Faatumauina i Taimi o Sauaga Matautia

E PEI ONA FAAMATALAINA E ÉVA JOSEFSSON

Na potopoto se vaega toaitiiti o i matou i le itumalo o Újpest i Budapest i Hagakeri, mo se feiloaiga puupuu a o matou lei ō atu i le faiva faa-Kerisiano. O le tausaga lena e 1939, a o toeitiiti lava amata le Taua Lona Lua a le Lalolagi, ma sa faasaina foi le galuega talaʻi a Molimau a Ieova i Hagakeri. O i latou na auai i le aʻoaʻoina atu o le Tusi Paia i le lautele i na aso sa masani ona tapuʻeina faapagota.

TALU ai o le taimi muamua lea faatoʻā ou auai ai i lea galuega, na tatau ai ona iloa mai sina popole ma le fefe ia te au. Na faliu mai ia te au se uso Kerisiano matua ma fai mai: “Éva, e lē tatau lava ona e fefe. O le auauna ia Ieova o le faaeaga pito silisili lea e mafai e se tagata ona maua.” O na upu magafagafa ma le faalaeiau na fesoasoani i le faatumauina o aʻu i le tele o sauaga matautia.

Se Tupuaga Siū

O aʻu o le tamaitiiti matua lava i se aiga Siū e toalima tamaiti. Sa lei faamalieina Tinā i le tapuaiga faa-Siū, ma na ia amata loa ona iloiloina isi lotu. O le auala lea na ia feiloai ai ia Erzsébet Slézinger, o se isi fafine Siū na saili foi mo le upu moni o le Tusi Paia. Na faafesootaia e Erzsébet ia Tinā i Molimau a Ieova, ma o le iuga, na ou matuā fiafia tele ai i aʻoaʻoga o le Tusi Paia. E lei leva ae amata loa ona ou tufaina atu i isi mea ia na ou aʻoaʻoina.

Ina ua 18 oʻu tausaga i le taumafanafana o le 1941, na faailogaina loa loʻu tuuina atu ia Ieova le Atua e ala i le papatisoina i le vaitafe o le Danube. Na papatisoina ai foi Tinā i le taimi lena, ae sa lei auai Tamā i lo ma faatuatuaga fou faa-Kerisiano ua iai. E lei umi lava ona uma loʻu papatisoga, ae fai loa aʻu fuafuaga ou te paeonia, o le auai lea i le faiva faataimi atoa. Sa manaomia ona iai saʻu uila vilivae, ma na amata ai loa ona ou faigaluega i le potu suesue i se fale faiie tele.

Amataga o Sauaga

Na iu ina pulea e le ʻau Nasi ia Hagakeri, ma i lalo ai o le puleaga a Siamani le falefaigaluega tele lea na ou galue ai. I se tasi aso, na valaauina ai tagata faigaluega uma lava ina ia oo atu i luma o ē e vaaia galuega e fai se tautoga o le tuu atu o le faamaoni i le ʻau Nasi. Na taʻu mai ia i matou o le lē taulau ona faia faapea e ono iai ni ona āuga matuia. A o faia la le sauniga lea na manaomia ai ona matou ʻalaga atu viia Hitilā, sa ou tu faaaloalo lava ae lei faatinoina le gaoioiga sa manaomia. Sa feauina aʻu i le ofisa i lena lava aso, aumai loʻu totogi, ma tuli loa aʻu. Ona na tau leai ni galuega, sa ou popole ai po o le ā o le a tupu nei i aʻu fuafuaga e paeonia. E ui i lea, o le aso na sosoo ai, na maua ai saʻu galuega fou e maualuga atu le totogi.

O lea la ua tulaga moni mai loʻu faanaunauga ia paeonia. Na tele paga paeonia na matou galulue, ma o laʻu paga mulimuli lava o Juliska Asztalos. Sa ma faaaogaina na o le ma Tusi Paia lava i le faiva, ae leai ni lomiga e ofoina. Ina ua ma maua tagata fiafia, sa ma faia ai toe asiga ma avatu ia i latou lomiga.

Na faalausosoo ona suia le oganuu na ma galulue ai ma Juliska. Na māfua lenei mea ona o se patele na iloaina o lea sa ma asiasi atu i ‘ana mamoe,’ ona ia faasilasila lea i le aulotu e faapea a asiasi atu Molimau a Ieova ia i latou, e tatau loa ona latou lipotiina atu ia te ia po o leoleo. Ina ua taʻu mai ia i maʻua e tagata e faaleuo o latou uiga lena faasilasilaga, ona ma see atu lea i le isi oganuu.

I se tasi aso na ma asiasi atu ai ma Juliska i se tama talavou sa faaalia le fiafia. Na matou faia loa se fuafuaga mo se toe asiga ina ia avatu ai ia te ia se mea e faitau. Ae ina ua ma toe foi atu, sa iai leoleo iina, ma sa puʻeina faapagota ai i maʻua ma avatu i le nofoaga o leoleo i le nuu o Dunavecse. Na faaaogaina le tama o se mailei e puʻea ai i maʻua. Ina ua ma taunuu atu i le nofoaga o leoleo, na ma vaaia ai se patele iina ma ma iloa ai sa aofia ai foi o ia i le tonu lea na fai.

Le Sauaga Sili Ona Matautia na Oo ia te Au

Iina i le nofoaga o leoleo, sa tafi uma ese ai oʻu laulu, ma sa faatuina lē lavalavā ai aʻu i luma o le pe tusa o le sefululua o leoleo. Na latou fesiligia aʻu, i le fia iloa po o ai lo matou taʻitaʻi sa iai i Hagakeri. Na ou faamalamalama atu e leai so matou taʻitaʻi na o Iesu Keriso. Ona latou sasaina faamoʻamoʻa lea o aʻu i a latou pate, ae ou te lei faalataina lava oʻu uso Kerisiano.

Mulimuli ane, ona latou nonoaina faatasi lea o oʻu vae ma tuu oʻu lima i luga o loʻu ulu ma saisai faatasi foi. Ona auauai mai lea, ma latou faaleagaina faaleituaiga aʻu, seʻi vaganā ai le isi leoleo e toatasi. Sa matuā nonoa mau aʻu na māfua ai ona iai lava mailoga i oʻu tapulima i le tolu tausaga mulimuli ane ai. Sa matuā faamanuʻaliaina lava aʻu na loka aʻu i le potu mo le lua vaiaso seia tau pepē mai oʻu manuʻaga sili ona leaga.

Se Vaitaimi o le Mapusaga

Mulimuli ane sa aveina atu ai aʻu i se falepuipui e i le aai o Nagykanizsa, lea sa toatele ai Molimau a Ieova. Na sosoo mai ai tausaga e lua e faafiafiaina ai e ui lava i le faafalepuipuiina o i matou. Na faia faalilolilo a matou sauniga uma, ma sa tai pei lava o se faapotopotoga. Na matou maua foi ni avanoa se tele mo le molimau atu lē fuafuaina. O le falepuipui lea na ou feiloai ai ia Olga Slézinger, o le uso moni o Erzsébet Slézinger, le fafine lea na uluai faamatala maia le upu moni o le Tusi Paia i loʻu tinā ma aʻu.

O le tausaga e 1944 na maumauai ai le ʻau Nasi i Hagakeri e soloia le ʻau Siū Hagakeri, e oo lava i lo latou fasiotia faasolosolo o i latou i isi nofoaga na latou iai. I se tasi aso na ō mai ai e avatu i maʻua ma Olga. Na feomai atu i matou i totonu o se nofoaafi e laʻu ai povi, ma ina ua mavae se faigamalaga faigata tele agaʻi i Czechoslovakia, na matou taunuu ai loa i Polani i saute—le nofoaga oti o Auschwitz.

Faasaoina i Auschwitz

Sa ou lagona le saogalemu pe a ma faatasi ma Olga. Sa mafai pea ona iai ona uiga mālie e oo lava i tulaga faigata. Ina ua ma taunuu atu i Auschwitz, na ma oo ai i luma o le tamaloa e lauiloa i mea leaga na te faia o Dr. Mengele, o lana galuega o le tuueseese lea o tagata fou o ē e lē mafai ona galulue mai tagata malolosi. O le vaega e lē aogā mo ni galuega sa auina atu i fale e fasiotia ai i le kasa oona. Ina ua oo mai ia i maʻua, ona fesili lea o Mengele ia Olga, “E fia ou tausaga?”

Ma le toʻa lelei, faatasi ma se ʻemo taufaasee atu o ona mata, na ia tali atu ai, “e 20.” O le mea moni sa faaluaina le numera lena i ona tausaga sa iai. Ae na ʻata Mengele ma tuu atu o ia e alu i le itu taumatau ma na faaolaina ai.

O pagota uma lava i Auschwitz sa faailogaina i faailoga i o latou ofu i le falepuipui—o Siū na iai le Fetu o Tavita, ma Molimau a Ieova sa iai le tafatolu violē. Ina ua latou mananao e suʻi le Fetu o Tavita i o ma ofu, na ma faamalamalama atu o maʻua o Molimau a Ieova ma ma te mananao i le tafatolu violē. Sa lei māfua lea ona faapea sa ma mamā i lo ma tupuaga o ni Siū, ae ona o lea ua ma Molimau a Ieova. Na latou taumafai e faamalosia i maʻua e talia le faailoga Siū e ala i le takikiina ma le tasasaina o i maʻua. Ae na ma maumauai seia oo ina latou talia i maʻua o ni Molimau a Ieova.

Na oo mai le taimi, na teʻi ai ua ma feiloai ma loʻu uso o Elvira, e tolu tausaga e laitiiti ai ia te au. O lo matou aiga atoa lava e toafitu sa aveina atu i Auschwitz. Sa na o Elvira ma aʻu na faamaonia le fetaui mo le galuega. O Tamā, Tinā, ma o ma tei e toatolu na feoti i fale o kasa oona. Sa lē o se Molimau Elvira i lena taimi, ma sa ma lē nonofo faatasi i le nofoaga e tasi. Na faasaoina o ia, faimalaga atu ma nofo i le Iunaite Setete, avea ma Molimau i Pittsburgh, i Pennsylvania, ma mulimuli ane maliu ai iina i le 1973.

Faasaoina Mai Isi Nofoaga o Faasalaga

I le taumālūlū o le 1944 ma le 1945, na filifili ai le ʻau Siamani e faagaogaoina Auschwitz, ona ua lalata mai autau a Rusia. O lea na aveina atu ai i matou i Bergen-Belsen i le vaega i mātū o Siamani. E lei leva lava ona matou taunuu, ae auina atu loa i maʻua ma Olga i le aai o Braunschweig. O i lea na faapea ma te fesoasoani ai i le aveeseina o faatamaiaga na iai ina ua uma ona matuā tapomuina lea nofoaga e ʻau a Amerika ma Peretania. Na ma talanoaina ma Olga le mataupu. Ona sa ma lei mautinoaina pe faaleagaina ai lo ma solitū i le faia o lea galuega, na ma filifili uma ai ia aua neʻi o ma auai.

Na faapogaia e la ma faaiuga se vevesi tele. Na sasaina i maʻua i sasa e fai i paʻumanu ma aveina atu i maʻua ina ia tafanaina. Na tuuina mai ia i maʻua le minute e tasi ina ia o ma toe mafaufau ai i le mataupu, ma sa taʻuina mai ia i maʻua e faapea a lē suia o ma mafaufau, o le a fanaina loa i maʻua. Na ma fai atu ma te lē manaomia se isi taimi ma te mafaufau ai auā ua uma ona fai la ma faaiuga. E ui i lea, ona sa lei iai le pule i fitafita o le nofoaga ma na o ia lea sa iai le pule e aumaia ai se faatonuga o se sala oti, na toe tolopo ai lo ma faasalaga oti.

I le taimi la lea, na faamalosia ai i maʻua ina ia ma tutū ai i le lotoā o le nofoaga mo le aso atoa. Na leoleoina i maʻua e ni fitafita faaauupegaina se toalua e feauauai i itula tailua uma. Sa lei aumaia ni a ma meaʻai, ma sa ma matuā tigaina lava i le mālūlū, ona o le masina lea o Fepuari. Na mavae se vaiaso o lenei faasalaga, ae lei aliali atu lava le pule o fitafita. O lea na tuuina ai i maʻua i tua o se loli, ma na ma teteʻi, ua ma toe oo i Bergen-Belsen.

E oo ane i lena taimi ua matuā leagafaia le tulaga na iai i maʻua ma Olga. Na tele ina leai ni oʻu laulu ma sa maualuga loʻu fiva. O ni nai taumafaiga malolosi lava sa mafai ai ona ou faia se galuega. O se supo kapisi suavaia ma se tamai fasi falaoa i aso taitasi sa lē lava. Ae sa tatau lava ona matou galulue ona o i latou sa lē mafai ona galulue sa fasiotia. Na fesoasoani mai ia te au tuafāfine Siamani na matou galulue faatasi i le umukuka ina ia fai saʻu malologa. Pe a iloa o le a oo mai fitafita leoleo, ona lapataia lea o aʻu e tuafāfine, ina ia ou tu ai i luga i le fatafaigaluega, ma foliga atu o loo oʻu galue malosi lava.

I se tasi aso na lē mafai ai lava e Olga ona maua le malosi e alu ai i le nofoaga e faigaluega ai, ma na matou lē toe vaaia ai o ia mulimuli ane. Na leiloa ai si aʻu uo lototele ma laʻu aumea, o lē na avea ma fesoasoani sili ia te au i na masina faigata i totonu o nofoaga o faasalaga. Talu ai sa avea o ia ma soo faauuina o lo tatou Alii o Iesu Keriso, na ia mauaina ai loa i lena taimi lona taui faalelagi.—Faaaliga 14:13.

Faasaolotoina ma le Olaga Mulimuli Ane

Ina ua iu le taua ia Me 1945 ma oo mai le faasaolotoga, sa ou matuā vaivai lava na lē mafai ai ona ou olioli ona ua oo ina gau le amo a ē na faasauā mai; na lē mafai foi ona ou auai atu i ē na fesoasoani e ave ē na faasaolotoina i atunuu na mafai ona taliaina i latou. Na ou iai mo le tolu masina i le falemai ina ia tau toe faafoisia le malosi. Mulimuli ane sa aveina atu loa aʻu i Suetena, lea na avea ma oʻu nuu fou. Na vave lava ona matou fesootai ma oʻu uso ma tuafāfine Kerisiano ma mulimuli ane auai i le ʻoa sili ona tāua o le faiva i le fanua.

I le 1949, na ou faaipoipo ai ia Lennart Josefsson, o lē na auauna mo le tele o tausaga o se ovasia femalagaai o Molimau a Ieova. Na faafalepuipuiina foi o ia ona o lona tumau i lona faatuatuaga i le taimi o le Taua Lona Lua a le Lalolagi. Na amata ona ma galulue faatasi o ni paeonia ia Setema 1, 1949, ma tofia ai i maʻua e auauna i le taulaga o Borås. I o ma tausaga muamua iina, na ma faia ai e lē aunoa ni suesuega faale-Tusi Paia se sefulu i vaiaso taitasi ma tagata fiafia. Na ia i maʻua le olioli o le vaaia o le faapotopotoga i Borås ua maua ai ni faapotopotoga se tolu i totonu o le iva tausaga, ma i le taimi nei ua lima.

Sa lei mafai ona ou tumau i se taimi umi o se paeonia talu ai i le 1950 na avea ai i maʻua ma mātua i se tama teine, ma i se tama tama, i le lua tausaga mulimuli ane ai. O lea na ia te au ai se faaeaga fiafia o le aʻoaʻoina o la ma fanau i upu moni tāua ia na aʻoaʻoina ai aʻu e le uso pele i Hagakeri a o na o le 16 oʻu tausaga e faapea: “O le auauna ia Ieova o le faaeaga pito silisili lea e mafai e se tagata ona maua.”

Pe a toe tepa i tua i loʻu olaga, ua ou iloa ai ua ou oo i le faataunuuga o le moni o le mea na tusi ai le soo o Iakopo ina ua ia faamanatu maia ia i tatou le onosai o Iopu e faapea: “Ua mutimuti vale tele le Alii [Ieova] ma le alofa naunau.” (Iakopo 5:11) E ui lava ina ou tigaina foi i sauaga matautia, ae ua matuā faamanuiaina aʻu i tamaiti e toalua, o o la taitoalua, ma a la fanau e toaono—o i latou uma o ē tapuai atu ia Ieova. E lē gata i lena, ae ua ou maua le tele, ma tele o fanau faaleagaga ma a latou fanau faaleagaga, o nisi o i latou o loo auauna e avea o ni paeonia ma misionare. I le taimi nei o loʻu faamoemoega sili o loo iai o le fia faafeiloaia lea o ē pele o loo momoe i le oti ma fusi mai i latou pe a latou toe tutū mai o latou tuugamau.—Ioane 5:28, 29.

[Ata i le itulau 31]

I le faiva i Suetena ina ua mavae le Taua Lona Lua a le Lalolagi

[Ata i le itulau 31]

Faatasi ma laʻu tane