeke na yâ ti tente ti lo. Ndani la, Apocalypse 7:15 atene na ndö ti azo mingi mingi atene so Nzapa “ayeke gbara ande tente ti lo na ndö ti ala,” a fa so lo yeke bata ala nga ala yeke duti nzoni (Ps 61:3, 4). Ésaïe asara tënë ti lekengo ye so wali ti Nzapa, Sion, adoit ti leke ndali ti amolenge so lo yeke dü ande. Wali ni atene: “Sara si ndo so tente ti mo ayeke dä akiri akono.” (És 54:2). Tongaso, wali ni akono yâ ti ndo so amolenge ti lo adoit ti duti nzoni dä.
Andia ti Nzapa Ayeke Teti Nzoni ti E
14 E wara dengo bê teti so ndia ti Nzapa agbian lâ oko pëpe. Na yâ angoi ti ngangu so e yeke dä, Jéhovah ayeke tongana tênë so aluti ngangu, na lo yeke teti lakue lakue (Psaume 90:2). Lo tene na ndö ti lo mveni: “Mbi yeke Jéhovah; mbi changé pëpe.” (Malachie 3:6). Zo alingbi ti zia bê kue na andia ti Nzapa so a sû na yâ ti Bible, nde na abibe ti azo so ayeke gbian gi gbiango mo bâ mo tene mbutu so alï lingo. (Jacques 1:17) Na tapande, teti angu mingi, awasenda-bibe ahunda ti tene a zia lege na amolenge ti sara ye kue so bê ti ala aye; me na pekoni, ambeni na popo ti ala agbian bango ndo ti ala, na ala yeda so wango ti ala ayeke lani na lege ni pëpe. Andia na afango lege ti sese na ndö ti tënë so ayeke gbian mo bâ mo tene pupu si ayengi ni mbage na mbage. Ye oko, Tënë ti Jéhovah ayeke gbian pëpe. Teti asiècle mingi, Bible amû wango na ndö ti lege ti batango amolenge na lege ti ndoye. Bazengele Paul asû na mbeti: “Ti ala ababâ, ala son bê ti amolenge ti ala pëpe, me ala ngbâ ti bata ala alingbi na fango lege nga na wango ti gbotongo mê so alondo na Jéhovah.” (aÉphésien 6:4). A yeke ye ti dengo bê mingi ti bâ so e lingbi ti zia bê kue na ndö ti akpengba-ndia ti Jéhovah, teti so ala yeke gbian ande lâ oko pëpe!
Gi anzoni ye so ayeke na yâ ti Bible
Akota tënë ti mbeti ti Psaume: Use mbage ni
62:11. Nzapa ayeke na bezoin ti wara ngangu na mbeni ndo pëpe. Lo mveni lo yeke lingu ti ngangu. ‘Ngangu ayeke ti lo.’
YENGA TI 15-21 JUILLET
ANZONI YE SO AYEKE NA YÂ TI BIBLE PSAUME 63-65
“Tâ ndoye ti mo ayeke nzoni ahon fini”
Fade Zo Wa Akangbi E na Ndoye ti Nzapa?
17 Ndoye ti Nzapa ayeke kota ye na lê ti mo tongana nyen? Mo yeke na mara ti bibe tongana ti David? Lo so asû: “So tâ ndoye ti mo ayeke nzoni ahon fini, mbi yeke gonda mo na yanga ti mbi. Tongaso mbi yeke sepela mo na yâ ti gigi ti mbi kue; na iri ti mo, mbi yeke yâa maboko ti mbi na nduzu.” (Psaume 63:3, 4) Biani, mbeni ye so dutingo na fini na yâ ti sese so alingbi ti mû na zo, so ayeke nzoni ahon ndoye so Nzapa afa na mbage ti mo nga na kpengba songo ti kamarade so mo yeke na ni na lo ayeke dä? Na tapande, gingo ti wara mbeni kusala so aga na zo mosoro mingi ayeke nzoni ahon dutingo na siriri ti bibe nga na ngia so aga na lege ti mbeni kpengba songo na Nzapa? (Luc 12:15) Ambeni Chrétien aluti na gbe ti tara so a hunda na ala ti mä yanga ti Jéhovah wala ti kui. Ye so asi na mingi ti aTémoin ti Jéhovah so ayeke na yâ ti ando ti sarango pasi na azo ti aNazi na ngoi ti Use Bira so Amû Sese Kue. Atâa ambeni oko oko na popo ti ala akiri na peko, aita ti e mingi so ayeke aChrétien asoro ti ngbâ na yâ ndoye ti Nzapa, na lege so ala duti nduru ti kui tongana a hunda tongaso. Ala so angbâ be-ta-zo na yâ ti ndoye ti lo ayeke na beku ti wara na maboko ti Nzapa mbeni kekereke teti lakue lakue, mbeni ye so sese alingbi ti mû na e pëpe (Marc 8:34-36). Me a ndu ye mingi ahon fini ti lakue lakue.
18 Atâa so lege ayeke dä pëpe ti duti na fini teti lakue lakue nde na Jéhovah, tara ti bâ na li tongana nyen fini so aninga mingi alingbi ti duti ande tongana Wasarango e ayeke dä pëpe. A yeke duti gï tongaso, tâ nda ni ayeke duti dä pëpe. Jéhovah amû na azo ti lo mbeni kusala ti sara na lâ ti nda ni so, kusala so anzere na bê. Tongaso e lingbi ti duti na confiance so tongana Jéhovah, Lo ti Kota Ahon so asara si aye so lo leke ti sara aga tâ tënë, amû fini ti lakue lakue, fade fini so ayeke si singo na aye ti pendere so agbu bê so a lingbi e manda na e sara (Zo-ti-fa-tene 3:11). Atâa aye kue so e lingbi ti manda na yâ ti angu saki mingi so ayeke ga, e yeke gbu lâ oko pëpe nda ti ‘kota ti mosoro na ndara na hingango ye ti Nzapa.’—aRomain 11:33.
“Kiri singila ngbanga ti aye kue”
A yeke kota ye mingi ti kiri singila na Nzapa. Kite ayeke dä ape so na ambeni ngoi mo pensé na gbâ ti aye so lo mû na e nga so lo ngbâ ti mû na e na lege ti yingo nga na lege ti mitele (Deut. 8:17, 18; Kus. 14:17). Me ahon ti pensé gï kete na ndö ti nzoni bê ti Nzapa, mû ngoi ti gbu li nzoni na ndö ti gbâ ti atënë nzoni so Nzapa atuku na ndö ti mo nga na azo so mo ye ala. Tongana mo sara ni, a yeke sara si mo kiri singila na lo mingi nga mo yeke kiri ti bâ so lo ye mo mingi nga lo bâ mo na nene ni mingi.—1 Jean 4:9.
Ngbâ ti gbu li na ndö ti aye so Jéhovah acréé nga na Bible
7 Atâa so dikongo ye alingbi peut-être ti hunda effort mingi ape, ti gbu li na ndö ti ye so e diko a hunda ti tene e zia li ti e na ndö ni. A yeke ndali ni la a yeke nzoni e gbu li ti e na peko ti so e wu terê ti e nga na ndo so ayeke kpô, so gbâ ti aye alingbi ti gboto lê ti e ape. Mbeni zo ti sungo psaume abâ lani so nzoni ngoi so lo lingbi ti gbu li ti lo ayeke na bï na ngoi so lo yeke na ndö ti gbogbo (Ps. 63:7). Jésus, so ayeke lani nzoni-kue, asoro lani ando so ayeke kpô ti gbu li ti lo nga ti sambela.—Luc 6:12.
Mû tapande ti Jésus: Fa ye na ndoye
6 E ye ka mingi ti sara tënë na ndö ti aye so e ndoye ni. Tongana e yeke sara tënë ti mbeni ye so agbu bê ti e, terê ti e ayeke nzere, na azo alingbi ti bâ na lê ti e so terê ti e anzere mingi. Ye so ayeke tâ tënë mbilimbili tongana e yeke sara tënë na ndö ti mbeni zo so e ndoye lo. Mingi ni, e yeke nduru ti fa na ambeni zo ye so e hinga na ndö ti zo ni. E yeke gonda zo ni, e yeke ne lo nga e yeke gbu koko ti lo. E sara tongaso ngbanga ti so e ye si azo aye zo ni so na asarango ye ti lo tongana ti so e ye na lo.
Gi anzoni ye so ayeke na yâ ti Bible
Mo yeke sara si bê ti amba ti mo adë?
A yeke ngangu pëpe ti kungbi mbeni da, me a lingbi ti duti ngangu ti leke mbeni fini ni. Oko kpengba-ndia so andu nga atënë ti yanga ti e. Atënë ti yanga ti e alingbi ti sara sioni na zo wala alingbi ti kpengba lo. Teti so e yeke mbilimbili-kue pëpe, e kue e yeke sara afaute nga e yeke na awokongo. Gbia Salomon atene: “Zo oko ti mbilimbili, so asara nzoni na lo sara siokpari pëpe, ayeke na sese so pëpe.” (Zo-ti-fa-tene 7:20). A yeke ngangu pëpe ti bâ faute so mbeni zo asara na ti tene sioni tënë ti lo (Psaume 64:3-5). Na mbage, a hunda ti sara ngangu si zo atene lakue atënë so ayeke kpengba zo.
YENGA TI 22-28 JUILLET
ANZONI YE SO AYEKE NA YÂ TI BIBLE PSAUME 66-68
Lâ na lâ, Jéhovah ayô aye so ane e
Fason so Jéhovah ayeke kiri tënë na asambela ti e
15 Jéhovah ayeke kiri ka tënë na asambela ti e na mbeni lege so ahon gbungo li ti zo ape. Me akiringo tënë so e yeke wara ayeke tâ gï ye so e bezoin ni ti ngbâ ti duti be-ta-zo na Babâ ti e ti yayu. Tongaso, gi ti hinga tongana nyen la Jéhovah akiri tënë na asambela ti mo. Mbeni ita-wali so iri ti lo Yoko abâ lani so Jéhovah akiri tënë na asambela ti lo ape, me na pekoni lo komanse ti sû na mbeti aye so lo hunda na Jéhovah. Ambeni ngoi na pekoni, lo kiri lo bâ aye so lo sû na mbeti na lo ga ti bâ so Jéhovah akiri tënë na mingi ti asambela ti lo même ambeni so lo girisa na ndö ni awe. Ngoi na ngoi, e doit ti gbu li na ndö ti fason so Jéhovah akiri tënë na asambela ti e.—Ps. 66:19, 20.
Fa so mo ne ababâ wala amama so ayeke bata amolenge ti ala gï ala oko
Jéhovah asara si a sû abia so ayeke nzoni-kue, wala apsaume, tongaso si azo ti Israël apeut ti he ni na angoi so ala yeke voro Nzapa. Imaginé tongana nyen la atënë ti yâ ti abia so alondo na Nzapa, so atene Jéhovah “ayeke babâ” nga “zo ti batango” awali-mua nga na amolenge so babâ ti ala ayeke dä ape nga so lo yeke mû maboko na ala, akpengba lani ala na ngoi so ala yeke dabe ti ala na ni (Psaume 68:5; 146:9). E nga kue e peut ti tene ambeni tënë ti kpengbango zo so apeut ti ngbâ teti angu mingi na yâ ti li ti ababâ wala amama so ayeke bata amolenge ti ala gï ala oko. Atâa so a sara ngu 20 awe, Ruth, so ayeke bata amolenge ti lo gï lo oko, angbâ lakue ti babe ti lo na tënë so mbeni babâ so ahinga ye mingi atene lani na lo, lo tene: “Mo bata amolenge ti mo ti koli use tâ nzoni mingi. Ngbâ ti sara tongaso.” Ruth atene: “Atënë ti lo so andu bê ti mbi mingi.” Ti tâ tënë ni, “yanga so asara tënë yeke ayeke keke ti fini” nga apeut ti kpengba mingi ababâ wala amama so ayeke bata amolenge ti ala gï ala oko ahon ti so e pensé (aProverbe 15:4). Mo peut ti gbu li na ndö ti mbeni mbilimbili tënë so mo peut ti tene na nzoni bê na mbeni zo so ayeke bata amolenge ti lo gï lo oko?
Babâ ti amolenge so babâ ti ala ayeke dä pëpe
“NZAPA, so ayeke na ndo ti lo so ayeke nzoni-kue, ayeke babâ ti amolenge so babâ ti ala ayeke dä pëpe.. .” (Psaume 68:5). Atënë so a sû na gbe ti yingo ti Nzapa so afa mbeni sarango ye ti terê ti Jéhovah Nzapa so apika bê mingi: lo yeke pensé mingi na abezoin ti azo so zo ti mungo maboko na ala ayeke dä ape. Atënë ti bê ti lo na mbage ti amolenge so babâ wala mama ti ala akui asigi polele na yâ ti ndia so lo mû lani na azo ti Israël. Zia e bâ na yâ ti Bible kozo versê so asara tënë ti “molenge so babâ ti lo ayeke dä pëpe,” so a yeke na Exode 22:22-24.
Jéhovah ayeke aidé mo ti tene ye so mo yeke sara aga nzoni
17 Diko Psaume 40:5. Ye so mbeni zo so ayeke leke da azia na devant ti lo ayeke ti hunzi ni nga ti kiri na yâ ni. Me, na ambeni ngoi lo peut ti luti ti bâ ambage ti kua ni so ahunzi awe. Legeoko nga, mû ngoi lakue ti luti ti gbu li na ndö ti fason so Jéhovah ayeke sara si aye so mo sara aga nzoni, même na ngoi so mo yeke gbu ngangu na yâ ti mbeni kpale. Na hunzingo ti lango oko oko, hunda terê ti mo: ‘Na yâ ti ye wa la Jéhovah asara tufa na ndö ti mbi laso? Atâa so kpale ni angbâ, tongana nyen la Jéhovah ayeke aidé mbi ti gbu ngangu?’ Gi ti hinga mbeni ye oko so Jéhovah asara ti aidé mo tongaso si ye so mo sara aga nzoni.
Gi anzoni ye so ayeke na yâ ti Bible
Akota tënë ti mbeti ti Psaume: Use mbage ni
68:18—“Matabisi na popo ti azo” ayeke lani azo wa? A yeke lani azo so a mû ala na popo ti azo so a gbu na ngbâa na ngoi ti mungo Sese ti Zendo ni. Na pekoni, a zia ala ti mû maboko na azo ti Lévi na yâ kusala ti ala.—Esdras 8:20.
YENGA TI 29 JUILLET–4 AOÛT
ANZONI YE SO AYEKE NA YÂ TI BIBLE PSAUME 69
Fason so a sara lani kozo awe tënë ti aye so asi na yâ ti fini ti Jésus na Psaume 69
Ala yeke ku lani Messie ni
17 Azo ayeke ke Messie ni senge senge (Ps. 69:5). Jésus atene: “Tongana mbi sara fade pëpe na popo ti [azo] akusala so mbeni zo nde asara pëpe, ka ala duti na siokpari oko pëpe. Me fadeso, ala bâ akusala ti mbi nga ala ke mbi, mbi na Babâ ti mbi kue. Me ye ni asi tongaso si tënë so a sû na yâ ti Ndia ti ala aga tâ tënë, tënë so atene: ‘Ala ke mbi gi senge senge.’” (Jean 15:24, 25). Mingi ni tënë “Ndia” aye ti sara tënë ti Mbeti ti Nzapa kue (Jean 10:34; 12:34). A-Évangile afa so azo ake Jésus, mingi ni azo ti fango ye ti nzapa ti aJuif. Christ atene nga lo tene: “Dunia so ayeke na nda ti tënë oko pëpe ti ke ala, me dunia ni ake mbi ngbanga ti so mbi sara tënë ti témoin na ndö ti lo, mbi tene akusala ti lo ayeke sioni.”—Jean 7:7.
Zia si tënë ti tâ vorongo agbu bê ti mo ngangu
7 Mbeni ye so Jésus asara lani na Pâque ti ngu 30 na tongo nda ti kusala ti lo afa polele so lo yapu ti sara ye. Jésus na adisciple ti lo aga na Jérusalem na ala bâ na yâ ti temple “azo so ayeke kä abagara, angasangbaga, akolokoto nga na azo ti changengo nginza so ayeke duti na ndö ti angende ti ala.” Nyen la Jésus asara, nga ye so lo sara asara nyen na ndö ti adisciple ti lo?—Diko Jean 2:13-17.
8 Ye so Jésus asara nga tënë so lo tene na lango ni so adabe ti adisciple ti lo na mbeni tënë ti prophétie so David asû na yâ ti mbeni Psaume. Prophétie ni atene: “Nzara ti da ti mo ayeke gbi mbi gbingo tongana wâ.” (Ps. 69:9). Ngbanga ti nyen atënë ti Psaume so aga na li ti ala? Ngbanga ti so ti sara mara ti ye tongaso ayeke ziango fini ti lo na lê ti kuâ la. Azo so ayeke bâ ndo na ndö ti temple ni, so ti tene aprêtre, ascribe nga na ambeni, ala kue ayeke na peko ti sioni kusala ti dengo buze so a yeke sara na yâ ti temple ni. So Jésus asigi na nda ti akota zo ti bungbi ti vorongo so, lo ga wato ti ala. Tongana adisciple ti Jésus abâ ye so lo sara, ala hinga so ‘tënë ti da ti Nzapa agbu bê ti lo ngangu’ so ti tene tënë ti tâ vorongo agbu bê ti lo mingi. Ti sara ye na nzara ni aye ti tene nyen? A yeke nde na sarango ye hio?
g95 22/10 l. 31 par. 4
Eskê mo fatigué awe na mbeni ye so asara mo vundu mingi?
Ambeni zo atene so mbeni raison so asara si Jésus akui ayeke so vundu ayeke mingi na bê ti lo, mbeni prophétie atene: “Zonga ni asara si bê ti mbi ayeke na vundu mingi, na kä ni ayeke mü pëpe.” (Psaume 69:20). Atënë so aga tâ tënë gï tongana ti so a tene? Peut-être, Jésus abâ pasi teti ambeni ngbonga kozo na kuâ ti lo (Matthieu 27:46; Luc 22:44; aHébreu 5:7). Nga, so “mênë na ngu” asigi na terê ti Jésus na peko ti so a kpo terê ti kate ti lo na likongo ngoi kete na peko ti so lo kui, apeut ti fa so vundu asara lani lo mingi. Tongana vundu ahon ndö ti zo, bê ti lo wala mbeni oko ti akamba so a iri ni artère so ayeke tokua mênë na yâ ti terê ti lo ayeke tokua mênë na place so bê nga na fufu ti zo ayeke dä wala na yâ ti mbeni ye so ngu ayeke na yâ ni so angoro terê ti bê ti zo. Ye so asara si tongana mbeni kete dû ayeke na place ni so mbeni ye tongana “mênë na ngu” ayeke sigi dä.—Jean 19:34.
it-2 l. 599 par. 11–l. 600 par. 1
Keke so poison ayeke dä
A tene kozo awe na ndö ti Messie atene so a yeke mû na lo “poison” ti te tongana kobe (Ps 69:21). Ye so asi lani na Jésus Christ kozo ti tene a descend lo na ndö ti keke, na ngoi so a mû na lo vin so a zia sengo ye dä, so lo tara ni, lo ke ti nyon ni ndali ti so a yeke peut-être ti sara si lo mä songo ti apasi so lo yeke bâ so mingi ape. Na ngoi so Matthieu (27:34) ayeke sara tënë ti gango tâ tënë ti prophetie so, lo sara kua na tënë ti yanga ti Grec kholê (sengo ye), so a wara ni nga na yâ ti Bible ti Septante so ayeke na yanga ti Grec na Psaume 69:21. Tongaso, Évangile ti Marc asara tënë ti myrrhe (Mc 15:23), so ge a ye ti sara tënë ti “poison” wala “sengo ye” so lani ayeke “myrrhe”. A peut nga ti tene so na yâ ti vin so ayeke sara zo tongana mbangi so, sengo ye nga na myrrhe ayeke dä.
Gi anzoni ye so ayeke na yâ ti Bible
w99 1/2 l. 16 par. 11
E Sambela na Yango na Nduzu Amaboko Be-ta-zo
11 Atâa so mingi ti azo asambela gi ti hunda mbeni ye, a lingbi ndoye ti e teti Jéhovah Nzapa apusu e ti sambela lo nga teti kiri singila na lo na ti sepela lo, na yâ asambela ti e mveni nga na gbele azo. Paul asû na mbeti: “I gi bê ti i na ye oko pepe; me na yâ ye kue i fa na Nzapa ye so i ye na lege ti sambela na ti hunda mingi na tene ti singila. Na fade siriri ti Nzapa so ahon bibe kue abata bê ti i na abata bibe ti i na yâ Christ Jésus.” (aPhilippien 4:6, 7). Tongaso, na ndö ti ahundango ye mingi nga na ye so e ye, a lingbi e mû na Jéhovah atene ti singila teti adeba nzoni ti lo na lege ti yingo nga ti mitele (aProverbe 10:22). Mbeni wasungo psaume ahe bia tongaso: “Mû sadaka ti mungo singila na Nzapa, na mo futa ye ti zendo ti mo na Lo Ti Nduzu Ahon Kue.” (Psaume 50:14) Zia e fa peko ti atënë ti mbeni bia so andu bê, so David aleke ni: “Fade mbi sepela iri ti Nzapa na yâ bia. Na lege ti mungo singila, fade mbi sara si iri ti Lo aga kota.” (Psaume 69:31 [69:30, NW]) A lingbi e sara tongaso nga pëpe tongana e sambela na gbele azo wala na bê ti e mveni?
YENGA TI 5-11 AOÛT
ANZONI YE SO AYEKE NA YÂ TI BIBLE PSAUME 70-72
Fa tënë ti ngangu ti Nzapa “na azo so a yeke dü ala laso”
w99 1/9 l. 25 par. 17
Apendere: I Leke Angangu ti Gbu Nda ti Ye ti I Nzoni!
17 Ti kpe agbanda ti Satan, a hunda ande na mo ti sara ye na hange lakue, na ti duti na courage mingi na ambeni ngoi. Biani, ngoi na ngoi mo lingbi ti bâ so sarango ye ti mo ayeke nde, pëpe gï na ti akamarade ti mo, me na ti tanga ti azo kue. David wasungo psaume asambela giriri: “Teti mo yeke beku ti mbi, O Kota Gbia Seigneur Jéhovah, zo so mbi zia bê kue na lo ato nda ni so mbi de molenge. O Nzapa, mo fa ye na mbi a to nda ni so mbi de molenge, na juska fadeso mbi ngbâ ti sara tënë ti akpengba kusala ti mo.” (Psaume 71:5, 17, NW) A hinga David teti courage ti lo. Me lo maï ni lawa? Na ngoi so lo de molenge! Même kozoni si lo tingbi lê na lê na Goliath so azo ahinga ni mingi, David afa na gigi mbeni courage so ayeke nde mingi na batango akundu ti babâ ti lo, na fango mbeni bamara nga na ours. (1 Samuel 17:34-37) Ye oko, David akiri na atënë ti gonda kue so a tene ndali ti courage ti lo na Jéhovah, na hiringo Jéhovah tongana “zo so mbi zia bê kue na Lo ato nda ni so mbi de molenge.” Kode so David ayeke na ni ti zia bê kue na ndö ti Jéhovah asara si lo wara lege ti luti na gbele tara kue so asi na lo. Mo nga mo lingbi ti bâ so tongana mo zia bê kue na ndö ti Jéhovah, fade lo mû na mo kpengbango bê nga na ngangu ti ‘hon sese so na ngangu.’—1 Jean 5:4.
g04 8/10 l. 23 par. 3
Tongana nyen la e doit ti sara ye na mbage ti azo so ayeke ambakoro?
Wasungo psaume asambela atene: “Tomba mbi na terê ti mo pëpe na ngoi so mbi ga mbakoro; zia mbi pëpe tongana ngangu ti mbi ahunzi.” (Psaume 71:9). Nzapa ayeke ‘tomba pëpe’ na terê ti lo azo so asara na lo be-ta-zo même tongana ala bâ so ala yeke ye oko encore ape. Wasungo psaume abâ pëpe so Jéhovah adö lo azia; me, lo hinga so lo bezoin ti zia bê ti lo mingi na ndö ti Zo so asara lo na ngoi so lo yeke ga mbakoro. Jéhovah ayeke kiri tënë na mara ti dutingo be-ta-zo tongaso na lege so lo yeke mû maboko na e na yâ ti fini ti e kue (Psaume 18:25). Mingi ni, lo yeke mû maboko na e na lege ti amba ti e aChrétien.
Sara na Jéhovah kozo si angoi ti vundu asi
4 Tongana mo ga Chrétien asara angu mingi awe hunda terê ti mo: ‘Nyen la mbi lingbi ti sara na fini ti mbi fadeso so mbi ngbâ na ngangu so?’ Tongana mo ga Chrétien aninga awe, mo yeke na apasa so ambeni zo ayeke na ni pëpe. Mo lingbi ti fa na amaseka aye so mo manda na mbage ti Jéhovah. Mo lingbi ti kpengba amba ti mo tongana mo fa na ala aye ti nzoni so mo wara na yâ ti kua ti Nzapa. Gbia David asambela ti tene lo fa na azo aye so lo manda na mbage ti Jéhovah. Lo tene: “O Nzapa, a komanse tongana mbi de molenge, Mo fa lege na mbi . . . Tongana mbi ga mbakoro na kuali ti mbi avuru, O Nzapa, Mo zia mbi pëpe, juska mbi fa tënë ti ngangu ti Mo na awagame so ayeke ga.”—Ps. 71:17, 18.
5 Tongana nyen la mo lingbi ti mû maboko na azo ti wara ndara so mo wara na yâ ti angu mingi? Mo lingbi ti tisa amaseka na ndo ti mo ti tene mo na ala asara lisoro so akpengba zo? Mo lingbi ti hunda na ala ti tene mo na ala asigi na fango tënë nga ti fa na ala ngia so mo wara na yâ ti kua ti Jéhovah? Élihu atene: “Zia ambakoro asara tënë, na azo ti ngu mingi afa ndara.” (Job 32:7). Bazengele Paul awa aita-wali so asara kua ti Jéhovah asara angu mingi ti kpengba azo na lege ti tënë ti yanga ti ala nga na tapande ti ala. Lo tene: ‘Zia ambakoro-wali aduti awafango na azo ye so ayeke nzoni.’—Tite 2:3.
Gi anzoni ye so ayeke na yâ ti Bible
it-1 l. 825 par. 2
Euphrate
Katikati ti sese so a mû na azo ti Israël. Na yâ ti tënë so Nzapa atene na Abraham, lo mû zendo so lo yeke mû na lo sese so “a londo na ngu ti Égypte juska na kota ngu, Ngu ti Euphrate.” (Ge 15:18). Lo kiri lo mû zendo so encore na azo ti Israël (Ex 23:31; De 1:7, 8; 11:24; Jos 1:4). Kozo Chronique 5:9 atene so kozo ti si na ngoi ti komadema ti David, ambeni hale ti Ruben avivre “juska na yanga ti benyama so ayeke na terê ti Ngu ti Euphrate.” Me ndali ti so a yeke wara ngu ni ayo kilomètre 800 tongaso ti londo na “est ti Galaad” (1Ch 5:10), aye peut-être ti tene so territoire ti azo ti mara ti Ruben so ayeke na est ti Galaad akono asi na yanga ti désert ti Syrie, désert so ague juska na Euphrate. Ye so afa so zendo ti Jéhovah aga tâ tënë ti kozoni na ngoi ti komadema ti David na Salomon, na ngoi so ayanga ti ndo ti azo ti Israël ague juska asi na royaume Araméen ti Tsoba juska asi na ngu ti Euphrate, so a gue a fâ yâ ti Syrie na mbage ti nord (2Sa 8:3; 1aG 4:21; 1Ch 18:3-8; 2Ch 9:26).
YENGA TI 12-18 AOÛT
ANZONI YE SO AYEKE NA YÂ TI BIBLE PSAUME 73-74
Nyen la e yeke sara tongana e sara bê na terê ti azo so asara na Nzapa ape?
“Jéhovah ayeke . . . sö azo so bê ti ala awoko kue”
14 Mbeni Lévite la asû Psaume 73. Tongaso, lo yeke na pasa ti sara na Jéhovah na place so a yeke voro lo lani dä. Me na mbeni ngoi, lo découragé même. Ndali ti nyen? Ndali ti so lo komanse ti sara bê na terê ti asioni zo nga na azo ti fandara, pëpe ndali ti sioni ti ala, me ndali ti so na bango ni gigi ti ala ayeke nzoni mingi (Ps. 73:2-9, 11-14). Na bango ni, ala yeke na ye kue: ala yeke na mosoro, gigi anzere na ala mingi nga ala gi bê ti ala ape. Tongana Lévite ni abâ ni, lo découragé mingi na lo tene: “Ti tâ tënë ni, mbi ngbâ ti sara si bê ti mbi avuru gï senge senge, nga a yeke gï senge senge la mbi sukula tïtî mbi ti fa so tënë ayeke na li ti mbi pëpe.” A yeke polele so songo ti lo na Jéhovah ayeke na yâ ti kota kpale.
“Jéhovah ayeke . . . sö azo so bê ti ala awoko kue”
15 Diko Psaume 73:16-19, 22-25. Lévite ni ‘ague na pendere ndo ti Nzapa so ayeke nzoni-kue’. Na da ti Nzapa, so amba ti lo so ayeke voro Jéhovah ayeke dä, lo lingbi lani ti duti kpô, ti gbu li nzoni na ndö ti dutingo ti lo nga ti sambela. A sara si lo komanse ti bâ so bango ndo so lo yeke na ni kozo ayeke na lege ni oko ape, nga so lo mû mbeni lege so apeut ti sara si lo gue yongoro na Jéhovah. Lo bâ nga so azo ti sioni ayeke “na mbeni ndo so ayeke dongo dongo” so ayeke gue na ala ti wara “kuâ ti ngangu.” Ti tene Lévite so asû psaume so azia ti sara kota bê nga lo découragé encore ape, a lingbi lo bâ aye tongana ti so Jéhovah ayeke bâ na ni. Na ngoi so lo sara ni, lo kiri lo wara siriri nga lo duti na ngia. Lo tene: “Mbi sara nzara ti mbeni ye oko na ndö ti sese pëpe, gï [Jéhovah] oko awe.”
16 Aye so e lingbi ti manda. Zia e sara bê lâ oko ape na terê ti azo ti sioni so na bango ni gigi ti ala yeke nzoni mingi. Ngia ti ala ayeke gï teti kete ngoi; ala yeke wara fini ti lakue lakue ape (Zo-ti. 8:12, 13). Tongana e sara bê na terê ti ala, e yeke découragé nga songo ti e na Jéhovah alingbi ti buba. Tongana mo komanse ti wara mara pensé ti Lévite so, sara ye so lo sara lani. Sara ye alingbi na wango so Nzapa amû na ndoye nga bungbi oko na azo so ayeke sara ye so Jéhovah aye. Tongana mo ye Jéhovah ahon aye kue, mo yeke wara tâ ngia. Nga mo yeke ngbâ na ndö ti lege so ague na “tâ fini ni biani.”—1 Tim. 6:19.
Sara ye na mabe tongana ti Moïse
5 Tongana nyen la mo lingbi ti ke ti wara “ngia na yâ ti siokpari teti kete ngoi”? Girisa ape so ngia so zo ayeke wara na yâ ti siokpari ayeke ninga ape. Mabe ayeke mû maboko na mo ti bâ so “dunia so angbâ ti hon nga na nzara ti lo kue.” (1 Jean 2:15-17). Gbu li ti mo na ndö ti ye so ayeke si ande na azo ti sioni so ake ti changé bê ti ala. Ala yeke na “ndo so ayeke dongo dongo. . . ala wara kuâ ti ngangu.” (Ps. 73:18, 19). Tongana mbeni ye apusu mo ti sara siokpari, hunda terê ti mo: ‘Nyen la mbi ye ti tene asi na mbi kekereke?’
Zia pëpe si mbeni ye akanga lege na mo ti wara gloire
3 Mbeni zo ti sungo psaume afa so lo hinga biani so Jéhovah ayeke mû na lo gloire. (Diko Psaume 73:23, 24.) Na lege wa Jéhovah amû gloire na azo so amä yanga ti lo? Lo mû gloire na ala na lege so lo bâ ala na nzoni lê nga lo iri tënë nzoni na ndö ti ala na alege mingi. Na tapande, lo mû maboko na ala ti hinga ye so lo ye, nga lo mû lege na ala ti duti na nzoni songo na lo.—1 aCor. 2:7; Jacq. 4:8.
4 Jéhovah amû nga na e gloire na lege so lo mû lege na e ti fa nzoni tënë (2 aCor. 4:1, 7). Tongana e fa tënë, e yeke gonda Jéhovah; ye so ayeke sara si e wara gloire so alondo na lo nga e mû maboko na azo. Jéhovah amû zendo na e lo tene: “Azo so ayä iri ti Mbi, fade Mbi yä iri ti ala.” (1 Sam. 2:30). Jéhovah ayä iri ti azo so ayeke fa tënë na lege so lo sara si ala wara nzoni iri, so ti tene, lo bâ ala na nzoni lê nga ambeni zo na yâ ti congrégation ayeke tene nzoni tënë ti ala.—aProv. 11:16; 22:1.
5 Kekereke ti azo so amä yanga ti Jéhovah ayeke duti tongana nyen? Bible amû zendo atene: “Fade Lo [Jéhovah lo] yä iri ti mo si sese ni aga ye ti mo; fade mo bâ lâ ti lungulango azo ti sioni.” (Ps. 37:34). Awakua ti Nzapa ayeke na pendere beku ti ngbâ na fini lakue lakue.—Ps. 37:29.
Gi anzoni ye so ayeke na yâ ti Bible
it-2 l. 132 par. 5-8
Léviathan
Psaume 74 atene tënë ti Nzapa so asö azo ti Israël, nga na lege ti fâ, versê 13 na 14 atene lo zi ala na Égypte. A sara kua na tënë “akota nyama ti yâ ti angu [Héb. : thanninim aye ti sara tënë ti gbâ ti tannin]” ti sara tënë ti “Léviathan.” Nga so a futi ali ti Léviathan ni apeut biani ti sara tënë ti futingo Pharaon na aturugu ti lo na ngoi so azo ti Israël ayeke sigi na Égypte. A-Bible ti Targoum azia tënë “akpengba turugu ti Pharaon” na place ti “ali ti Léviathan.” (Bâ Éz 29:3-5, so afa Pharaon tongana mbeni “kota nyama ti gbe ti ngu” so ayeke na milieu ti acanal ti Nil; bâ nga Éz 32:2.) Na bango ni, Ésaïe 27:1 asara tënë ti Léviathan (LXX, “sioni nyama so akpa ngbo”) tongana fâ ti mbeni ngangu kodro, mbeni bungbi so ayeke kota mingi na yâ ti dunia kue so zo so akomande dä ayeke lo so a iri lo “ngbo” nga “sioni nyama so akpa ngbo” (Apc 12:9). A yeke mbeni oko ti aprophétie so asara tënë ti kiringo ti leke Israël, nga so a tene Jéhovah ‘apika’ Léviathan adoit ti sara nga tënë ti Babylone. Ye oko, versê 12 na 13 asara nga tënë ti Assyrie nga na Égypte. Tongaso, tënë Léviathan aye polele ti sara tënë ti mbeni bungbi so ayeke na ndö ti dunia kue wala mbeni ngangu kodro so ake Jéhovah nga ake azo so ayeke voro lo.
YENGA TI 19-25 AOÛT
ANZONI YE SO AYEKE NA YÂ TI BIBLE PSAUME 75-77
Ngbanga ti nyen la e doit ti pika kate ti e ape?
Bâ kangbi so ayeke na popo ti sarango ye ti azo
4 Na peko ti so Paul atene so azo mingi ayeke duti azo so andoye terê ti ala wani nga andoye nginza, lo tene so azo ayeke duti nga azo so abâ terê ti ala kota na ndö ti amba ti ala, azo ti baba nga na azo so wuma ti ala ahon ndö ni. Mingi ni, azo so ayeke na asarango ye so abâ terê ti ala so ala yeke kota ahon amba ti ala ndali ti akode ti ala, pendere ti ala, mosoro ti ala wala kota ndo ti ala. Azo so ayeke na mara ti asarango ye so aye gï ti tene azo avoro ala. Mbeni wandara atene na ndö ti zo so wuma ti lo ahon ndö ni, atene: “Na yâ ti bê ti lo, lo yeke na mbeni kete gbalaka so lo yeke kuku na gbe ni ti voro lo wani.” Ambeni zo atene so baba ayeke sioni mingi, ni la même azo ti baba aye pëpe ti bâ azo so wuma ti ala ahon ndö ni.
5 Baba ayeke sioni mingi na lê ti Jéhovah. Lo ke “lê so ayeke bâ ndo na baba”. (aProv. 6:16, 17). Baba akanga lege na zo ti ga nduru na Nzapa (Ps. 10:4). Baba ayeke mbeni sarango ye ti Zabolo (1 Tim. 3:6). Me mawa ni ayeke so même ambeni wakua ti Jéhovah aga azo ti baba. Ozias, mbeni gbia ti Juda, ayeke lani be-ta-zo teti angu mingi. Me Bible atene: “Ye oko, gï so lo ga ngangu awe, baba alï lo na ague na lo ti buba lege ti lo. Lo sara mbeni ye so afa so lo yeke be-ta-zo na Jéhovah Nzapa ti lo pëpe, lo lï na yâ ti temple ti Jéhovah ti zö dukane na ndö ti gbalaka ti zongo dukane.” Na ambeni ngoi na pekoni, baba alï nga Gbia Ézéchias, atâa so a yeke gï teti kete ngoi.—2 Chron. 26:16; 32:25, 26.
Akota tënë ti mbeti ti Psaume: Ota na osio mbage ni
75:4, 5, 10—Tënë “nza”, nda ni ayeke nyen? Anza wala adidi ti mbeni nyama ayeke ngangu ye ti bira ti lo. Tongaso, tënë “nza” aye ti sara tënë ti tâ nza pëpe me a ye ti sara tënë ti ngangu. Jéhovah ayâa anza ti azo ti lo, so ti tene lo sara si iri ti ala awu, me lo “fâ nza ti azo ti sioni kue”. A wa e ti ‘yä nza ti e na nduzu pëpe’ wala a lingbi e ga azo ti baba pëpe. Teti so a yeke Jéhovah si ayä zo na nduzu, a lingbi a bâ akungba so zo awara ni na yâ ti congrégation tongana ye so alondo na lo.—Psaume 75:8.
Gi anzoni ye so ayeke na yâ ti Bible
Akota tënë ti mbeti ti Psaume: Ota na osio mbage ni
76:10—Tongana nyen “ngonzo ti zo” alingbi ti sepela Jéhovah? Tongana Nzapa azia lege na azo ti fa ngonzo ti ala na terê ti e teti so e yeke awakua ti lo, ye ti nzoni alingbi ti ga na pekoni. Aye ti ngangu kue so peut-être ayeke si na e alingbi ti leke e nzoni na yâ ti ambeni ye. Jéhovah ayeke zia e ti bâ pasi na ngoi kue so lo bâ so pasi ni alingbi ti leke e nzoni (1 Pierre 5:10). ‘Fade Nzapa ayü tanga ti ngonzo ti zo ni tongana bongo.’ Ka tongana pasi ni angbâ ti gue juska e wara kuâ? So nga kue alingbi ti sepela Jéhovah teti ala so abâ so e gbu ngangu na e ngbâ be-ta-zo na Nzapa alingbi nga peut-être ti gonda lo.
YENGA TI 26 AOÛT–1 SEPTEMBRE
ANZONI YE SO AYEKE NA YÂ TI BIBLE PSAUME 78
Dutingo be-ta-zo ape ti azo ti Israël ayeke mbeni tapande ti gbotongo mê
w96 1/12 l. 29-30
“Ngbanga ti nyen a yeke kota ye ti dabe ti e na angoi so ahon awe?
Mawa ni ayeke so, azo ti Israël ayeke sara lani siokpari lakue na lege so ala yeke girisa acommandement ti Jéhovah. Nyen la asi na pekoni? “Fani mingi, ala tara Nzapa, ala zia vundu na bê ti Nzapa ti Israël so ayeke nzoni-kue. Ala dabe ti ala pëpe na ngangu ti lo, Ala dabe ti ala pëpe na lango so lo zi ala na tïtî wato.” (Psaume 78:41, 42). Na nda ni, Jéhovah ake ala lani ndali ti so ala girisa acommandement ti lo.—Matthieu 21:42, 43.
Wasungo psaume so azia mbeni nzoni tapande na e lo tene: “Mbi yeke dabe ti mbi na akusala ti Jah; mbi yeke dabe ti mbi na aye ti dongo bê so mo sara aninga mingi awe. Mbi yeke gbu li na ndö ti ye kue so mo sara, na mbi yeke gbu li na ndö ti asarango ye ti mo.” (Psaume 77:11, 12). Tongana e dabe ti e na kusala so e sara na Jéhovah be-ta-zo na yâ ti angoi so ahon nga na lege so Jéhovah asara ye na e na ndoye, a yeke sara si e yeke na nzara ti sara ye, a yeke kpengba e nga e yeke kiri singila. Na ndö ni, ‘dango bê na angoi ti ândö’ apeut ti sara si e fatigué ape nga apeut ti pusu e ti sara ye kue so e peut ti sara, ti duti be-ta-zo nga ti gbu ngangu.
E kpe kasango ndo
16 Kasango ndo ayeke sara si e yeke bi bê ti e gi na ndö ti e mveni nga na ndö ti akpale ti e na a sara si e yeke girisa anzoni ye so e yeke wara ndali ti so e yeke aTémoin ti Jéhovah. Ti hon ndö ti bibe ti demango terê, a lingbi e bi bê lakue na anzoni ye so. Na tapande, e oko oko kue e yeke na pendere matabisi ti mû iri ti Jéhovah na ndö ti e (Ésaïe 43:10). E lingbi ti lë kpengba songo na lo na ti sara tënë na ‘Lo so Lo mä sambela’ na ngoi kue (Psaume 65:3; Jacques 4:8). Gigi ti e anzere ndali ti so e gbu nda ti tënë ti droit ti Jéhovah ti komande dunia mobimba nga e dabe ti e so e yeke na matabisi ti duti lakue be-ta-zo na Nzapa (aProverbe 27:11). Nga e lingbi ti fa nzoni tënë ti Royaume lakue (Matthieu 24:14). Dutingo na mabe na yâ sandaga ti Jésus Christ so azi e ayeke mû lege na e ti duti na mbeni nzoni yingo-ti-hinga (Jean 3:16). So ayeke aye ti nzoni so e wara ni atâa aye ti ngangu wa e yeke luti na gbele ni.
Jéhovah ayeke na bê la?
Wasungo psaume ni atene: “Ala handa lo na yando.” (Versê 40). Versê 41 atene: “Ala kiri ala handa Nzapa.” Bâ so wasungo psaume atene so ala ke yanga na peko ti terê. Kengo yanga ti ala so ato nda ni lani hio mingi na yando na pekoni so a zi ala na sese ti Égypte. Azo ni akomanse ti diko tënë na gbe ti go ti ala na terê ti Nzapa, ala yeke hunda terê ti ala wala Nzapa ayeke na ngangu ti bata ala nga ala yeke hunda terê ti ala wala lo ye ti sara ni (Nombre 14:1-4). Mbeni buku so asara tënë na ndö ti Bible atene so mbeni lege ti kiri na peko ti tënë “ala handa lo” ayeke “ala sara si bê ti ala akpengba na terê ti Nzapa” wala “ala tene ‘Ên-ën’ na Nzapa.” Ye oko, na nzoni bê, Jéhovah apardonné ala na ngoi so ala fa so ala changé bê ti ala. Me na pekoni ala kiri na yâ ti ngbene sarango ye ti ala na ala kiri ake yanga, na ala ngbâ ti sara ni ti gue na ni.—Psaume 78:10-19, 38.
Bê ti Jéhovah ayeke lani tongana nyen na angoi kue so azo ti mara ti Israël ake yanga ti lo? Versê 40 atene: “Ala mû vundu na Lo.” Mbeni bible atene so ala “zia ngonzo na bê ti lo.” Mbeni buku so asara tënë na ndö ti Bible atene: “Tënë so aye ti tene so sarango ye ti aHébreu ason bê ti zo, legeoko tongana ti so sarango ye ti mbeni molenge ti kengo yanga ason bê ti zo.” Gi tongana ti so mbeni molenge ti kpengba-li alingbi ti mû vundu na babâ na mama ti lo, azo ti Israël so ake yanga ‘amû vundu na Lo Ti Nzoni-kue ti Israël.’—Versê 41.
Gi anzoni ye so ayeke na yâ ti Bible
Akota tënë ti mbeti ti Psaume: Ota na osio mbage ni
78:24, 25—Ngbanga ti nyen a iri manne “le-kobe ti yayu” nga “kobe ti zo ti ngangu”? Manne ayeke lani “le-kobe ti yayu” ngbanga ti so a londo na yayu (Psaume 105:40). Teti so a-ange ayeke azo ti ngangu so aduti na yayu, tënë “kobe ti zo ti ngangu”, aye gi peut-être ti tene so manne ni alondo na Jéhovah Nzapa so ayeke na yayu (Psaume 11:4). Nga, peut-être lo sara kusala na a-ange ti mû manne ni na azo ti Israël.