Bible ayeke nyen?
Kiringo tënë ti Bible
Bible ayeke abuku 66 so a bungbi ni kue aga oko. A sû ni aninga nduru na ngu 1600 tongaso awe. Na yâ ti Bible, a yeke wara “tënë ti Nzapa.”—1 aThessalonicien 2:13.
Na yâ ti article so e yeke bâ:
Asango so ayeke na yâ ti Bible
Azo wa la asû lani Bible? Nzapa la ayeke wa ti Bible, me lo sara kua lani na akoli 40 tongaso la ti sû ni. Ambeni koli ni ayeke Moïse, Gbia David, Matthieu, Marc, Luc nga na Jean.a Nzapa azia apensé ti lo na yâ ti li ti ala ti tene ala sû atënë ti lo.—2 Timothée 3:16.
Na tapande: Tongana mbeni patron ahunda na secrétaire ti lo ti pika mbeni mbeti ti lo, lo yeke fa atënë ni na secrétaire ni, me atënë ni ayeke ti patron ni. Legeoko nga, azo la asû Bible, me atënë ti yâ ni ayeke ti Nzapa.
Tënë “Bible” aye ti tene nyen? Tënë “Bible” alondo na yanga ti Grec biblia, so aye ti tene “akete buku.” Tongana ngoi ayeke hon, a bungbi akete kete buku ti biblia ni kue aga Bible.
Lawa la a sû Bible? A komanse ti sû lani Bible na ngu 1513 K.N.E nga a hunzi ti sû ni ahon ngu 1600 tongaso na pekoni, nduru na ngu 98 N.E.
Vrai copie ti Bible so a sû ni ândö ayeke ndo wa? Tongana ti so e hinga, mbeni copie ti Bible so a sû ni ândö ayeke dä ape. A yeke ndali ti so azo so asû lani Bible ayeke sara kua na aye so abuba bubango na ngoi ni kâ, aye tongana papyrus nga na poro ti terê ti anyama. Me, ascribe ayeke sû lani acopie ti Mbeti ti Nzapa nzoni, nga ala kiri asû peko ni teti angu ngbangbo mingi, tongaso si a bata ni ti tene azo so a yeke dü ala ande apeut ti ngbâ ti diko ni.
“Ancien Testament” nga na “Nouveau Testament” ayeke nyen? Ancien Testament ayeke mbage ti Bible so a sû ni na Hébreu,b nga a iri ni mbage ti Mbeti ti Nzapa so a sû ni ândö na Hébreu. Nouveau Testament ayeke mbage ti Bible so a sû ni na Grec, nga a iri ni mbage ti Mbeti ti Nzapa so aChrétien asû ni ândö na Grec. A bungbi ambage ni so use kue ti ga mbeni buku oko, so a iri ni Bible.c
Atënë ti nyen la a yeke wara na yâ ti Bible? Na yâ ti ambage nde nde ti Bible, a yeke wara ambaï, andia, aprophétie, asuma-tene, abia nga na alettre.—Bâ “Molongo ti ambeti ti yâ ti Bible.”
Bible asara tënë na ndö ti nyen?
Mbaï ti Bible akomanse na mbeni nduru tënë na ndö ti création ti yayu nga na sese so Nzapa so ngangu ti lo ahon angangu kue la asara ni. Na lege ti Bible, Jéhovah wani afa iri ti lo, na lo tisa azo ti tene ala gi ti hinga lo.—Psaume 83:18.
Bible afa so a tene mvene na ndö ti Nzapa, nga afa tongana nyen la lo yeke kiri ande ti sara si iri ti lo aga nzoni.
Bible afa ye so Nzapa aleke na bê ti lo ti sara ndali ti sese nga na azo. A fa nga tongana nyen la Nzapa ayeke zi ande aye so asara si azo ayeke bâ pasi na yâ ti angoi so ayeke ga.
Na yâ ti Bible, a yeke wara awango so andu fini ti e ti lâ oko oko. Bâ ambeni tapande ni:
Lege ti duti na nzoni songo na azo. “Tongaso, ye kue so ala ye azo asara na ala, ala sara ni na azo ni nga.”—Matthieu 7:12.
Nda ti tënë ni: A lingbi e sara ye na azo tongana ti so e ye ti tene ala sara ni na e.
Lege ti hon ndö ti agingo bê ti mo. “Ala gi bê ti ala lâ oko pëpe ngbanga ti kekereke, ndali ti so kekereke ayeke ande na agingo bê ti lo wani.”—Matthieu 6:34.
Nda ti tënë ni: Ahon ti gi bê ti e mingi na ndö ti ye so apeut ti si kekereke, a yeke nzoni e zia li ti e na ndö ti akpale ti e ti lâ oko oko.
Lege ti duti na ngia na yâ ti mariage ti mo. “A lingbi koli oko oko na popo ti ala andoye wali ti lo legeoko tongana ti so lo ndoye terê ti lo wani. Na mbage, a lingbi wali ane koli ti lo mingi.”—aÉphésien 5:33.
Nda ti tënë ni: Ndoye nga na nengo zo ayeke kota ye so asara si azo aduti na ngia na yâ ti mariage ti ala.
Eskê a changé atënë ti yâ ti Bible?
Ên-ën. Awandara so amanda ye na ndö ti Bible nzoni ahaka angbene manuscrit ti Bible na ti laso, na ala ga ti bâ so atënë ni achangé ape. Ye so a-étonné e ape, ndali ti so Nzapa aye ti tene azo adiko tënë ni nga ala comprendre ni, ni la lo sara kue ti tene a changé atënë ti yâ ni ape.d—Ésaïe 40:8.
Ngbanga ti nyen la atraduction ti Bible ayeke mingi?
Mingi ti azo so laso ayeke diko Bible apeut ti comprendre ape angbene yanga ti kodro so a sû lani na ni. Me na yâ ti Bible, a yeke wara “nzoni tënë” ndali ti “amara kue, akete mara kue, azo ti ayanga ti kodro kue.” (Apocalypse 14:6). Ndani la azo abezoin mbeni traduction ti Bible na yanga ti kodro so ala comprendre ni tongaso si ala peut ti diko tënë ti Nzapa nga ala mä yâ ni nzoni.
A peut ti kangbi atraduction ti Bible na ambage ota:
Traduction ti mot à mot ayeke traduction littéral.
Fason so a traduire na atënë ni ague oko na nda ti tënë ni so a sû na ni ândö.
A kiri a leke yâ ti ambeni traduction ni ti tene dikongo ni anzere na azo. Me, liberté ti traduire atënë ni tongaso, a yeke sara si a changé atënë ni gï ti nzere na azo, na tongana ngoi ayeke hon atënë ni ayeke changé.
Na yâ ti mbeni nzoni traduction ti Bible, a yeke wara traduction littéral nga na atënë so azo ayeke mä yâ ni laso tongaso si ala hinga tënë ti Nzapa tâ nzoni.e
Zo wa la adoit ti fa ye so a sû na yâ ti Bible?
So Nzapa ayeke wa ti Bible, lo la lo fa ye so asû na yâ ni. Lo soro azo ti Israël ti giriri ti ‘zia na maboko ti ala atënë so ayeke nzoni-kue so alondo na yanga ti Lo’ si a bata mbage ti Mbeti ti Nzapa so a sû ni ândö na Hébreu.—aRomain 3:2.
Eskê ambeni mbeti so ayeke na yâ ti Bible agirisa?
Ên-ën. Atënë ti Bible ni kue ayeke dä; ambeni mbeti ni “agirisa” ape. Ambeni zo atene so ambeni ngbene mbeti ni so a honde ni teti angu mingi a doit ti kiri na ni na yâ ti Bible.f Me, atënë ti yâ ti Bible angbâ lakue na ngangu (2 Timothée 1:13). Na tenengo tongaso, a fa so a sû Bible na gbe ti yingo ti Nzapa na atënë ni kue amä terê. Tongaso, tënë so ambeni zo atene adoit ti kiri na yâ ti Bible angbene mbeti kue so a sû ni ândö so, a yeke vrai ape.g
A yeke wara aversê ti yâ ti Bible tongana nyen?
Molongo ti ambeti ti yâ ti Bible
a Ti bâ molongo ti ambeti ti Bible ni kue, azo so a sû ni, nga na ndo so a sû ni dä, bâ “Molongo ti ambeti ti yâ ti Bible.”
b Ambeni kete mbage ti Bible ni a sû ni lani na Araméen, mbeni yanga ti kodro so akpa yanga ti Hébreu.
c Mingi ti azo so ayeke diko Bible aye “mbage ti Mbeti ti Nzapa so a sû ni ândö na Hébreu” nga na “mbage ti Mbeti ti Nzapa so aChrétien asû ni ândö na Grec.” Tënë so aye ti tene ape so “Ancien Testament” aga ngbene ye awe na a changé ni na “Nouveau Testament.”
e Mingi ti azo aye ti diko Mbeti ti Nzapa ti fini dunia ndali ti so atënë ti yâ ni ayeke tâ na lege ni nga dikongo ni akpengba ape. Bâ “La Traduction du monde nouveau est-elle exacte ?”
f Atënë so a iri ni apocryphe aye ti sara tënë ti ambaï so ayeke tâ tënë ape. Ti gue oko na dictionnaire Larousse, tënë apocryphe aye ti sara tënë ti “atënë kue so a sû ni so ayeke tongana mbeni buku so a sû ni na gbe ti yingo ti Nzapa, me a yeke na yâ ti mbage ti Mbeti ti Nzapa ape”, so ti tene a yeke pëpe na yâ ti molongo ti ambeti ti Bible.
g Ti hinga ye mingi na ndö ni, bâ “Ambeni évangile nde ayeke dä so afa ambeni tënë so Bible afa pëpe na ndo ti Jésus?”