O Fafine i le Tusi Paia—O le ā e Tatou te Aʻoaʻoina Mai iā i Latou?

Le tali a le Tusi Paia

O loo faamatalaina i le Tusi Paia le toʻatele o fafine e mafai ona tatou aʻoaʻoina mai ai ni lesona tāua. (Roma 15:4; 2 Timoteo 3:16, 17) O loo faamatalaina puupuu i lenei mataupu nisi o fafine o loo taʻua i le Tusi Paia. O le toʻatele o ni faaaʻoaʻoga lelei e tatou te faaaʻoaʻo i ai, a o nisi e lē o ni faaaʻoaʻoga lelei.—1 Korinito 10:11; Eperu 6:12.

Apikaila

O ai Apikaila? O Apikaila o le avā a Napalu se tamāloa mauʻoa ma e lē alofa. O ia o se fafine faautauta ma lotomaulalo ma e aulelei faaletino ma le faaleagaga.—1 Samuelu 25:3.

O le ā na ia faia? Na ia gaoioi ma le atamai ma le faautauta, ina ia ʻalofia ai le tupu o se faafitauli ogaoga. Sa nonofo Apikaila ma Napalu i le vaipanoa lea na fesolasolataʻi ai Tavita le tupu e sosoo ai o Isaraelu. A o i ai Tavita ma tane na latou faatasi i inā, na latou leoleoina lafu mamoe a Napalu. Ina ua auina atu e Tavita ana avefeʻau e talosaga iā Napalu mo sina meaʻai, na matuā ita Napalu ma teena le talosaga a Tavita. O lenā mea na matuā ita ai lava Tavita, ma sauni loa e ō ma lana ʻautau e fasioti Napalu ma tagata uma o lona aiga.—1 Samuelu 25:10-12, 22.

Na vave ona gaoioi Apikaila ina ua faalogo i le mea na faia e lana tane. Na ia avatu i ana auauna meaʻai e tele e ave mo Tavita ma ona tagata, ae na mulimuli atu e talosaga iā Tavita mo lana faamagaloga. (1 Samuelu 25:14-19, 24-31) Ina ua vaai Tavita i lana meaalofa, ma mātauina lona lotomaulalo ma lana fautuaga atamai, na ia iloa ai na faaaogā e le Atua Apikaila e taofia o ia mai le fasiotia o Napalu ma ona tagata. (1 Samuelu 25:32, 33) E leʻi umi ae maliu Napalu ma na avea ai Apikaila ma avā a Tavita.—1 Samuelu 25:37-41.

O le ā e tatou te aʻoaʻoina mai iā Apikaila? E ui i le aulelei ma le tamaoaiga o Apikaila, ae e leʻi manatu faamaualuga ai. Na ia lotomalie e talosaga atu mo le faamagaloga i se mea e na te leʻi faia, ina ia tausia ai le filemu. Na ia taulimaina lenei faafitauli matuiā i se auala toʻafilemu, faautauta, lototele ma atamai.

▸ Mo nisi faamatalaga e faatatau iā Apikaila, tagaʻi i le mataupu “Sa Ia Gaoioi ma le Faautauta.”

Eseta

O ai Eseta? O Eseta o se tamaʻitaʻi Iutaia na filifilia e Asueru le tupu o Peresia e avea ma ana masiofo.

O le ā na ia faia? Na faaaogā e le masiofo o Eseta lana pule e taofia ai le fasiotia o ona tagata. Na logotala Eseta ua iai se tulafono aloaʻia, ua atofa ai se aso faapitoa e fasiotia ai tagata Iutaia uma i le Emepaea o Peresia. O lenei faufauga leaga na faia e Hamanu le palemia o Peresia. (Eseta 3:13-15; 4:1, 5) Na fesoasoani Moretekai le tausoga matua o Eseta, ina ia faailoa atu e Eseta i lana tane le tupu o Asueru lenei faufauga leaga, e ui ina lamatia ai le ola o Eseta. (Eseta 4:10-16; 7:1-10) O lea, na faatagaina ai e Asueru Eseta ma Moretekai e fai se isi tulafono, e faatagaina ai tagata Iutaia e puipuia i latou. Na matuā toʻilalopopo fili o tagata Iutaia.—Eseta 8:5-11; 9:16, 17.

O le ā e tatou te aʻoaʻoina mai iā Eseta? Na faataatia e le masiofo o Eseta se faaaʻoaʻoga matilatila o le lototele, lotomaulalo ma le faamaulalo. (Salamo 31:24; Filipi 2:3) E ui i lona aulelei ma lona tulaga o se masiofo, ae na ia saʻilia fautuaga ma le fesoasoani a isi. Na ia talanoa atu i lana tane ma le lototele i se auala faautauta ma faaaloalo. I le taimi na matuā lamatia ai ola o tagata Iutaia, e leʻi fefe Eseta e faailoa atu o ia o se Iutaia.

▸ Mo nisi faamatalaga e uiga iā Eseta, tagaʻi i mataupu “Na Filifili e Lagolagoina Tagata o le Atua” ma le “Sa Gaoioi o Ia ma le Poto, Lototele, ma le Lē Manatu Faapito.”

Eva

O ai Eva? O Eva o le fafine na muamua soifua i le lalolagi ma o ia foʻi le fafine na muamua taʻua lona igoa i le Tusi Paia.

O le ā na ia faia? E leʻi usiusitaʻi Eva i le faatonuga manino mai le Atua. Na lelei atoatoa o ia e pei o lana tane o Atamu, na iā te ia le saʻolotoga e filifili ai, ma na mafai foʻi ona ia atiaʻe uiga o le Atua e pei o le alofa ma le atamai. (Kenese 1:27) Na iloa e Eva na taʻu atu e le Atua iā Atamu, e la te feoti pe a la ʻaai i le laau e iloa ai le lelei ma le leaga. Peitaʻi, na ʻolegia o ia ma manatu ai e la te lē feoti. O le mea moni, na talitonu Eva iā Satani o le a sili atu ona lelei lona olaga pe a lē usiusitaʻi i le Atua. O lea, na ia ʻai ai le fua o le laau ma mulimuli ane ia avatu i lana tane ma na ʻai ai foʻi.—Kenese 3:1-6; 1 Timoteo 2:14.

O le ā e tatou te aʻoaʻoina mai iā Eva? O Eva o se faaaʻoaʻoga e lapataʻia ai i tatou i le mataʻutia o le lolo atu i faanaunauga sesē. Na ia atiaʻe se faanaunauga malosi e fai se mea e leʻi faatagaina o ia e fai, ma lē usiusitaʻi ai i le faatonuga manino a le Atua.—Kenese 3:6; 1 Ioane 2:16.

Iaeli

O ai Iaeli? O Iaeli o le avā a Kaveru e lē o se Isaraelu. Na lototele o ia e lagolagoina tagata o le Atua.

O le ā na ia faia? Na gaoioi ma le maumauaʻi o ia, ina ua sola atu i lona faleʻie Sesera le taʻitaʻiʻau a tagata Kanana. Na toʻilalo Sesera i le taua ma Isaraelu, ma o lea la ua sola atu e suʻe se mea e lafi ma mālōlō ai. Na valaaulia o ia e Iaeli i totonu o lona faleʻie, ma a o moe na fasiotia o ia e Iaeli.—Faamasino 4:17-21.

O le gaoioiga a Iaeli na faataunuu ai le valoaga na valoia e Tepora: “E tuuina atu e Ieova Sesera i le lima o se fafine.” (Faamasino 4:9) O le gaoioiga na faia e Iaeli na viviia ai o ia o sē e ʻsili lona manuia i fafine.’—Faamasino 5:24.

O le ā e tatou te aʻoaʻoina mai iā Iaeli? Na tausolomua Iaeli e gaoioi ma le lototele. O le mea na ia faia ua faaalia ai, e mafai e le Atua ona avea o ia ma mea e finagalo i ai e faataunuu ai ana valoaga.

Iesepela

O ai Iesepela? O Iesepela o le avā a Aapo le tupu o Isaraelu. E lē o ia o se tagata Isaraelu ma e lē tapuaʻi iā Ieova. Ae na tapuaʻi iā Paala le atua o tagata Kanana.

O le ā na ia faia? O le masiofo o Iesepela o se fafine fia pule, e faasausili ma e sauā. Na ia faaauilumaina le tapuaʻiga iā Paala, ma amioga lē mamā tau feusuaʻiga na aofia ai. I le taimi e tasi, na taumafai o ia e tafiesea le tapuaʻiga iā Ieova le Atua moni.—1 Tupu 18:4, 13; 19:1-3.

Sa faia e Iesepela pepelo ma fasiotia tagata, ina ia maua ai mea na manaʻo ai. (1 Tupu 21:8-16) Na oti leaga Iesepela ma e leʻi tanuina o ia e pei ona valoia e le Atua.—1 Tupu 21:23; 2 Tupu 9:10, 32-37.

O le ā e tatou te aʻoaʻoina mai iā Iesepela? O Iesepela o se faaaʻoaʻoga e lapataʻia ai i tatou. O ia o se fafine amio leaga, ma na maumauaʻi e faia amioga lē mamā taufeusuaʻiga, e lē mā ma e lē kea i le faia o mea leaga lea ua lauiloa ai lona igoa.

Lea

O ai Lea? O Lea o le avā muamua o le augātamā o Iakopo. A o le isi avā a Iakopo o Rasela lona uso laʻitiiti.—Kenese 29:20-29.

O le ā na ia faia? Na avea Lea ma tinā o le fanau tama e toʻaono a Iakopo. (Ruta 4:11) Na manaʻo Iakopo e faaipoipo iā Rasela ae e lē o Lea. Peitaʻi, na avatu e Lapana le tamā o teine ia Lea e sui ai Rasela. Ina ua iloa e Iakopo ua faavaleaina o ia e faaipoipo iā Lea, ona ia faaali atu lea o lona lē fiafia iā Lapana. Ae na tali maumauaʻi mai Lapana, e lē o se aganuu i lo latou atunuu le faaipoipo muamua o le teine laʻitiiti, ae e leʻi faaipoipo le teine matua. I le vaiaso mulimuli ane ai, na faaipoipo ai Iakopo iā Rasela.—Kenese 29:26-28.

Na sili atu ona alofa Iakopo iā Rasela nai lo o Lea. (Kenese 29:30) O le iʻuga, na lotoleaga Lea ma faatautavā ai i lona uso ina ia sili ai le alofa o Iakopo iā te ia. Na silafia e le Atua faalogona o Lea ma na ia faamanuiaina o ia i se fanau e toʻafitu, e toʻaono tama ma le teine e toʻatasi.—Kenese 29:31.

O le ā e tatou te aʻoaʻoina mai iā Lea? Na tatalo Lea mo le fesoasoani a le Atua, ma e na te leʻi faatagaina tulaga faigatā na ia fesagaʻia e lē amanaʻia ai le lagolagosua a le Atua. (Kenese 29:32-35; 30:20) O le tala e faatatau iā Lea, ua faaalia ai le lē lelei mo aiga o le tu lea na faatagaina e le Atua mo se taimi, o le tele o avā a se tamāloa. Ae o le faatulagaga a le Atua mo faaipoipoga, ia tasi le paaga a se tane po o se avā.—Mataio 19:4-6.

▸ Mo nisi faamatalaga e uiga iā Lea, tagaʻi i le mataupu “Se ʻAuuso Teine Mafatia ʻSa La Ati Aʻe le Aiga o Isaraelu.’”
▸ Mo le talanoaina o le māfuaaga na faataga ai e le Atua mai i ona tagata mo se taimi le tele o avā a se tamāloa, tagaʻi i le mataupu “Pe e Faataga e le Atua le Tele o Avā?”

Le avā a Lota

O ai le avā a Lota? E lē o taʻua i le Tusi Paia lona igoa. Ae o loo taʻua ai e iai lana fanau teine e toʻa lua, ma na nonofo ma lona aiga i le aai o Sotoma.—Kenese 19:1, 15.

O le ā na ia faia? E leʻi usitaʻi o ia i le faatonuga a le Atua. Na finagalo Ieova e faaumatia Sotoma ma nuu na latalata ane ona o a latou amioga lē mamā taufeusuaʻiga. Ona o le alofa o le Atua i le tagata amiotonu o Lota ma lona aiga o loo nonofo i Sotoma, na ia aauina atu ai ni agelu se toʻa lua e aveesea i latou mo lo latou saogalemu.—Kenese 18:20; 19:1, 12, 13.

Na taʻu atu e agelu iā Lota ma lona aiga e sosola ese ma aua le toe tepa i tua ina neʻi feoti. (Kenese 19:17) Ae o le avā a Lota, na “tepa i tua . . . ona liu tupua masima ai lea o ia.”—Kenese 19:26.

O le ā e tatou te aʻoaʻoina mai i le avā a Lota? O le tala i le avā a Lota, ua faamatilatila mai ai le mataʻutia o le manaʻo i meafaitino nai lo o le usiusitaʻi i le Atua. Na toe sii mai e Iesu le tala e uiga i le avā a Lota e fai ma faaaʻoaʻoga lapataʻi. Na fetalai o ia, “Ia outou manatua le avā a Lota.”—Luka 17:32.

Mareta

O ai Mareta? O Mareta o le tuafafine o Lasalo ma o le uso o Maria, ma na latou nonofo i Petania o se nuu e latalata i Ierusalema.

O le ā na ia faia? Na māfana le faauōga a Mareta ma Iesu, ma na alofa Iesu iā Mareta, o lona uso, ma Lasalo. (Ioane 11:5) O Mareta o se fafine talimālō. I se tasi aso ina ua asiasi atu Iesu, na faalogologo lelei Maria iā Iesu ae na pisi Mareta i le faia o feʻau i le fale. Na taʻu atu e Mareta iā Iesu lona lē fiafia ona o le lē fesoasoani o Maria iā te ia. Ae na faasaʻo ma le agalelei e Iesu Mareta.—Luka 10:38-42.

Ina ua maʻi Lasalo, na mautinoa e Mareta ma lona uso e mafai e Iesu ona faamālōlō i lo la tuagane, o lea, na la talosaga atu ai mo lana fesoasoani. (Ioane 11:3, 21) Peitaʻi, na maliu Lasalo. O le talanoaga a Mareta ma Iesu, na faaalia ai e Mareta lona mautinoa i le toetū o loo folafola mai i le Tusi Paia. Na ia mautinoa foʻi e mafai e Iesu ona faatūina lona tuagane mai i le oti.—Ioane 11:20-27.

O le ā e tatou te aʻoaʻoina mai iā Mareta? O Mareta o se fafine e fiafia e talimālō. Na lotomaulalo o ia e talia fautuaga. Na saʻoloto foʻi o ia e taʻu atu ona faalogona ma faailoa atu lona faatuatua.

▸ Mo nisi faamatalaga e uiga iā Mareta, tagaʻi i le mataupu “Ua Ou Talitonu.”

Maria (le uso o Mareta ma o le tuafafine o Lasalo)

O ai Maria? O Maria o le tuafafine o Lasalo ma o le uso o Mareta, ma na māfana la latou faauōga ma Iesu.

O le ā na ia faia? E tele taimi na faaalia ai e Maria lona matuā talisapaia o Iesu, o le Alo o le Atua. Na faatuatua o ia e mafai e Iesu ona faasaoina lona tuagane o Lasalo ina ia lē oo i ai le oti. Na iai foʻi o ia i le taimi na faatūina ai e Iesu lona tuagane. A o faalogologo Maria i fetalaiga a Iesu, na faitioina o ia e lona uso o Mareta ona o le lē fesoasoani i feʻau i le fale. Peitaʻi, na faamālō atu Iesu iā Maria i lona faamuamua o mea faaleagaga.—Luka 10:38-42.

Na iai foʻi se taimi na faaalia ai e Maria lona agalelei tele, ina ua ia sasaa le “suāuu manogi taugatā” i le ao ma aao o Iesu. (Mataio 26:6, 7) Na faitioina o ia e nisi na iai i inā, ona na latou manatu ua ia faamaʻimauina le suāuu taugatā. Ae na tū atu Iesu mo ia e ala i lona fetalai atu: “Po o fea lava i le lalolagi e talaʻiina ai lenei tala lelei [o le Malo o le Atua], e taʻua ai foʻi ma le mea na faia e lenei fafine, e faamanatu ai iā te ia.”—Mataio 24:14; 26:8-13.

O le ā e tatou te aʻoaʻoina mai iā Maria? Na atiaʻe e Maria se faatuatua malosi. Na ia faamuamua le tapuaʻiga i le Atua nai lo o mea masani o le olaga. Na ia lotomaulalo foʻi e faamamaluina Iesu, e ui e tele tupe na alu ai.

Maria (le tinā o Iesu)

O ai Maria? O Maria o se tamaʻitaʻi talavou Iutaia, ma o se taupou i le taimi na ia fanauina ai Iesu. Na faavavega le auala na maʻitaga ai o ia i le alo o le Atua.

O le ā na ia faia? Na lotomaulalo Maria e fai le finagalo o le Atua. Na faamau o ia ma Iosefa i le taimi na faaali atu ai le agelu ma taʻu atu o le a tō, ma o le a ia fanaua mai le Mesia ua leva ona faatalitali i ai. (Luka 1:26-33) Na lotomalie o ia e talia lenā matafaioi. Na fanauina e Maria ma Iosefa nisi tama e toʻafā ma teine e toʻa lua, ina ua uma ona fanau Iesu. O lea, e leʻi tumau ona avea Maria ma taupou. (Mataio 13:55, 56) E ui ina maua e Maria lenei faaeaga faapitoa, ae i le taimi o le faiva a Iesu, ma le taimi na avea ai Maria ma se tasi o sui o le uluaʻi faapotopotoga Kerisiano, e na te leʻi saʻilia sona lava viiga pe talia foʻi viiga mai i isi.

O le ā e tatou te aʻoaʻoina mai iā Maria? O Maria o se fafine faamaoni na lotomalie e talia se tiute tauave tāua. Na mataʻina lona iloa o Tusitusiga Paia. O se faaaʻoaʻoga, e pe ā ma le 20 taimi na siiina mai ai e Maria faamatalaga i Tusitusiga Paia, lea o loo faamauina i le Luka 1:46-55.

▸ Mo nisi faamatalaga e uiga iā Maria, tagaʻi i le mataupu “O Mea Tatou te Aʻoaʻoina Mai le Faaaʻoaʻoga a Maria.”

Maria le Makatala

O ai Maria le Makatala? O Maria le Makatala o se soo faamaoni o Iesu.

O le ā na ia faia? Na faimalaga Maria le Makatala ma isi fafine, ma Iesu ma ona soo. Na ia faaaogā ma le agalelei ana tupe e tausia ai manaʻoga o Iesu ma ona soo. (Luka 8:1-3) Na mulimuli o ia iā Iesu seʻia oo ina faaiʻuina lana faiva, ma na faatasi foʻi o ia ma Iesu i le taimi na fasiotia ai. Na ia maua le faaeaga faatasi ma isi fafine o ē na muamua vaai iā Iesu ina ua faatūina aʻe.—Ioane 20:11-18.

O le ā e tatou te aʻoaʻoina mai iā Maria le Makatala? Na lagolagoina ma le agalelei e Maria le Makatala le faiva a Iesu, ma na tumau faamaoni o se soo o Iesu.

Miriama

O ai Miriama? O Miriama o le tuafafine o Mose ma Arona. O ia le perofeta fafine muamua o loo taʻua i le Tusi Paia.

O le ā na ia faia? Na ia taʻu atu i isi feʻau mai i le Atua ona o lana matafaioi lenā o se perofeta. Na ia mauaina se tulaga aloaʻia i Isaraelu. Na latou pepese fiafia foʻi ma tane i le pese o le manumalo, ina ua faaumatia e le Atua le ʻautau a Aikupito i le Sami Ulaula.—Esoto 15:1, 20, 21.

Mulimuli ane, na faitio Miriama ma Arona iā Mose. E manino mai, na uunaʻia i laʻua e le faamaualuga ma le lotoleaga. Na “faafofoga i ai” le Atua, ma na Ia matuā aʻoaʻia ai Miriama ma Arona. (Numera 12:1-9) Ona taia lea e le Atua Miriama i se lepela ona e foliga mai o ia na muamua faitio. Ae na faamālōlōina o ia e le Atua, ina ua talosaga atu Mose mo ia. Na faataga o ia e toe alu i le togālauapi o Isaraelu ina ua mavae le fitu aso o faanofoesea o ia.—Numera 12:10-15.

O loo taʻua i le Tusi Paia na talia e Miriama faasaʻoga. I senituri mulimuli ane, na taʻua e le Atua le faaeaga tāua o Miriama ina ua ia fetalai atu i tagata Isaraelu: “Na ou auina atu i ou luma Mose, Arona ma Miriama.”—Mika 6:4.

O le ā e tatou te aʻoaʻoina mai iā Miriama? O le tala iā Miriama ua faaalia ai, e uaʻi lelei mai Ieova i tala e faia e isi ona tagata tapuaʻi e faatatau i isi o ona tagata tapuaʻi. Ua tatou aʻoaʻoina foʻi ina ia faafiafiaina le Atua, e tatau ona tatou ʻalofia le faamaualuga ma le lotoleaga, o uiga ia e māfua ai ona tatou faia se tala e faaleaga ai isi.

Sara

O ai Sara? O Sara o le avā a Aperaamo ma o le tinā o Isaako.

O le ā na ia faia? Na tuua e Sara se olaga sologa lelei na ola ai i le nuu mauoloa o Uro, ona na faatuatua o ia i le folafolaga a le Atua i lana tane o Aperaamo. Na fetalai le Atua iā Aperaamo ina ia tuua Uro ae malaga i Kanana. Na folafola e le Atua iā Aperaamo o le a Ia faamanuia iā te ia ma fai o ia ma nuu tele. (Kenese 12: 1-5) Atonu ua pe ā ma le 60 tausaga o Sara i lenā taimi. Talu mai lenā taimi, na maumausolo ma nonofo Sara ma lana tane i faleʻie.

E ui i lamatiaga o le olaga maumausolo, ae na lagolagoina e Sara Aperaamo, a o ia taumafai e mulimuli i le taʻitaʻiga a le Atua. (Kenese 12: 10, 15) E tele tausaga o nonofo Aperaamo ma Sara ae leʻi maua se la fanau, ma na matuā faanoanoa ai lava Sara. Peitaʻi, na folafola e le Atua o le a ia faamanuia i le fanau a Aperaamo. (Kenese 12:7; 13:15; 15:18; 16:1, 2, 15) I se taimi, na faamautinoa atu ai e le Atua o le a fanaua e Sara se tama mai iā Aperaamo. O le mea lenā na tupu, na fanau Sara ina ua loomatua ua teʻa mamao le taimi e tatau ai ona fanau se fafine. E 90 tausaga o Sara ae 100 tausaga o lana tane i le taimi na fanau ai le tama. (Kenese 17:17; 21: 2-5) Na la faaigoaina le tama iā Isaako.

O le ā e tatou te aʻoaʻoina mai iā Sara? E tatou te aʻoaʻoina mai i le faaaʻoaʻoga a Sara, e mafai ona tatou maufaatuatuaina i taimi uma le faataunuuina o folafolaga a le Atua, e oo lava i folafolaga e foliga mai e faigatā ona faataunuu. (Eperu 11:11) Ua faamatilatila foʻi e le faaaʻoaʻoga a Sara le tāua o le faaaloalo i le faaipoipoga.—1 Peteru 3:5, 6.

▸ Mo nisi faamatalaga e uiga iā Sara, tagaʻi i mataupu “O Oe o se Fafine Lalelei Tele” ma le “Na Taʻua o Ia e le Atua o ʻPurinisese.’”

Talila

O ai Talila? O Talila o se fafine na matuā alofa i ai Samasoni le faamasino Isaraelu.—Faamasino 16:4, 5.

O le ā na ia faia? Na ia talia tupe mai i alii o Filisitia ina ia faalata ai Samasoni, lea na faaaogā e le Atua e laveaʻiina tagata Isaraelu mai i tagata Filisitia. E leʻi mafai e tagata Filisitia ona faatoʻilaloina Samasoni ona o le malosi faavavega na foaʻi i ai e le Atua. (Faamasino 13:5) O lea, na latou saʻili ai le fesoasoani mai iā Talila.

Na totogi e Filisitia tupe iā Talila, ina ia latou iloa ai le māfuaaga o le malosi tele o Samasoni. Na talia e Talila le tupe ma ina ua mavae le tele o taimi na ia tauanauina ai Samasoni, na iʻu lava ina taʻu i ai e Samasoni le māfuaaga o lona malosi tele. (Faamasino 16:15-17) Ona taʻu atu lea e Talila o le māfuaaga i tagata Filisitia, ma na latou puʻeina Samasoni ma faafalepuipuiina.—Faamasino 16:18-21.

O le ā e tatou te aʻoaʻoina mai iā Talila? O Talila o se faaaʻoaʻoga e lapataʻia ai i tatou. O lona manaʻo tele ma le manatu faapito, na māfua ai ona pepelo ma lē faamaoni i le auauna a Ieova le Atua.

Teine Sulami

O ai le teine Sulami? O le teine Sulami o se teine aulelei mai i se nuu maotua, ma o le tagata autū o le tusi Le Pese a Solomona le tusi o le Tusi Paia. E lē o taʻua i le Tusi Paia lona igoa.

O le ā na ia faia? Na faamaoni pea le teine Sulami i le tama leoleo mamoe na alofa i ai. (Le Pese a Solomona 2:16) Na tosina le tupu mauʻoa o Solomona i le aulelei tele o le teine Sulami, ma taumafai ai e faatosina atu le teine iā te ia. (Le Pese a Solomona 7:6) E ui ina tauanau e nisi le teine Sulami e filifilia Solomona e avea ma ana manamea, ae na ia teena. Na alofa ma faamaoni o ia i le tama leoleo mamoe faatauvaa.—Le Pese a Solomona 3:5; 7:10; 8:6.

O le ā e tatou te aʻoaʻoina mai i le teine Sulami? E ui i lona aulelei ma le tosina atu o tagata iā te ia, ae na lotomaulalo pea o ia. E leʻi avea omiga mai i uō, le tamaoaiga ma le tulaga taualoa e maluelue ai lona alofa mo le tama leoleo mamoe. Na ia pulea lelei ona faalogona ma faatumauina ai lona mamā tauamio.

Tepora

O ai Tepora? O Tepora o se perofeta fafine i Isaraelu na faailoa atu i ai e Ieova le Atua lona finagalo mo ona tagata. Na faaaogā foʻi o ia e le Atua e taulimaina faafitauli o tagata Isaraelu.—Faamasino 4:4, 5.

O le ā na ia faia? Na lototele le perofeta fafine o Tepora e lagolagoina tagata tapuaʻi o le Atua. Na faatonuina o ia e le Atua ina ia aami Parako e taʻitaʻia le ʻautau a Isaraelu faasaga i tagata tetee o Kanana. (Faamasino 4:6, 7) Ina ua talosaga atu Parako iā Tepora e la te ō i le taua, e leʻi fefe o ia ae na lotomalie e la te ō.—Faamasino 4:8, 9.

Ina ua manumalo aʻiaʻi Isaraelu ona o le fesoasoani a le Atua, na fatuina ai e Tepora se vaega o le pese na la usuina ma Parako e faamatala ai mea na tutupu i le taua. Na ia taʻua foʻi i lenā pese le mea na faia e Iaeli se isi fafine lototele, e faatoʻilaloina ai tagata Kanana.—Faamasino, mataupu e 5.

O le ā e tatou te aʻoaʻoina mai iā Tepora? O Tepora o se fafine lototele ma na lotomalie e auauna iā Ieova ma isi. Na ia faalaeiauina tagata e fai le mea saʻo i le silafaga a le Atua. Ina ua latou faia faapea, na ia faamālō atu ma le agalelei ona o lo latou usiusitaʻi.

▸ Mo nisi faamatalaga e uiga iā Tepora, tagaʻi i le mataupu “Ua Ou Tū Atu o se Tinā i Isaraelu.”

Hana

O ai Hana? O Hana o le avā a Elekana ma o le tinā o Samuelu lea na avea ma perofeta lauiloa i Isaraelu anamua.—1 Samuelu 1:1, 2, 4-7.

O le ā na ia faia? Ina ua lē fanau Hana, na ia tatalo i le Atua mo faamāfanafanaga. E toʻa lua avā a le tane a Hana, o Penina le isi avā e iai lana fanau, ae o Hana na umi se taimi talu ona faaipoipo e leʻi fanau. Na taufaifai Penina iā Hana, ma na tatalo Hana i le Atua mo se faamāfanafanaga. Na ia faia se tautoga i le Atua ma faapea atu pe a foaʻi mai e le Atua se tama tama, o le a ia avatu o ia e auauna i le faleʻie paia, o se faleʻie na feaveaʻi e tapuaʻi ai tagata Isaraelu.—1 Samuelu 1:11.

Na tali le Atua i tatalo a Hana ma na ia fanauina ai Samuelu. Na tausia e Hana lana tautoga ma na ia avatu Samuelu e auauna i le faleʻie paia a o tamaitiiti. (1 Samuelu 1:27, 28) I tausaga taʻitasi, e na te faia ai se ofu lima pupuu ma avatu iā Samuelu. Mulimuli ane, na faamanuia e le Atua Hana i nisi tamaiti e toʻalima, e toʻatolu tama ma teine e toʻa lua.—1 Samuelu 2:18-21.

O le ā e tatou te aʻoaʻoina mai iā Hana? O tatalo faatauanau a Hana na fesoasoani iā te ia e onosaʻia ai faafitauli. O lana tatalo o le lotofaafetai o loo faamauina i le 1 Samuelu 2:1-10, e faaalia ai le malosi o lona faatuatua i le Atua.

▸ Mo nisi faamatalaga e uiga iā Hana, tagaʻi i le mataupu “Sa Sasaa Atu Lona Loto i le Atua i le Tatalo.”
▸ Mo le talanoaina o le māfuaaga na faataga ai e le Atua mai i ona tagata i aso anamua le tele o avā a se tamāloa, tagaʻi i le mataupu “Pe e Faataga e le Atua le Tele o Avā?”

Raava

O ai Raava? O Raava o se fafine talitane na nofo i Ieriko le aai o tagata Kanana, ma na mulimuli ane avea o ia ma tagata tapuaʻi a Ieova le Atua.

O le ā na ia faia? Na faalafi e Raava tamāloloa Isaraelu e toʻa lua na auina atu i Ieriko o ni sipai. Na ia faia lenā mea, ona sa faalogo i ni lipoti i le auala na laveaʻiina ai tagata Isaraelu e Ieova lo latou Atua, mai i tagata Aikupito ma tagata Amorī.

Na fesoasoani Raava i sipai, ma na ia augani atu ina ia faasaoina o ia ma lona aiga pe a faaumatia e tagata Isaraelu le aai o Ieriko. Na malilie i ai sipai ae e iai ni mea e tatau ona faia e Raava. E tatau iā Raava ona aua neʻi ona taʻuina i se tagata mea o le a latou faia. E tatau ona latou nonofo ma lona aiga i totonu o le fale i le taimi e osofaʻia ai e Isaraelu le aai. E tatau foʻi ona ia nonoaina se manoa mūmū i lona faamalama, ina ia iloa ai e ʻautau a Isaraelu lona fale. Na usitaʻi Raava i faatonuga uma, ma na faasaoina ai o ia ma lona aiga ina ua osofaʻia e Isaraelu Ieriko.

Mulimuli ane, na faaipoipo Raava i se tagata Isaraelu ma na avea ai o ia ma tupuaga o le tupu o Tavita ma Iesu Keriso.—Iosua 2:1-24; 6:25; Mataio 1:5, 6, 16.

O le ā e tatou te aʻoaʻoina mai iā Raava? O Raava o se faaaʻoaʻoga mataʻina o le faatuatua o loo taʻua i le Tusi Paia. (Eperu 11:30, 31; Iakopo 2:25) Ua faamatilatila mai e le tala iā Raava le lotofaamagalo ma le lē faailogatagata o le Atua. E faamanuia e le Atua tagata e maufaatuatuaina o ia, e tusa lava po o ā olaga na ola aʻe ai.

▸ Mo nisi faamatalaga e uiga iā Raava, tagaʻi i le mataupu “Na Taʻuamiotonuina o Ia i Ana Galuega.”

Rasela

O ai Rasela? O Rasela o le afafine o Lapana ma o le avā faapelepele a le augātamā o Iakopo.

O le ā na ia faia? Na faaipoipo Rasela iā Iakopo ma na ia fanaua ai ni tama tama se toʻa lua, lea na avea ma nisi o tupuaga o le fanauga e toʻa 12 a Isaraelu anamua. Na feiloaʻi Rasela ma Iakopo a o leoleo e Rasela mamoe a lona tamā. (Kenese 29:9, 10) E aulelei atu Rasela i lona uso matua o Lea.—Kenese 29:17.

Na matuā alofa lava Iakopo iā Rasela, o lea na ia lotomalie ai e auauna mo tausaga e fitu ina ia mafai ai ona ia faaipoipo iā te ia. (Kenese 29:18) Peitaʻi, na maileia e Lapana Iakopo ina ia faaipoipo muamua iā Lea, ona faatoʻā mafai ai lea ona ia faaipoipo iā Rasela.—Kenese 29:25-27.

Na sili atu ona alofa Iakopo iā Rasela ma lana fanau tama, nai lo o Lea ma le la fanau. (Kenese 37:3; 44:20, 27-29) O le māfuaaga lenā na tauaʻimisa ai Rasela ma Lea.—Kenese 29:30; 30:1, 15.

O le ā e tatou te aʻoaʻoina mai iā Rasela? Na onosaia e Rasela se tulaga faigatā i lona aiga, ma na faatuatua pea o ia o le a i ai le taimi e tali mai ai le Atua i ana tatalo. (Kenese 30:22-24) O le tala iā Rasela ua faaalia ai faigatā e oo i se aiga e tele avā a se tamāloa. Ua faaalia ai foʻi i lenei tala le atamai o le faatulagaga a le Atua mai i le amataga i faaipoipoga, e na o le tasi le avā a se tamāloa.—Mataio 19:4-6.

▸ Mo nisi faamatalaga e uiga iā Rasela, tagaʻi i le mataupu “Se ʻAuuso Teine Mafatia ʻSa La Ati Aʻe le Aiga o Isaraelu.’”
▸ Mo le talanoaina o le māfuaaga na faataga ai e le Atua mai i ona tagata mo se taimi le tele o avā a se tamāloa, tagaʻi i le mataupu “Pe e Faataga e le Atua le Tele o Avā?”

Repeka

O ai Repeka? O Repeka o le avā a Isaako ma o le tinā o le masaga o Esau ma Iakopo.

O le ā na ia faia? Na faia e Repeka le finagalo o le Atua e ui ina faigatā. Na talosagaina e se tamāloa Repeka mo se vaiinu a o ia asuina mai vai i se vaieli. Na vave ona avatu e Repeka se vai e inu ai le tamāloa, ma na ia avatu foʻi ni vai e faainu ai kamela a le tamāloa. (Kenese 24:15-20) O lenā tamāloa o le auauna a Aperaamo, ma e mamao le mea na malaga mai ai e saʻili se avā mo Isaako le atalii o Aperaamo. (Kenese 24: 2-4) Na tatalo le tamāloa mo le faamanuia a le Atua. Ina ua vaai le tamāloa i le galue mamafa ma le agalelei o Repeka, na ia iloa ai ua tali e le Atua lana tatalo, ua Ia tofia Repeka e avea ma avā a Isaako.—Kenese 24:10-14, 21, 27.

Ina ua iloa e Repeka le māfuaaga o le malaga a le tamāloa, na malie o ia e ō ma le tamāloa ma avea ma avā a Isaako. (Kenese 24:57-59) Mulimuli ane, na fanaua ai e Repeka se masaga tama. Na faailoa atu e le Atua iā te ia o le a auauna Esau le ulumatua iā Iakopo le uii. (Kenese 25:23) O lea, ina ua sauni Isaako e avatu iā Esau le faamanuiaga o le ulumatua, na gaoioi ai Repeka ina ia faamautinoa e maua e Iakopo le faamanuiaga, ona na ia iloa o le finagalo lenā o le Atua.—Kenese 27:1-17.

O le ā e tatou te aʻoaʻoina mai iā Repeka? O Repeka o se avā lotomaulalo, toʻaga ma agalelei. O na uiga na avea ai o ia o se avā ma se tinā lelei, ma o se auauna tapuaʻi faamaoni a le Atua moni.

▸ Mo nisi faamatalaga e uiga iā Repeka, tagaʻi i le mataupu “Ua Ou Lotomalie e ma te Ō.”

Ruta

O ai Ruta? O Ruta o se fafine Moapi na tuua ona atua ma lona atunuu, ae malaga i Isaraelu ina ia avea ma tagata tapuaʻi o Ieova.

O le ā na ia faia? Na matuā alofa lava Ruta iā Naomi le tinā o lana tane. Na malaga Naomi, o lana tane ma le la fanau tama e toʻa lua i Moapi ona o le oge na iai i Isaraelu i lenā taimi. Mulimuli ane, na faaipoipo tama i fafine Moapi o Ruta ma Orepa. Na maliliu uma tane a Naomi, Ruta ma Orepa, ae tuua na o i latou.

Na filifili Naomi e toe foʻi i Isaraelu ina ua uma le oge. O lea, na mananaʻo ai Ruta ma Orepa e ō faatasi ma Naomi. Ae na fai i ai Naomi e foʻi i o la aiga, ma na toe foʻi ai Orepa. (Ruta 1:1-6, 15) Ae na mulimuli pea Ruta iā Naomi le tinā o lana tane. Na alofa Ruta iā Naomi ma na manaʻo o ia e auauna iā Ieova le Atua o Naomi.—Ruta 1:16, 17; 2:11.

Na vave ona mātauina e tagata o le aai o Peteleema lea e sau ai Naomi, uiga lelei o Ruta. E alofa o ia iā Naomi ma e galue mamafa. Na matuā maofa Poasa se tagata mauʻoa i uiga o Ruta, ma na agalelei o ia e foaʻi atu meaʻai mo i laʻua ma Naomi. (Ruta 2:5-7, 20) Mulimuli ane, na faaipoipo Ruta iā Poasa ma avea ai o ia ma tupuaga o le Tupu o Tavita ma Iesu Keriso.—Mataio 1:5, 6, 16.

O le ā e tatou te aʻoaʻoina mai iā Ruta? O le alofa o Ruta iā Naomi ma Ieova, na lotomalie ai e suia lona olaga. Na galue mamafa foʻi o ia ma faamaoni e ui na feagai ma faigatā.