Sa Ou Faatalitali Pea ma le Onosai ia Ieova Mai Lava i Loʻu Talavou

E PEI ONA FAAMATALAINA E RUDOLF GRAICHEN

Na faafuasei lava e pei o le emo a se uila, le oo mai o faigata i lo matou aiga ae faatoʻā 12 oʻu tausaga. Muamua lava, na tuuina loʻu tamā i le falepuipui. Ona sosoo ai lea, ma le faamalosia ona aveese atu i maʻua ma loʻu tuafafine masaga mai lo matou aiga ma matou nonofo ma ni tagata ese matou te lē masani. Mulimuli ane, na puea ai i maʻua ma loʻu tinā e leoleo faapitoa a Nasi (Gestapo). Na aveina aʻu i le falepuipui, ae ave loʻu tinā i le nofoaga e faapuapuaga ai le toatele (concentration camp).

O LENA faasologa o mea tutupu ua faailogaina ai na o le amataga o se vaitaimi o sauaga tiga na ou mafatia ai a o oʻu talavou ona o aʻu o se Molimau a Ieova. Sa taumafai ia leoleo faapitoa a Nasi atoa foi ma leoleo a Siamani i Sasaʻe e taʻua o Stasi e faavaivaia aʻu ina ia ou lē toe faamaoni i le Atua. I le taimi nei, ina ua mavae le 50 tausaga o laʻu auaunaga maelega mo Ia, e mafai ona ou fai atu e pei o lā a le faisalamo: “Ua tele lo latou faasaua mai ia te au talu loʻu taulealea; a ua latou le manumalo mai ia te aʻu.” (Salamo 129:2) Maeu loʻu faafetai ia Ieova!

Na ou fanau mai ia Iuni 2, 1925, i le tamai aai e igoa o Lucka i tafatafa o Leipzig, i Siamani. Ae ou te lei fanau mai, ae ua matauina e oʻu mātua, o Alfred ma Teresa, ia ni upu moni o le Tusi Paia i lomiga a Tagata Aʻoga o le Tusi Paia, e pei ona sa lauiloa ai Molimau a Ieova i lena taimi. Ou te manatuaina loʻu vaavaai i aso uma lava i ata o vaaiga faale-Tusi Paia sa tautau i puipui o lo matou fale. O se tasi o ata sa faaalia ai le luko ma le tamai mamoe, o le ʻoti ma le nameri, o le tamai povi ma le leona—o loo faatasi uma ma le filemu, o loo taitaiina e le tama itiiti. (Isaia 11:6-9) O ata faapena sa aumaia ai ni aafiaga tumau i loʻu olaga.

So o se taimi lava e talafeagai ai, sa faaaofia ai aʻu e oʻu mātua i mea fai a le faapotopotoga. Mo se faataitaiga, ia Fepuari 1933, i le na o ni nai aso lava talu ona pule ia Hitila, sa faaali ai i lo matou tamai nuu ia le “Photo-Drama of Creation”—faatasi ai ma ona ata lē gaoioi, ma ata gaoioi, ma upu e faamatala ai sa pueina. Maeu loʻu fiafia sa iai, sa na o se tama itiiti lava e fitu tausaga le matua, a o oʻu tietie atu i tua o le loli o aʻu o se tasi o i latou sa taumafai e faalauiloa atu le “Photo-Drama”! I lenei mea na tupu atoa ma isi taimi, sa faaoo mai ai e uso ia te au se lagona e faapea ua iai soʻu aogā i le faapotopotoga e ui lava i loʻu laitiiti tele. O lea la mai lava i loʻu laitiiti, sa aʻoaʻoina ai aʻu e Ieova ma taaina e lana Afioga.

Faamasani e Faalagolago ia Ieova

Ona o le solitu aʻiaʻi faa-Kerisiano, sa lē auai Molimau a Ieova i faiga faapolotiki a Nasi. O le iuga na oo i ai, i le 1933 na pasia ai e Nasi ni tulafono e faasa ai i matou mai le talaʻiga, o le faia o sauniga, e oo i le faitauina o a matou lava lomiga faale-Tusi Paia. Ia Setema 1937 na puea ai e le leoleo faapitoa, ia uso uma lava i le matou faapotopotoga, e aofia ai ma loʻu tamā. Sa ou matuā faanoanoa ai lava. Na faasalaina loʻu tamā mo le lima tausaga i le falepuipui.

Sa matuā faigata ai mea mo i matou i lo matou aiga. Ae sa vave lava ona matou faamasani e faalagolago ia Ieova. I se tasi aso ina ua ou sau i lo matou fale mai le aʻoga, sa faitau e loʻu tinā Le Olomatamata. Sa ia manao e sauni sina meaʻai faigofie o le aoauli mo aʻu, o lea na ia faataatia ai le mekasini i luga o se tamai sefe ipu. Ina ua uma ona ma aai, a o ma tapenaina ese ipu sa ma faaaogaina, ae tuʻituʻi leotele mai loa le faitotoa. O se leoleo sa manao e suʻe lo matou fale pe maua ai ni lomiga faale-Tusi Paia. Sa ou matuā fefe lava.

Sa uigaese le vevela o lena aso. O le mea muamua lava la a le leoleo sa fai o le to ese lea o lona pulou ma tuu i luga o se laulau. Ona amata loa lea o lona sueina o lo matou fale. A o ia autiloina lalo o le laulau, sa tau paʻū ese ai lona pulou mai le laulau. Sa vave lava ona oso atu loʻu tinā ma uʻu mai le pulou ma tuu i luga o le sefe i luga tonu lava o Le Olomatamata! Na matuā laga uma i luga e le leoleo mea i lo matou fale ae na te lei maua ai se lomiga. O le mea na tupu, e lei mafaufau lava le leoleo e autilo i lalo o lona pulou. Ina ua oo i le taimi o le a alu, sa tau memumemu mai lana faatoesega i loʻu tinā a o aapa atu i ona tua e aumai lona pulou. Na ou faalogoina le pei e matuu atu se avega mamafa sa ia te au.

O mea na tutupu faapena sa sauniunia ai aʻu mo tofotofoga e sili atu ona faigata. Mo se faataitaiga, i le aʻoga sa uunaia ai aʻu ou te auai i le faalapotopotoga e taʻu o Hitler Youth (Au Talavou a Hitila), o iina sa toleniina ai tamaiti i le faia o faasalaga faavaegaau ma faatonutonu ai i filosofia faa-Nasi. O nisi faiaʻoga sa faanaunau ina ia ausia le 100 pasene i le uai atu a a latou tamaiti aʻoga. E lē taumatea sa manatu loʻu faiaʻoga o Herr Schneider e faapea, o ia o sē e lē taulau, auā nai lo le pei o isi faiaʻoga i laʻu aʻoga, sa lē atoa lana 100 pasene ona o le tamaitiiti aʻoga e toatasi. O le tamaitiiti aʻoga lena o aʻu.

I le tasi aso na faasilasila mai ai e Herr Schneider i le vasega atoa lava e faapea: “Tamaiti, o taeao tatou te ō uma ai tatou te tafafao.” Sa matuā fiafia tamaiti uma i le tonu. Ona ia faaopoopo mai lea: “E tatau ia te outou uma lava ona ofu mai le toniga o le Au Talavou a Hitila ina ia vaai mai ai tagata ma latou iloa mai o outou o tamaiti usiusitai a Hitila, pe a tatou savavali atu i alatele.” I le taeao na sosoo ai na ō atu uma tamaiti e ofu atu a latou toniga seʻi vaganā ai aʻu. Sa valaau mai le faiaʻoga ou te alu atu i luma o le vasega ona ia fai mai lea ia te au: “Vaai faataamilo atu i isi tama ma toe vaai ifo ia te oe.” Ona ia toe faapea mai lea: “Ou te iloa e matitiva ou mātua ma e lē mafai ona la faatauina sau toniga, ae e iai le mea lea ou te fia faaali atu ia te oe.” Ona ia ave lea o aʻu i lana kesi, tatala le pusa toso, ma faapea mai: “Ou te manao e foai atu ia te oe le toniga fou lava lea. E ese le manaia a?”

E sili atu loʻu oti nai lo o loʻu ofuina o se toniga a le Nasi. Ina ua vaai mai loʻu faiaʻoga e lē o iai soʻu faanaunauga e ofu le toniga, sa ita le faiaʻoga, ma sa feei mai foi tamaiti i lo latou lē fiafia ia te au. Na sosoo ai ma lona aveina o i matou i le tafaoga ae taumafai e faalafi aʻu e ala lea i le faasavali o aʻu i le ogatotonu o isi tamaiti ma a latou toniga. Ae ui i lea, e toatele tagata i le taulaga sa latou iloa mai aʻu ona sa ou matilatila ese ai lava mai laʻu vasega. Sa iloa e tagata uma o aʻu ma oʻu mātua o ni Molimau a Ieova. Ou te faafetai ia Ieova i lona tuuina mai ia te au o le malosi faaleagaga sa manaomia a o oʻu talavou.

Ua Faateteleina Sauaga

I se tasi aso i le amataga o le 1938, na ave ai i maʻua ma loʻu tuafafine mai le aʻoga e le taavale a leoleo agaʻi i se aʻoga mo tamaiti solitulafono i Stadtroda, pe tusa o le 50 maila [80 kilomita] le mamao. Aisea? Ua filifili le faamasinoga e aveese atu i maʻua mai i taaʻiga a o ma mātua ae faaliliu i maʻua e avea ma tamaiti Nasi. E lei umi lava ae matauina e le pule o le aʻoga i maʻua ma loʻu tuafafine e ese lo ma faaaloalo ma usiusitai, e ui lava ina ma maumauai i lo ma solitu faa-Kerisiano. Sa matuā maofa lava le pule ma iu ai ina manao e fia feiloai totino i lo ma tinā. Na iu ina fai ai se mea e lei masani ai, ma faataga ai loʻu tinā e asiasi mai ia i maʻua. Sa matou matuā fiafia lava o aʻu, ma loʻu tuafafine, ma loʻu tinā ma matou faafetai ia Ieova mo le aumaia ia i matou o avanoa matou te faatasi ai ma fefaalaeiauai ai mo le aso atoa. Sa matou matuā manaomia lava lenei faalaeiauga.

Sa ma iai i le nofoaga lena pe tusa ma le fa masina. Ona ave lea o maʻua matou te nonofo ma se aiga i le nuu o Pahna. Sa faatonuina le aiga lenei ina ia taofia mamao ese mai i maʻua i o ma tauaiga. E lei faatagaina foi lo ma tinā e asiasi mai ia i maʻua. Peitai, sa iai nai avanoa sa mafai ona ia maua ai auala e fesootai mai ai ia i maʻua. O le pueina o nei avanoa lē lau maua, sa faia ai e loʻu tinā le mea sili na te mafaia ina ia faatupuina ai ia i maʻua le faanaunauga e tumau i le faamaoni ia Ieova, po o ā lava tofotofoga ma mea tutupu o le a ia faatagaina.—1 Korinito 10:13.

Ma na oo moni mai tofotofoga. Ia Tesema 15, 1942, ina ua faatoʻā 17 tausaga loʻu matua, na puea ai aʻu e leoleo faapitoa ma tuu atu i le nofoaga taofia i le aai o Gera. Pe tusa o le vaiaso mulimuli ane ai, na puea faapagota mai ai foi loʻu tinā ma aumai i le falepuipui lava e tasi lea sa ou iai. Ona e lei oo loʻu matua i le 18 tausaga lea e mafai ona faasalaina ai faaletulafono, sa lē mafai la ona fai soʻu faamasinoga. O lea na ma nonofo ai pea iina ma loʻu tinā i le nofoaga taofia mo le ono masina a o faatali le faamasinoga seʻi atoa loʻu 18 tausaga. O le aso lava na atoa ai loʻu 18 tausaga, na faamasinoina ai i maʻua ma loʻu tinā.

E lei umi lava, ae uma le faamasinoga. E aunoa ma soʻu iloaina o le a ou lē toe vaai i loʻu tinā. O le taimi mulimuli lea ou te manatua ai ia, o le vaaiga lea a o nofo e pito mai ia te au i le nofoa laupapa pāuli i le fale faamasino. Sa taufai tuuaia uma i maʻua ua tatau ona faasala. Na faasala aʻu e fa tausaga i le falepuipui a o loʻu tinā e tasi ma le ʻafa tausaga.

I aso nā e faitau afe Molimau a Ieova sa taofia i falepuipui ma nofoaga e tuufaatasi ai tagata e toatele. Peitai, na ave aʻu i le falepuipui i Stollberg, ma na o aʻu lava le Molimau na iai. E sili atu i le tausaga na ou iai ai iina, e tuʻua toatasi e aunoa ma se tasi e asiasi atu ia te oe, ae e ui i lea sa faatasi mai Ieova ia te au. O le alofa mo ia lea na ou ati ae a o oʻu talavou, na avea ma pogai autū o loʻu faasaoina mai faaleagaga.

Ia Me 9, 1945, ina ua uma ona ou iai i le falepuipui mo le lua ma le ʻafa tausaga, na maua ai e i matou uma sa i le fale puipui se tala fiafia—ua uma le taua! O le aso lava lena na tatala ai aʻu i tua mai le fale puipui. Na ou savali i lo matou fale pe tusa ma le 70-maila [110 kilomita], ou te taunuu i le fale, ua ou maʻi i loʻu vaivai ma loʻu fia ʻai. Pe ā ma ni nai masina ona faatoʻā toe tau maua mai lea o loʻu malosi.

O le taimi lava na ou taunuu ai, na ou maua ai ni tala e matuā faanoanoa ai. Muamua o le tala e faatatau i loʻu tinā. Ina ua mavae le i ai mo le tausaga ma le ʻafa i le falepuipui, ona faatonuina lea o ia e le Nasi e sainia se faamatalaga tusitusia e taʻu atu ai ua ia lafoaia lona faatuatua ia Ieova. Sa ia teena. Ona aveina loa lea o ia e leoleo faapitoa i le nofoaga e faafalepuipui faatasi ai fafine i Ravensbrück. O iina na maliu ai loʻu tinā i le maʻi o le typhus a o toeitiiti lava uma le taua. O ia o se Kerisiano lototele—o sē sa galue mamafa e lē mafai ona faavaivai. Talosia ia agalelei Ieova ma manatua o ia.

Sa iai foi ni faamatalaga e uiga i loʻu uso matua, e igoa ia Werner, o lē sa lei tuuina atu lava ia Ieova. Na auai atu o ia i le vaegaau a Siamani ma fasiotia ai i Rusia. Ae faapefea loʻu tamā? Na toe foi mai i lo matou aiga, ae e faanoanoa e faapea atu, o ia le isi mai ni Molimau toaitiiti o ē na sainia le faamatalaga matagā tusitusia e lafoaia ai lo latou faatuatua. Ina ua ou feiloai atu i ai, ua sesega lava lona tino ma ua foliga e lē sagatonu le mafaufau.—2 Peteru 2:20.

Se Vaitaimi Puupuu o Gaoioiga Maelega Faaleagaga

Ia Mati 10, 1946, na ou auai atu ai i laʻu uluai fonotaga lava i Leipzig talu ona uma le taua. Maeu le faagaeetia ai ina ua faasilasila mai o le a faia ai le papatisoga i le aso lava lena! E ui lava ua tele tausaga talu ona ou tuuina atu loʻu ola ia Ieova seʻi oo ane i le taimi lea, ae o loʻu avanoa muamua lea ou te papatiso ai. O le a lē galo ia te au lena aso.

Ia Mati 1, 1947, ina ua uma le masina e tasi talu ona ou paeonia, na valaaulia ai aʻu i le Peteli i Magdeburg. Sa matuā faaleagaina lava ia ofisa o le Sosaiete i pomu sa tuʻiina ai. Maeu se faaeaga o le fesoasoani atu lea i galuega e toe faaleleia ai! Ina ua uma le taumafanafana lena, sa tofia loa aʻu o se paeonia faapito i le aai o Wittenberge. I nisi masina sa ou faaaluina ai le sili atu i le 200 itula e talaʻi atu ai i isi e faatatau i le tala lelei o le Malo o le Atua. Maeu loʻu fiafia sa iai ina ua ou toe saoloto—ua leai se taua, leai ni sauaga, leai ni falepuipui!

E faanoanoa e faapea atu, sa lei umi lena saolotoga. Ina ua uma le taua sa vaeluaina Siamani, ma o le vaipanoa sa ou ola ai na iu ina i lalo o le pulega a Komunisi. Ia Setema i le 1950 na amata ai e leoleo nanā Siamani, sa lauiloa i lena taimi o Stasi, ona faasolosolo ona latou tapueina le au uso. E matautia lava tuuaiga sa fai ia te au. Na tuuaia aʻu faapea ua fai ma sipai a le malo o Amerika. Na latou tuuina aʻu i le falepuipui o Stasi e sili ona leaga, i Brandenburg.

Le Lagolago Mai a Oʻu Uso Faaleagaga

O iina e lē tuu maia e le Stasi se avanoa ou te moe ai i le ao. Ona latou tuʻi fesili lea o aʻu i se faiga faasolosolo i le po atoa. Ina ua uma ona latou faia ia te au nei faiga sauā mo ni nai aso, sa faasolo atu ina leaga le tulaga o mea. I se tasi taeao, nai lo le toe faafoi o aʻu i loʻu sela, na latou ave aʻu i se tasi o o latou sela aupito sili ona leaga e taʻu o le U-Boot Zellen (sa taʻu o sela vaamaulu ona o le mea sa iai e mamao i totonu). Sa latou tatalaina se faitotoa tuai lava ua elea ona uamea ma fai mai ia te au ou te alu i totonu. Sa tatau ona ou laa atu i luga o se puipui maualuga lava. Ina ua tuu ifo loʻu vae e tasi i lalo, na ou matauina e lilofia atoa le fola i le vai. Ona tapuni malosi mai lea o le faitotoa faatasi ai ma se ʻōi leotele lava. E leai se molī ma leai se faamalama. E matuā pogisa atoa lava.

Ona e sili atu i le inisi le loloto o le vai i le fola, sa lē mafai la ona ou nofo i lalo, taoto, po o le moe. Ina ua uma ona faatali ai iina mo se umi sa foliga mai ua leai se faamoemoe, sa toe faafoi mai aʻu mo nisi foi suesuega atili e fai i lalo o ni molī malolosi lava. Sa ou lē iloa po o fea le mea e sili ona leaga—o le tu i vai i le aso atoa i le toetoe lava aunoa ma se malamalama ia po o le onosaia o le tigā o le malamalama o molī sulu a o taulaʻi tonu mai ia te au i le po atoa lava.

I nisi taimi sa latou faafefe mai faapea o le a latou fanaina aʻu. Ina ua mavae ni po sa tuifesili ai aʻu, na asiasi mai ai ia te au se alii ofisa maualuga lava o le vaegaau a Rusia. Sa ia te au le avanoa e taʻu atu ai ia te ia faapea e sili atu ona leaga le faiga o aʻu e leoleo Siamani o le Stasi nai lo leoleo faapitoa a Nasi. Sa ou taʻu atu ia te ia e solitu Molimau a Ieova agaʻi i le malo o Nasi e solitu foi i le malo o Komunisi ma matou te lē aafia i polotiki i so o se mea lava i le lalolagi. I le tuufaafeagai, sa ou fai atu, o le toatele o i latou ua avea ma leoleo o le Stasi i le taimi lea, sa avea muamua ma tagata o le faalapotopotoga o Au Talavou a Hitila. O iina sa latou aʻoaʻoina ai le sauāina faamoʻamoʻa o tagata e lē sala. A o oʻu tautala atu, sa tete loʻu tino ona o le mālūlū, fia ʻai, ma le vaivai.

Sa faateʻia aʻu, ona e lei ita ia te au le taʻitaʻi Rusia. Nai lo lena, sa ia faapulupulu aʻu i se palanikeke ma fai mai ni uiga agalelei ia te au. E lei leva talu ona uma lana asiasiga, ae toe faafoi aʻu i se sela ua sili atu ona lelei nai lo isi sela muamua atu. I nai aso mulimuli ane ai, na tuu atu ai aʻu i le faamasinoga Siamani. A o faatalitali loʻu faamasinoga, sa ou olioli i se faaeaga manaia o le iai faatasi lea ma isi Molimau e toalima i le sela e tasi. Ina ua uma ona ou onosaia ia faiga e sili ona sauā, maeu le faafouina na ou maua i le aufaatasiga ma oʻu uso faaleagaga!—Salamo 133:1.

Sa tuuaia aʻu i le faamasinoga i faiga faasipai ma faasala ai i le fa tausaga i nofoaga o faasalaga. Sa manatu i ai o se sala māmā lena sala. O nisi o uso sa faasala i le sili atu i le sefulu tausaga. Sa ave aʻu i le nofoaga e matuā malu lava puipuiga. Ou te masalo e oo lava i se isumu e lē mafai ona totolo atu i totonu pe sau foi i fafo mai le falepuipui lena—e matuā malu le puipuiga a leoleo. Peitai, faatasi ai ma le fesoasoani a Ieova na mafai e nisi uso loto tetele ona aumai faananā se Tusi Paia atoa i totonu. Sa vaevaeina le Tusi Paia i ni tusi eseese ona faataamilo lea i uso o ē sa avea ma pagota.

Sa faapefea ona faataamilo nei tusi i isi? Sa matuā faigata lava. Na pau lava le taimi matou te feiloai ai ma isi o le taimi e ave ai matou e taeele e tailua vaiaso ma fai. I se tasi taimi, a o oʻu taele i lalo o le paipa, sa musumusu mai se uso ia te au e taʻu mai o loo ia nanaina ni itulau o le Tusi Paia i lona solotaele. E tatau la a uma ona ou taele ona ou alu lea ave lona solo nai lo o loʻu solo.

O se tasi o leoleo na vaai o musumusu mai le uso ia te au na ia matuā sasaina o ia i se pouvai. Sa vave lava ona ou uuina maia le solo ma milo faatasi atu ma isi pagota. Ou te faafetai ona sa lei maua aʻu o iai ia itulau o le Tusi Paia. Auā na semanū e lē taulau ai le matou polokalame o le fafagaina faaleagaga. E tele isi mea tai faapena na tutupu ia i matou. O la matou faitauga Tusi Paia e fai faananā lava i taimi uma ma i se tulaga e ono lamatia ai. O upu a le aposetolo o Peteru ina ia, “Outou faautauta, ia outou mataala,” sa matuā talafeagai lava.—1 Peteru 5:8.

Atonu sa iai se mafuaaga matou te lei iloa sa manatu ai ia ē na iai le pule ina ia fesiitai solo i se tulaga faifai pea nisi o i matou mai i lea falepuipui i lea falepuipui. I se vaitaimi pe tusa o le fa tausaga, na fesiitai ai aʻu i falepuipui eseese pe tusa e sefulu. Ae ui i lea sa mafai lava ona ou maua ia uso. Na oo ina ou matuā alofa loloto i nei uso, ma sa avea o se faanoanoaga tele i loʻu loto i taimi uma e sui ai le mea e ave i ai aʻu.

O le nofoaga mulimuli lava na ave aʻu i ai o Leipzig, o iina na tatala ai aʻu mai le falepuipui. O le leoleo o le falepuipui na faasaolotoina aʻu e lei faatofa mai, ae na faapea mai, “O le a lē umi ae matou toe vaai ia te oe.” O lona mafaufau leaga sa ia manao ai ia ou toe falepuipui foi. E masani ona ou mafaufau i le Salamo 124:2, 3, lea o loo faapea mai: “Ana le se anoa Ieova na ia te i tatou, ina ua laga mai tagata ia te i tatou; po ua latou foloolaina i tatou, ina ua tupu tele lo latou ita mai ia te i tatou.”

E Laveai e Ieova Ana Auauna Faamaoni

O lenei la ua ou toe saoloto foi. O loʻu tuafafine masaga, o Ruta, ma le tuafafine e suafa ia Herta Schlensog sa faatali atu i le faitotoa o le lotoā mo aʻu. I tausaga uma lava ia sa ou falepuipui ai, sa avatu ai e Herta se tamai afifi o meaʻai i masina uma lava. O le mea moni ou te talitonu ana lē seanoa na tamai afifi, ou te ono oti ai i le falepuipui. Tau ina ia manatua ma le agalelei o ia e Ieova.

Talu mai le taimi na ou magalo ai, ua faamanuiaina aʻu e Ieova i le tele o faaeaga i le auaunaga. Na ou toe auauna foi o se paeonia faapito, i Gronau, i Siamani, ma na ou auauna foi o se ovasia o le matagaluega i oganuu Maugā o Siamani. Mulimuli ane sa valaaulia aʻu ou te auai i le vasega lona 31 o le Aʻoga Faale-Tusi Paia a le Olomatamata o Kiliata mo misionare. O lo matou faauuga na fai i le Yankee Stadium i le taimi o le tauaofiaga faava-o-atunuu a Molimau a Ieova i le 1958. Sa ou maua se faaeaga ou te talanoa atu ai i se aofia toatele o uso ma tuafāfine ma faamatala atu i ai nisi o mea sa tutupu ia te au.

Ina ua uma le faauuga sa ou malaga atu i Sili e auauna ai o se misionare. Na ou toe auauna ai foi iina o se ovasia o le matagaluega, i vaega mamao lava i saute o Sili—na ou oo moni lava i itu pito i mamao o le lalolagi. I le 1962, na ou faaipoipo atu ai ia Patsy Beutnagel, o se misionare lelei lava e sau mai i San Antonio, Texas, i le Iunaite Setete o Amerika. Sa ou olioli i le tele o tausaga mananaia o le auaunaga ia Ieova faatasi ma ia.

I loʻu olaga o lea ua sili atu nei i le 70 tausaga, sa oo ia te au le tele o taimi e fiafia ai ma le tele foi o taimi faigata. Na faapea mai le faisalamo: “E tele lava mea leaga e oo i le ua amiotonu; a e laveaiina o ia e Ieova ai ia mea uma.” (Salamo 34:19) I le 1963, a o iai lava i Sili, na ma faanoanoa ai ma Patsy i le oti o le ma pepe o le teine. Mulimuli ane, ona maʻi tigaina foi lea o Patsy, ona ma ō atu loa lea i Texas. Na maliu ai iina i lalo o tulaga faanoanoa, ina ua faatoʻā 43 tausaga lona matua. E tele taimi ou te tatalo ai ina ia manatua ma le agalelei e Ieova si oʻu toalua pele.

I le taimi nei, e ui lava ua ou tino maʻi ma ua ou matua foi, ae o loo oʻu olioli i le faaeaga e auauna ai o se paeonia sauatoa ma o se toeaina i Brady, i Texas. E moni e lē faigofie le olaga i taimi uma, ma atonu foi o le a ou faafesagaia nisi tofotofoga e lei oo mai. Peitai, i le pei o le faisalamo e mafai ona ou faapea atu: “Le Atua e, na e aʻoaʻo mai ia te au talu ina ou tama itiiti; ua oo mai foi i nei ona po ua ou faaali atu ou vavega.”—Salamo 71:17.

[Ata i le itulau 23]

(1) O loo oʻu auauna nei o se toeaina ma o se paeonia, (2) o maʻua ma Patsy, a o latalata lava ina ma faaipoipo (3) i totonu o le potu e fai ai le vasega a Herr Schneider, (4) o loʻu tinā, o Teresa, o lē na maliu i Ravensbrück