K’Omanyire?
Omu kagana karhanzi, gurhi abakuhani b’omu hekalu bakag’ijira omuko gw’ensimba zakag’ihânwa nterekêro?
NGASI mwaka, abakuhani b’omu Israheli ya mîra bakag’ihâna ebihumbi by’ensimba nterekêro oku mazabahu g’ehekalu. Josèphe, Muyahudi w’omu kagana karhanzi wagwerhe obumanye omu by’Ehistware, ayandisire oku olusiku lwa Pasaka, bana-buzi barhalusire 250 000 bakag’ihânwa nterekêro, n’oko kwakag’irhuma muko munji bwenene gwabulagwa. (Lev. 1:10, 11; Mib. 28:16, 19) Ngahi ogo muko goshi gwakag’ija?
Abavumbula ebintu bya mîra bavumbwire omubunda mugali omu hekalu yayubakagwa na Herodi gwakag’ikolesibwa kuhika amango ehekalu yasherezibagwa omu mwaka gwa 70 Kano Kasanzi Kirhu (K.K.K.). Bibonekine oku ogo mubunda gwakag’ikolesibwa lyo guhulusa omuko kurhenga omu hekalu yali oku ntondo.
Rhuganirire bintu bibirhi byakag’irhabala ly’amazabahu gagendekera gabêra gacîre:
Emina yali omw’idako ly’amazabahu: Amahugûlo gaganirire ogo mubunda gali omu Mishnah, citabu c’amarhegeko g’Abayahudi gahiragwa haguma oku murhondero gw’akagana ka kasharhu Kano Kasanzi Kirhu (K.K.K.). Eco citabu cidesire oku hali mina ibirhi oku ipembe liguma ly’amazabahu. Omuko gw’ensimba zakag’ihânwa nterekêro n’amishi gakag’ikolesibwa okucêsa amazabahu, byombi byakag’ihulula kugerera eyo mina n’okugendekera kuhika omu mubunda gujire omu kabanda k’e Kidroni.
Abavumbula ebintu bya mîra bayemire ebyali biyandike mw’eco citabu. Ecindi citabu cihamagalwa The Cambridge History of Judaism ciganirire “omubunda mugali” gwavumbulagwa hofi n’ehekalu. Cidesire ntya: “Bihashikine oku ogo mubunda gwakag’ikolesibwa okuhulusa amishi gacangine n’omuko gw’ensimba z’enterekêro gakag’ irhenga omu hekalu yali oku ntondo.”
Amishi manji: Abakuhani bakag’iba balagirire oku mishi manji ly’idako ly’amazabahu n’ogo mubunda bigendekera byabêra bicîre. Ly’abakuhani bahikiriza ogo mukolo gw’obulagirire, ensiku zoshi bakag’iba bagwerhe mishi manji gacîre ga kurhenga omu vile y’e Yeruzalemu. Emibunda n’ezindi njira byakag’ikolesibwa okuhêka amishi omu hekalu. N’etanki n’ebisima byakag’ikolesibwa okubîka amishi. Joseph Patrich, muntu muguma ovumbula ebintu bya mîra ahugwîre oku, bibonekine oku, nta yindi hekalu y’ago mango yal’igwerhe enjira nyinja ntyo y’okuhêka amishi omu hekalu n’okuhulusamwo amishi macafu.