Tumau—E Matuā Tāua mo Kerisiano

“Ia faaopoopoina i lo outou faatuatua . . . le tumau.”—2 PETERU 1:5, 6, NW.

1, 2. Aisea e tatau ai ia i tatou uma ona tumau seia oo i le iuga?

SA ASIASI atu le ovasia femalagaai ma lona faletua i se uso Kerisiano o lē ua silia i le 90 tausaga o lona soifuaga. E faitau sefulu tausaga o iai o ia i le faiva faataimi atoa. A o latou talatalanoa, sa toe taʻua e le uso matua nisi o faaeaga na ia olioli ai i tausaga ua teʻa. Ona ia faapea mai lea a o amata ona tafe ifo ona loimata: “Peitai, o lenei ua lē mafai ona ou toe faia ni mea se tele.” Na tatala e le ovasia femalagaai lana Tusi Paia ma faitau atu le Mataio 24:13, lea o loo sii mai ai le fetalaiga a Iesu Keriso e faapea: “A o lē tumau seia oo i le gataaga, e faaolaina lea.” Ona tepa atu lea o le ovasia i le uso ma faapea atu i ai: “O le tofiga faaiu ua ia i tatou uma, e tusa lava po o le ā le tele ma le itiiti e mafai ona tatou faia i ai, o le tumau lea seia oo i le iuga.”

² Ioe, ona o i tatou o ni Kerisiano, ua tatau ai ia i tatou uma ona tumau seia oo i le iuga o lenei faiga o mea, po o le iuga o o tatou olaga. E leai se isi auala tatou te maua ai le faamaoniga a Ieova mo le faaolataga. O loo tatou iai i se tausinioga mo le ola, ma e tatau ona tatou “taufetuli ma le onosai [“tumau,” NW]” seia oo ina tatou taunuu atu i le iuga. (Eperu 12:1) Na faamamafa e le aposetolo o Peteru le tāua o lenei uiga, ina ua ia faamalosi atu i ona uso Kerisiano e faapea: “Ia faaopoopoina . . . i lo outou faatuatua . . . le onosai [“tumau,” NW].” (2 Peteru 1:5, 6) Ae o le ā tonu lava le tumau?

Tumau—O Lona Uiga

3, 4. O le ā le uiga o le tumau?

³ O le ā le uiga o le tumau? O le veape Eleni mo le “tumau” (hy·po·meʹno) o lona uiga moni “ia tutumau po o le nofo ai pea i se mea.” E faasefulufitu ona taʻua i le Tusi Paia. E tusa ai ma faamatalaga a le au tusitala o lomifefiloi, o W. Bauer, o F. W. Gingrich, ma F. Danker, o lona uiga “ia tutumau na i lo le sola ese . . . ia mausali se tasi i lona tulaga ua iai, ia pipii mau atu.” O le nauna Eleni mo le “tumau” (hy·po·mo·neʹ) e silia i le 30 taimi o taʻua. E tusa ai ma lenei upu, ua taʻua i le New Testament Wordbook, a William Barclay e faapea: “O se uiga e mafai ona ia onosaia ni mea, e lē tau ina faamaamulu, ae i se faamoemoe olaola . . . O se uiga e faamausaliina ai se tagata a o matuā sagai atu i se mea o loo ia faatalitalia. O se uiga lelei e mafai ona suia ai se tofotofoga e sili ona faigata e avea ma mamalu, auā pe a mavae tiga, ona maua ai lea o le sini.”

⁴ O le tumau la, e mafai ai ona tatou tutū mausali, ma lē mou atu ai le faamoemoe e ui lava ina fesagai ma toatuga po o faigata. (Roma 5:3-5) E galo ai tiga o loo iai i le taimi nei, ae ati atu le vaai i le sini—le taui, po o le meaalofa, o le ola e faavavau, i le lagi po o le lalolagi.—Iakopo 1:12.

Tumau—Aisea?

5. (a) Aisea ua i Kerisiano uma ai ‘le manaoga ina ia tumau’? (e) O ā vaega e lua e ono vaevaeina i ai o tatou tofotofoga?

⁵ Ona o i tatou o ni Kerisiano, ua ia i tatou uma ai ‘le manaoga ina ia tumau.’ (Eperu 10:36) Aisea? O le pogai autū, ona tatou te ‘fetaiai ma tofotofoga eseese.’ Ua taʻua i inei i le Iakopo 1:2 i le Tusi Paia Eleni, se fetaiaiga e leʻi faatalitalia, pe e leʻi manaomia, pe afai o le a osofaia se tagata e se faomea. (Faatusatusa i le Luka 10:30.) Tatou te fetaiai ma tofotofoga e ono mafai ona vaevaeina i vaega e lua: o tofotofoga o loo taatele i tagata ona o le agasala tuufaasolo, ma tofotofoga e mapuna aʻe ona o lo tatou tuutoina i le Atua. (1 Korinito 10:13; 2 Timoteo 3:12) O ā nisi o nei tofotofoga?

6. Na faapefea ona tumau se tasi Molimau ina ua fesagai ma se gasegase tiga?

⁶ Gasegase matuia. O nisi Kerisiano ua pei o le tulaga sa iai Timoteo, e tatau ona latou onosaia ni “maʻi e tutupu soo.” (1 Timoteo 5:23) Ae maise lava pe a maua i se maʻi tumau, po o ni maʻi matuā tigaina, e manaomia ai ona tatou tumau, ia tatou tutū mausali, atoa ma le fesoasoani a le Atua ma ia lē mou atu lo tatou faamoemoe faa-Kerisiano. Seʻi manatu i se faaaoaoga a se tasi Molimau, o lē, i le tauamatamataga o le 50 o ona tausaga, sa ia tauivi ai mo se taimi umi ma le maʻi o le fula sa matuā tuputupu vave aʻe. E faalua ona faia ni ona taotoga, ma sa ia tutumau pea i lana faaiuga ina ia lē taliaina ni tuiga toto. (Galuega 15:28, 29) Ae na toe tupu aʻe le fula i lona manava, ma tuputupu aʻe ai pea e latalata i lona tuasivi. A o iai i lea tulaga, sa ia lagona ni tiga e leʻi masani ai, e lē mafai e le tele o ni togafitiga faafomai ona foia. Peitai, sa ia faagalo i tiga na iai i lea taimi, ae taulai atu i le taui o le ola i le lalolagi fou. Sa faaauau pea ona ia taʻu atu lona faamoemoe pupula i fomai, o teine tausimai ma ē na asiasi atu. Na tumau o ia seia oo lava i le iuga—ina ua maliu o ia. Atonu e lē matautia faapena se faafitauli o lou soifua maloloina, pe tiga foi e pei o lea na oo i sia uso, peitai o loo tulai mai ai pea se tofotofoga tele o le tumau.

7. O le ā le ituaiga o tiga ua tumau ai nisi o o tatou uso ma tuafāfine faaleagaga?

⁷ Tiga o faalogona. Mai lea taimi i lea taimi, e fetaiai ai nisi tagata o Ieova ma “le loto faanoanoa” lea e iu ina “momomo ai le agaga.” (Faataoto 15:13) O mafatiaga matuitui ua lē o se mea fou i nei “aso faigata.” (2 Timoteo 3:1) Na lipotia mai e le mekasini o le Science News o Tesema 5, 1992, e faapea: “O le faitau aofai o mafatiaga matuia, e faavaivaia ai se tasi, ua faateleina i augatupulaga taitasi na fananau mai talu mai le 1915.” E eseese mafuaaga o na mafatiaga, e faasolo mai i tulaga tau i le mafaufau seia oo atu i ni mea lē lelei na tutupu. Mo nisi Kerisiano, o le tumau e aofia ai tauiviga i aso taitasi ina ia latou tutū mausali ai a o fesagai ma faalogona tiga. Peitai, latou te lē solomuli ai. Latou te tumau pea i le faamaoni ia Ieova, e ui lava i loimata o le faanoanoa.—Faatusatusa i le Salamo 126:5, 6.

8. O le ā le tofotofoga tau tupe e mafai ona tatou fesagai?

⁸ O tofotofoga eseese tatou te fetaiai atonu e aofia ai ni faigata matuitui i tulaga tau i le tamaoaiga. Ina ua leai se galuega a se tasi uso i New Jersey, i le Iunaite Setete, e mautinoa sa popole o ia i le fafagaina o lona aiga ma le popole ina neʻi toe ave lo latou fale. Peitai, sa leʻi mou atu ai lona faamoemoe mo le Malo. A o tau suʻe se isi ana galuega, sa ia faaaogā lena avanoa e paeonia lagolago ai. Mulimuli ane ona maua ai lea o lana galuega.—Mataio 6:25-34.

9. (a) E faapefea ona manaomia le tumau ona o le maliu o sē pele? (e) O ā mau ua faaalia ai e lē sese le maligi o loimata o le faavauvau?

⁹ Afai e maliu sē e pele ia te oe, e te manaomia la se tumau e umi, a o amata ona toe foi i le tulaga masani faasologa a ē o loo tou mafuta. E te iloa foi le sili ona faigata ia te oe i tausaga taitasi pe a oo i le taimi tonu lea na maliu ai sē e pele. O le onosaia o lena mafutaga motusia e lē faapea ai e sese le maligi o loimata o le faavauvau. O se tulaga masani le faavauvau i le maliu o se tasi tatou te alofagia, ma e lē faaalia atu ai i lenei mea le leai o se faatuatua i le faamoemoe o le toetu. (Kenese 23:2; faatusatusa i le Eperu 11:19.) Na “tagi Iesu” ina ua maliu Lasalo, e ui lava sa Ia fetalai atu ma le mautinoa ia Mareta e faapea: “E toe tu mai lou tuagane.” Ma sa toe tu lava Lasalo!—Ioane 11:23, 32-35, 41-44.

10. Aisea ua iai ai i tagata o Ieova se manaoga tutasi ina ia tumau?

¹⁰ E lē gata i le tumau i tofotofoga ia e taatele i tagata uma, ae ua iai foi i tagata o Ieova se manaoga tutasi o le tumau. Na lapatai mai Iesu e faapea: “E inosia foi outou e nuu uma ona o loʻu igoa.” (Mataio 24:9) Na ia fetalai foi: “Afai ua latou faasaua mai ia te au, e faasaua foi ia te outou.” (Ioane 15:20) Aisea ua mafua ai le inoino ma sauaga uma? Talu ai, po o fea lava tatou te nonofo ai i lenei lalolagi a o avea ma auauna a le Atua, ae o loo taumafai pea Satani e lepetia lo tatou faamaoni ia Ieova. (1 Peteru 5:8; faatusatusa i le Faaaliga 12:17.) Ona o lenei mafuaaga, ua matuā faapogaia ai pea e Satani sauaga, ma matuā tofotofoina ai lo tatou tumau.

11, 12. (a) O le ā le tofotofoga o le tumau na fesagai ma Molimau a Ieova ma a latou fanau i tausaga e sefulu mai le 1930 ma tausaga amata mai le 1940? (e) Aisea ua lē faalo ai Molimau a Ieova i le faailoga a le atunuu?

¹¹ Mo se faaaoaoga, i tausaga e sefulu mai le 1930 ma tausaga amata mai le 1940, na avea ai Molimau a Ieova ma a latou fanau o ē sa nonofo i le Iunaite Setete ma Kanata, ma taulaiga o sauaga talu ai lo latou lē faalo i le faailoga a le atunuu, ona o ni mafuaaga mai le loto fuatiaifo. E faaaloalo Molimau i le faailoga a le atunuu o loo latou nonofo ai, peitai latou te usitaia le mataupu silisili ua faataatia mai e le Tulafono a le Atua i le Esoto 20:4, 5: “Aua e te fai mo oe se tupua ua ta, po o se faatusa lava o se mea o i le lagi i luga, po o i le fanua i lalo, po o i le sami o i lalo o le fanua; aua e te ifo i ai, aua foi e te auauna i ai; auā o aʻu o Ieova lou Atua, o le Atua fuā.” Ina ua tutuli ese ni tamaiti aʻoga Molimau ona o lo latou faanaunau e tapuai saʻo atu e tau lava o Ieova le Atua, sa faavaeina loa e Molimau ni Kingdom Schools (Aʻoga a Molimau a Ieova) mo le aʻoaʻoina o nei tamaiti. Na toe foi nei tamaiti i aʻoga a le malo ina ua faamaonia aloaia e le Faamasinoga Sili a le Iunaite Setete lo latou tulaga faaletapuaiga, e pei ona ua malamalama foi i ai malo i aso nei. Peitai, o le tumau lototele o nei talavou ua avea o se faaaoaoga e sili ona mataina ae maise lava i talavou Kerisiano o ē o loo fesagai nei ma tauemuga ona o lo latou taumafai e mulimuli i tapulaa a le Tusi Paia.—1 Ioane 5:21.

¹² O tofotofoga eseese o loo tatou fesagai—e pei o tofotofoga o loo taatele i tagata ma tofotofoga tatou te fetaiai ona o lo tatou faatuatuaga faa-Kerisiano—ua faaalia ai le pogai tatou te manaomia ai ona tumau. Ae e mafai faapefea ona tatou tumau?

Ia Tumau Seia Oo i le Iuga—Faapefea?

13. E faapefea ona foai mai e Ieova le tumau?

¹³ E sili atu ona lelei le tulaga o tagata o le Atua na i lo o i latou o ē e lē tapuai ia Ieova. E mafai ona tatou ole atu i “le Atua . . . e tupu mai ai le onosai [“tumau,” NW]” mo se fesoasoani. (Roma 15:5) Ae faapefea la ona foai mai pea e Ieova le tumau? O se tasi o auala, e ala mai lea i faaaoaoga a ē na tumau ia o loo taʻua i lana Afioga, le Tusi Paia. (Roma 15:4) A o tatou manatunatu pea i nei faaaoaoga, ua lē gata ina faalaeiauina ai i tatou ina ia tumau, ae ua tatou iloa atili ai foi le auala tatou te tumau ai. Seʻi manatunatu i ni faaaoaoga mataina se lua—o le tumau lototele o Iopu, ma le tumau lē ponā o Iesu Keriso.—Eperu 12:1-3; Iakopo 5:11.

14, 15. (a) O ā tofotofoga na tumau ai Iopu? (e) Na mafai faapefea e Iopu ona tumau i tofotofoga na ia faafetaiaia?

¹⁴ O ā tulaga na tofotofoina ai le tumau o Iopu? Na mafatia o ia i faigata tau i le tamaoaiga, ina ua aveesea le tele o ana mea totino. (Iopu 1:14-17; faatusatusa i le Iopu 1:3.) Na tiga Iopu ina ua fasiotia lana fanau e toasefulu i se afā malosi. (Iopu 1:18-21) Na oo foi o ia i se maʻi matautia ma le matuitui o le tiga. (Iopu 2:7, 8; 7:4, 5) E oo foi i lana lava avā sa ia uunaia o ia ina ia liliu ese mai i le Atua. (Iopu 2:9) Na fai atu e ana aumea mamae ni faamatalaga sa faatiga, e lē agalelei, ma e lē faamaoni. (Faatusatusa i le Iopu 16:1-3 ma le Iopu 42:7.) Peitai, e ui lava i nei mea uma, ae na tutumau mausali pea Iopu, i le tausisia o le faamaoni. (Iopu 27:5) O mea na ia tumau ai, e tai tutusa lava ma tofotofoga o loo fesagai ma tagata o Ieova i aso nei.

¹⁵ Na mafai faapefea e Iopu ona tumau i na tofotofoga uma? O se tasi o mea na sili ona faatumauina ai Iopu, o le faamoemoe. Na ia faalauiloa mai e faapea: “E oo lava i le laau e iai lona faamoemoe. Afai e tātuu i lalo, o le a oo lava ina toe tatupu, ma e lē mate ai pea lona pogati.” (Iopu 14:7, NW) O le ā le faamoemoe sa ia Iopu? E pei ona matauina i fuaiupu o loo sosoo mai, na ia taʻua e faapea: “Afai e oti le tagata, e toe ola mai ea o ia? . . . Ia e valaau mai, ona ou tali atu ai lea ia te oe; ia e finagalo alofa i le galuega a ou aao [po o le, moomoo mai i ai].” (Iopu 14:14, 15) Ioe, na taulai atu manatu o Iopu i mea e i tala atu o ona tiga sa iai. Sa ia iloa o le a lē faavavau ai pea ona iai ona tofotofoga. O le tele o lona tumau sa faaauau seia oo i le oti. Sa faatalitali o ia ma le faatuatua ia Ieova, o lē e finagalo alofa ina ia toe faatutuina mai ē ua oti, ma o le a toe faaolaina mai ai o ia.—Galuega 24:15.

16. (a) O le ā tatou te aʻoaʻoina mai i le faaaoaoga a Iopu e uiga i le tumau? (e) E faapeī le moni e tatau ona iai le faamoemoe o le Malo ia i tatou, ma aisea?

¹⁶ O le ā tatou te aʻoaʻoina mai i le tumau o Iopu? Ua iloa ai, ina ia tumau seia oo i le iuga, e lē tatau lava ona mou atu lo tatou faamoemoe. Ia manatua foi, o le faamautinoaina o le faamoemoe o le Malo o lona uiga, e so o se mafatiaga lava tatou te fetaiai, ua na o ni mea e “vave mavae” atu. (2 Korinito 4:16-18) O lo tatou faamoemoe tautele, ua faavae mausali lea i le folafolaga a Ieova e uiga i se lumanai e lē o toe mamao, lea o le a ia “sōloiesea [ai] . . . loimata uma i o [tatou] mata; e leai foi se toe oti, po o se faanoanoa, po o se aue, e leai foi se toe puapuaga.” (Faaaliga 21:3, 4) O lena faamoemoe “e le mā ai,” e tatau ona leoleo maluina ai o tatou mafaufauga. (Roma 5:4, 5; 1 Tesalonia 5:8) E tatau ona moni ia i tatou—ia matuā moni, ina ia mafai ai e mata o lo tatou faatuatua ona tatou faaataina i tatou lava i totonu o le lalolagi fou—o le a lē toe tauivi ai ma ni maʻi ma le loto mafatia, ae o le a maleifua aʻe i aso taitasi i se soifua maloloina lelei ma se mafaufau manino; e lē toe popole i omiga matuia tau i le tamaoaiga, ae o le ola saogalemu; e lē toe auē ona o ni ē pele ua maliliu, ae o le a tofo i le fiafiaga o le vaai atu ua toe tutū mai i latou. (Eperu 11:1) Pe ana leai lena faamoemoe, semanu tatou te matuā fememeai lava i tofotofoga o loo iai nei, ma oo ai ina tatou faavaivai. Ae ona o lo tatou faamoemoe, maeu la se faamautinoaga ofoofogia ua tatou maua ina ia tauivi ai pea, ia tumau ai pea seia oo i le iuga!

17. (a) O ā tofotofoga na tumau ai Iesu? (e) O mafatiaga matuitui na tumau ai Iesu e ono faamautinoa mai i ā mea moni? (Tagai i faamatalaga i le pito i lalo.)

¹⁷ Ua fautuaina i tatou e le Tusi Paia ina ia ‘matuā vaavaai atu’ ia Iesu ma ia ‘mafaufau loloto ia te ia.’ O ā tofotofoga na ia tumau ai? O nisi o tofotofoga, na faapogaia ona o le agasala ma le lē lelei atoatoa o isi. Sa tumau Iesu e lē gata i “le faatuʻiese faapena ia te ia o e agasala,” ae o faafitauli foi o ona soʻo, e pei o lo latou fefinauai pea po o ai lē e silisili. E lē gata i lea, na ia fesagai foi ma se tofotofoga lē mafaatusalia o le faatuatua. Na “onosai [o ia] i le satauro.” (Eperu 12:1-3; Luka 9:46; 22:24) E faigata, e oo lava i le tau mānatu i puapuaga faalemafaufau ma lona tino foi sa aofia ai i tiga o le faasatauroina ma le faalumaina i le faasalaina i se tuuaiga e faapea o ia o sē na upuleaga.a

18. E tusa ai ma upu a le aposetolo o Paulo, o ā mea e lua na faatumauina ai Iesu?

¹⁸ O le ā na mafai ai e Iesu ona tumau seia oo i le iuga? Ua taʻu mai e le aposetolo o Paulo mea e lua na faatumauina ai Iesu: ‘o olega ma faatoga,’ ma le “olioli sa tuu i ona luma.” Sa lē mā foi Iesu, le Alo lelei atoatoa o le Atua, e talosaga atu mo se fesoasoani. Na tatalo atu o ia “ma le tagi tele ma loimata.” (Eperu 5:7; 12:2) Ae maise lava i le taimi ina ua latalata i lona tofotofoga matuia, na ia silafia ai le tatau ona ia tatalo atu pea ma le naunautai, mo le malosi. (Luka 22:39-44) I le tali mai i olega a Iesu, sa leʻi taofia ai e Ieova le tofotofoga, ae na ia foai ia Iesu le malosi e tumau ai. Na tumau foi Iesu talu ai sa taulai atu ona manatu i lona taui pe a mavae le faasatauroina—o le olioli lea o le a ia maua ona o lona faapaiaina o le suafa o Ieova ma le togiolaina o tagata mai le oti.—Mataio 6:9; 20:28.

19, 20. Ua faapefea i le faaaoaoga a Iesu ona fesoasoani ia i tatou ina ia maua ai se vaaiga mautinoa i le mea ua aofia i le tumau?

¹⁹ O le faaaoaoga a Iesu ua tatou aʻoaʻoina mai ai le tele o mea e fesoasoani ia i tatou ina ia maua se vaaiga moni o mea e aofia ai i le tumau. E lē faigofie le tulaga o le tumau. Afai tatou te iloa e iai se tofotofoga e faigata ona tatou tumau ai, e faamafanafanaloto pe afai tatou te iloa, o le tulaga moni foi lena na oo i ai Iesu. Ina ia tumau seia oo i le iuga, e tatau ona tatou tatalo atu pea mo le malosi. Pe a tofotofoina, e iai nisi taimi atonu tatou te manatu ai ua lē aogā ona tatou tatalo. Peitai ua valaaulia i tatou e Ieova ina ia sasaa atu o tatou loto ia te ia ‘auā e manatu mamafa mai o ia ia i tatou.’ (1 Peteru 5:7) Ma, ona o mea na folafolaina mai e Ieova i lana Afioga, ua ao ai ia te ia ona foaiina mai pea le ‘mana e sili atu i lo mea e masani ai’ ia i latou o ē valaau atu ia te ia i le faatuatua.—2 Korinito 4:7-9.

²⁰ O nisi taimi e tatau ai ona tatou tumau faatasi ma loimata. O le tiga o le satauro ia Iesu sa lē o se mafuaaga moni lea e olioli ai. Ae na ala ona olioli, ona o le taui sa i ona luma. I lo tatou tulaga, e lē moni le faapea o le a tatou fiafia pea ma olioli pe a fetaiai ma tofotofoga. (Faatusatusa i le Eperu 12:11.) Peitai, o le vaavaai atu i le taui, e ono mafai ai ona tatou “manatu, o le mea e fiafia tele ai” e tusa lava pe tatou te fetaiai ma tulaga e sili ona tofotofoina ai. (Iakopo 1:2-4; Galuega 5:41) O le mea tāua, o lo tatou tutumau pea—e tusa lava pe oo ai ina tatou fetagisi. Auā sa leʻi fetalai mai Iesu, ‘O lē e itiiti ona loimata e toulu o le a faasaoina,’ ae na ia fetalai e faapea, “O lē tumau seia oo i le gataaga, e faaolaina lea.”—Mataio 24:13.

21. (a) I le 2 Peteru 1:5, 6, o le ā le mea ua uunaia i tatou ina ia faaopoopo atu i lo tatou tumau? (e) O ā fesili o le a talanoaina i le mataupu o sosoo mai?

²¹ E matuā tāua tele la le tumau mo le faaolataga. Peitai, i le 2 Peteru 1:5, 6, ua uunaia ai i tatou ina ia faaopoopo atu i lo tatou tumau le tuutoina i le Atua. O le ā le tuutoina i le Atua? E faapefea ona fesootai atu i le tumau, ma e mafai faapefea ona e mauaina? O le a talanoaina nei fesili i le mataupu o sosoo mai.

[Faaopoopoga i lalo]

Ia Faaopoopo i Lou Tumau le Tuutoina i le Atua

“Ia faaopoopoina i lo outou faatuatua . . . le tumau, ia faaopoopoina foi i lo outou tumau le tuutoina i le Atua.”—2 PETERU 1:5, 6, NW.

1, 2. (a) I le amata mai i le 1930, o ā mea na tutupu i Molimau a Ieova i atunuu sa pulea e Nazi, ma aisea? (e) Na faapefea ona faafetaiaia e tagata o Ieova nei faiga lē alofa?

O SE vaitaimi o le pogisa i talafaasolopito o le 20 senituri. I le amata mai i le 1930, na pueina ai faapagota ma faafalepuipuiina ma le lē tonu le faitauafe o Molimau a Ieova o ē sa nonofo i atunuu na pulea e Nazi. Aisea? Talu ai sa latou maumauai e tutumau i le solitu ma mumusu e faalo atu ia Hitila. O ā faiga na fai ia i latou? “E leai lava se isi vaega o pagota . . . sa faia i ai ni sauaga lē alofa a fitafita o le SS [fitafita a Hitila], e pei o sauaga na latou faia i Tagata Aʻoga o le Tusi Paia [o Molimau a Ieova]. O ni sauaga lē alofa na faifai pea e ala i le faataugaina o o latou tino ma mafaufau, o faiga faataugā e lē mafai ona faamatalaina e so o se gagana i le lalolagi.”—Karl Wittig, o se tagata sa iai muamua i se tulaga maualuga i le malo o Siamani.

² Na faapefea ona faafetaiaia e Molimau nei faiga? I le tusi a Dr. Christine E. King, o le Nazi State and the New Religions: Five Case Studies in Non-Conformity, na ia taʻua ai e faapea: “E na o Molimau lava [e ese mai i isi vaega faalelotu] na lē taulau ai taumafaiga a le malo.” Ioe, sa tutumau mausali Molimau a Ieova o se vaega, e ui lava o le uiga o lenei mea i le faitau selau o i latou o le tumau lea seia oo i le oti.

3. O le ā ua mafai ai e Molimau a Ieova ona tumau i tofotofoga matuitui?

³ O le ā na mafai ai e Molimau a Ieova ona tumau i na tofotofoga e lē gata i Nazi i Siamani ae i le lalolagi atoa foi? Ua fesoasoani lo latou Tamā faalelagi ia i latou ina ia tumau, talu ai lo latou tuutoina i le Atua. Ua faamatala mai e le aposetolo o Peteru e faapea: “Ua silafia e le Alii [“Ieova,” NW] se mea e laveai mai ai i e amio Atua ai le faaosoosoga.” (2 Peteru 2:9) I se vaega muamua o lana tusi lava lea, na fautuaina ai e Peteru Kerisiano e faapea: “Ia faaopoopoina . . . i lo outou faatuatua . . . le onosai [“tumau,” NW] . . . o le amio Atua [“tuutoina i le Atua”] foi i le onosai [“tumau”].” (2 Peteru 1:5, 6) E felatai tele la le tumau ma le tuutoina i le Atua. O le mea moni, ina ia tumau seia oo i le iuga, e tatau ai ona tatou ‘sailia le tuutoina i le Atua’ ma faaalia atu. (1 Timoteo 6:11) Ae o le ā tonu lava le tuutoina i le Atua?

Le Uiga o le Tuutoina i le Atua

4, 5. O le ā le tuutoina i le Atua?

⁴ O le nauna Eleni mo le “tuutoina i le Atua” (eu·seʹbei·a) e ono faaliliuina moni faapea o le “migao tatau.”a (2 Peteru 1:6, Kingdom Interlinear) Ua faaalia ai se lagona mafana mai le loto mo le Atua. E tusa ai ma le faamatalaga a W. E. Vine, o le suinauna eu·se·besʹ lea ua faauigaina moni i le “faaaloalo tatau,” e matauina ai “le malosi, e mafua mai i le migao paia i le Atua, ua faaalia i galuega tuutoina atu.”—2 Peteru 2:9, Int.

⁵ O lea la, o le faaupuga “tuutoina i le Atua” ua faasino atu lea i le faaaloalo po o le tuutoina ia Ieova, lea e uunaia ai i tatou ina ia faia le mea e finagalo malie i ai o ia. Ua faia lenei mea, e tusa lava pe fesagai ma tofotofoga faigata, talu ai ua uunaia i tatou e o tatou loto ina ia alolofa i le Atua. O se lagona totino vavalalata ma le faamaoni ia Ieova, lea e faaalia atu i le auala o loo tatou ola ai. Ua uunaia Kerisiano moni e tatalo ina ia latou mauaina ‘se olaga toafimalie ma le filemu, faatasi ma le tuutoina atoa i le Atua.’ (1 Timoteo 2:1, 2) E tusa ai ma faamatalaga a tusitala o lomifefiloi o J. P. Louw ma E. A. Nida e faapea, “i le tele o gagana, o le [eu·seʹbei·a] i le 1 Timo 2.2 atonu ua talafeagai ona faaliliuina faapea ‘ia ola e tusa ai ma le auala e finagalo le Atua tatou te ola ai,’ po o ‘le ola i le auala ua fetalai mai le Atua e ao ona tatou ola ai.’”

6. O le ā le sootaga i le va o le tumau ma le tuutoina i le Atua?

⁶ Ua mafai nei la ona sili atu lo tatou talisapaia o le sootaga i le va o le tumau ma le tuutoina i le Atua. Talu ai lo tatou ola i le auala e finagalo le Atua tatou te ola ai—i le tuutoina i le Atua—ua itagia ai i tatou e le lalolagi, lea ua na aumaia tofotofoga e lē mataofia i le faatuatua. (2 Timoteo 3:12) Ae e lē mafai ona uunaia i tatou e tumau i na tofotofoga, pe ana fai e lē vavalalata lo tatou pipii mau atu i lo tatou Tama faalelagi. E lē gata i lea, e tali mai Ieova i lena tuutoina mai le loto. Seʻi vaai faalemafaufau i ona faalogona a o tagatagai ifo mai le lagi ma matauina i latou o ē, e ui lava i teteega uma, ae o loo tauivi pea e faafiafiaina o ia talu ai lo latou tuutoina ia te ia. E letioa la ona ia fuafuaina ina ia “laveai mai ai i e amio Atua ai le faaosoosoga”!

7. Aisea e tatau ai ona atiina aʻe le tuutoina i le Atua?

⁷ Peitai ane, tatou te leʻi fananau mai ma se tuutoina i le Atua, e lē otometi foi ona tatou maua lena uiga mai o tatou mātua o ē o loo auauna i le Atua. (Kenese 8:21) Na i lo o lea, e tatau ona atiina aʻe. (1 Timoteo 4:7, 10) E tatau ona tatou galulue ina ia faaopoopoina le tuutoina i le Atua i lo tatou tumau, ma lo tatou faatuatua. Ua faapea mai Peteru, o lenei mea, e manaomia ai le “matuā faamalosi.” (2 Peteru 1:5) E mafai la faapefea ona tatou maua le tuutoina i le Atua?

Tatou te Maua Faapefea le Tuutoina i le Atua?

8. E tusa ai ma upu a le aposetolo o Peteru, o le ā le ki i le mauaina o le tuutoina i le Atua?

⁸ Na faamatala e le aposetolo o Peteru le ki i le mauaina o le tuutoina i le Atua. Na ia faapea mai: “Ia faateleina ia te outou le alofa tunoa ma le manuia i lo outou iloa lelei le Atua, atoa ma lo tatou Alii o Iesu. Faapei ona foaiina mai ia te i tatou ai lona mana Atua o mea uma, e oo ai i le ola ma le amio Atua, i lo tatou iloa lelei o le na valaau mai ia i tatou i lona lelei e silisili lava.” (2 Peteru 1:2, 3) Ina ia faaopoopo la le tuutoina i le Atua i lo tatou faatuatua, ma le tumau, e tatau ai ona tatou tutupu aʻe i le poto, o lona uiga, ia tumu, po o le ia atoatoa i le poto e uiga ia Ieova le Atua ma Iesu Keriso.

9. E mafai faapefea ona faataitai le faapea, o le mauaina o le poto saʻo e uiga i le Atua ma Keriso e aofia ai nisi mea e sili atu i le na o le iloa po o ai i laua?

⁹ O le ā le uiga o le iai o le poto saʻo e uiga i le Atua ma Keriso? E manino mai, e aofia ai nisi mea e sili atu i le na ona iloa po o ai i laua. Seʻi faataitai: Atonu e te iloa lē o loo lua tuaoi, atonu foi e masani ona e taʻuina atu lona igoa pe a lua fetaui. Ae po o le a e aveina ea i ai se vaega tupe tele pe a talosaga mai? E leai, seʻi vaganā ua e iloa lelei po o le ā le ituaiga o tagata e iai o ia. (Faatusatusa i le Faataoto 11:15.) I se uiga tutusa, o le iloaina lelei po o le iloaina atoatoa o Ieova ma Iesu, e sili atu lona uiga na i lo le na ona talitonu o loo soifua i laua, ma iloa o la suafa. Ina ia nofo sauni e tumau i tofotofoga ona o i laua, e tusa lava pe oo i le oti, e tatau ai ona tatou matuā iloa lelei i laua. (Ioane 17:3) O le ā e aofia ai i lenei mea?

10. O ā mea e lua e aofia ai i le mauaina o le poto saʻo e uiga ia Ieova ma Iesu, ma aisea?

¹⁰ O le mauaina o le poto saʻo, po o le poto atoatoa e uiga ia Ieova ma Iesu, e aofia ai mea e lua: (1) ia iloa i laua o ni peresona—o la uiga, o la faalogona, ma o la auala—ma lona (2) ia faataitai i le la faaaoaoga. O le tuutoina i le Atua e aofia ai se mafana totino atu ia Ieova, e sau mai le loto, ma e faamaonia lea i le ala o loo tatou ola ai. O lea la, ina ia mauaina, e tatau ona tatou iloa patino Ieova, ma matuā faamasani lelei i lona finagalo ma ona ala i le tele tatou te mafaia ai. O le mea moni, ina ia iloa Ieova, o lē na foafoaina i tatou i lona faatusa, e tatau ona tatou faaaogāina lea poto ma ia tauivi ina ia pei o ia. (Kenese 1:26-28; Kolose 3:10) Ma talu ai sa matuā faataitai atu Iesu ia Ieova i mea na ia fetalai ai ma mea na ia faia, ua avea ai la le iloa lelei o Iesu o se fesoasoani aogā i le atiina aʻe o le tuutoina i le Atua.—Eperu 1:3.

11. (a) E mafai faapefea ona tatou maua le poto saʻo e uiga i le Atua ma Keriso? (e) Aisea e tāua ai le manatunatu loloto i mea sa tatou faitauina?

¹¹ E mafai la faapefea ona tatou maua lea poto saʻo e uiga i le Atua ma Keriso? E ala i le suesueina maelega o le Tusi Paia ma lomiga e faavae mai ai.b Peitai, afai e maua lo tatou tuutoina i le Atua ona o la tatou suesuega totino i le Tusi Paia, ua matuā tāua la ona tatou faaalu se taimi e manatunatu loloto ai, o lona uiga, o le toe mafaufau lea i mea na tatou faitau i ai. (Faatusatusa i le Iosua 1:8.) Aisea ua tāua ai lenei mea? Ia manatua, o le tuutoina i le Atua o se faalogona mafana e sau mai le loto mo le Atua. I le Tusi Paia, e tele taimi o loo faaaogā faatasi ai le manatunatu loloto ma le fatu faafaatusa—le uiga i totonu o le tagata. (Salamo 19:14; 49:3; Faataoto 15:28) Pe a tatou toe mafaufau ma le loto talisapaia i mea sa tatou faitauina, e mafai ona goto ifo ai i totonu o le tagata, ona faagaee aʻe ai lea o o tatou faalogona, e pāʻia ai o tatou lagona ootia, ma taaina ai o tatou mafaufauga. Ua na o lena le auala e mafai ai e le suesuega ona faamalosia lo tatou pipii mau atu ia Ieova, ma uunaia ai i tatou ina ia ola i se auala e faafiafiaina ai le Atua, e tusa lava pe fetaiai ma tulaga e luia ai po o ni tofotofoga faigata.

Faatino le Tuutoina i le Atua i le Aiga

12. (a) E tusa ai ma upu a Paulo, e mafai faapefea e se Kerisiano ona faatinoina le tuutoina i le Atua i le aiga? (e) Aisea e tausia ai e Kerisiano moni mātua ua matutua?

¹² E ao ona muai faatinoina le tuutoina i le Atua i le aiga. Ua faapea mai le aposetolo o Paulo: “Afai foi o i ai i se fafine ua oti lana tane ni ana tama po o fanau a ana tama, ia aʻoaʻoina i latou ia muamua ona agalelei i lo latou lava aiga, ma taui atu i o latou mātua; auā o le mea lelei lea ma le mālie i luma o le Atua.” (1 Timoteo 5:4) E pei ona taʻua e Paulo, o le tausia o mātua ua matutua, o se faailoaga lea o le tuutoina i le Atua. E saunia e Kerisiano moni lena tausiga, e lē tau ina faia ona o se tiute ae ona o lo latou alolofa i o latou mātua. E ui i lea, o le mafuaaga e sili atu, ona ua latou iloa le faatauaina e Ieova o le tausia e se tasi o lona aiga. Ua latou iloa lelei, o lo latou tuulafoaia o o latou mātua i taimi o manaomia ai le fesoasoani, ua tutusa pau lena ma le ‘faafitia o le faatuatua faa-Kerisiano.’—1 Timoteo 5:8.

13. Aisea ua avea ai o se lui moni, le faatinoina o le tuutoina i le Atua i le aiga, ae o ā iuga faamalieloto e maua ona o le tausia e se tasi o ona mātua?

¹³ Ua ioeina, e lē faigofie pea ona faatino le tuutoina i le Atua i le aiga. Atonu e nonofo eseese tagata o le aiga i ni nofoaga vavamamao. Atonu o le a amata e fanau ua matutua ni o latou lava aiga ma atonu e tauivi ai ma tulaga o le tamaoaiga. O le tulaga po o le tele o loo manaomia ai e se matua le tausiga, e mafai ona alu ai le malosi faaletino, le mafaufau, ma faalogona o ē o loo saunia le tausiga. Peitai ane, e mafai ona maua le faamalieina moni i le iloaina e faapea, o le tausia o mātua o se tasi e lē gata ina “taui atu” ai, ae e faafiafiaina ai foi Lē “ua faaigoaina ai le aiga uma o i le lagi atoa ma le lalolagi.”—Efeso 3:14, 15.

14, 15. Taʻu mai se faaaoaoga o le tausiga faaleatua sa faia e fanau i se matua.

¹⁴ Seʻi manatu i se faaaoaoga sili ona uigā. Sa fesagai Ellis ma ona uso ma tuafāfine e toalima ma se lui tele i le tausia o lo latou tamā i le aiga. Ua faamatala mai e Ellis e faapea: “I le 1986, na taia ai loʻu tamā i le maʻi o le pe o le tino, lea na matuā pe uma ai lona tino.” Na feauauai uma le fanau e toaono i le tausia o manaoga o lo latou tamā, mai lava i le faataeleina o ia, e oo i le faamautinoa o fai ma feliuliuai i luga o le moega, ina ia lē tiga ai lona tino i le taotasi pe a taoto. “Matou te faitau atu ni tusi ia te ia, talatalanoa atu i ai, ma tātā atu i ai ni musika mo ia e faalogologo ai. Matou te lē mautinoa po o ia malamalama i mea o loo faia ia te ia, peitai matou te tausi i ai e pei lava o loo ia malamalama atoatoa i mea o loo faia.”

¹⁵ Aisea na tausia ai faapea e le fanau lo latou tamā? Ua faamatala atili mai e Ellis: “Ina ua maliu lo matou tinā i le 1964, sa amo pitotasi ai lava e lo matou tamā le tausiga o i matou. O le taimi lena e tusa o le 5 e oo i le 14 lo matou matutua. Sa nofo sauni o ia i taimi uma e fesoasoani mai; ma o lenei foi la ua matou nofo sauni e fesoasoani atu ia te ia.” Ua manino mai, e lē faigofie le saunia o lena tausiga, ma e iai foi ni taimi e loto vaivai ai le fanau. Ua faapea mai Ellis: “Peitai matou te iloa, o le tulaga o lo matou tamā ua na o se faafitauli mo sina vaitaimi puupuu. Matou te tepa taulai atu i le taimi o le a toe faatuina mai ai lo matou tamā i le soifua maloloina lelei ma mafai ai foi ona matou toe faatasi ma lo matou tinā.” (Isaia 33:24; Ioane 5:28, 29) E mautinoa, o lena tausiga tuutoina i se matua e tatau ona faamafanafana ai le finagalo o Lē na poloai mai i le fanau ina ia āva i o latou mātua!c—Efeso 6:1, 2.

Le Tuutoina i le Atua ma le Faiva

16. O le ā e ao ona avea ma mafuaaga autū mo mea tatou te faia i le faiva?

¹⁶ Pe a tatou taliaina le valaaulia a Iesu ina ia ‘mulimuli atu pea ia te ia,’ ona tatou mulimuli atu ai lea i le poloaiga mai le Atua ina ia talaʻia le tala lelei o le Malo ma faia soʻo. (Mataio 16:24; 24:14; 28:19, 20) E manino la, o le faia o se sao i le faiva o se matafaioi faa-Kerisiano lea i nei “aso e gata ai.” (2 Timoteo 3:1) Peitai ane, o lo tatou faanaunauga ina ia talaʻi ma aʻoaʻo atu, e tatau ona sili atu i le na ona manatu i ai o se tiute po o se matafaioi. E tatau ona avea le alofa ia Ieova ma mafuaaga autū tatou te faia ai ni mea, ma le tele foi o lo tatou sao i le faiva. Na fetalai Iesu: “O le tele o mea i le loto e tautala mai ai le gutu.” (Mataio 12:34) Ioe, pe a faatumulia o tatou loto i le alofa mo Ieova, tatou te lagona ai le uunaia o i tatou ina ia molimau atu i isi e uiga ia te ia. Afai o lo tatou faanaunauga e mafua mai ona o lo tatou alolofa i le Atua, ona avea ai lea o la tatou faiva ma faailoaga uigā o lo tatou tuutoina i le Atua.

17. E mafai faapefea ona tatou atiina aʻe le faanaunauga saʻo mo le faiva?

¹⁷ E mafai faapefea ona tatou atiina aʻe se faanaunauga saʻo mo le faiva? Ia toe manatunatu ma le agaga talisapaia i mafuaaga nei e tolu ua tuuina mai e Ieova ona o lo tatou alolofa ia te ia. (1) Tatou te alolofa ia Ieova ona o mea ua ia faia mo i tatou. E leai lava se isi alofa na te ono faaalia e sili atu i lo le alofa lea na ia faaalia e ala i le saunia o le togiola. (Mataio 20:28; Ioane 15:13) (2) Tatou te alolofa ia Ieova ona o mea o loo ia faia nei mo i tatou. Ua tatou maua le saolotoga e talanoa atu ai ia Ieova, o lē e tali mai i a tatou tatalo. (Salamo 65:2; Eperu 4:14-16) A o tatou faamuamuaina manaoga o le Malo, ua tatou maua pea mea e manaomia moni i le olaga. (Mataio 6:25-33) Ua tatou maua le tele o taumafa faaleagaga e fesoasoani ia i tatou ina ia foia ai faafitauli o loo tatou fesagai. (Mataio 24:45) Ma ua faamanuiaina i tatou i le avea ma vaega o se auuso faa-Kerisiano i le lalolagi aoao, lea ua faaesea moni ai lava i tatou mai le isi vaega uma o le lalolagi. (1 Peteru 2:17) (3) Tatou te alolofa foi ia Ieova ona o mea o le a ia faia mo i tatou. Ona o lona alofa, ua tatou ‘uumau ai le ola moni’—o le ola e faavavau i le lumanai. (1 Timoteo 6:12, 19) Pe a tatou manatunatu i le alofa o Ieova mo i tatou, e mautinoa o le a uunaia ai i tatou e o tatou loto ina ia faia se sao atoatoa i le taʻuina atu i isi e uiga ia te ia ma ana fuafuaga tautele! O le a lē manaomia ona taʻuina mai fua e isi ia i tatou le mea e ao ona faia ma le tele o ni mea e ao ona tatou faia i le faiva. O le a uunaia i tatou e o tatou loto ina ia faia le mea tatou te mafaia.

18, 19. O le ā le toatuga na foia e se tasi tuafafine ina ia mafai ai ona auai i le faiva?

¹⁸ E tusa lava pe fesagai ma tulaga e luia ai, ae o se loto ua uunaia e le tuutoina i le Atua o le a faamalosia ai i tatou e tautala atu. (Faatusatusa i le Ieremia 20:9.) Ua faamaonia lena i le mea na oo ia Stella, o se fafine Kerisiano e ese le matamuli. Ina ua faatoʻā amata ona ia suesueina le Tusi Paia, sa ia manatu e faapea, ‘E lē taitai mafai ona ou alu atu i lea fale ma lea fale!’ Ua ia faapea mai: “Sa masani lava ona ou lē tautala. E lē taitai mafai ona ou faalatalata atu i isi ina ia amata ai se talanoaga.” A o faaauau lana suesuega, na tuputupu aʻe lona alofa mo Ieova, ma atiina aʻe ai sona faanaunauga malosi e fia tautala atu i isi e uiga ia te ia. “Ou te manatua loʻu faapea atu i loʻu faiaoga o le Tusi Paia, ‘Ua ou manao lava e fia tautala atu, ae e matuā lē mafai lava, ma o le itu lena o loo faaletonu ai loʻu mafaufau.’ E lē mafai ona galo ia te aʻu lana tala na fai mai: ‘Stella, e tatau ona e loto faafetai ona o lena e te manao e tautala.’”

¹⁹ E leʻi leva lava ae amata ona molimau atu Stella i lona tuaoi. Ona ia laasia ai lea o le laasaga e lē mafaagaloina i lona olaga—sa ia auai mo le uluai taimi i le faiva i lea fale ma lea fale. (Galuega 20:20, 21) Fai mai a ia e faapea: “Sa tusitusi uma i lalo laʻu taulimaga. Peitai sa oʻu fefe lava, o lea, e ui lava sa fofola lelei i oʻu luma, ae sa ou tete pea ma lē mafai ai ona ou tilotilo ifo i aʻu faamaumauga!” I le taimi nei, ua silia i le 35 tausaga ua mavae, o loo iai pea le uiga masani o Stella o le matamuli. Peitai, o lona fiafiaga le faiva i le fanua ma o loo faaauau pea ona ia auai ma le uigā i lea galuega.

20. O le ā le faaaoaoga e faaalia ai e oo lava i sauaga po o le faafalepuipuiina, e lē mafai ona taofia ai le tautatala atu o Molimau tuutoina a Ieova?

²⁰ E oo lava i sauaga po o le faafalepuipuiina, e lē mafai ona taofia ai le tautatala atu o Molimau tuutoina a Ieova. Seʻi manatunatu i le faaaoaoga a Ernst ma Hildegard Seliger o Siamani. E silia i le 40 o la tausaga tuufaatasi, na tuuina ai i nofoaga o faasalaga a Nazi ma falepuipui faa-Komenisi, ona o lo la faatuatua. Ae oo lava i lo la iai i le falepuipui, sa faaauau pea ona la molimau atu i isi pagota. Sa toe manatua e Hildegard e faapea: “Sa faavasega aʻu e isi leoleo o le falepuipui e faapea o se tagata e sili ona matautia, talu ai e pei ona taʻua e se tasi leoleo tamaitai, sa ou tautala pea i le Tusi Paia i le aso atoa. Ona loka ai lea o aʻu i se sela i le fogafale pito i lalo.” Ina ua faasaolotoina i laua, ona tuutoina ai lea e le uso ma le tuafafine o Seliger lo la taimi atoa i le faiva faa-Kerisiano. Na auauna ma le faamaoni uma i laua seia oo lava ina maliliu, na maliu le uso o Seliger i le 1985 a o lana avā i le 1992.

21. O le ā e tatau ona tatou faia ina ia faaopoopoina ai le tuutoina i le Atua i lo tatou tumau?

²¹ O le maelega i le suesueina o le Afioga a le Atua ma le faaalu o se taimi e manatunatu loloto ai ma le talisapaia o mea ua tatou aʻoaʻoina, o le a tuputupu aʻe ai lo tatou poto saʻo e uiga ia Ieova le Atua ma Iesu Keriso. O le iuga o lenei mea, o le a tatou mauaina ai le tele o lena uiga tautele—o le tuutoina i le Atua. Pe a aunoa ma le tuutoina i le Atua, o le a lē mafai ona tumau i le tele o tofotofoga, na o loo tatou fetaiai ona o le avea o i tatou o ni Kerisiano. O lea la, seʻi o tatou utagia le fautuaga a le aposetolo o Peteru, i le faaauau pea ona ‘faaopoopo atu o le tumau i lo tatou faatuatua, ma faaopoopo atu le tuutoina i le Atua, i lo tatou tumau.’—2 Peteru 1:5, 6.