GUFICHO IKKINORE: Hunda Qullaawa Maxaafa borreessiturinna galchituri paapiresinna biraanna yinannirichi aana borreessitino.a (2 Ximootewoosi 4:13) Tini Qullaawu Maxaafi baꞌꞌanno gede assite hoogginohu hiittoonniiti?

Paapiresi luuke mulenni tattaꞌannote, luqqaꞌannotenna lowo yanna dikeeshshitannote. Gibitsete daafira xiinxallitannori Richaardi Paarkinseninna Isteefeni Keerki togo yitino: “Tini luuke tattaꞌuro haanxehonna mitto hoowo ikkitanno bukora soorrantanno. Paapiresi luuke xaaxo, bulaassara, qufichu noowa worriro huqqara, hattono yemahunna shiimmaadda lubbuwa waammiro roorenkanni hoolo ittara dandiitanno.” Mite paapiresi luuke anfihu gedensaanni, arrishsho gantino, hattono shamu kisino; tini qolte mulenni tattaꞌanno gede assitino.

Biraannu paapiresi roore keeshshannoha ikkirono, garunni amada hoongiro, hattono iibbillunna shamu kisannowa woy arrishshote worre agurriro mulenni tattae baꞌꞌara dandaanno.b Biraanna shiimmaadda lubbuwano ittanno. Mittu maxaafi tenne daafira xawisanni , hundi borro giddo baꞌukkinni “saꞌutilla saꞌino” yiino. Qullaawu Maxaafi tattae baoommero, giddosi noo sokkano ledosi baꞌe hooggino.

QULLAAWU MAXAAFI BAIKKINNI GATINO GARA: Yihudu higge, mittu mittunku nugusira Maganu Seera amaddinota umita onte Qullaawa Borro maxaaffa, ‘wolu maxaafira galchine uyinanninsa’ gede hajajjanno. (Marro 17:18) Qoleno borro galchannohu worbu manni, umi xibbi diro lowoti angatenni borreessinoonni borro heedhanno gede assino; tini, Qullaawa Borro Isiraeelete mukuraabe baalatenna fafowa noohu Meqedooniyaho nafa heedhanno gede assitino. (Luqaasi 4:16, 17; Soqqamaasinete Looso 17:11) Lowo diro keeshshitinoti mite hundi borro baꞌukkinni gatte techo geeshsha iillitinohu hiittoonniiti?

Niwu Testamenti yinanni borro fullahaanchi Filippi W. Komforti, “Yihudu manni Qullaawa Borro xaaxo baꞌannota hoolate doru uduunni giddo worate egennaminoho” yiino. Taje leellishshanno garinni yannate gedensaanni Kiristaanuno tenne assa diagurino. Konninni kainohunni hundita angatenni borreessinoonnita mite Qullaawa Borro doru uduunni giddo, uduunne uddiꞌnanni kifillara, hattono godahonna moola gobbara noota anfoonni.

TINI MAAHO KAAꞌLITINO? Lowo kume ikkitannoti mitu 2,000 diri albaanni angatenni borreessinoonniti Qullaawa Borro baꞌukkinni gatte yannanke geeshsha iillitino. Lowo diro keeshshitinota batinye angatenni borreessinoonni borro afidhinoti wole hundi borro dino.

GUFICHO IKKINORE: Batinye poletikunna ammaꞌnote sooreeyye, Qullaawu Maxaafi sokka ledo sumuu yaannokkire assitino. Insa silxaanensa horoonsidhe mannaho Qullaawu Maxaafi heeꞌrannonsakki gede, Qullaawa Maxaafa attammannikki gedenna wolu afiira qolle tirrannikki gede assate woꞌnaaltino. Hanni lame lawishsha laꞌno.

• Biꞌre 167 K.A. balla: Yihudu manni baxikkinni Giriikete manni ammaꞌno harunsanno gede assate woꞌnaalinohu Selusiidi mootoolla wido ikkinohu Moote Antaayikesi Epifaanesi, Ibiraawootu Afiita Qullaawa Borro baalanta hunnanni gede hajajino. Xagge borreessannohu Heniriiki Giraatizi, hatte moote hunda silxaane afiꞌrino manni “Higgete xaaxo affuwa baala daddartenna giirte huntino, hattono jawaantenna shesho afiꞌrate yee tenne borro haja asse nabbawanno manna shitino” yee borreessino.

• Mereerimu Diri Yannara: Mite Kaatoolikete sooreeyye, tenne ammaꞌno harunsanno manni, insa fushshitino seera harunsa agure Qullaawu Maxaafi sokka rosiisinohura giirantino; konni daafira insa Laatinete Afiiha Faarsote maxaafa agurranna wole Qullaawu Maxaafi maxaaffa afiꞌrino manna kaadaasinete gede assite laꞌanno. Ammaꞌnote hajo laꞌꞌannohu mittu amaalete mini mannansa togo yee hajajino: “Kaadaasine heedhanno yine hendanni minnanna bushshu giddo minnoonni minna baalate insa jawaattine, hajanjoonniꞌne garinni seekkitine hassine abbe. . . . Kaadaasine heedhanno minna baala giirre.”

Qullaawu Maxaafira diina ikkino manni hedinori woꞌminoha ikkoommero, giddosi noo sokkano baꞌe hooggino.

QULLAAWU MAXAAFI BAIKKINNI GATINO GARA: Moote Antaayikesi Israeelete heeꞌrannohu Yihudu manni ammaꞌno soorrate mixiꞌrinoha ikkirono, Yihudu manni kayinni babbaxxitino gobbara heeꞌranno. Isinni, mite fullahaasine umi xibbi maarote diro xibbunni 60 anga saꞌꞌannohu Yihudu manni heeꞌrannohu Israeelete ikkikkinni wole gobbuwaraati yite heddanno. Yihudu manni mukuraabensa giddo Qullaawa Borro woranno; hakkuyi gedensaanni daggino ilamanna hundi Kiristaani tenne borruwa horoonsiꞌrino.—Soqqamaasinete Looso 15:21.

Mereerimu Diri yannara heeꞌrinohu Qullaawa Maxaafa baxanno manni, darte waajje Qullaawa Borro wolu afiira qole tiranna galcha diagurino. Borro attammanni maashine loonsara albaanni, Qullaawu Maxaafiha mito gafa mitu 33 afiinni tirroonni yine hendanni. Hakkuyi kawa Qullaawa Maxaafa albinni roore batinyu afiira qolle tirroonni hattono attammoonni.

TINI MAAHO KAAꞌLITINO? Lowo silxaane afidhino mootoollinna gara ikkitinokki hedo noonsa qeesooti, Qullaawa Maxaafa hunate mixidhinoha ikkirono, konni maxaafi geeshsha gobba gosate woꞌminohunna lowo afiira qolle tirroonnihu wolu maxaafi dino. Konne maxaafa mite gobbuwa, wodhonsaranna afiinsara xinta assite horoonsidhino; qoleno, kuni maxaafi lowo miliyoone ikkanno manni heeshshonsa biddi assiꞌranno gede kaaꞌlino.

GUFICHO IKKINORE: Biꞌre Qullaawa Maxaafa tattaꞌꞌannori aana borreessinoonnihanna mannu hunate woꞌnaalinoha ikkirono, kuni maxaafi baikkinni gatino. Ikkollana, mitu Qullaawa Maxaafa galchinna tiri manni sokkasi soorrate woꞌnaalino. Kuni manni rosinsa Qullaawu Maxaafi ledo sumuu yaanno gede assiꞌra agure, Qullaawa Maxaafa rosinsa ledo sumuu yaanno gede asse tirate woꞌnaalino. Hanni mite lawishshuwa laꞌno.

• Magansiꞌnanni bayicho: Kiristoosira Albaanni shoolkinna layinki sani mereero, Samaariyunnita Pentaateki yinanni borro borreessituri Fulo 20:17 gedensaanni “Argaariizimira. Hakko kakkalote darga mintinanni” yitanno hedo leddino. Konni garinni Samaariyu manni Qullaawa Borro “Argaariizimi” woy Geriizaani Ilaalira Qullaawa Mine minnanni gede kultannoha lawisate woꞌnaalino.

• Sillaase roso: Woꞌma Qullaawa Maxaafa borreessine gundihunni 300 diro woꞌmitinokki yanna giddo sillaase roso ammanannohu mittu borreessaanchi, 1 Yohaannisi 5:7 aana togo yitanno hedo ledino: “Gordoho, Annu, Qaalu, Qullaawu Ayyaani: Kuri sasunku mittoho.” Tini hedo hundite Qullaawa Borro giddo dinoote. Qullaawu Maxaafi fullahaanchi Biruusi Metsigeri, “leekki saninni kayinse” tenne hedo “Keeshshitinote Laatinete Afiite hunda angatenni borreessinoonnite Qullaawa Borronna [Laatinete] Afiinni qixxeessinoonnite Vulgeeti tiro giddora eessinoonni” yee coyiꞌrino.

• Maganu suꞌma: Batinyu Qullaawa Maxaafa tiri manni, Yihudu manniha gara ikkinokki roso harunse, Maganu suꞌma Qullaawa Borro giddonni fushshe hoolino. Kuni Qullaawa Maxaafa tiri manni, konne suꞌma “Magano” woy “Kaaliiqa” yitanno suꞌmuwanni riqiwino; Qullaawu Maxaafi giddo tenne qaalla Kalaqaancho kulate calla ikkikkinni manna, kaphu ammaꞌno uduunne, wole agurina Daawuloosi kulate nafa horoonsiꞌnoonni.—Yohaannisi 10:34, 35; 1 Qorontoosi 8:5, 6; 2 Qorontoosi 4:4.a

QULLAAWU MAXAAFI BAIKKINNI GATINO GARA: Umihunni, Qullaawa Borro galchituri giddo mitu qorophitannokkirenna gara ikkitinokki hedo noonsare ikkiturono, wolootu batinyu kayinni fullakkinoreetinna baasa qorophitannoreeti. Lawishshaho, Maasooreetoota yinanniri leekkinna tonnikki sani maarote diri mereero, Maasooreeti yinannita Ibiraawootu Afiita Qullaawa Borro qixxeessitino. Mannu yaanno gara ikkiro, insa soꞌro heedhannokki gede assate tirtanno wote qaallanna fidalla kiirtanno. Insa galchate horoonsidhinote hundi borro giddo, soꞌro heedhukki digattino yite huluullantuwa tenne kulanno xawishsha wortino. Maasooreetootu Qullaawu Maxaafi sokka disoorritino. Pirofeeseri Moshe Goosheni Gotitseni, Maasooreetootu “anfanni heeꞌne sokka soorra jaddo baalantenni roortino jaddo loosate” gede assite laꞌannota borreessino.

Layinkihunni, yannankera nooti hunda angatenni borreessinoonniti batinye borro, Qullaawu Maxaafi fullahaasine soꞌro xinqite fushshate kaaꞌlitannonsa. Lawishshaho, lowo diro ammaꞌnote sooreeyye Laatinete tiro huluullammannire afidhinokkite Qullaawu Maxaafi tirooti yite rosiissanni keeshshitino. Konninni kainohunni insa aleenni qummi assinita Qullaawa Borro giddo nookki hedo 1 Yohaannisi 5:7 aana leddino. Tenne hedo, lowo geeshsha egennantinote Kingi Jeemsi Vershiini yinannite Qullaawu Maxaafi tiro giddora nafa eessinoonni! Kayinni hunda angatenni borreessinoonnita Qullaawa Borro afa, hiikku coyi xawo fulanno gede assituyya? Biruusi Mitsigeri togo yee borreessino: “[Umi Yohaannisi 5:7] aana noo hedo Laatinete tiro agurranna, hunda angatenni borreessinoonni borro baalate (Siiriyaki, Kopitiki, Armeeninyu, Itiyophiki [Giꞌꞌiizete], Arawinyu, Silovooniki) giddo dino.” Konni daafira hattee lendi hedo, buunxoonnite Kingi Jeemsi Vershiini yinannitenna wole Qullaawu Maxaafi tiro giddonni fushshine hoolloonni.

Lowo diro keeshshitinoti angatenni borreessinoonniti Qullaawa Borro, Qullaawu Maxaafi sokka soorrantinokkita leellishshanno? Reyote Baari Xaaxo 1947nni anfi yannara, fullahaasine Ibiraawootu Afiita Maasooreetootu borro, mitto kume saꞌꞌanno diri albaanni borreessinoonnite Qullaawu Maxaafi xaaxo ledo heewisiissino. Reyote Baari Xaaxo daafira kultanno borro qixxeessanno manni wido ikkinohu mittu manchi, mitte xaaxo calla “Qullaawa Borro mitto kume saꞌꞌanno diri albaanni Yihudunnihu borro galchanno manni lowo geeshsha qorophenna mittoreno sooꞌrikki galchanna keeshshitinota leellishshannote moroma dandiinannikki tajeeti” yaate geeshsha iillino.

Ayerilaandete Debiliini katamira Chesteri Biiti Layibirerii yinannihu maxaaffate mini no; konni maxaaffate mini giddo, woꞌmu Qullaawu Maxaafi borreessaminkunni 100 diro saꞌinokki yanna giddo, yaano layinki sani maarote diro angatenni galchinoonnita Qullaawa Borronna Giriikete Afiita Qullawa Borrota mitte mittenta maxaaffa riqibbanno yinanni gede assitannota batinye paapiresi aana borreessinoonni borro mannu daaꞌꞌatanno gede assinoonni. Zi Ankeri Bayibili Dikishineerii yinanni borro togo yitino: “Paapiresi borruwa mitto mittonka coye xinqisiise afate kaaꞌlitannota falakkinota haaro mashalaqqe amaddinota calla ikkitukkinni, qullaawa borro xagge soorrantukkinni saꞌanni dagginota dhagge ikkanno garinni leellishshannote.”

TINI MAAHO KAAꞌLITINO? Qullaawa Borroti hunda angate borreessinoonni borro lowo diro keeshshitinotanna batiꞌra ikkase, Qullaawu Maxaafi tiro isilanchimma woyyaabbanno gede assitino ikkinnina huntinori dino. Seri Ferediriki Keeniyooni Giriikete Afiite Qullaawa Borro daafira togo yee borreessino: “Qullaawa Maxaafa agurranna giddosi noo qummeeshshuwa adda ikkase buuxissannota lowo diro keeshshitinotanna batinye borro afiꞌrinohu wolu maxaafi dino; tini borro biꞌre borreessini garinni amadose soorrantukki yannanke geeshsha iillitinota dhiibbe afidhinokki fullahaano baala ammantanno.” Wiiliyaami Henirii Giriini yinanni fullahaanchi Ibiraawootu Afiite Qullaawa Borro daafira togo yiino: “Soorrantukkinni yannatenni yanna saꞌanni dagginoti wole hundi borro dino yiniro tini jaja diꞌꞌikkitino.”