Le Tusilima i Luga o le Pa—O E Iloa Atu?
“Mai lona lava lima na ia vaaia lona paʻū . . .
E pei o le tusilima i luga o le pa.”
O upu nei, na faamatalaina ai e se tusitala Aialani o le 18 senituri o Jonathan Swift se tagata teutupe. Na tuliloaina o ia e tagata sa teu a latou tupe i le fale tupe ua mananao e toe faafoʻi ane a latou tupe, sa logo i ona tino ua lata mai lona iʻuga. Mo le tele o senituri, o le faaupuga ‘le tusilima i luga o le pa’ na faaalia ai le oo mai o ni tulaga mataʻutia.
A o uluaʻi ‘tusilima i luga o le pa’ na aliaʻi mai ua sii atu i le 2,500 tausaga ua mavae. Ma o le vavave o lona faataunuuga na suia ai le faagasologa o talafaasolopito. Ina ia iloiloina atili le amataga o le faaupuga ‘le tusilima i luga o le pa,’ e tatau ona tatou suʻe le tusi o le Tusi Paia o Tanielu. O le a fesoasoani lenei mea ia i tatou e iloa ai le tautele o lapataʻiga o loo i ai le Tusi Paia, ma e tatau ona uunaia ai i tatou ia utagia se lapataʻiga ogoogo mo o tatou aso.
Mai le Taulaʻiga o le Malosi
O le po o Oketopa 5, 539 T.L.M. O loo inu ma sisiva tagata Papelonia. E ui ina i ai fili o Metai ma Peresia i ona faitotoa, a e foliga mai o loo saogalemu le aai. O ona pa malolosi e faigata ona aʻea, o lea ia tuu pea i tagata uma e faafiafia i latou. Ioe, o leo o faigaai ma siva atonu e faailoa atu ai i e o loo siomiaina pa o le a umi se taimi e malu ai le aai!
I le potu tele o lona maota, ma e lē taumatea o lona faamaualuga tele, ua fesagaʻi ai le Tupu o Pelesara ma tagata tāua na ia valaaulia mo lenei faatasiga. Na ia faatonu atu i ana auauna ina ia aumaia ipu auro ma siliva na aumai e lona augā tamā le tupu o Nepukanesa, mai le malumalu o Ieova i Ierusalema i ni tausaga ua mavae. ‘Mai nei ipu seʻi tatou inu uaina ma vivii atu i o tatou atua!’ Atonu sa alaga atu ai Pelesara.—Tanielu 5:1-4.
I le Faatafunaina aʻiai
Ua faafuaseʻi lava, ona liua foliga o Pelesara i le fefe. I inā, i luma o le mea e tuu ai lamepa e lata i le pa, ua aliaʻi mai ai se lima ma tusia ni upu faigofie e fa a e mategatā. I lena taimi, ua lē toe i ai ni musika ma siva. Ua atuatuvale le tupu ua fetoʻai foʻi ona tulivae. O le ā le uiga o lenei faaaliga? Ia aami tagata atamamai ma tagata popoto i fetu! O se tasi na te mafaia ona faamalamalamaina lenei tusilima o le a faauatō atu i ai mamalu.—Tanielu 5:5-7.
Ua nofo faatali tagata uma ma le tetemū mo le ʻau popoto ia fai tau se upu. A e ua latou fememeaʻi. O le ā le uiga loloto o lena ‘tusilima i luga o le pa’? E leai lava se tasi na mafai ona faamatala atu se mea, ma ua sili atu nei ona atuatuvale le tupu.—Tanielu 5:8,9.
Ina ua faalogo i le mea ua tupu, ona ulufale mai lea o le masiofo o le maota. Ua ia faamanatu atu ia Pelesara faapea o loo i ai se tagata ese i le malo ua sili lona poto ua uma foʻi ona faamaonia lona tomai. Ua valaauina loa Tanielu e tusa ai ma lea manatu. Ma le loto tele ua ia faamanatu atu i le tupu le mea na oo ia Nepukanesa i tausaga ua mavae. Ona taʻu atu lea e Tanielu ia Pelesara le mea o le a oo ia te ia, i lona fai atu:
“O lenei tusi na tusia MENE, MENE, TEKELE, UPERESA.
“O le uiga lenei o le upu, MENE, ua faitaulia e le Atua lou malo, ua faaiʻuina.
“TEKELE, ua fuatia oe i le fuafaatautau, a ua iloa oe ua mamasagia.
“PERESA, ua vaevaeina lou malo, ua foaiina atu ia Metai ma Peresia.”—Tanielu 5:10-28.
Se Faataunuuga Vave
Pe o le a umi se taimi e faatali ai Pelesara seʻia iloa pe tonu upu a Tanielu? Seʻi o tatou vaai po o le ā na tupu e sosoʻo ai ma manatunatu i mea e sili atu na i lo o le talafaasolopito.
O aʻu o Metai ma Peresia sa eliina kanala e faatafe ese ai le Vaitafe o le Eufirate o loo tafe atu i totonu o le aai o Papelonia. Sa faatali le Tupu o Kuresa i le po lena e faataunuu ai lena fuafuaga ma le faamoemoe o le a malōlō tagata Papelonia mai le mataala ona ua po. Ua tatala nei kanala. Ina ua lava le papaʻu o le vai ona ui atu loa lea o fitafita i luga o le auvai e oo i le iliti vai.
O le po lenei, o ala tatala o le aai e faasaga i le vaitafe sa tatala, atonu ai ona ua maufaatuatuaina tele. O lea, na oo faafuaseʻi atu loa i totonu o le aai ʻau a Metai ma Peresia. Sa manuia taumafaiga a le vaegaau e ulu atu i totonu o le maota tautupu, ma na fasiotia ai Pelesara. Ona fulisia ai loa le o le emepaea tele o Papelonia.—Tanielu 5:30.
O se Faaumatiaga e Faapena ona Faafuaseʻi
O le saʻo o faamatalaga a Tanielu ua atagia ai le tugā o lapataʻiga a le Tusi Paia. O upu na tusia mulimuli ane e le aposetolo o Paulo ua faaalia ai e i ai foʻi isi mea faafuaseʻi tāua o le a oo mai. I lana uluaʻi tusi faagaeeina i Kerisiano Tesalonia, ua ia tusia ai: “Auā pe a latou fai ane, O loo filemu, ua le afaina, ona oo lea ia te i latou o le fano faafuasei [mai le Atua], faapei o le faatiga o le fafine to a fanau mai, latou te le sosola ai lava.”—1 Tesalonia 5:3.
A e pei ona faasaoina o Tanielu ma tagata Siu ina ua paʻū Papelonia, o lea, e mafai foʻi la ona sao mai lenei faaumatiaga o loo sau i aao o le Atua. Faapefea? I le mataala faaleagaga ma olioli ai i le puipuiga a Ieova. “A o outou, le au uso e,” na fai mai ai Paulo, “tou te le o i le pouliuli, ia maua mai ai outou e lena aso, pei se gaoi.”—1 Tesalonia 5:4.
Sa faasino atu e Paulo i le “aso o [Ieova],” le taimi o le faalaʻa tauatua i faiga faaletagata e ala i le Malo faa-Mesia a le Atua. (1 Tesalonia 5:2) O afea e tatau ona tatou faatalitalia ai lenei ‘tusilima i luga o le pa’— le faailoga o muaʻi lapataʻia ai i tatou e uiga i lenei faalaʻa? O se uluaʻi valoaga, o loo faamauina i le Tanielu mataupu e 2, e taliina ai la tatou fesili.