Ndani so a yeke ngangu ti hinga Nzapa na iri ti lo

MBENI zo aye ti kanga lege na mo si mo hinga iri ti Jéhovah pëpe tongaso si mo duti na nzoni songo na lo pëpe. Sioni wato ni so ayeke zo wa? Bible afa so “nzapa ti aye ti ngoi so asara si bibe ti azo so amä na bê pëpe avuko”. Satan Zabolo la ayeke nzapa ti dunia so ague yongoro na Nzapa. Lo ye si mo ngbâ na yâ ti bingo si lumière ti “pendere hingango ye na ndo ti Nzapa” aza na ndo ti bê ti mo pëpe. Satan aye si mo hinga iri ti Jéhovah pëpe. Me tongana nyen la Satan ayeke sara si bibe ti azo ni avuko?​—2 aCorinthien 4:4-6.

Satan asara kua na bungbi ti vorongo nzapa ti wataka ti kanga lege na azo si ala hinga iri ti Nzapa pëpe. Na tapande, na ngoi ti giriri ambeni Juif asara sanka ti Mbeti ti Nzapa na ala mû gi peko ti ngobo ti akotara ti ala so atene a lingbi ala sara kua na iri ti Nzapa pëpe. Ti londo na ngoi ti akozo Chrétien, a mû yanga na aJuif so ayeke diko Mbeti ti Nzapa na gbele azo na yâ ti synagogue ti diko pëpe iri ti Nzapa tongana ti so a sû ni na yâ ti mbeti ni. Me ti tene Adhonay so aye ti tene “Seigneur” na place so iri ti Nzapa ayeke dä. Kite ayeke pëpe so sarango ye tongaso asara si azo ayeke na nzoni songo na Nzapa pëpe. Azo mingi awara pëpe ye ti nzoni so zo ayeke wara tongana lo yeke na nzoni songo na Nzapa. Ka ti Jésus ayeke tongana nyen? Bango ndo ti lo na ndo ti iri ti Jéhovah ayeke so wa?

Jésus na adisciple ti lo afa iri ti Nzapa na azo

Na yâ ti sambela, Jésus atene na Babâ ti lo, lo tene: “Mbi sara si [a] hinga iri ti mo na fade mbi yeke sara si a hinga ni.” (Jean 17:26). Mbeti ti Nzapa so a sû ândö na Hébreu so iri ti Nzapa ayeke dä Jésus ayeke diko ni lani, lo yeke sara tënë ni nga lo yeke fa ndani. Kite ayeke pëpe so lo di iri ti Nzapa fani mingi na angoi ni so. Jésus asara kusala lani na iri ti Nzapa tongana ti aprophète so aga kozo na lo. Tongana ambeni Juif akpe ti di iri ti Nzapa na ngoi so Jésus ayeke na sese ge, a yeke polele so Jésus asara tongana ti ala pëpe. Lo ke na kuru go sarango ye ti akota zo ti bungbi ti vorongo nzapa na lo tene: “Ndali ti ngobo ti ala, ala sara si tënë ti Nzapa ayeke na ngangu mbeni pëpe.”​—Matthieu 15:6.

Na pekoni so Jésus akui nga lo zingo na kuâ, atâ disciple ti lo angbâ lakue ti fa iri ti Nzapa na azo. (Bâ encadré “Akozo Chrétien ayeke di lani iri ti Nzapa?”) Na pentecôte ti ngu 33, lango so congrégation ti aChrétien abâ gigi, bazengele Pierre atene peko ti prophétie ti Joël na gbâ ti aJuif nga na aprosélyte so ayeke mä lo, lo tene: “Fade a yeke sö zo kue so airi ndo na Jéhovah na iri ti lo.” (Kusala 2:21; Joël 2:32). Akozo Chrétien amû maboko na azo so alondo na popo ti amara nde nde ti hinga Jéhovah na iri ti lo. Ni la, na ngoi ti bungbi so abazengele na a-ancien asara na Jérusalem, disciple Jacques atene: “Nzapa abi lê ti lo . . . na mbage ti azo ti amara ti soro na popo ti ala mbeni bungbi ti azo ndali ti iri ti lo.”​—Kusala 15:14.

Ye oko, wato ti Nzapa angbâ lakue ti kanga lege. Na peko ti kuâ ti abazengele, hio Satan alondo ti pusu azo ti gbian yâ ti fango ye ti aChrétien (Matthieu 13:38, 39; 2 Pierre 2:1). Na tapande, Justin Martyr ayeke mbeni wasungo mbeti so atene ni yeke Chrétien. A dü lo na ngoi so Jean so ayeke ndangba bazengele akui awe. Me na yâ ti ambeti so lo sû ni, lo tene fani mingi so Zo so aye kue alondo na lo ayeke “mbeni Nzapa so ayeke na iri pëpe.”

Na ngoi so aChrétien so aga a-apostat ayeke sara copie ti mbage ti Mbeti ti Nzapa so a sû ândö na Grec, ala zi iri ti Jéhovah na yâ ni na ala zia na place ni Kurios, mbeni mbupa ti Grec so aye ti tene “Seigneur.” Ala sara nga tongaso na mbage ti Mbeti ti Nzapa so a sû ândö na Hébreu. Teti so a di iri ti Nzapa na kota go mbeni pëpe, ascribe so ayeke a-apostat azi iri ti Nzapa na ala zia na place ni mbupa Adhonay ahon 130 na yâ ti ambeti ti Nzapa ti ala. Na yâ ti Bible so Jérome ahunzi ti kiri pekoni na latin na ngu 405 na so iri ni ayeke Vulgate so asara ngangu mingi na ndo ti fini ti azo, a zi iri ti Nzapa na yâ ni.

Na ngoi ti e azo atara ti zi iri ti Nzapa

Laso, awandara so agi nda ti Bible ahinga so iri ti Jéhovah asigigi fani 7 000 tongaso na yâ ti Bible. Ni la, ambeni zo mingi asara kusala na aBible tongana La Bible de Jérusalem, La Sainte Bible en sango, La Sainte Bible (Abbé A. Crampon) so iri ti Nzapa ayeke na yâ ni. Ambeni Bible akiri peko ti iri ni na “Yahweh.”

Ye ti mawa ni ayeke so, a-eglize mingi so amû nginza ti tene a kiri na peko ti Bible na yanga ti ambeni kodoro ayeke sara ngangu na ndo ti awandara ti Bible ti tene ala zi iri ti Nzapa na yâ ti aBible ti ala. Na tapande, na yâ ti lettre ti lango 29 ti juin 2008 so Vatican atokua na akota bua ti Eglize Catholique, a tene: “Na yâ ti angu so ahon ade ti ninga pëpe, azo ato nda ni yeke na yeke ti di iri ti Nzapa ti Israël.” A mû yanga na yâ ti lettre ni atene: “A lingbi a sara kusala na iri ti Nzapa pëpe wala a di ni nga pëpe.” Na ndo ni, “na yâ ti aBible so a kiri pekoni na ayanga ti kodoro so azo ayeke tene laso, . . . Na ando so ala yeke wara ngere-mbeti osio (YHWH), a lingbi ala zia na place ni mbeni tënë so ague oko na Adonay wala Kurios so aye ti tene ‘Seigneur.’” Biani, yanga so Vatican amû so ayeke ti tene azo asara kusala na iri ti Nzapa mbeni pëpe.

A-Protestant nga kue asara gi oko ye so na iri ti Jéhovah. Mbeni zo, so asara tënë na iri ti aProtestant so amû nginza ti tene a kiri na peko ti mbeni Bible (New International Version) so a sigigi na ni na ngu 1978 na anglais, atene: “Iri ti Nzapa ayeke Jéhovah na tongana e sara kusala na ni fade ka a yeke duti pendere mingi. Me e mû nginza so wungo ni asi 1 048 000 000 ti kiri na peko ti Bible so. Na tapande, so e kiri peko ti Psaume 23 e tene ‘Yahweh ayeke berger ti mbi’ a yeke bubango nginza senge senge la. So aye ti tene so kua kue so e sara ayeke gi senge senge. Zo ti dikongo ni ayeke dä pëpe.”

Na ndo ni, a-eglize akanga lege na azo ti Amerika ti mbongo ti hinga Nzapa na iri ti lo. Steven Voth, mbeni wamungo wango na ndo ti kode ti kiringo peko ti aBible ti Alliance biblique universelle atene: “Mbeni oko ti atënë so aProtestant ti Amerika ti Mbongo ade ti mä tere na ndo ni pëpe ayeke sarango kusala na iri ti Jehová . . . Mbeni ye ni nga ayeke so, gbâ ti a-eglize Néo-pentecôtiste so wungo ti ala angbâ ti gue na li ni atene so ala ye ti ala Bible Reina-Valera ti ngu 1960 me so iri Jehová ayeke na yâ ni pëpe. Me ala ye ti ala mbupa Señor [Seigneur].” Voth atene so kozoni Alliance biblique universelle ayeda na tënë ti ala so pëpe, me na pekoni lo yeda, na ala sigigi na Bible ti Reina-Valera so “mbupa Jehová ayeke na yâ ni pëpe.”

Ti zi iri ti Nzapa na yâ ti Mbeti ti lo na ti zia “Seigneur” na place ni ayeke kanga lege na azo so ayeke diko Bible ti hinga Nzapa nzoni. Mara ti sarango ye tongaso ayeke turnê li ti azo. Na tapande, mbeni zo so ayeke diko Bible alingbi pëpe ti hinga wala “Seigneur” aye ti sara tënë ti Jéhovah wala ti Molenge ti lo Jésus. Ni la, na yâ ti Bible, tënë ti David so bazengele Pierre atene pekoni ayeke so: “Jéhovah atene na Seigneur ti mbi [Jésus so azingo na kuâ]: ‘Mo duti na mbage ti maboko ti mbi ti koli.’” A-Bible mingi akiri pekoni atene: “Seigneur atene na Seigneur ti mbi.” (Kusala 2:34, La Sainte Bible en sango). Na mbage, na yâ ti mbeni article so David Clines asû na ndo ti iri ti Nzapa, lo tene: “Sarango kusala pëpe na iri Yahweh asara si aChrétien mingi ayeke bi bê ti ala gi na ndo ti Christ.” A yeke ngangu na azo ti a-eglize mingi ti hinga so tâ Nzapa so Jésus asara tënë na lo na yâ ti sambela ayeke na iri so ayeke Jéhovah.

Satan asara kue ti tene azo ahinga Nzapa pëpe. Atâa so kue, mo lingbi ti hinga Jéhovah nzoni.

Mo lingbi ti hinga Jéhovah na iri ti lo

A yeke polele so Satan angbâ lakue ti sara si azo ahinga iri ti Nzapa pëpe. Ti sara ni, lo yeke sara kusala na bungbi ti vorongo nzapa ti wataka na mbeni lege so zo alingbi ti mä yâ ni pëpe. Ye oko, tâ tënë ni ayeke so mbeni ngangu, atâa na yayu wala na sese, alingbi pëpe ti kanga lege na Jéhovah Gbia ti Dunia Kue ti fa iri ti lo na azo so aye ti hinga tâ tënë na ndo ti lo nga na ndo ti pendere ye so lo leke teti azo so ayeke be-ta-zo.

A yeke nzere na aTémoin ti Jéhovah mingi ti mû maboko na mo ti ga nduru na Nzapa na lege ti mandango Bible. Ala yeke mû tapande ti Jésus so atene na Nzapa lo tene: “Mbi sara si ala hinga iri ti mo.” (Jean 17:26). Na ngoi so mo yeke gbu li na ndo ti aversê so afa akusala nde nde so Jéhovah ayeke sara ndali ti nzoni ti azo, mo yeke hinga apendere sarango ye ti tere ti Nzapa.

Job so ayeke be-ta-zo ayeke lani na “kpengba songo na Nzapa” na mo nga kue mo lingbi ti lë mara ti songo so (Job 29:4, FD). Tongana mo manda Bible, mo lingbi ti hinga Jéhovah na iri ti lo. Mara ti hingango ye so ayeke sara si mo hinga na bê ti mo kue so Jéhovah ayeke sara ande ye alingbi na iri ti lo so lo tene ndani ayeke: “Fade mbi yeke ga ye so fade mbi yeke ga.” (Exode 3:14, FD). Ni la, kite ayeke pëpe so lo yeke sara si apendere ye kue so lo mû zendo ti sara ndali ti azo aga tâ tënë.

[Encadré/Afoto na lembeti 6]

Akozo Chrétien ayeke di lani iri ti Nzapa?

Na ngoi ti abazengele ti Jésus, acongrégation ti aChrétien abâ lani gigi na ando mingi. Amembre ti acongrégation so ayeke bungbi lakue ndo oko ti manda Mbeti ti Nzapa. Akozo Chrétien so awara lani iri ti Nzapa na yâ ti Mbeti ti Nzapa so ala yeke na ni?

Teti so Grec aga lani yanga ti kodoro so a yeke tene ni na yâ ti akodoro mingi, acongrégation mingi asara kusala na Septante, so ayeke mbage ti Mbeti ti Nzapa so a sû ândö na Hébreu na so a kiri pekoni na yanga ti Grec na ngu 200 kozo ti Christ. Ambeni wandara so agi nda ti atënë ti Bible atene ngbene ye na ngoi so a kiri na peko ti mbage ti Mbeti ti Nzapa so a sû ândö na Hébreu na yanga ti Grec, lakue a zi iri ti Nzapa na a zia na place ni Kurios, mbeni mbupa ti Grec so aye ti tene “Seigneur.” Me aye mingi afa so a yeke tongaso pëpe.

Ambage ti mbeti so a rulê ni rulengo so a fa ni ge ayeke gi ambeni mbage ti Septante ti yanga ti Grec so a sû ni na ngoi ti akozo Chrétien. Na yâ ni a yeke bâ polele iri ti Jéhovah so a sû ni na agere-mbeti osio ti Hébreu יהוה (YHWH). George Howard mbeni wafango mbeti na senda-gi atene: “E yeke na mara ti Septante nde nde ota ti yanga ti Grec so a sû ni kozo na ngoi ti aChrétien, na yâ ni ota kue a kiri peko ti iri ti Nzapa na Kurios pëpe wala a kiri nga pekoni ni pëpe na mbeni tënë nde. E lingbi même ti tene so kozo wala na ngoi so a sû na Fini Testament wala na pekoni, tongana aJuif ayeke kiri peko ti Mbeti ti Nzapa na Grec, a yeke na yâ ti ngobo ti ala ti sû iri ti Nzapa tâ gi tongana ti so a yeke wara ni na Hébreu.”​—Biblical Archaeology Review.

Abazengele nga na adisciple ti Jésus asû lani iri ti Nzapa na yâ ti ambeti so ala sû na gbe ti yingo ti Nzapa? Howard atene: “Eglize so asara tënë ni na yâ ti Fini Testament ayeke sara kusala na Septante so na yâ ni iri ti Nzapa ayeke dä na yanga ti Hébreu, kite ayeke pëpe so azo so asû Fini Testament asû iri ti Nzapa na yâ ni gi tongana ti so a wara na yanga ti Hébreu.”

Tongaso, ti hunzi na ni e lingbi biani ti tene so akozo Chrétien ayeke diko iri ti Nzapa na yâ ti aMbeti ti Nzapa so a mû na Hébreu a kiri pekoni na Grec nga na yâ ti mbage ti Mbeti ti Nzapa so a sû ândö na Grec.

[Lingu ti foto ni]

Afoto ni kue: Société Royale de Papyrologie du Caire

[Foto na lembeti 4, 5]

Mbage ti mbeti ti Ésaïe so a rulê ni rulengo so a wara na ngu-ingo mingi, so iri ti nzapa ayeke dä. ni la a sû kamba na tere ni so

[Lingu ti foto]

Shrine of the Book, Photo © The Israel Museum, Jerusalem

[Foto na lembeti 7]

A-eglize azi iri ti Nzapa na yâ ti Bible ndali ti ngobo ti aJuif wala ti tene ala wara ye na pekoni

[Foto na lembeti 8]

Jésus azia nzoni tapande ti zo so asara si azo ahinga iri ti Nzapa