E te Silafia?
O ā faamaoniga e ese mai i le Tusi Paia e iloa ai sa soifua moni Iesu i le lalolagi?
▪ Na taʻua patino Iesu e nisi tusitala a le lalolagi, o ē na ola e latalata i le taimi na soifua ai o ia. O se tasi o i latou o Konelio Taito, o lē na tusia le talafaasolopito o Roma i le taimi o emeperoa. E tusa ai o se afi na faatafunaina ai Roma i le 64 T.A., na faamatala e Taito e faapea na iai ni tala salatua na tuuaʻia ai le emeperoa o Nero, i le faapogaia o lea mala. Fai mai Taito na taumafai Nero e tuuaʻia se vaega o tagata na taʻua o Kerisiano. Ua tusi Taito: “O Keriso, lea e faavae mai ai le igoa Kerisiano, na fasiotia e se tagata maualuga o le malo, o Ponitio Pilato, i le taimi o le pulega a Tiperio.”—Annals, XV, 44.
Ua taʻua foʻi e le tusitala Iutaia o le talafaasolopito, o Flavius Josephus, le igoa o Iesu. I le talanoaina o mea na tutupu i le va o le taimi na maliu ai le kovana Roma o Iutaia, o Feso, i le pe tusa o le 62 T.A., ma le taimi na amata ai ona pule lē na sosoo iā te ia, o Alipinuso, ua taʻua e Josephus e faapea, na faapotopoto e le Ositaulaga Sili o Anania “faamasino o le Saneterini, ma aumaia i o latou luma se tamāloa e igoa iā Iakopo, le uso o Iesu lea na taʻua o le Keriso, atoa ma isi tagata.”—Jewish Antiquities, XX, 200 (ix, 1).
Aiseā na taʻua ai Iesu o Keriso?
▪ Ua taʻua i tusi o Evagelia e faapea, ina ua faaali atu le agelu o Kaperielu iā Maria e faailoa atu o le a tō o ia, sa ia taʻu atu iā te ia e ao ona faaigoa lana tama iā Iesu. (Luka 1:31) O lenei igoa sa taatele i tagata Iutaia i taimi o le Tusi Paia. Na tusi le tusitala Iutaia o le talafaasolopito o Josephus, e uiga i tagata e toʻa 12 na faaigoa i lea igoa, ae e lē o taʻua i le Tusi Paia. Na taʻua le tama a Maria o “le Nasareta,” lea na iloa ai o ia o le Iesu e sau mai i Nasareta. (Mareko 10:47) Sa iloa foʻi o ia o “le Keriso,” po o Iesu Keriso. (Mataio 16:16) O le ā le uiga?
O le upu “Keriso,” e sau mai i le upu Eleni o le Khri·stosʹ, e tutusa ma le upu Eperu o le Ma·shiʹach (Mesia). E uiga atu nei upu uma e lua “O Sē ua Faauuina.” O lenei taʻu sa faatatau atu i isi a o leʻi iai Iesu. O se faaaʻoaʻoga, sa taʻua foʻi Mose, Arona ma le tupu o Tavita, o ē ua faauuina, o lona uiga na tofia atu e le Atua iā i latou ni tiute tauave ma tulaga pule. (Levitiko 4:3; 8:12; 2 Samuelu 22:51; Eperu 11:24-26) Sa avea Iesu, le Mesia na valoia, ma sui sili o Ieova. O lea la, na talafeagai ai ona taʻua Iesu o le “Keriso, o le Alo o le Atua soifua.”—Mataio 16:16; Tanielu 9:25.
[Ata i le itulau 15]
O le ata tusi o Flavius Josephus