E TE SILAFIA?

Pe na ō mai moni lava tagata Iutaia “mai i atunuu uma i lalo o le lagi,” i Ierusalema i le Penetekoso 33 T.A.?

E faaopoopo atu i le tala o loo i le Galuega 2:5-11, na tusia e Philo, o se tusitala Iutaia na ola i lenā vaitaimi, se tala e faamatala ai le motu o tagata na ō ane i Ierusalema i le Penetekoso  33 T.A.

Na tusi Philo e faatatau i ē na faimalaga ane i Ierusalema: “I tausamiga i tausaga taʻitasi, e lē mafaitaulia le toʻatele mai i le tele o aai, o isi na faimalaga mai i le laueleele, o isi na folau mai i le sami, mai i sasaʻe, sisifo, mātū, ma saute.” Na ia sii mai foʻi se faamatalaga mai i le tusi a Akeripa I, o le atalii o le atalii o Herota le Sili, na avatu i le Emeperoa o Roma o Caligula. I lenā tusi na taʻua ai e Akeripa e faatatau iā Ierusalema: “O le Aai Paia . . . e lē gata o le laumua o Iutaia, ae o le laumua foʻi o isi atunuu na pulea e Roma.”

Na taʻua e Akeripa vaipanoa na oo atu i ai pulega a Iutaia, e aofia ai vaipanoa mamao i Mesopotamia, Aferika i Mātū, Asia Itiiti, Eleni, ma motu i le Metitirani. Na taʻua e le faitofā o Joachim Jeremias: “E ui e leʻi taʻua patino i lenei lisi faigāmalaga i Ierusalema, ae e manino le manatu, sa avea o se tiute tauave mo tagata Iutaia matutua uma le faimalaga atu i inā mo tausamiga.”​—Teuteronome 16:16.

Na faapefea ona maua mea e nonofo ai le faitau afe o ē na ō ane i Ierusalema mo tausamiga faa-Iutaia?

O tausamiga e tolu sa fai i Ierusalema i tausaga ta‘itasi, o le Paseka, Penetekoso, ma le Tausamiga o Fale Lauvao. I le ulua‘i senituri, e faitau selau afe ē na faimalaga ane i Ierusalema mo ia tausamiga, mai i so o se vaega o Isaraelu ma isi aai na nonofo ai tagata Iutaia. (Luka 2:41, 42; Galuega 2:1, 5-11) O nei tagata faimalaga uma sa tatau ona sa‘ili ni nofoaga e nonofo ai.

O nisi sa nonofo i a latou uō, a o isi sa nonofo i faletalimālō. E to‘atele na tolauapi i fale‘ie i totonu po o autafa o pā o le aai. I le taimi mulimuli na nofo ai Iesu i Ierusalema, sa nofo o ia i le aai e latalata ane e ta‘ua o Petania.​—Mataio 21:17.

O le tele o fale na iai vai tā‘ele, na maua e latalata i le malumalu. E manatu tagata o nei fale sa fai ma faletalimālō e nonofo ai ē na faimalaga ane, ma faamamā ai a o le‘i ulu atu i le malumalu. I se tusitusiga na vaneina sa maua i totonu i se tasi o nei fale, na ta‘ua ai Theodotus, o se ositaulaga ma o se ta‘ita‘i i le sunako i Ierusalema, na ia “fausia le sunako e faitau ai le tusi tulafono faa-Iutaia . . . faapea le fale e totogi e nonofo ai mo sina taimi, o potu, ma le vai mo tagata mai i isi vaipanoa sa mana‘omia ni mea e nonofo ai.”