YOBO
1 Kubaadi muntu baadi mushale mu eumbo dia Uze eshina diaye dibaadi Yobo.* Baadi muntu mululame e na lulamato;* na baadi atshinyi Efile Mukulu, baadi asuuku kukita bubi. 2 Baadi na bana balume musambobidi na bana bakashi basatu. 3 Baadi na mikooko 7 000, tumelo 3 000, ngombe 1 000* na mpunda 500,* baadi na bafubi be bungi ngofu, biabia bafikile muntu mukata kukila bantu boso ba kutunduka nguba.
4 Oso a ku bana baye balume baadi akitshi musangelo waye musango ku nshibo yaye. Baadi ayitanyisha bakuabo bakashi basatu bua kudia na kutoma nabo. 5 Su mafuku a misangelo abapu, Yobo baadi ebetanyina bua kuibatoosha. Akupu baadi abuuku ku namashika buee bua kulambula milambu ya kushiika kaalo bua oso a kuabadi. Muanda Yobo baadi akula’shi: “Pangi bana bande balume mbakite miluisho na mbele Efile Mukulu mulua mu mashimba aabo.” Bino nyi bibaadi abikitshi Yobo misango yoso.
6 Efuku dibaadi bana ba Efile Mukulu a binyibinyi batuele bua kuimana kumpala kua Yehowa dibakumbene, na Satana namu batuelele munkatshi muabo.
7 Biabia Yehowa bayipuishe Satana’shi: “Ofiki kunyi?” Satana baluluile Yehowa’shi: “Nafiki mu kuifunya na mukutambakana pa nsenga.” 8 Nyi Yehowa nkuipusha Satana’shi: “Bomono* mufubi ande Yobo su? Takui muntu su ngumune bu’ye pa nsenga. Mmuntu mululame e na lulamato, atshinaa Efile Mukulu na asuukaa kukita bubi.” 9 Biabia Satana nkualula Yehowa’shi: “Yobo kuete kutshina Efile Mukulu bua bisumanga su? 10 Tuemuele lupango lumuifunyishe bua kumukaluila aye, nshibo yaye na bintu biaye bioso su? Wemuelele mufubo wa maasa aaye miabi, na bimunuanga biaye mbipalakane muiumbo. 11 Anka bua kushintula mianda, oola eyasa diobe, oluishe bioso biadi nabio na akakupele binyibinyi.” 12 Akupu Yehowa nkulungula Satana’shi: “Tala! Bintu biaye bioso bi muiyasa* diobe. Anka tokiengieshanga Yobo aye nabene!” Biabia Satana nkukatuka kumpala kua Yehowa.
13 Binobino, muifuku dibaadi bana ba Yobo balume na bana baye bakashi abadi na kutoma nfinyo mu nshibo ya tutu aabo mbedi, 14 mufubi bafikile kui Yobo na amulungula’shi: “Ngombe ikeele ayidimi na mpunda ikeele ayidi lubishi ku lupese luayo 15 pekeele bena Seba betutuukie ngoshi na beyata, na bayipa bafubi ku lupete lua ngoshi. Nka penda ami nyi bapanda bua kufika mu kukulungula.”
16 Pabaadi ki’akula, ungi bafikile na amulungula’shi: “Kaalo akafiki kui Efile Mukulu* kabayiki muiyilu na kabatembe munkatshi mua mikooko na bafubi na kabebatatshisha, nka penda ami nyi bapanda bua kufika mu kukulungula.”
17 Pabaadi ki’akula ungi bafikile na amulungula’shi: “Bena Kaldeya babakitshi bisaka bisatu na babafiki babakuata tumelo na babende nato, abayipa bafubi ku lupete lua ngoshi. Nka penda ami nyi bapanda bua kufika mu kukulungula.”
18 Pabaadi ki’akula, ungi bafikile na amulungula’shi: “Bana bobe balume na bana bobe bakashi abekalanga abadi na kutoma nfinyo mu nshibo ya tutu aabo mbedi. 19 Mususa umune kipapi kibukopo kibakatuka mu kabaaka, na kibekupila ku mapaka ananka a nshibo, biabia nshibo ibaponena bana bobe na babaafu. Nka penda ami nyi bapanda bua kufika mu kukulungula.”
20 Biabia Yobo nkuibua, nkusaana kilamba kiaye na nkutshiba nyene ku mutue waye; akupu aye nkukunama na nkukupila mpala paashi 21 na nkuakula’shi:
Nemutuukie musua munda mua nyinami,
Na nakalukiila musua.
Yehowa nyi mmumpe, na Yehowa nyi baata.
Eshina dia Yehowa ditungunukie na kutumbishibua.
22 Mu ino mianda yoso, Yobo tabaadi mukite muluisho sunga kufunda Efile Mukulu bua muanda su ngumune wibubi.
2 Kunyima kua biabia efuku dibaadi bana ba Efile Mukulu a binyibinyi batuele bua kuimana kumpala kua Yehowa dibakumbene, na Satana namu batuelele munkatshi muabo bua kuimana kumpala kua Yehowa.
2 Biabia Yehowa bayipuishe Satana’shi: “Ofiki kunyi?” Satana baluluile Yehowa’shi: “Nafiki mu kuifunya na mukutambakana pa nsenga.” 3 Nyi Yehowa nkuipusha Satana’shi: “Bomono* mufubi ande Yobo su? Takui muntu su ngumune bu’ye pa nsenga. Mmuntu mululame e na lulamato, atshinaa Efile Mukulu na asuukaa kukita bubi. Ki nka na lulamato luibukopo, sunga biontompo nkutakula bua kumukiengiesha kushi muanda.” 4 Anka Satana nkualula Yehowa’shi: “Kikoba ku kikoba. Muntu akatuusha kioso kiadi nakio bua kukaluila muwa* waye. 5 Anka bua kushintula mianda, oola eyasa diobe, oluishe mifufua na mbidi yaye na akakupele binyibinyi.”
6 Akupu Yehowa nkulungula Satana’shi: “Tala! E muiyasa* diobe! Anka tomuipanga.” 7 Biabia Satana nkukatuka kumpala kua Yehowa na nkuela Yobo biuluanga abiele busungu kubanga muushi mua ngua mpa na ku mutue waye. 8 Na Yobo batshile kipese kia elondo ditanyikie bua kuinyee pa mbidi, na baadi mushale mu buto.
9 Nfudilo a bioso mukashi aye nkumulungula’shi: “Oki nka na lulamato luibukopo su? Pela Efile Mukulu na ofue!” 10 Anka aye nkumulungula’shi: “Okuete kuakula nka bu muana mukashi shi na binangu. Abitungu tukumiine nka penda mianda ibuwa ayifiki kui Efile Mukulu, t’abitungu tukumiine dingi mianda ibubi su?” Mu ino mianda yoso, Yobo tabaadi muakule muanda wibubi* su ngumune.
11 Bakuuku basatu ba Yobo babapushishe pabitale makienga oso abaadi amufikile, na oso a kuabadi nkukatuka kuaye: Elifaze muina Temane, Bildade muina Shuwa na Zofare muina Naama. Biabia abo nkuipushena bua kufumankana pamune bua kuenda mu kusamba Yobo na bua kumunyingisha. 12 Pababamunuene ku bula, tababaadi bamutundule nya. Bababangile kudila na eyi dibukopo na kusaana bilamba biabo, na abo kuela lufufi muiyilu na ku mitue yabo. 13 Akupu babashalele naye mu nsenga munda mua mafuku musambobidi, kanya na bufuku. Takui muntu baadi mumulungule muanda kampanda, muanda babaadi bamone’shi dikienga diaye dibaadi bukopo.
3 Kunyima kua biabia, Yobo babangile kuakula na kuela efuku dibaadi mutandikue mulua. 2 Yobo nkuakula’shi:
3 “Efuku dinaadi mutandibue dishimine,
Na bufuku bubaadi muntu kampanda muambe’shi: ‘Babayimita muana mulume!’
4 Diadia efuku dikale mufito.
Efile Mukulu e muiyilu teditudilanga binangu;
Etaata dia ngumba tadidimunyikanga.
5 Mufito wi bukopo widitekie.
Ekumbi dia mpeshi didishalele.
Bintu bioso abikashaa efuku mufito biditshinyishe.
6 Mufito ubuikile buabua bufuku;
Tabuikalanga na muloo munkatshi mua mafuku a ku kipua,
Tabubadikibuanga munkatshi mua mieshi.
7 Oolo! Muntu su ngumune tatandikuanga mu buabua bufuku;
Musaase wa muloo taupushikanga muanka.
8 Baba abelaa efuku mulua bebuele mulua,
Baba bena ngobesha ya kubuusha Leviatane.*
9 Nyenyenyi yabo yapakutooka ifiite;
Butengiele etaata mu bisumanga,
Na tabumonanga nsembue ya pa kutooka.
10 Muanda tabubaadi bushite biibi bi’efu dia nyinami;
Tabubaadi bufuamishe dikienga ku meso kuande.
11 Buakinyi ntshinaadi mufue pa kutandikua?
Buakinyi ntshinaadi mufue panaadi mutuukie muifu?
12 Buakinyi makunungu abaadi antambule;
Na buakinyi mabeele abaadi angomeshe?
13 Muanda nadia kuikala mulale kushi lukalakashi;
Nadia kuikala mulale tulo na muikishe
14 Pamune na ba nfumu ba pa nsenga na bantu babo abebapeyaa malango,
Baba babaadi beyibakile abo banabene ma mbalo aluishibue lelo uno,
15 Sunga pamune na bakunkushi be na ôlo,
Sunga basha mashibo aule na kiamo kia arja.
16 Buakinyi ntshinadia kuikala sunga bu eyimi dibakatuka,
Sunga bu bana bashaamuene etaata kashaa?
17 Kuakua sunga bantu be bubi, babalekie kuikalakasha;
Kuakua bantu bakookie mbayikishe.
18 Kuakua bena lukano be boso mu butaale;
Tabapusha eyi dia muntu ebakitshisha bua kufuba pa bukopo.
19 Kuakua bashadile na basha kinemo be mumune,
Na mpika bapososhiibua kui nfumuaye.
20 Buakinyi mmupe baba be mu dikienga etaata
Na baba benyongole ngofu muwa?
21 Buakinyi abakimbi lufu, anka lufu talufiki?
Ababundula bua kuilukimba kukila biabakimba mapeta afuame,
22 Baba bakuete kusanka ngofu,
Basha muloo nsaa yabapete mashama.
23 Buakinyi apa muntu bashimisha eshinda diaye etaata,
Yawa abadi bele mu lupango kui Efile Mukulu?
24 Dikienga diande tadidi bu kiande kidibua,
Na kutompola kuande akualaala nka bu mema.
25 Muanda kiakia akinkuatshisha moo kibafiki kuandi,
Na kiakia kiantshinyi kibamponena.
26 Ntshina butaale, sunga kuiyikeela, sunga kuikisha,
Anka dikienga aditungunuka nka na kufika.”
4 Akupu Elifaze muina Temane nkualula’shi:
2 “Su muntu akiebe kuisamba nobe, we kukutua luishinko su?
Muanda nnanyi mulombene kuikanda bua kuakula?
3 Mbinyibinyi wemulangie bantu be bungi,
Na boodi munyingishe bantu babofule.
4 Mayi obe abaadi ebueshe muntu kuete kukokola,
Na boodi munyingishe baba bashi bia kuibuaa abo banabene.
5 Anka biabia bibakufikila, na bibakukidi bukome;
Mbikukume, na wemukalakashue.
6 Kutshina kobe kua Efile Mukulu ta kukutakula bua kukulupila muadi?
Lulamato lobe talukupa lukulupilo su?
7 Ntentekieshe namu: Mmuntu kinyi shi musole muanda tadi mufue?
Nsaa kinyi itabadi babutule muntu mululame?
8 Nkiandi mumone nkia’shi baba abadimi* mianda ibubi
Na baba abakunu dikienga abakaumbula kiakia ki’abakunu.
9 Abafu kukiila ku muwa w’Efile Mukulu,
Na kukiila ku nsungu yaye ibukopo abashimina.
10 Ntambue akukungula, na muana a ntambue asama,
Anka sunga meno a ntambue* ibukome aatshokoka.
11 Ntambue afuiyaa bua kukutua kia kudia,
Na bana ba ntambue abapalakana.
12 Binobino eyi ndifikie kuandi mu bufiefie,
Na miununo yadio ngifikie ku matui ande.
13 Mu kuumbakana kua binangu mu bimonua bia bufuku,
Nsaa i tulo tui bukopo atukuata bantu,
14 Kusuusa kui bukopo nkukuate,
Kubausha mifufua yande yoso na moo wi bukopo.
15 Kikudi kampanda kibakidi kumpala kuande;
Buaa bua pambidi pande bubeboo.
16 Kibaadi nka kimane,
Anka ntshinaadi mutundule mpala yakio.
Kifuanyi kampanda kibaadi kumpala kuande;
Kubaadi kushaale kutaale, akupu ami nkupusha eyi adiakula’shi:
17 ‘Muntu afuiyaa mulombene kuikala mululame kukila Efile Mukulu su?
Muntu mmulombene kuikala selele kukila Mupangi aaye su?’
18 Tala! Te na lukumiino mui bafubi baye,
Na basangana mikeyilu* yaye na bilubilo.
19 Bikuikala naminyi bua baba bashale mu mashibo a ema,
E na bitako biao mu lufufi,
Babaashina kushi lukalakashi bu tuishi!*
20 Abebaashina boso kubanga ku namashika mpa na ku kiolua;
Abebashimisha bua loso, na takui muntu su ngumune auku.
21 Ta be bu kashibo k’epema ke na mioshi itshibikie?
Abafu kushi binangu.
5 “Itanyina namu! Kui muntu mulombene nkualula?
Muikeyilu kinyi e selele odi mulombene kuitanyina bua nkukuasha?
2 Kuilaminyishena mianda munda akuipaa muntu shi na binangu,
Na luabi aluipaa muntu sha binangu bipeela.
3 Ne mumone muntu shi na binangu amene mishi,
Anka mususa umune kishalelo kiaye nkuedibua mulua.
4 Bana baye tabemukukaluilua,
Na abebaashina ku kibelo kia kibundi, kushi muntu akuibapaasha.
5 Sha nsala adiyaa kiakia kiadi muumbule,
Ekiataa mpa na munkatshi mua milobo,
Na bintu biabo mbikuatshikie mu muteo.
6 Muanda bintu bibubi tabituukaa mu lufufi,
Na lukalakashi talutuukaa mu nsenga.
7 Muanda muntu mmutandikue bua nkalakashi,
Nka bu ntolontolo ya kaalo ayitoloka.
8 Anka nantekie Efile Mukulu,
Na nalungula Efile Mukulu muanda wande,
9 Kui Yawa akitaa mianda ikata na ishi biakuukibua,
Mianda ya kukaanya ishi bia kubadika.
10 Anokieshaa mpeshi pa nsenga
Na atumaa mema mu mapia.
11 Akaamishaa baba bashadile,
Na akaamishaa yawa mubofule bua kumupaasha.
12 Aluishaa mpango ya bantu basha mayele,
Buashi mufubo wa maasa abo tawendanga kumpala.
13 Akuataa ba sha binangu ku mayele aabo e bubi,
Buashi mpango ya bantu basha mayele tayendanga kumpala.
14 Abafumankana na mufito munkatshi mua efuku,
Na abakunku munkatshi mua midi nka bu’shi mbufuku.
15 Apaashaa ku lupete lua ngoshi alutuuku mukanua muabo,
Apaasha balanda ku maasa a bantu be bukome,
16 Biabia akuikala lukulupilo bua bantu bashadile,
Anka mukanua mua bantu bakutue kululama mubafungibua.
17 Oolo! muloo kui muntu abasaashila kui Efile Mukulu;
Biabia topelanga dinyoka dia Sha Bukome Boso!
18 Afuishaa busungu, anka anya elonda na kilamba;
Atshokola mu bipindibipindi, anka apaasha na maboko aaye.
19 Akakupaasha ku makienga asamombo,
Sunga dia musambobidi tadikakukitshina bi bubi.
20 Mu kipungo kia nsala akakupaasha ku lufu,
Na mu kipungo kia ngoshi akakupaasha ku bukome bua lupete lua ngoshi.
21 Abakakukaluila ku lufimbo lua ludimi,
Na apafiki kabutu tokekatshinyi.
22 Okasepe kabutu na nsala,
Na tokatshinyi nyema ya mu kisuku ya pa nsenga.
23 Muanda mabue a mu kisuku taakakukitshina bi bubi,*
Na nyema ya mu kisuku ayikekala nobe mu butaale.
24 Okauku’shi kashibo kobe k’epema nkalamibue,*
Na takui kintu sunga nkimune akikakutshikua nsaa yotaluula mbalo yobe yakudishila nyema.
25 Okekala na bana be bungi,
Na bekulu bobe, abakafuimi nka bu lubishi lua pa nsenga.
26 Okekala nka na bukome p’okende mu mashama,
Nka bu bisaasa bia ntete ya blé bibungie pamune mu kipungo kiabio.
27 Tala! Tuibebitaluule, na bi nka biabia.
Teemesha na webikumiine.”
6 Akupu Yobo baluluile’shi:
2 “Su babaadia kupima penda bushito bua kinyongua kiande
Na kuikituula pa kipimo pamune na dikienga diande!
3 Muanda binobino, tabidi bushito kukila lusenga lua ku tulunga tua mema.
Nyi buakinyi mayi ande taadi bu mayi a buakulakule.*
4 Muanda mikietue ya Sha Bukome Boso ngintubule,
Na kikudi kiande kikuete kutoma lulengo luayo;
Mianda ayikuatshisha moo ngiele mulongo bua kunduisha.
5 Mpunda a kisuku e kudila p’adi na lubishi su,
Sunga ngombe mulume e kudila p’adi na biakudia su?
6 Bidibua bitaale mbilombene kudiibua kushi mungua su,
Sunga mema a ngimove* ngalombene kuikala muenyi su?
7 Ne* mupele kukuma bintu bi biabia.
Bi nka bu bintu biluile bi mu bidibua biande.
8 Ô su luteko luande lubadia kupeta lualulo
Na Efile Mukulu ampa kiandi nakio lukalo!
9 Su Efile Mukulu badia kukumiina sunga nkusoosa,
Na aola mboko yaye angipaa!
10 Sunga biabia bibaadia kunyingisha;
Nadia kuitumba bua muloo sunga nekala na mitanyo isha ipu,
Muanda ntshimupele mayi a A Kishila.
11 Ne na bukome bua kutungunuka na kutengiela su?
Na nfundiilo ande akekala naminyi buashi tungunukie na kuikala na muwa?*
12 Bukome buande bui bu bua ebue su?
Su mbidi yande ngikitshibue na kiamo kia munyinga?*
13 Kui mushindo wandi mulombene kuikuasha
Aku bangate bintu biande bioso bia kuikuasha nabio?
14 Muntu oso asumina mukuabo kifulo kia lulamato
Akalekie kutshina Sha Bukome Boso.
15 Bakuetu babaadi bantu bashi ba kukulupila nka bu muela mu kipungo kia mashika,
Nka bu mema a miela ya mu kipungo kia mashika ayikama.
16 Mbeyifiitshishe kui mabue a mashika,
Na muanka mmufuame neje ayisunguluka.
17 Anka apalombana kipungo ayikama na ayishimina;
Apafiki kibobo, ayikama.
18 Mbakuumbe mashinda aayo;
Ayalaala mu kabaaka na ayishimina.
19 Bisaka bia ba nsunga bia ku Tema abiyikimbi;
Bena nyendo abafiki ku Seba* abeyitengiela.
20 Buufu bubebakuata pa muanda wa kukulupila kuabo mu bisumanga;
Babafiki kuakua penda bua kukuatshishua buufu.
21 Muanda bino nyi bibanuikala kuandi;
Nui bamone moo wibukopo wa dikienga diande, na nubatshinyi.
22 Ne muakule’shi: ‘Mpeyi kintu kampanda,’
Sunga kuinuteka bua’shi numpe kia buntu mu bupeta buenu su?
23 Ne muinutekie bua’shi nunkaluile ku maasa a muishikuanyi
Sunga nkumpaasha* kui bantu abakiengieshenaa?
24 Ndongiesheyi, na nashala mumiine;
Nkuasheyi buandia kuuka kilubilo kiande.
25 Mayi a binyibinyi ta atapaa kuishimba!
Anka kusaashila kuenu kuina bukuashi kinyi?
26 Nubepushena bua kutopeka mayi ande,
Mayi a muntu mufudiile, abapapula kui lupunga su?
27 Nui bia kuta bubale bua muana a nshiye
Na kuudisha* kuuku eenu!
28 Biabia eyaluleeyi nuntale,
Muanda tshi bia kudimba kumpala kuenu.
29 Elayi dingi binangu, tanundimbilanga namu mianda—
Oolo, elayi dingi binangu, muanda mpa na binobino nki nka muntu mululame.
30 Ludimi luande ndulombene kuakula mianda ishi ilulame su?
Mukanua muande ta mulombene kushinguula muanda wibubi su?
7 “Muwa wa muntu afuiyaa pa nsenga tawi bu mufubo wabakitshisha muntu pa bukopo?
Na mafuku aaye ta e bu a muntu abadi baate ku mufubo su?
2 Nka bu mpika, e na lukalo lui bukopo na mutaala,
Na nka bu muntu abadi baate ku mufubo, atengiela efuto diaye.
3 Babampa mieshi ya bisumanga
Na babambadikila bufuku bua makienga.
4 Pandala neyipusha’shi: ‘Nabuuku nsaa kinyi?’
Anka apayisha bufuku, nekupila aku naku mpa na pa butooko.
5 Mbidi yande ngiule na bifinyo na bibambo bi butshafu;
Kikoba kiande nkiule na malonda na tufina.
6 Mafuku ande aende lubilo kukila mashinyi a muntu alukaa bilamba,
Na aafudiila kushi lukulupilo.
7 Tentekiesha’shi muwa wande ndupapi,
Na’shi eyiso diande tadianamone dingi muloo.*
8 Eyiso dikuete kummona binobino taadikammono dingi;
Meso oobe aakankimbi, anka tankekala kuanka.
9 Nka bu ekumbi adipalakana na adishimina,
Muntu atuele mu Mashama* temutuuku dingi.
10 T’alukiila dingi ku nshibo kuaye,
Na mbalo yaye tayikamutundula dingi.
11 Biabia, ntankakanda kukanua kuande.
12 Ne kalunga ka mema su ne nyema mukata a mu kalunga ka mema,
Buashi otuule mulami a kundama?
13 Pangakula’shi: ‘Nkuasa ande anyingisha;
Lusala luande alunkuasha bua kubofusha dikienga diande,’
14 Akupu ontshinyisha na bilotua
Na onkuatshisha moo na bimonua,
15 Biabia nasangula kupela kuyooka,
Oolo, lufu pamutue pa ino mbidi yande.*
16 Nashikua muwa wande; ntshina dingi lukalo lua kuikala na muwa.
Ntadiile, muanda mafuku ande enka bu lupapi.
17 Muntu afuiyaa nnanyi buashi omupasukile
Na omuelele binangu?*
18 Buakinyi okuete kumutaluula ku namashika koso
Na kumutompa nsaa yoso?
19 Tokatusha meso oobe kuandi
Na kundekiela nsaa ikumbane buashi mmine mata su?
20 Su ne mukite muluisho, mbikunyi biandi mulombene nkuluishisha, Obe Atalaa bantu?
Buakinyi bongikasha bu kintu kiobe kia kuasa bintu?
Nafiki bushito kodi su?
21 Buakinyi tokunfuila lusa bua kutupilua kuande kua miiya
Na kumbuikiila kilubilo kiande?
Muanda mu kapindi kapeela’mu nakalala mu lufufi,
Na okankimbi, anka ntakekala kuanka.”
8 Akupu Bildade muina Shuwa nkualula Yobo’shi:
2 “Otungunuka na kuakula bino mpa na ku nsaa kinyi?
Mayi a mukanua mobe mpenda lupapi lui bukopo!
3 Efile Mukulu akatshibi kiimu mu mushindo wibubi,
Sunga’shi Sha Bukome Boso akaluisha kululama su?
4 Su bana bobe bekeele bamukitshine muluisho,
Mmuibalekieele bua badia kunyokiibua bua kutomboka kuabo;*
5 Anka su bodia kukulupila penda mui Efile Mukulu
Na kusendeela Sha Bukome Boso bua’shi akupushishe lusa,
6 Na su bodia kuikala binyibinyi e selele na mululame,
Badia kukupasukila*
Na kukualusha mu mbalo yobe ikukumbene.
7 Sunga mbangilo oobe baadi peela,
Mafuku oobe e kumpala aakekala a muloo.
8 Ipusha namu bantu ba mu kipungo kia kala,
Na otume binangu ku mianda ibaadi bamashabo bapete.
9 Muanda tuibatandikue nka penda maloba, na tatuuku kintu,
Muanda mafuku eetu pa nsenga e nka bu muesheshi.
10 T’abakakulongiesha
Na kukulungula biabauuku su?
11 Papirise* akulaa mbalo ishi mema su?
Elengie adikulaa kushi mema?
12 Nka biki’abituuku, tababandile kuibitshiba,
Abiumu kumpala kua ingi mitshi yoso.
13 Bino nyi abikafikila* baba boso abalubu Efile Mukulu,
Muanda lukulupilo lua bantu basha batshinaa Efile Mukulu* alukashimina,
14 Lukulupilo luabo ndua bisumanga
Na lukulupilo luabo ndubofule nka bu bulambo bua natanda.*
15 Akeeyemena ku nshibo yaye, anka tayikemana;
Akatompo kukuata kuanka, anka tayikayisha.
16 Enka bu mutshi uule na maka,
Na ntonga yaye ngipalakane mu mafuba.
17 Mishi yaye ngituelene mu mutuuto wa mabue;
Akimbi nshibo mu mabue.*
18 Anka pabakamushulu* mu mbalo yaye,
Yaaya mbalo ayikamutunu na kuakula’shi: ‘Kasha tankumuene.’
19 Oolo, biabia nyi biakashimina;*
Akupu bangi abakatuuku mu lufufi.
20 Binyibinyi Efile Mukulu t’akasumbushena baba abashala na lulamato;*
Na t’akakuatshishena* bantu bebubi,
21 Muanda akausha mukanua mobe na tusepo
Na milomo yobe na misaase ya muloo.
22 Baba bakushikue abakakuatshishibua buufu,
Na kashibo k’epema ka bantu bebubi t’akakekala dingi kuanka.”
9 Yobo baluluile’shi:
2 “Mbinyibinyi nauku’shi bi’nka biabia.
Anka muntu afuiyaa e kubinga kilumbu p’asamba n’Efile Mukulu su?
3 Su muntu akumiina kuikakeena Naye,*
Yawa muntu tamulombene kualula ku lukonko su ndumune lua ku nkonko Yaye kinunu.
4 E na binangu* na bukome buibungi.
Nnanyi mulombene kumukambila na kukutua masaku?
5 Atentulaa* miengie kushi muntu kuuka;
Eyifuudika mu nsungu yaye.
6 Atshinkishaa nsenga mu mbalo yayo,
Biabia misungo yayo ayisuusu.
7 Atuminaa nguba eyi buashi tamunyikanga
Na kushikiila etaata dia nyenyenyi;
8 Aye nabene aadishaa mayilu,
Na atambukilaa panundu pa mbundambunda ila ya kalunga ka mema.
9 Mmukite bisaka bia nyenyenyi bia Asha,* bia Kesila,* na bia Kima,*
Na bisaka bia nyenyenyi bi muiyilu dia kuushi;*
10 Akitaa mianda ikata na ibukopo kupusha,
Mianda ya kukaanya ishi bia kubadikibua.
11 Bakidi pepi nami, na ntshi bia kumumona;
Bakidi kumpala kuande, anka ntshi mumutundule.
12 P’anyengie kintu, nanyi mulombene kumukambila?
Nanyi mulombene kumulungula’shi: ‘Okuete kukita kinyi?’
13 Efile Mukulu t’akalama nsungu yaye;
Sunga bakuashi ba Rahabe* abakamuinamina.
14 Abikala naminyi pammualula
Abitungu nsangule bishima biande kalolo bua kuisamba naye!
15 Sunga’shi nadia kuikala mubingie, ntshi nadia kumualula.
Nadia penda kuisendeela nsushi* ande bua’shi ampushishe lusa.
16 Su namuitanyina, angalula su?
Ntamono’shi akateemesha eyi diande,
17 Muanda ansooso na kipapi kibukopo
Na afuimisha malonda ande kushi muanda.
18 Tantadiila buandia kuyooka;
Atungunuka na kunguusha na bintu bi buulo.
19 Su mpabitale bukome, aye nyi e na bukome.
Su mpabitale kusamba, akula’shi: ‘Nanyi mulombene nkusambisha?’*
20 Su nadia kuikala mubingie, kukanua kuande kubadia nkumpiisha;
Sunga’shi ne mululame,* angakula’shi ne mupiile*
21 Sunga’shi ne mulame lulamato luande, ntshi muikulupile;*
Napele muwa wande.
22 Bioso bi mumune. Nyi buakinyi nakula’shi:
‘Abutula muntu shi musoole,* na muntu e bubi mu mushindo umune.’
23 Su kuula kua mema a mpeshi bukidibukidi akufuisha lufu lua mu kimpulunkamba,
Asepe bantu bashi basoole bia bashi na lukulupilo.
24 Nsenga ngituudibue mu maasa a bantu bebubi;
Mmupuute meso* a ba nsushi bayo.
Su ta nnaye, paapa, nnanyi?
25 Binobino mafuku ande aende lubilo kukila muntu asuukaa lubilo;
Aende lubilo kushi kumona muanda wibuwa.
26 Aaselemuka nka bu maato a malengie,
Nka bu bionyi bia miumba abiyiki lubilo bua kukuata kia kudia kiabio.
27 Su nakula’shi: ‘Nayiluankana kuidiladila kuande,
Nashintuula mmuenekielo ande na nekale na muloo,’
28 Natungunuka na kupusha moo bua makienga ande oso,
Na nauku’shi t’okammono bu muntu shi musoole.
29 Nasanganyibua bu muntu mupiile.
Biabia buakinyi abitungu nekupilekupile mu bisumanga?
30 Su netumpa na mema a neje basunguluka,
Na natoosha maasa ande na nsabanga,
31 Paapa ongiele mu buina,
Abifikisha mpa na bilamba biande mu nkushikua.
32 Muanda ta muntu bu’mi bua’shi mmualule,
Bua’shi tuende naye mu kusamba.
33 Takui muntu su ngumune a kuitutshiba muanda,
Akuikala bu nsushi* eetu.
34 Su aleka nkukupila,*
Na bintu biaye abitshinyishaa bia leka nkutshinyisha,
35 Paapa nakesamba naye kushi kutshina,
Muanda tangakulaa na kutshina.
10 “Ne mushikue muwa wande.
Nakatuusha kuidila kuande patooka.
Nakakula patooka mu dikienga diande di bukopo!*
2 Nakalungula Efile Mukulu’shi: ‘Leka kummona bu muntu mupiile.
Ndungule buakinyi okuete kulua nami.
3 Opete kinyi p’okiengiesha bangi,
P’obepuula mufubo wa maasa oobe?
Buakinyi okumiina malango a bantu be bubi?
4 We na meso bu a bantu,
Su omonaa abimonaa muntu afuiyaa?
5 Mafuku oobe e bu mafuku a bantu abafuiyaa,
Su bipua biobe bi bu bipua bia muntu,
6 Buashi okimbuule kilema kiande
Na kutungunuka na kukimba muluisho wande?
7 Ouku’shi ntshimupiile;
Na takui muntu su ngumune mulombene kumpaasha kuiyasa diobe.
8 Maboko oobe ngambumbe na ngankite,
Anka binobino ombutula ami oso.
9 Tentekiesha namu’shi we munkite na ema,
Anka binobino tongalusha ku lufufi.
10 Tuemumpongoole bu mabele
Na kunkuatakasha bu fromaje su?
11 We munfuandikie kikoba na mbidi,
Onduka na mifufua na mishila.
12 We mumpe muwa na kifulo kia lulamato;
We mulame kikudi* kiande na bulami bobe.
13 Anka we muele binangu mu bufiefie bua kunkitshina ino mianda ibubi.*
Nauku’shi ino mianda ayifiki kodi.
14 Su naadi mukite muluisho bodia kummona,
Na tobodia ku mbingisha ku kilubilo kiande.
15 Su ne mupiile, malua kuandi!
Sunga’shi ntshi musoole, ntshi bia kuibuesha mutue wande,
Muanda nemuule na kukutua kua kinemo na dikienga.
16 Su nebuesha mutue wande, okakimbi bia kunkuata nka abikitaa ntambue.
Na okalesha dingi bukome bobe kuandi.
17 Ofiki na tumonyi tupia bua kumponeesha kilumbu
Na ofimisha nsungu yobe kuandi,
Pe nkalakashi ayinfikila ilondene.
18 Biabia buakinyi we muntuushe muifu dia nyinami?
Nadia kufua kumpala kua’shi eyiso su ndimune dimmone.
19 Bibadia kuikala nka bu’shi ntangikeele kuanka kasha;
Babadia kungata mususa umune muifu dia nyinami benda nami ku mashama.’
20 Mafuku ande ntangapeela su? Antadiile;
Akatushe meso aaye kuandi buashi mpete kuikisha su nkupeela.*
21 Kumpala kua’shi nende, na tankalukiila,
Muiumbo dia mufito ukile bukopo,*
22 Muiumbo dia mufito wi bukopo,
Eumbo dia muesheshi wibukopo na kafutakanyi,
Mui etaata di mpa na bu mufito.”
11 Zofare muina Naama baluluile’shi:
2 “Ano mayi oso aashala kushi lualulo,
Sunga’shi kuakula bibungi nkulombene kubingisha muntu?*
3 Buakulakule bobe bui kuuminyisha bantu?
Muntu tamulombene nkusaashila bua mayi oobe a kasaabu?
4 Muanda buakula’shi: ‘Dilongiesha diande di selele,
Na nemutooshibue ku meso kobe.’
5 Anka su Efile Mukulu aakula
Na akufunguila milomo yaye!
6 Biabia badia nkufumbuila mianda ifuame ya binangu,
Muanda kui mianda ibungi ya kulonga pabitale binangu.
Paapa okatundula’shi Efile Mukulu akitaa biashi ofuidibue lusa ku bingi bilubilo biobe.
7 We mulombene kuuka mianda ikata y’Efile Mukulu
Sunga kuuka mianda yoso pabitale* Sha Bukome Boso?
8 Binangu bi bula bua muiyilu kukila eyilu. We mulombene kukita kinyi?
Bi bula bua muushi kukila Mashama.* We mulombene kuuka kinyi?
9 Bi bula kukila nsenga
Na bukata kukila kalunga ka mema.
10 Su Efile Mukulu akidi, akuata muntu na enda naye ku mbulamatadi,
Nanyi mulombene kumukambila?
11 Muanda auku bantu basha madimi.
P’amono muanda wibubi, t’eutuudila binangu su?
12 Anka muntu sha mu mutue mui bisumanga akapusha
Nka penda palombene mpunda a kisuku kutanda muntu.*
13 Su bodia kulumbuula eshimba diobe
Na kuwola maasa oobe kuadi.
14 Su eyasa diobe adikitshi muanda wibubi, edituule kula nobe
Na totadilanga kukutua kululama kushale mu tushibo tobe tua mapema.
15 Muanda paapa okabandulusha mpala yobe kushi buufu;
Okemana munyingie, kushi moo.
16 Muanda paapa okalubu nkalakashi yobe
Okeyitentekiesha nka bu mema apue kualaala.
17 Nshalelo oobe akekala na etaata dibukopo kukila mu nsaa ya midi;
Mpa na mufito waye aukekala bu namashika.
18 T’okatshinyi muanda kui lukulupilo,
Okatala aku na aku na okalala mu kuiyikeela.
19 Okalala kushi muntu su ngumune a kukutshinyisha,
Bantu bebungi abakakimbi bua kukuminyibua nobe.
20 Anka meso a bantu bebubi aakabofula;
Tabakapete mbalo yabadia kusuukila,
Na lukulupilo luabo alukekala penda lufu.”
12 Akupu Yobo baluluile’shi:
2 “Mbinyibinyi nui bantu abauku,
Na binangu abikafu nenu!
3 Anka nami namu ne na kushinguula kua mianda.*
Ntshi mushadile kuanudi.
Nanyi shauku ino mianda?
4 Nafiki kintu kia kusenga kui benami,
Muntu kuete kuitanyina Efile Mukulu bua kupeta lualulo.
Muntu mululame na shi bia kutopekua bafiki kintu kia kusenga.
5 Muntu shi na nkalakashi abepuulaa dikienga,
Apuandikisha’shi ndia penda bantu bashi bashimate.*
6 Tushibo tua mapema tua ba ngifi tui mu butaale,
Na baba abaolomona Efile Mukulu be mu kuiyikeela,
Baba be na efile aabo mu maasa aabo.
7 Biabia ipusha namu nyema, na ayikakulongiesha;
Ipusha dingi tonyi tua muiyilu, na atukakulungula.
8 Sunga’shi tuula binangu* ku nsenga, na ayikakulongiesha;
Na mishipa ya mu kalunga ka mema ayikakuukisha bianka.
9 Nanyi mukantshi mua bino bioso shauku’shi
Eyasa dia Yehowa nyi dikite bino?
11 Etui t’aditompaa bishima
Bu abitompaa ludimi* bia kudia su?
12 Binangu t’abikala kui bantu banunu,
Na kushinguula kua mianda t’akufikaa muyile bungi bua mafuku a muwa wa muntu su?
13 Kuadi kui binangu na bukome;
E na elango na kushinguula kua mianda.
14 P’abumbula kintu, ta nkilombene kuibakuulua;
Kiakia ki’ashitshi, muntu su ngumune ta mulombene kui kifungula.
15 P’ayimika mema, bintu bioso abiumu;
P’eatumu, aauulu pa nsenga.
16 Kuadi kui bukome na binangu;
Muntu alubu eshinda na muntu alubisha bangi eshinda mbaye;
17 Akitaa bia’shi bantu abatuushaa malango bende ngua muasa,
Na abulakashaa ba nsushi.
18 Angulaa mioshi yabadi banye bantu kui ba nfumu,
Na ebanyaa mukaba mu kifuka kiabo.
19 Akitaa bia’shi ba tshite muakuidi batambukie ngua muasa,
Na aponeshaa baba bashimate ngofu mu bufumu;
20 Asuminaa bantu abatuushaa malango babadi bakulupile bishima
Akatushaa bantu banunu* binangu;
21 Abepulaa bantu ba kinemo,
Na abofushaa bantu basha bukome;*
22 Afumbulaa mianda ikata ya mu mufito,
Na atuushaa mufito wi bukopo ku etaata;
23 Ayikashaa miilo na bukome bua kuiyibutula;
Atamishaa miilo bua’shi beyikuate na bende nayo.
24 Akatushaa kushinguula kua mianda kui bakunkushi ba muilo
Na ebaumbakashaa mu kabaaka mushi mashinda.
25 Abakunku mu mufito, muamua mushi etaata;
Ebaumbakashaa nka bu bantu bakolue.
13 “Oolo, eyiso diande ndimone bino bioso,
Etui diande ndipushe na di’ebishinguula.
2 Biabia bi’anuuku, nami namu n’ebiuku;
Ntshi mushadile kuanudi.
3 Anka ami nakumiina kuisamba penda na Sha Bukome Boso aye nabene;
Nakumiina kusamba muanda wande kumpala ku’Efile Mukulu.
4 Anka nukuete kuluisha nkumo yande na mianda ya madimi;
Boso buenu nui ba minganga bashi kapu.
5 Su nubadia penda kushala baumine talalaa,
Bibadia kulesha’shi nui na binangu.
6 Teemeshayi namu binangu biande,
Na nutee matui mu kusamba kua milomo yande.
7 Anuakula mianda ishi ilulame muishina di’Efile Mukulu?
Na anuakula mianda ya madimi muishina diaye su?
8 Anukekala ku lupese luaye,
Anukatompo kuakuiila Efile Mukulu a binyibinyi su?
9 Aye muinutaluule, mianda ayikenuyila kalolo su?
Nui kumudimba bu biabadi balombene kudimba muntu afuiyaa su?
10 Binyibinyi akenusaashila
Su nubatompo kulesha ntondo mbufiefie.
11 Kinemo kiaye kikata t’akikenutshinyisha
Na moo waye t’aukenukuata su?
12 Mayi eenu a binangu nyi nkindi ya buto;
Mayi eenu akuibingisha nao e nka bu ngabo ikitshibue na ema.
13 Uminayi kumpala kuande, bua’shi ngakule.
Akupu tadiilayi kioso kilombene kunfikila kinfikile!
15 Sunga angipaa, nashala nka mutengiele;
Nakasamba muanda* wande kumpala kuaye.
16 Paapa badia kuikala kipandilo kiande,
Muanda muntu sh’atshinaa Efile Mukulu* ta mulombene kutuela kumpala kuaye.
17 Teemeshayi eyi diande kalolo;
Teeyi matui ku biangakula.
18 Binobino nemulumbuule kilumbu kiande bua nkasamba;
Nauku’shi nemubingie.
19 Nanyi akalu nami?
Nafu su nashala mumiine!*
20 Ô Efile Mukulu, mpe penda bintu bibidi,*
Bua’shi ntshifuamanga ku meso kobe:
21 Kaasha eyasa diobe dibushito wedituule kula nami,
Na totadilanga moo oobe untshinyishe.
22 Akula na nakualula,
Sunga ntadiile ngakule, na ongalule.
23 Bilubilo biande na miluisho yande bikunyi?
Ndeshe kilubilo kiande na muluisho wande.
24 Buakinyi ofuamisha mpala yobe
Na ommono bu muishikuanyi oobe?
25 Otompo kutshinyisha esaki diabapepula kui lupapi
Sunga kulonda lusonyi luume?
26 Muanda okuete nka kufunda mianda ibuulo ya banfundu nayo,
Na okuete kunyooka bua miluisho yande ya ku bu nsongua.
27 We muele mikoolo yande mu momba,
Okuete kutaluula mashinda ande oso,
Na okuete kulondoola mbalo yoso ya ngashina.
28 Biabia muntu* aluilaa nka bu kintu kinyangie,
Nka bu kilamba kiabadi badie kui tuishi.
14 “Muntu mutandibue na muana mukashi,
Ekalaa na mafuku a muwa apeela na mmuule na nkalakashi.*
2 Atuuka nka bu kilongo na akupu afumbu;*
Asuuka nka bu mutaala na ashimina.
3 Binyibinyi, wemushimikie eyiso diobe padi,
Na wende naye* mu kusamba.
4 Nanyi e bia kutuusha muntu mutooshibue ku muntu shi mutooshibue?
Takui muntu su ngumune!
5 Su mbamutshibile mafuku,
Bungi bua mieshi yaye bui kodi;
We mumuelele mukalo washi bia kusabuka.
6 Kaasha meso oobe odi mumushimikie bua’shi ayikishe,
Mpa na p’apudisha efuku diaye, bu muntu abadi baate ku mufubo.
7 Muanda kui lukulupilo mpa na bua mutshi.
Su beutshiba, aumene dingi,
Na ntonga yao ayitungunuka na kukula.
8 Su mishi yao ibanunupa mu nsenga
Na kishishi kiao ki baafu mu nsenga,
9 Nka uki’aupusha eshiko dia mema aumene;
Na autuusha ntabi nka bu mutshi upia.
10 Anka muntu afu na alala shi na bukome;
Apatuulu muntu eshimba, e kunyi?
11 Mema aashimina mu kalunga ka mema,
Na muela aukama na aumu.
12 Muntu alala dingi paashi na t’abuuku.
T’abakabuuku mpa na pash’apekala eyilu kuanka,
Sunga tabakebabuusha ku tulo tuabo.
13 Ayi baabo! Su bodia kunfia sunga mu Mashama,*
Sunga kunfuamisha mpa na apakidi nsungu yobe,
Sunga kuntshibila kipungo bua kuntentekiesha!
14 Su muntu baafu, mmulombene kupetuula dingi muwa su?
Nakatengiela mafuku oso a mufubo wande wa pabukopo
Mpa na apakafiki kupososhibua kuande.
15 Okayitanyina, na nakakualula.
Okekala na lukalo lui bukopo lua kumona dingi mufubo wa maasa oobe.
16 Anka bua binobino, okuete kutungunuka na kubadika etabula diande dioso;
Okuete kutala penda muluisho wande.
17 Kilubilo kiande nkifungilue mu kibuta,
Na wemulamikie kilubilo kiande na kole.
18 Nka bu abipono muengie na aufingakana
Na abikatuka ebue pa mbalo yadio,
19 Nka bu mema aapelula mabue
Na mieleeshi yao ayikatusha lufuinkinyi pa nsenga,
Biabia nyi biodi muluishe lukulupilo lua muntu afuiyaa.
20 Otungunuka na kumukila bukome mpa na p’afu;
Oshintula mmuenekielo aaye, na omutumu mu mashama.
21 Bana baye abanemekibua, anka t’ebiuku;
Babafiki bu bantu ba bisumanga, anka t’ebitundula.
22 Apusha busungu nka penda pa ki na muwa;
Adidi* nka penda pa ki na muwa.”
15 Elifaze muina Temane baluluile’shi:
2 “Muntu sha binangu ekualula na binangu bia bisumanga,*
Sunga kuusha efu diaye na lupapi lua kutunduka nguba su?
3 Kulanga penda na bishima takui na bukuashi,
Na muisambo bupenka buao tawi na bukuashi.
4 Muanda bobofusha bantu buabadia kutshina Efile Mukulu,
Na bopeelesha kunangushena koso pabitale Efile Mukulu.
5 Muanda kilubilo kiobe nyi akikutakula bua kuakula bino,*
Na bosangula mayi a budimu.
6 Kukanua k’obe obe nabene akukupiisha, anka nta nami;
Milomo y’obe obe nabene ayikufundu.
7 Nnobe muntu a kumpala kutandikua,
Su bodi mutandimbue kumpala kua tu miengie tupeela?
8 Opushaa miisambo ifuame y’Efile Mukulu,
Su binangu mbimeene penda kodi?
9 Nkinyi ki’ouku kiatush’atuuku?
Nkinyi ki’opushaa kiatush’atupushaa?
10 Basha nfuidi na banunu be mukantshi muetu,
Bantu bakulu ngofu kukila nshobe.
11 Kusambibua n’Efile Mukulu ta nkukukumbane,
Sunga bishima biabadi bakulungule na kalolo?
12 Buakinyi eshimba diobe adikutuala kula,
Buakinyi wemutoone meso na nsungu?
13 Muanda bofiitshila Efile Mukulu munda,
Na botadiila bishima bi biabia abituuku mukanua m’obe.
14 Muntu afuiyaa nnanyi buashi ekale mutooshibue,
Sunga muntu mutandibue kui muana mukashi buashi ekale mululame?
15 Tala! Te na lukumiino mui beselele baye,
Sunga eyilu ntanditooshibue ku meso kuaye.
16 Bikuikala naminyi su muntu e butete na mmuluile,
Muntu atomaa kukutua kululama bu mema!
17 Nakuukisha, nteemeshe!
Nakula biandi mumone,
18 Mianda ibakula bantu basha binangu ayifiki kui bamashabo,
Na ta mbeyifuamishe.
19 Nsenga ibaadi ibapebue,
Na muntu muenyi tabaadi mukile munkatshi muabo.
20 Muntu ebubi akienga mafuku aaye oso,
Munda mua bipua bioso biabadi balamine muntu akiengieshaa bangi.
21 Tuleo atutshinyisha tui mu matui muaye;
Mu nsaa ya butaale, ba ngifi abamuluisha ngoshi.
22 Takulupila’shi akapanda ku mufito;
Mmulamiibue bua kufua ku lupete lua ngoshi.
23 Aumbakana bua kukimba bia kudia,* a bikunyi?
Auku’shi efuku dia mufito tadidi pepi.
24 Dikienga na tuinyongoshi abitungunuka na kumukiengiesha;
Mbimukile bukome nka bu nfumu muilumbuule bua kuenda mu kulua ngoshi.
25 Eebuesha eyasa diaye bua kuluisha Efile Mukulu
Na atompo kuelesha Sha Bukome Boso mpaka;*
26 Na mutue wi bukopo ende lubilo kuadi bua kumuluisha ngoshi,
Muikale na ngabo ikata na ibukopo;
27 Mpala yaye ngiule na muimu,
Na kifuka kiaye nkiule na muimu;
28 Mmushale mu bibundi abikaluishibua,
Mu mashibo mush’amukashala muntu su ngumune,
Aakekala mituuto ya mabue.
29 T’akekala mpeta, na bupeta buaye t’abukafuimi,
Sunga bintu biaye t’abikapalakana muiumbo.
30 T’akapanda ku mufito;
Ludimi lua kaalo alukaumisha lutonga luaye,*
Na akafu ku muwa wa mukanua mua Efile Mukulu.
31 T’abitungu apambukie eshinda, na kukulupila bintu bishi na muulo,
Muanda bi’akapete pa mbalo yabio t’abikekala na muulo;
32 Abikakitshika kumpala ku’efuku diaye,
Na ntabi yaye tayanasampile.
33 Akekala nka bu mutshi wa nfinyo auponesha tukuba tuao tushamongiele,
Na bu mutshi wa olive auponesha bilongo biao.
34 Muanda kakongie ka bantu bash’abatshinaa Efile Mukulu* t’akatandaa,
Na kaalo akatatshisha tushibo tua mapema tua bantu baabatshibaa milomo.
35 Abemitaa nkalakashi na abatanda mianda ibubi,
Na mafu aabo aatanda madimi.”
16 Yobo baluluile’shi:
2 “Ne mupue kupusha mianda ibungi i bino kumpala.
Pamutue pa kunyingisha, nubanyisha mpa na kunkiengiesha!
3 Mayi a bisumanga* e na nfudiilo su?
Nkinyi akikutakula bua kualula bino?
4 Nami namu nadia kuakula nka bi’anuakula.
5 Pamutue pa biabia nadia kuinunyingisha na mayi a mukanua muande,
Na kusamba kua milomo yande kubadia kutshimbisha busungu.
6 Su n’akula, busungu buande t’abutaala,
Na su nalekie kuakula, busungu buande abupeele su?
7 Anka binobino bankokesha;
Babutula bantu ba mu nshibo muande boso.*
8 Dingi bonkuata, na bibekala bukamonyi,
Biabia kunyaana kuande kubebo na kubanfundu.
9 Nsungu yaye ngisaane mu bipindi, na mmushikue.
Kuete nkudiila meno.
Muishikuanyi ande mmutonuene meso aaye.
10 Bababuula mukanua muabo bikata bua nkumina,
Babankupila ku matama na kasaabu;
Babebungu bebungi bua kunduisha.
11 Efile Mukulu bantuulu mu maasa a tu nsongualume,
Na bantakula mu maasa a bantu bebubi.
12 Nekeele muiyikeele, anka bansasula;
Bankuata muikoshi na bansooso;
Akupu bantuulu bu kintu kiaye kia kuasa bintu.
13 Bantu baye abelaa buta bangifunyishe;
Atubula nfiyo yande na takuete kumpusha lusa;
Apongoola nsumiinyi* ande mu nsenga.
14 Kuete kuntubulatubula;
Kuete kuiyela kuandi bu musalayi.
15 Ne mutele ma mpaya pamune bua kushikiila kikoba kiande,
Na nemushiikie kinemo* kiande mu lufufi.
16 Meso ande abamongo na kudila,
Na bitshitshi* biande mbifiite ngofu,
17 Sunga biabidi’shi maasa ande tangakite butomboshi
Na luteko luande ndutokane.
18 Ô nsenga, tobuikilanga mase ande!
Na takuikalanga mbalo ya kuikisha bua kudila kuande!
19 Mpa na binobino, kamonyi kande ke muiyilu;
Muntu mulombene kutuusha bukamonyi pa bintale e muiyilu.
20 Benami bakuete nkusenga
Apatuusha eyiso diande mpolo* kui Efile Mukulu.
21 Muntu kampanda atshibe kilumbu pakantshi pa muntu na Efile Mukulu,
Nka bu biabakitaa pankatshi pa muntu na muinaye.
22 Muanda bipua bibashala mbipeela,
Na nende muishinda diabash’abalukiilaa.
17 “Kikudi kiande nkitshokokie, mafuku ande ngapeela;
Mashama akuete kuntengiela.
2 Bantu abasepanaa bangifunyishe,
Na eyiso diande abitungu dishale nka ditale ku muikelo wabo wa buntomboshi.
3 Kumiina namu kuiyikeela kuande, na wekulame kodi.
Nanyi mungi mulombene kuinyukishena nami maasa na kungakuila?
4 Muanda we mufuamishe eshimba diabo kushinguula kua mianda;
Nyi buakinyi tu’ebatumbisha.
5 Kui bantu abakumiina kuiabishena na bakuuku babo bintu,
Aku namu bana babo tabakuete kumona kalolo pa muanda wa nsala.
6 Bangikasha kintu kia kusenga mukantshi* mua miilo,
Biabia nafiki muntu akuasa mata mu mpala.
7 Meso ande taakia amono kalolo pa muanda wa dikienga,
Na maboko ande na mikoolo yande binka bu muesheshi.
8 Bantu balulame abebitala na kukaanya,
Na muntu shi musoole muanda akalakashua pa muanda wa muntu sh’atshinaa Efile Mukulu.*
9 Muntu mululame ashalaa mulamate muishinda diaye,
Na muntu e na maasa atooshibue afikaa na bukome buibungi.
10 Anka anue boso nui kufika na nuabanguula kuakula,
Muanda ntshi mupete muntu su ngumune e na binangu mukantshi muenu.
11 Mafuku ande abapu;
Mpango yande, nkalo ya muishimba diande ibaluila.
12 Abatungunuka na kuikasha bufuku bu kanya,
Bakulanga’shi: ‘Etaata tadidi pepi muanda mufito ubeele.’
13 Su natengiela, Mashama* aakekala nshibo yande;
Nakaadisha lusala luande mu mufito.
14 Naketanyina buina’shi: ‘We nshami!’
Na bifinyo’shi: ‘We nyinami na we mukuetu mukashi!’
15 Paapa, lukulupilo luande lui kunyi?
Nanyi mulombene nkumuena lukulupilo?
18 Bildade muina Shuwa baluluile’shi:
2 “Anukalekie kuakula mayi e bino mpa na ku mafuku kinyi?
Leshayi binangu buashi tuisambe.
3 Buakinyi abitungu betumone bu nyema
Na ku’atshibua bu bantu bashi na binangu* ku meso kuenu?
4 Sunga wetshiba mu bipindi mu nsungu yobe,
Nsenga ayikasumbushenua pa muanda oobe,
Nsunga’shi lubuebue alukatuka pa mbalo yalo?
5 Oolo, etaata dia muntu ebubi adikashimi,
Na ludimi lua kaalo kaye talukamunyika.
6 Etaata di mu kashibo kaye k’epema adikafiki binyibinyi mufito,
Na kimunyi ki panundu paye akikashimi.
7 Bashimisha bukome buaye bua kutambuka,
Na binangu biaye abikamuponesha.
8 Muanda ngua yaye ayimutuala mu bukondia,
Na eumbu mu mioshi yabo.
9 Muteo aukamukuata ku kisuulu;
Muteo aukamukuata.
10 Mbamufuamishe moshi muushi mua nsenga,
Na muishinda diaye mui muteo.
11 Bintu abitshinyisha abimukuatshisha moo mu mpese yoso
Na abimulondo lubilo ku ngua yaye.
12 Bukome buaye bubapu,
Na masaku aakitshi biashi asumpikite.
13 Kikoba kiaye nkidibue;
Mukumbo wi bukopo awipayishena* ubadi mikoolo yaye na maboko aaye.
14 Babamukasha mu bulami bua kashibo kaye k’epema
Na babamutuala ku lufu lui bukopo.*
15 Bantu benyi* abakashala mu kashibo kaye k’epema;
Sufule akapalakana mu nshibo yaye.
16 Mishi yaye ayikaumu muushi muaye,
Na ntabi yaye ayikafumbu kunundu kuaye.
17 Tabakamutentekiesha dingi pa nsenga,
Na eshina diaye tadikaukibua muishinda.*
18 Abakamukasha kuitaata bende naye mu mufito
Na abakamubingi mu nsenga ayitushaa bintu.
19 T’akekala na bana na bekulu munkatshi mua muilo waye,
Na t’akekala na muntu su ngumune mushaale na muwa mu mbalo yadi mushale.*
20 Apakafiki efuku dia kubutuka kuaye, bantu ba dia kupona nguba abakapusha moo
Na bantu ba dia kutunduka nguba abakatshinyi ngofu.
21 Bino nyi abikafikila tushibo tua mapema tua muntu akitaa bubi
Na mbalo ya muntu shauku Efile Mukulu.”
19 Yobo baluluile’shi:
2 “Anutungunuka na kufiitshisha anyima ande nsungu* mpa na ku mafuku kinyi,
Na kunsosa na mayi?
3 Nubansashila* ino misusa ekumi;
Tanupusha sunga mbufu bua kunkitshiina mianda ibubi.
4 Su mbinyibinyi’shi nemukite kilubilo,
Kilubilo kiande nkintale nk’ami nabene.
5 Su nukuete nka kuitumbisha kunundu kuande,
Nuakulanga’shi mianda yabanfundu nayo ngia binyibinyi,
6 Paapa ukayi’shi Efile Mukulu nyi mundimbe,
Na mmunkuate mu bukondia buaye bua kuta nabo.
7 Talayi natungunuka na kuela musaase’shi: ‘Etombo!’ Anka tabangalula;
Natungunuka na kuela musaase bua kuteka bukuashi, anka kululama takui kuanka.
8 Mushite eshinda diande na mudimba wa mabue, na ntshi bia kukila;
Mmupuute mashinda ande na mufito.
9 Munkaashe ntumbo yande
Na munfuule kifulu kia bufumu ku mutue wande.
10 Bantshokola mu mpese yoso mpa na panashimina;
Bashulu lukulupilo luande nka bu mutshi.
11 Nsungu yaye ikuete kuntembela nka bu kaalo,
Na kuete kummona bu muishikuanyi aaye.
12 Bisaka biaye bia basalayi bibafiki pamune na mbingifunyishe,
Na bibatuulu kishalelo kiabio bifunyishe kashibo kande k’epema.
13 Babingi bakuetu kula nami,
Na baba abanguuku babantampa mongo.
14 Benami ba p’eshimba* babende,
Na baba bangukanga kalolo babangiluankana.
15 Benyi be mu nshibo yande, na ba mpika bande bakashi abammono bu muntu muenyi;
Ne muenyi ku meso kuabo.
16 Nayitanyina mufubi ande, anka ntangalula;
Namusendeela buashi ampushe lusa.
17 Muwa wa mukanua muande ubafiki bu kintu ki butete kui mukashi ande,
Na ne kintu akinuunku kui bakuetu balume.*
18 Mpa na bana bakinga abambepuula;
Nsaa yangimana ababanga kunkaa.
19 Bakuuku bande boso ba p’eshimba babanshikua,
Na baba banadi mufule, babantapa mongo.
20 Mifufua yande ibalamata ku kikoba na ku mbidi yande,
Na napanda na kikoba kia meno ande.
21 Mpusheyi lusa benami, mpusheyi lusa,
Muanda eyasa di’Efile Mukulu dibankupila.
22 Buakinyi anutungunuka na kunkiengiesha bu abikitshi Efile Mukulu,
Kunduisha kuenu t’akupu?*
23 Su mayi ande abadia kufundibua,
Su abadia kufundibua mu mukanda!
24 Ayi baboo, su babadia kuiafunda ku lubuebue bua loso,
Na mutonkolo wa kiamo na polombe!
25 Muanda nauku’shi mukuudi ande ena muwa;
Akafiki kunyima na ayimane kunundu kua nsenga.
26 Kunyima kua kikoba kiande kuluila,
Panki nka na muwa, nakamono Efile Mukulu.
27 Ankamono ami nabene,
Abakamono kui meso ande ami nabene, kushi a ungi muntu.
Anka munda muande nepusha mufudiile ngofu!*
28 Muanda anuamba’shi: ‘Tukuete kukukiengiesha mu mushindo kinyi?’
Muanda ami nyi sha muanda.
29 Tshinayi lupete lua ngoshi,
Muanda lupete lua ngoshi alutuadilaa bilubilo dinyoka;
Abitungu nuukie’shi kui nsushi.”
20 Zofare muina Naama baluluile’shi:
2 “Nyi buakinyi binangu biande bikalakashue abintakula bua kualula
Muanda nemukalakashue.
3 Napusha kusaashilua kampanda kubankaa;
Na binangu biande abintakula bua kualula.
4 Binyibinyi kubanga kala toboukile uno muanda
Muanda bi bino kasha muntu* atudibua pa nsenga,
5 Eshi musaase wa muloo wa muntu ebubi ngua kapindi kapeela
Na muloo wa muntu sh’atshinaa Efile Mukulu* tawishaa.
6 Sunga biekala’shi nkumo yaye ngikaamine mpa na muiyilu
Na mutue waye ngukakume mpa na mu makumbi,
7 Akashimina bua loso nka bu tufi tuaye;
Baba babaadi na kiubishi kia kumumona abakakula’shi: ‘E kunyi?’
8 Akapapama nka bu kilotua, na tabakamumono nya;
Abakamubingi nka bu kimonua kia bufuku.
9 Eyiso dibaadi dimumone kumpala tadikamumono dingi,
Na mbalo yaye tayikamumono dingi nya.
10 Bana baye abakakimbi kukuminyibua kui balanda,
Na maasa aaye aakalusha bupeta buaye.
11 Mifufua yaye ibaadi iule na bukome bua bu nsongua,
Anka ayikalala* naye mu lufufi.
12 Su kintu kibubi akipushika kiisaasa mukanua muaye,
Su mmuikifuamishe muushi mua ludimi luaye,
13 Su ekipusha buwa na tamuikilekie
Anka batungunuka na kuikilama mukanua muaye,
14 Biakudia biaye abikafiki busasa munda muaye
Abikafiki nka bu lulengo* lua nyoka a kobra munda muaye.
15 Mmumine bupeta, anka akebulasa;
Efile Mukulu akebutuusha boso muifu diaye.
16 Akafifi lulengo lua nyoka a kobra;
Meno* a nyoka a lulengo aakamuipaa.
17 Tan’amone miela ya mema,
Miela ya buuki na manteka.
18 Akalusha bintu biaye kushi kuibifubisha;*
Takasanka na bupeta bua busunga buaye nya.
19 Muanda mmusoose na mmusumbushene balanda;
Munyengie nshibo yashi muibakie.
20 Anka t’akepusha mu butaale;
Bupeta buaye t’abukamupaasha.
21 Tankumushadile kintu su nkimune kia kudia;
Nyi buakinyi bupeta buaye tabukayisha
22 Apafuimi bupeta buaye ngofu, tuinyongoshi atumufuimina;
Makienga aamufikila na bukome boso.
24 P’asuuku bina ngoshi bia kiamo,
Mikietue ya mu buta bua kiamo kia munyinga* ayikamutubula.
25 Atuusha mukietue mu mongo muaye,
Kina ngoshi akipenyapenya mu nsumiinyi aaye,
Na moo aumukuata.
26 Mufito wibukopo autengiela bupeta buaye;
Kaalo kabashi bapupule kui muntu akamushiiki;
Dikienga aditengiela muntu oso mupande mu kashibo kaye k’epema.
27 Eyilu adikatuusha kilubilo kiaye patooka;
Nsenga ayikeebo bua kumuluisha.
28 Kuula kua mema a mpeshi akukalaasha nshibo yaye;
Akukekala mpeshi ebukopo muifuku dia nsungu y’Efile Mukulu.
29 Dino nyi efuto diabakapa muntu ebubi kui Efile Mukulu,
Bupianyi buabadi bamutshibile kui Efile Mukulu.”
21 Yobo baluluile’shi:
2 “Teemeshayi kalolo biangakula;
Kuno nyi kusamba kua nunsamba nako.
3 Ikalayi nami luishinko pangakula;
Pampudisha kuakula paapa nui bia nkusepa.
4 Pa nedidi, nkuete kuididila muntu su?
Su bibadia kuikala biabia, ntshi* nadia kushimisha luishinko su?
5 Ntaleyi na nushale anukaanya;
Tuulayi eyasa dienu kukanua kuenu.
6 Pa nebielela binangu, nakalakashua,
Na mbidi yande yoso ayisuusu.
7 Buakinyi bantu bebubi abashalaa na muwa,
Abanunupa, na abafiki ba mpeta?*
8 Bana babo be nka kumpala kuabo,
Na abamono mpa na bekulu babo.
9 Mashibo abo ngalamibue kalolo, tamui moo,
Na Efile Mukulu t’ebanyooko na lufimbo luaye.
10 Ngombe yabo ilume ayimitshisha kushi lukalakashi;
Ngombe yabo ikashi ayitanda kushi kupongola mayimi.
11 Bana babo balume bakuete kusuuka lubilo paasha nka bu lombe lua mikooko,
Na bana babo bakinga bakuete kuitumbatumba.
12 Abayimbi na etumba na lusese
Abasanka pabapusha tuleo tua mulengie.*
14 Anka abalungula Efile Mukulu a binyibinyi’shi: ‘Etutadiile!’
Tatui na lukalo lua kuuka mashinda oobe.
15 Sha Bukome Boso nanyi buashi atue tumufubile?
Atupete kinyi su tubamuuku’?
16 Anka nauku’shi tabe na matalua pa bupeta buabo.
Binangu bia muntu ebubi bi kula nami.
17 Mmisusa bungi kinyi ishime kimunyi kia bantu bebubi?
Mmisusa bungi kinyi ayibafuilaa masaku?
Mmisusa bungi kinyi ayibafuishila Efile Mukulu kabutu mu nsungu yaye?
18 Abafikaa bu bisosua kumpala kua lupapi,
Na bu bipusu bia ntete biabatuala kui kipapi kibukopo su?
19 Efile Mukulu akalama dinyoka dia muntu bua bana baye.
Anka Efile Mukulu amufute bua’shi ediukie.
20 Meso aye amone kubutudibua kuaye,
Na aye atome nsungu ya Sha Bukome Boso.
21 Muanda buakinyi ekalakasha pabitale akikafikila nshibo yaye kunyima kuaye
Su bungi bua mieshi yaye mbupeeleshue?*
22 Nanyi mulombene kulongiesha Efile Mukulu kiukilo,*
Aku namu nnaye asambishaa mpa na bantu be kunundu ngofu?
23 Muntu afu na bukome buaye boso
Pashi na muanda aumukalasha na mmushale talalaa,
24 Pe matankanta aaye ngaule na muimu
Na mifufua yaye i bukopo.*
25 Anka ungi muntu afu na dikienga dibukopo,*
Kushi’ye kutompa bintu bibuwa.
26 Boso buabo abakalala mu lufufi,
Na bifinyo abikebadi boso.
27 Talayi! Nauku kalolo bianukuete kunangushena
Na mpango yanudi nayo ya nkukita bibubi.*
28 Muanda anuakula’shi: ‘Nshibo ya muntu muende nkumo ikunyi,
Na kashibo k’epema kabaadi akashala muntu ebubi ke kunyi?
29 Tanuibepushe bantu abakitaa nyendo?
Tanui balongie kalolo mianda yabadi bamone,*
30 Eshi abakaluila muntu ebubi muifuku dia masaku
Na kumupaasha muifuku dia nsungu?
31 Nanyi akamulungula’shi muikelo waye tawi buwa,
Na nnanyi akamufutu bua biadi mukite?
32 P’abakende naye ku mashama,
Mashama aaye aakalamibua.
33 Nsenga iibumbe ya muibanda* ayikekala nsaasa kuadi,
Na bantu boso abamulondo*
Nka bu bungi bua bantu bushi bia kubadika bubadiile kumpala kuaye.
34 Biabia buakinyi anumpa kusambibua kushi kapu?
Mu ngalulo yenu mui nka penda madimi!”
22 Elifaze muina Temane baluluile’shi:
2 “Muntu mmulombene kuikala na bukuashi kui Efile Mukulu?
Muntu sha binangu mmulombene kuikala na bukuashi kuadi?
3 Sha Bukome Boso ekalakashaa* pa muanda’shi we mululame
Sunga’shi e na ki’apetaa pa muanda’shi we na lulamato?
4 Akakunyoko
Na kuenda mu kusamba nobe pa muanda omutshinaa su?
5 Ta mpa muanda’shi bubi bobe mbufuime ngofu
Na bilubilo biobe tabi na nfudiilo?
6 Muanda okuete kunyenga bakuenu bintu bu kieko kushi muanda,
Na kufuula bantu bilamba biabo webalekanga musua.*
7 T’opaa bantu bakokie mema a kutoma,
Na osuminaa basha nsala bia kudia.
8 Nsenga ngia muntu sha bukome,
Na muntu abadi bakumiine nyi mushale muanka.
9 Anka we mualushe bakashi kilele ku maasa bisumanga,
Na we musoose maboko a bana ba nshiye.*
10 Nyi buakinyi miteo* ngikuifunyishe,
Na mianda ya mu kimpulukamba ayitshinyishaa ayikutshinyisha.
11 Nyi buakinyi tue bia kumona muanda kui mufito wi bukopo,
Na mema ebungi ngakubuikile.
12 Efile Mukulu te muiyilu mula su?
Na tala bi nyenyenyi yoso muiyilu mula.
13 Anka buakula’shi: ‘Efile Mukulu auku binyibinyi kinyi?
Mmulombene kusambisha mu mufito wi bukopo su?
14 Makumbi ngamushikiile, biabia te bia kumona
Pa kuete kutambuka mu kifunda kia muiyilu.’
15 Okalondo eshinda dia kala
Dibaabadi batambukile kui bantu bebubi,
16 Bantu babaabadi bakatushe kumpala kua kipungo kiabo
Basha kitako kibaabadi balaashe kui mema aule?*
17 Babaadi balungule Efile Mukulu’shi: ‘Etutadiile!’
Na ‘Sha Bukome Boso mmulombene kuitukita kinyi?’
18 Aku namu Aye nyi baadi muushe mashibo aabo na bintu bibuwa.
(Binangu bibubi bui biabia bi kula na biande.)
19 Bantu balulame abakebimono na basankie,
Na bantu bashi basoole muanda abakasepe na bakule’shi:
20 ‘Beshikuanyi betu mbabutudibue,
Na kaalo akakatatshisha bintu biabo bishale.’
21 Kimba biakumuuka, na okekala mu butaale;
Akupu okapete bintu bibuwa.
22 Kumiina muiya wa kukanua kuaye,
Na olame mayi aaye muishimba diobe.
23 Su bualukiila kui Sha Bukome Boso, okalushibua bi bodi kumpala;
Su bokatusha kukutua kululama mu kashibo kobe k’epema,
24 Su bodia kusumbula ôlo* oobe mu lufufi
Na kusumbula ôlo a ku Ofire mu mpongo ya mbuebue,
25 Paapa Sha Bukome Boso akekala ôlo oobe,
Na akekala kiamo kiobe kia arja kikile buwa.
26 Muanda paapa muloo oobe aukekala mui Sha Bukome Boso,
Na okabandulusha mpala yobe kui Efile Mukulu.
27 Okamuisendeela, na akakuteemesha;
Na okakumbasha mitshipo yobe.
28 Kioso kiota kitshibilo bua kukita akikende kumpala,
Na etaata adikamunyika muishinda diobe.
29 Muanda okayishiibua milongo pu’akula na kuitatula,
Anka akapaasha bantu basha kuiyisha.*
30 Akapaasha baba bashi basoole muanda;
Biabia su maasa oobe ngatooshibue, okapaashibua binyibinyi.”
23 Yobo baluluile’shi:
2 “Mpa na lelo natungunuka nka na kuidila;*
Bukome buande bubapu pa muanda wa kuidila kuande.
3 Su nadia kuuka mbalo ya kupeta Efile Mukulu!
Nadia kuenda mbalo yadi mushale.
4 Nadia kutuala muanda wande kuadi
Na kuusha mukanua muande na bishinkamisho bia kuibingisha nabio;
5 Nadia kuuka bibadia nkungalula
Na kuteemesha ku biakuete kundungula.
6 Badia kufubisha bukome buaye bukata bua kunduisha su?
Nya, binyibinyi badia nkuteemesha.
7 Kuakua muntu mululame badia kuipushena naye,
Na Nsushi ande badia kumbingisha bua loso.
8 Anka su nende dia kutunduka nguba, te kuanka;
Na nalukiila, ntshi mumupete.
9 Pa kuete kufuba ku mboko i bakashi ntshi kuete kumumona;
Akupu p’aluluka ku mboko i balume, ntshi kuete nka kumumona nya.
10 Anka auku eshinda dinatuele.
Kunyima ku’aye kuntompa, nekala nka bu ôlo mukile buwa.
11 Ngua yande ngilonde kalolo muadi muashine;
Ne mulame eshinda diaye kushi kuiditupilua.
12 Ntshi mulekie miiya yadi mumpe.
Ne mulame kalolo mayi aaye kukila mpa na biabadi bantekie.
13 P’ata kitshibilo, nanyi akumukanda?
P’akumiina kukita kintu kampanda, ekikitshi.
14 Muanda akakumbasha kioso kiadi mupue kungatshila kitshibilo,
Na e na bintu bi bungi bi biabia biadi mulame.
15 Nyi buakinyi nemukalakashue pa muanda waye;
Pa ngiele binangu pabimutale, moo wande aufuimi.
16 Efile Mukulu mungikashe muntu sha moo,
Na Sha Bukome Boso bankuatshisha moo.
17 Anka mufito tawabandile kunguminyisha
Sunga mufito wi bukupo ubuikile mpala yande.
24 Buakinyi Sha Bukome Boso tamutshibe efuku diaye dia kiimu?
Buakinyi baba abamuuku t’abamono efuku diaye?*
2 Bantu abatentula bitunduilo bia mikalo;
Abayibi bisaka bia mikooko bua kuenda nabio ku mbalo yabo yakudishila nyema.
3 Abanyengie mpunda a bana ba nshiye*
Na abakuata ngombe a mukashi kilele bu kieeko bua kintu kiadi muiyapule.
4 Abakatusha balanda muishinda pa bukopo;
Bantu bashi na bukuashi ba pa nsenga abitungu bebafuame.
5 Balanda abakimbi bia kudia nka bu mpunda ya mu kisuku i mu kabaaka;
Abakimbi bia kudia mu kabaaka bua bana babo.
6 Abitungu baumbule muifuba* dia ungi muntu
Na bapumbuule muifuba dia nfinyo dia bantu bebubi.
7 Bufuku abalala musua, kushi kilamba;
Ta be na kilamba kia kuiputa bua mashika.
8 Mpeshi a ku miengie bebatopo;
Abakuata ku mabue ngofu pa muanda wa kukutua mbalo ya kufuama.
9 Muana a nshiye mmukatushue kuibeele;
Na bilamba bia balanda mbiatshibue bu kieeko bua kintu kiabadi beapule.
10 Abebatakula bua kuenda musua, kushi kilamba
Na nsala, pabasemuna bisaasa bia ntete.
11 Abakitshi mufubo wi bukopo munkatshi mua midimba ya mafuba a nfinyo;*
Abafuntu tukuba tua nfinyo ku mbalo ya kuenga tukuba tua nfinyo.
12 Mu kibundi bantu be pepi na kufua bakuete abadidi;
Be na malonda a lufu* bakuete kuela misaase bua kuteka bukuashi,
Anka Efile Mukulu takuete kuibimona bu bi bubi.*
13 Kui baba abatombokiela etaata;
Tabatundula mashinda aadio,
Na tabalondo tushinda tuadio.
14 Ngipayishanyi abuuku ku namashika buee;
Ayipaa bantu bashi na bukuashi na balanda,
Aku namu bufuku ayibi.
15 Eyiso dia ntambushi a lusandi aditengielaa kamuilua nshobe
Eakuilanga’shi: ‘Takui muntu ammono!’
Na abuikila mpala yaye.
16 Mu mufito abatuele mu mashibo pa bukopo;*
Mu kaanya abeshitshila muanka.
Tabauku etaata’shi nkinyi.
17 Kuabadi namashika emumune na mufito wi bukopo;
Mbeubidishene na bintu abitshinyishaa bia mufito wi bukopo.
18 Anka mema aebalaasha bukidibukidi.*
Kipindi kiabo kia nsenga akikedibua mulua.
Tabakalukiila ku mafuba aabo a nfinyo.
19 Nka abikalaa eshipo na kibobo abiumishaa neje mupue kusunguluka,
Mashama* aashimisha bantu bakite miluisho!
20 Nyinaye* akamuiluankana; bifinyo abikamudi na muloo.
Takatentekieshua dingi.
Na kukutua kululama akukatshokolua nka bu mutshi.
21 Adi mukashi nkunga bintu,
Na kukiengiesha mukashi kilele.
22 Efile Mukulu akafubisha bukome buaye bua kubutula basha bukome;
Sunga bebua ta be na kishinkamisho kiashi abekala na muwa.
23 Efile Mukulu ebatadiila buashi bekulupile na bepushe mu butaale,
Anka meso aaye aatala bioso biabakuete kukita.*
24 Abebatumbisha bua kapindi kapeela akupu tabe kuanka dingi.
Abebayisha na kuibabunga nka bu bantu boso;
Abebatshibi nka bu miepu ya ntete.
25 Binobino nnanyi mulombene kushinkamisha’shi ne sha madimi
Sunga kupela eyi diande?”
25 Bildade muina Shuwa baluluile’shi:
2 “Bukunkushi na bukome bua kutshina mbiaye;
Mmutuule butaale muiyilu.
3 Bisaka biaye bia basalayi mbilombene kubadikibua su?
Nnanyi shamunyikibuaa na etaata diaye?
4 Biabia muntu afuiyaa mmulombene kuikala mululame kumpala ku’Efile Mukulu bikunyi,
Sunga’shi, muntu mutandibue na muana mukashi mmulombene kuikala muntu shi musoole muanda naminyi?*
5 Ku meso kuaye mpa na nguba tamunyika nya
Na nyenyenyi ntangitooshibue,
6 Bikuikala naminyi bua muntu afuiyaa, muikale kifinyo,
Na muana a muntu, muikale musanda!”
26 Yobo baluluile’shi:
2 “Biabia nyi biodi mukuashe muntu shi na bukome!
Biabia nyi biodi mupaashe muntu shi na bukome!
3 Wemupe muntu shi na binangu elango di buwa bukile!
Wemuleeshe binangu biobe na kalolo!
4 Otompo kuisamba na nanyi,
Na nnanyi mukutakule bua kuakula mianda i biabia?*
5 Baba bashi na bukome mu lufu bakuete kusuusa;
Be mpa na kuushi kua mema na kua bintu bishale muanka.
7 Mmuadishe eyilu dia lupese lua dia kunundu* mbalo i bisumanga,
Mmutuule nsenga pashi kintu;
8 Mmufungiile mema mu makumbi aaye,
Buashi makumbi ta atanyikanga pa muanda wa bushito buao;
9 Mmushikie nkuasa aaye a bufumu buashi tamuekanga,
Mmuadishe ekumbi diaye panundu paye.
10 Mmuele mukalo pankatshi pa eyilu na kalunga ka mema;
Mmuele mukalo pankatshi pa etaata na mufito.
11 Misungo y’eyilu ayisuusu;
Ayikaanya muanda wa kusaashila kuaye.
12 Atombosha kalunga ka mema na bukome buaye,
Na kukiila ku binangu biaye atshibi nyema mukata a mu kalunga ka mema* bipindi bipindi.
14 Talayi! Ino mpenda mianda ipeela ya ku mifubo yaye;
Mpenda miununo ipeela ipushikie pa muanda waye!
Biabia nnanyi mulombene kushinguula kapandapanda kaye ke bukopo?”
27 Yobo batungunukile na muisambo* waye, akula’shi:
2 “Na bi Efile Mukulu binyibinyi na muwa, aye munsumine kululama,
Na bi Sha Bukome Boso na muwa, aye mungikashe* buulo,
3 Bu bianki na muwa
Na bi kikudi akifiki kui Efile Mukulu muandi,
4 Milomo yande tayikakula mianda ya kukutua kululama;
Sunga ludimi luande kuakula madimi!
5 Ntshimulombene sunga nkupuandikisha kuinuakula’shi nui bantu balulame!
Mpa na panfu ntankalekie* lulamato luande!
6 Nakalama kululama kuande na ntankekulekie;
Eshimba diande tadikantopeka mafuku oso ankekala na muwa.*
7 Beshikuanyi bande bekale bu bantu bebubi,
Baba abanduisha bekale bu bantu bashi balulame.
8 Muanda ndukulupilo kinyi luinalo muntu sh’atshinaa Efile Mukulu* pabutudibua,
Apakatusha Efile Mukulu muwa* waye?
9 Efile Mukulu akapusha musaase waye
Apamufikila dikienga su?
10 Sunga’shi akapete muloo mui Sha Bukome Boso su?
Akatekie Efile Mukulu nsaa yoso su?
11 Nakakulongiesha pabitale bukome* bua Efile Mukulu;
Tankakufuamisha kintu su nkimune pabitale Sha Bukome Boso
12 Talayi! Su anue boso nuibamone bimonua,
Buakinyi mayi eenu nga bisumanga?
13 Dino nyi efuto diabakapa muntu e bubi kui Efile Mukulu,
Bupianyi abupete bantu abakiengieshaa bangi kui Sha Bukome Boso.
14 Su bana baye babafuimi, abakafu ku lupete lua ngoshi,
Na bekulu baye tabakekala na bia kudia bikumbane.
15 Bana baye abakapanda abakashiikibua na kipupa kia mukumbo awipayishenaa,
Na bakashi kilele babo tabakebadidi nya.
16 Sunga abunga kiamo kia arja mituuto nka bu lufufi
Na alama bilamba bibuwa nka bu ema,
17 Sunga ebibunga,
Muntu mululame akebifuala,
Na bantu bashi basoole muanda abakeabishena kiamo kiaye kia arja.
18 Nshibo yadi muibakie ngibofule nka bu nshibo ya kiishi,
Nka bu mbalo yakufuama yabadi bakite kui mulami.
19 Ende mu kulala muikale mpeta anka bupeta buaye tabuikala dingi kuanka;*
Pabuula meso aaye, t’akuikala kintu.
20 Moo wibukopo aumukuata nka bu mema auule;
Bufuku kipapi kibukopo akiende naye.
21 Lupapi lua kutunduka nguba alukamutuala, na akende;
Alukamukatusha mu mbalo yaye.
22 Alukekupila kuadi kushi lusa
P’atompo kusuuka bukome bualo.
23 Alumukupiila nkasa
Na kumuela miloshi mu mbalo yalo.*
28 “Kui mbalo ya kubundula kiamo kia arja
Na mbalo ya kubundula ôlo a kulumbuula;
2 Kilonda akiatshibuaa mu nsenga,
3 Muntu akambila mufito;
Ende mu mbalo i mufito wibukopo,
Bua kukimba mabue a muulo.
4 Abundula kiina kula na mbalo ishale bantu,
Mu ma mbalo abadi balube, kula na mbalo ayitambukila bantu;
Bangi bantu abayiki na mooshi, mbembeele abekupila aku n’aku.
5 Bia kudia abimene panundu pa nsenga;
Anka muushi, nsenga ikuete kufunduluka nka bu yabafunduula kui kaalo.*
6 Mu mabue e muanka mui safire,
Na mu lufufi mui ôlo.
7 Konyi su nkamune akadia muita takauku eshinda adiende kuanka;
Eyiso dia kabemba kafiita tandikumone.
8 Nyema ikata tangibande kuashina kuanka;
Ntambue muana tabandile kutambukila kuanka.
9 Muntu akupila ebue dibukopo* na eyasa diaye;
Afuudika miengie ku bitako biayo.
10 Atanya mikola ya mema mu lubuebue;
Meso aaye aamono kintu kioso kibuwa.
11 Ashiki nsulo ya mema
Na atuusha kintu kifuamishue ku etaata.
12 Anka binangu, be kuibipeta kunyi,
Na kushinguula kua mianda akufikaa kunyi?
13 Muntu su ngumune tauku muulo wabio,
Na tambalombene kuibipeta mu nsenga ya bantu be na muwa.
14 Mema ala aakula’shi: ‘Ta bi muandi!’
Na kalunga ka mema akakula’shi: ‘Ta bi nami!’
15 Tambalombene kuibiula na ôlo mukile buwa;
Sunga kupima bushito bua kiamo kia arja bua kuikishintula nabio.
16 Tabalombene kuibiula na ôlo a ku Ofire
Sunga na ebue dia onikse dishadikambaa kumueneka na safire.
17 Tambalombene kuibipuandikisha na ôlo na lumueno;
Sunga kuibishintula na kibakudi kikitshibue na ôlo mulumbuulue.
18 Mabue a koraye na a kristale tangalombene sunga kutemunua,
Muanda mufuko uule binangu wi na muulo kukila mufuko uule na mabue a muulo.
19 Tambalombene kuibipuandikisha na ebue dia topaze dia ku Kushe;
Tambalombene kuibiula sunga na ôlo mukile buwa.
20 Anka binangu abifiki kunyi,
Na nsulo ya kushinguula kua mianda i kunyi?
21 Mbifuamishue meso a kintu kioso ki na muwa
Na mbifuamishue tonyi tua muiyilu.
22 Kabutu na lufu abiakula’shi:
‘Matui eetu ngapushe penda biabakula pabibitale.’
23 Efile Mukulu auku eshinda dia kuibipeta;
Aye bupenka nyi auku mbalo yabidi,
24 Muanda atalaa mpa na ku nfudiilo kua nsenga,
Na amonaa kintu kioso ki muushi mua eyilu.
25 Pabaadi mutuule bukome* bua lupapi
Na pabaadi mupime mema,
26 Pabaadi muelele mpeshi muiya
Na mukitshine ekumbi dia mpeshi ebukopo a tupandapanda eshinda,
27 Baadi mumone binangu na ebipatuula;
Baadi muibituule na ebitompa.
28 Akupu balunguile muntu’shi:
‘Tala! Kutshina kua Yehowa, nyi binangu,
Na kuleka mianda ibubi nyi kushinguula kua mianda.’”
29 Yobo batungunukile na muisambo* waye, akula’shi:
2 “Su nadia kuikala sunga mu mieshi ipue kukila,
Mu mafuku abaadi Efile Mukulu andama,
3 Pabaadi mukite bia’shi kimunyi kiaye kimunyikie ku mutue wande,
Panaadi mukidile mu mufito ku bukuashi bua etaata diaye,
4 Panaadi nki nsongua na bukome,
Pabaadi bukuuku bu’Efile Mukulu abupushika mu kashibo kande k’epema,
5 Pabaadi Sha Bukome Boso ki’nka nami,
Pabaadi bana* bande boso banyifunyishe,
6 Pabaadi ngua yande ayitumpibua mu manteka,
Na mbuebue ayimpongoluela miela ya muimu.
7 Panaadi na kiubishi kia kutuuka ku kiibi kia kibundi
Na kushala mu mbalo ya bantu boso,
8 Ba nsongualume babaadi abammono na abekumbu ku lupese,*
Mpa na bantu banunu babaadi abeboo na abashala bemane.
9 Bakunkushi babaadi abekoko bua kuakula;
Babaadi abatuulu maasa aabo kukanua kuabo.
10 Mayi a bantu ba kinemo taabaadi aapushika;
Ludimi luabo lubaadi lulamate ku kilakalaka kia mukanua muabo.
11 Muntu oso baadi mumpushe baadi akula bi buwa pa muanda wande,
Na baba babaadi bammone babaadi abatuusha bukamonyi pa muanda wande.
12 Muanda naadi napaasha mulanda baadi atekie bukuashi,
Pamune na muana a nshiye* na muntu oso shibaadi na akumukuasha.
13 Muntu baadi pepi na kufua baadi angielela miabi,
Na naadi musankishe eshimba dia mukashi kilele.
14 Naadi mufuale kululama nka bu kilamba kiande;
Kululama kuande kubaadi nka bu nkadio* na bu lubango.
15 Nafikile meso bua ba mpofu
Na mikoolo bua bantu balemane.
16 Naadi nshaye na balanda;
Naadi nalondoola kilumbu kia bantu banshi naadi nauku.
17 Naadi natshokola mbanga ya nkitshishi a bubi
Na kunyenga kiakia kiadi mukuate ku meno aaye.
18 Naadi na kiubishi kia kuakula’shi: ‘Nankafuila mu nshibo muande,
Na mafuku ande aakekala bungi nka bu lusenga.
19 Mishi yande ayikapalakana mpa na mu mema,
Na lume luande alukashala ku ntabi yande bufuku bushima.
20 Ntumbo yande i kuete ayifiki ipia misango yoso,
Na buta bui muiyasa diande bukuete abutungunuka na kuasa.’
21 Bantu babaadi abanteemesha na kalolo koso,
Babaadi abashala baumine bua kutengiela elango diande.
22 Kunyima ku’ami kuakula, tababaadi dingi na kia kuakula;
Mayi ande abaadi aebasankisha.
23 Abaadi abantengiela nka bu bi’abatengiela mpeshi;
Abaadi na lukalo lua kupusha mayi ande nka bu muntu ekalakasha bua mpeshi a nfudiilo.
24 Panaadi nebasepesha, babaadi abamono bu bisha kukitshika;
Etaata dia mpala yande dibaadi adibashinkamiisha bianka.*
25 Naadi nebakunkusha nka bu nfumu aabo,
Naadi mushale bu nfumu munkatshi mua bisaka biaye bia basalayi,
Nka bu muntu asamba baba abadidi.
30 “Binobino bana bakinga kuandi
Bakuete kunsepa,
Basha bamashabo banaadi mupele
Kutuula pamune na mbua ibaadi ayilama lombe luande lua nyema.
2 Bukome bua maasa aabo bubaadi na bukuashi kinyi kuandi?
Bukome buabo mbupue.
3 Mbakokie pa muanda wa dikienga na nsala;
Abadi nsenga yume
Ibaadi ipue kuluishibua na ishale bisumanga.
4 Ababila lubishi lui mungua mu mabuula;
Biakudia biabo nyi mishi ya mitshi ya gene.
5 Mbebabingie munkatshi mua bantu;
Bantu abebele biila nka bu bi’abelaa ngifi.
6 Mbashale mu ngalala ya mpongo,*
Mu meena a mu nsenga na a mu mbuebue.
7 Abeele misaase mu mabuula
Na kuibunga pamune mu tu mitshi tua orti.
8 Nka bu bana ba bantu bashi na binangu na bu bana ba bantu bashi na kinemo,
Mbebabingie* muiumbo.
9 Anka binobino bakuete kunsepa mpa na mu misambo yabo;
Nafiki kintu kia kusenga* kuabadi.
10 Mbanshikue na bakuete kuitola kula nami;
Tabakuete kuikoka bua kungasa mata mu mpala.
11 Muanda Efile Mukulu bangikasha shi bia kuikaluila* na bangisha milongo,
Tabakiina kuikoka kumpala kuande.
12 Ku mboko yande ibalume abeboo bu kisaka kia bantu be bubi;
Abakitshi biashi nsuukie
Na abashiki eshinda diande bua kumbutula.
13 Abaluisha mashinda ande
Na abanyisha kuikasha dikienga diande bukopo,
Takui muntu sunga ngumune akuibapelesha.*
14 Abatuele bu ku muasa ukata wa mudimba;
Abende kumpala mu mbalo iluile.
15 Moo wi bukopo ubankuata;
Bababingi kinemo kiande nka bu lupapi,
Na kipandilo kiande kibashimina nka bu ekumbi.
16 Binobino ntanfu;
Nkuete kukienga efuku dioso.
17 Bufuku, busungu abutubula mifufua yande;
Busungu tabulekie kundia.
18 Ku bukome bui bungi, kilamba kiande nkishintulukie;*
Abunfinyi nka bu nshingo ya kilamba kiande.
19 Efile Mukulu mmunsumbule mu matekie;
Nafiki nka bu lufufi na bu buto.
20 Nakuele musaase wa kuteka bukuashi, anka tuemungalule;
Nayimana, anka bontala bisumanga.
21 Bongalulukila na sungu yoso;
Bonduisha na bukome boso bu’eyasa diobe.
22 Bonsemuna na bontuala na lupapi;
Bongumbakasha mu kipapi ki bukopo.
23 Muanda nauku’shi okantuala ku lufu,
Mu nshibo ayikebungila bantu boso be na muwa.
24 Anka muntu su ngumune t’akukupila muntu mutshokokie*
Pakuete kuela misaase bua kuteka bukuashi mu kipungo kiaye kia dikienga.
25 Ntshinaadi mudile bua baba bafumankane na bipungo bibukopo* su?
Ntshinaadi* muinyongole bua mulanda su?
26 Sunga binaadi mukulupile mianda ibuwa, mianda ibubi nyi ibaadi infikile;
Naadi mukulupile etaata, anka mufito ubafikile.
27 Munda mubaadi amunkalasha ta mubaadi mulekie;
Mafuku a makienga abaadi anfikile.
28 Natambuka muinyongole, takui etaata dia nguba.
Mu kakongie, nemana na neele musaase bua kuteka bukuashi.
29 Nemufikie mukuabo na miseu
Na kuuku a bana bakashi ba kionyi kia otrishe
30 Kikoba kiande nkifiite na kiapona;
Mifufua yande ikuete kutaata na kibobo ki bukopo.*
31 Lusese luande ndufubishue penda bua kudila,
Na mulengie* wande bua tuleo tua kudila.
31 “Ne mukite kilombeno na meso ande.
Biabia mbikunyi biandi mulombene kutuma binangu kui mukashi kamame mu mushindo wi bubi?
2 Paapa, nkinyi kia nkapete kui Efile Mukulu muiyilu,
Bupianyi kinyi bua nkapete kui Sha Bukome Boso muiyilu?
3 Masaku taatengielaa nkitshishi a bubi
Na dikienga taditengielaa baba bakuete kukita mianda ibubi su?
4 Takuete kumona mashinda ande
Na kubadika matabula ande oso su?
5 Tandi mutambukie mu madimi su?*
Luao luande nduende lubilo mu kudimba su?
6 Efile Mukulu ampime na kipimo kilulame;
Paapa akatundula lulamato luande.
7 Su matabula ande ngekumbe muishinda
Sunga eshimba diande ndilonde meso ande
Sunga’shi maasa ande ngekashue butete,
8 Biabia nkune mbio na ungi muntu adie,
Na biabia biandi mukune bishudibue.*
9 Su eshimba diande ndikakibue kui muana mukashi
Na nemubelame ku kibelo kia nkungishanyi nami,
10 Biabia mukashi ande apele ntete bua ungi mulume,
Na bangi balume balale naye.*
11 Muanda biabia abikala muikelo wi buufu,
Kilubilo kilombene kunyokibua kui ba nsushi.
13 Su naadi mupelele bafubi bande balume sunga bafubi bande bakashi kululama
Pabaabadi nami kilumbu,
14 Nkinyi kiandi mulombene kukita apansambisha* Efile Mukulu?
Ne mulombene kumualula kinyi pa ngiele nkonko?
15 Yawa baadi munkite muifu nta naye baadi muibakite namu su?
Ta nka Aye nyi baadi muitukite kumpala kuashi tutandibue?*
16 Su naadi mupele kupa balanda bibaabadi nabio lukalo
Sunga kukutshisha mukashi kilele lukulupilo;*
17 Su naadi nadi bia kudia biande bupenka
Kushi kupa bana ba nshiye;
18 (Muanda kubanga ku bu nsongua buande muana a nshiye baadi akudila kuandi nka bu’shi naadi nshaye,
Na naadi nakunkusha mukashi kilele kubanga ku bukinga* buande.)
19 Su namuene muntu afu muanda wa kukutua bilamba
Sunga mulanda shi na kia kuibuikila;
20 Su tabaadi mu ngielele miabi
Panaadi mumupe kilamba kikitshibue na buaa bua mikooko yande buashi apushe kibobo;
21 Su naadi nafungila muana a nshiye ekofi
Pabaadi na lukalo lua bukuashi ku kibelo kia kibundi;*
22 Biabia mboko* yande itukukie kuipampa diande ipone,
Na mboko yande itshokokie pa lukongongo.*
23 Muanda naadi natshinyi masaku aafiki kui Efile Mukulu,
Na ntshinaadi bia kuimana kumpala kua kinemo kiaye.
24 Su naadi mutuule lukulupilo luande mu ôlo
Na kulungula ôlo e buwa’shi: ‘We mulami ande!’
25 Su naadi mupete muloo mu bupeta buande bui bungi
Pa muanda wa bintu bibungi binaadi mupete;
26 Su namuene nguba* amunyika
Sunga mueshi autambuka mu ntumbo yao.
27 Na eshimba diande diakakibua mu bufiefie
Na kukanua kuande kuafifia eyasa diande bua kuibilanguila;
28 Paapa bibaadia kuikala kilubilo kilombene kunyokibua kui ba nsushi,
Na nadia kuikala mupele Efile Mukulu a binyibinyi e muiyilu.
29 Tandi musankie bua kubutuka kua muishikuanyi ande
Sunga kupusha muloo bua mianda ibubi ibaadi imufikile?
30 Kashaa tambandile kutadiila kukanua kuande buashi kukite muluisho
Pa kumuela mulua na kumuabikiisha lufu.*
31 Bantu ba mu kashibo kande k’epema tababaadi bakule’shi:
‘Nanyi mulombene kupeta muntu shi muikute biakudia* biaye?’
32 Muenyi* su ngumune tabaadi mulale paasha;
Naadi nafungula bibelo biande bua muina luendo.
33 Kashaa tanatompele kubuikila bilubilo biande bu bangi bantu,
Pa kufuamisha kilubilo kiande mu mpaya a kilamba kiande su?
34 Tanapushishe moo bua bilombene kukita bantu bebungi,
Sunga kutshina kubepulua na bingi bifuko,
Biakitanga bia’shi nshale muumine na kutshina bua kutuuka paasha su?
35 Ayi baboo, su muntu su ngumune badia nkuteemesha!
Nadia kuela kiala ki’eshina diande ku binangakula.
Sha Bukome Boso angalule!
Su yawa munfunde badia kufunda sunga mianda yanfundu nayo mu mukanda!
36 Nadia kuiutuala ku mapampa ande,
Na kuiwanya ku mutue wande bu kifulu kia bufumu.
37 Nadia kumulubuila pabitale etabula dioso dinaadi muele
Nadia kuifubuila kuadi kushi kutshina nka bu mukunkushi.
38 Su nsenga yande ibadia kuidila pabintale
Na mbunda yayo ibadia kudila pamune;
39 Su naadi mudie biubuluanga biayo kushi kufuta,
Sunga kukita bia’shi basha nayo* bakutue lukulupilo,
40 Paapa milobo immenene pa mbalo ya blé
Na bisosua abituushaa eshiko di bubi mbimenene pa mbalo ya orje.”
Mayi a Yobo abemeena pano.
32 Biabia baba bana balume basatu babalekiele kualula Yobo, muanda baadi mushinkamishe aye nabene’shi mmululame.* 2 Anka Elihu muana a Barakele muina Buze a mu kifuko kia Rame baadi mufiite munda ngofu. Baadi mukuatshile Yobo nsungu ibukopo muanda baadi atompo kulesha’shi aye nabene* mmululame pamutue pa Efile Mukulu. 3 Baadi dingi mufiitshile bakuuku basatu ba Yobo munda muanda tababaadi bapete lualulo anka babaadi bakule’shi Efile Mukulu e bubi. 4 Elihu baadi mutengiele bua kualula Yobo, muanda babaadi bamukudile. 5 Pabaadi Elihu mumone’shi baba bana balume basatu tababaadi na kia kualula, bafiitshile munda ngofu. 6 Biabia Elihu muana a Barakele muina Buze babangile kuakula’shi:
“Ne nsongualume*
Na anue nui bantu bakulu .
Biabia na kanemo koso nekalanga mupele kuakula,
Na ntshi mutompe kuinulungula bia nguuku.
7 Nekeele muele binangu’shi: ‘Bantu bakulu bakule,
Na baba be na bipua bibungi bakule bu bantu be na binangu.’
8 Anka nyi nkikudi ki mui bantu,
Muwa wa Sha Bukome Boso, awibapaa kushinguula kua mianda.
9 Ta nka penda bipua* abikasha muntu sha binangu,
Sunga’shi ta nka penda bantu bakulu abauku kiakia kilulame.
10 Biabia nakula’shi: ‘Nteemesheyi,
Na nenulungula kiakia kianguuku.’
11 Talayi! Natengielanga mayi eenu;
Natungunukanga na kuteemesha binangu bienu
Panukimbanga mianda yanudia kuakula.
12 Nekalanga muinuteemeshe kalolo,
Anka muntu su ngumune a kuanudi ntamuleshe’shi Yobo e mu kilubilo*
Sunga kupela biabia biakulanga.
13 Biabia tanuambanga’shi: ‘Nubapete binangu;
Efile Mukulu nyi balesha’shi Yobo e mu kilubilo, ta mmutu nya.’
14 Ntayikalanga angakula ami nya,
Biabia ntamualula na mayi eenu nya.
15 Babapusha moo, tabakina kia kualula;
Tabakina muanda wa kuakula.
16 Nekeele mutengiele, anka tambatungunukie dingi na kuakula;
Mbashale bemane nka paapa, tabaki dingi na muanda wa kualula.
17 Biabia nami namu nakalula;
Nami namu nakakula kiakia kianguuku,
18 Ne na mayi e bungi a kuakula;
Kikudi ki muandi nyi kikuete kuntakula.
19 Munda muande mui nka bu nfinyo ishi na mbalo ya kutuusha lupapi,
Nka bu malondo apia a misokia ya nyema e pepi na kutanyika.
20 Ntadiile ngakule buashi mpushe bibuwa!
Nafungula milomo yande na ntuushe lualulo.
21 Ntandesha ntondo kui muntu su ngumune;
Sunga kulungula muntu mianda ya lubombo* bua kupeta kintu.
22 Muanda ntanguku bia kulesha muntu lubombo;
Su nakitshi biabia mupangi ande angipaa bukidibukidi.
33 “Anka binobino, Yobo pusha namu mayi ande;
Teemesha bioso biangakula.
2 Tala, bua lusa! Abitungu mbuule mukanua muande;
Abitungu ludimi* luande luakule.
3 Mayi ande aalesha kululama ku’eshimba diande,
Na milomo yande ayakula bianguuku n’eshimba dimune.
4 Kikudi ki’Efile Mukulu nyi kimpangie,
Na muwa wa Sha Bukome Boso nyi ubaadi ungikashe na muwa.
5 Ngalule su wemulombene kuibikita;
Akula binangu biobe kumpala kuande; elumbuule bua kuibingisha.
6 Tala! Nenka bu obe kumpala ku’Efile Mukulu a binyibinyi;
Nami namu naadi mubumbibue n’ema.
7 Biabia topushanga moo pa muanda wande,
Na mianda yankulungula tayikalanga bushito kodi.
8 Anka puekeele wakula ngikeele napusha,
Oolo, natungunukanga na kupusha ano mayi,
9 Ne selele, ntshimusoole;
Nemutooshiibue, ntshi na kilubilo.
10 Anka Efile Mukulu bapete tubingilo tua kunduiisha;
Ammono bu muishikuanyi aaye.
11 Mmuele mikoolo yande mu momba;
Ataluula mashinda ande oso.’
12 Anka tuemubingie p’obe kuakula bino, nyi buakinyi nakualula:
Efile Mukulu mmukile bukata kukila muntu afuiyaa.
13 Buakinyi wedidi pa muanda waye?
Mpa muanda tammualule mayi oobe oso?
14 Muanda Efile Mukulu akulaa mususa wa kumpala na wa kabidi,
Anka takui muntu su ngumune amuteemesha,
15 Mu kilotua, mu kimonua kia bufuku,
Apekala bantu balale mu tulo tui bukopo
Pabekala balale ku nsala yabo.
16 Paapa ashikula matui aabo
Na ebashinkamiisha mayi adi muibape,
17 Bua kukatusha muntu mu kukita mianda ibubi
Na kukaluila muntu buashi tetatulanga.
19 Dingi muntu asashilua na busungu pa lusala luaye
Na ku dikienga dia mifufua yaye dishadipu,
20 Biabia abimufikisha aye nabene* mu kushikua mukate,
Na apele mpa na biakudia bibuwa.
21 Muita waye ukuete kunyana ubashimina,
Na mifufua yaye ikeele ifuame ibatuuku patooka.
22 Anyima* aaye kuete kuifubuila pepi na buina;*
Muwa waye ukuete kuifubuila pepi na baba abatuushaa lufu.
23 Su kui muntu amutuadilaa mukandu,*
Umune a ku bantu kinunu abakuilaa bantu,
Bua’dia kulungula muntu kiakia kilulame,
24 Paapa Efile Mukulu amulesha lusa na akula’shi:
‘Mupaashe buashi tayikanga mu buina!
Napete nkuulo!
25 Mbidi yaye ifikie ipia* kukila ya ku bu nsongua;
Alukiile ku mafuku a bukome bua bu nsongua buaye.’
26 Akasendeela Efile Mukulu, na Efile Mukulu akamukumiina,
Na akamono mpala Yaye na misaase ya muulo,
Na Efile Mukulu akalusha kululama kuaye kui muntu afuiyaa.
27 Yawa muntu akalungula* bantu’shi:
‘Ne mukite muluisho na ne muluishe kiakia kilulame,
Anka ntshi mupete kiakia kinkumbene.*
28 Mmukuule anyima* ande buashi tayikanga mu buina,
Na muwa wande aumono etaata.’
29 Mbinyibinyi, Efile Mukulu mmukite ino mianda yoso
Misusa ibidi, misusa isatu, bua muntu,
30 Bua kumutuusha mu buina,
Buashi amunyikibue na etaata dia muwa.
31 Tee matui, Yobo! Nteemeshe!
Shala muumine, na natungunuka na kuakula.
32 Su we na muanda wa kuakula, ngalule.
Akula, muanda nakiebe kulesha’shi we mubingie.
33 Su tue na muanda wa kuakula, abitungu onteemeshe;
Shala muumine, na nakulongiesha binangu.”
34 Biabia Elihu batungunukile na kualula’shi:
2 “Teemeshayi mayi ande, anue ba sha binangu;
Mpusheyi, anue abauku mianda ibungi.
3 Muanda etui aditompaa bishima
Anka bu abitompaa ludimi* bia kudia.
4 Tutaluule atue banabene kiakia kilulame;
Tuate kitshibilo mukantshi muetu pabitale kiakia kibuwa.
5 Muanda Yobo bakula’shi: ‘Ne mubingie,
Anka Efile Mukulu bapele kumbingisha.
6 Ne kudimba pabitale bi kuikala kiimu kia bantshibila su?
Elonda diande tadi bia kupanda, sunga bianshi musoole muanda.’
7 Nnanyi e bu Yobo,
Kuete kutoma kasaabu bu mema?
8 E mu kisaka kia ba nkitshishi ba bubi
Na mu kisaka kia bantu bebubi.
9 Muanda muankule’shi: ‘Muntu te na ki’apete
P’akimbi kusankisha Efile Mukulu.’
10 Biabia nteemesheyi, anue bantu basha kushinguula kua mianda:*
Efile Mukulu a binyibinyi tamulombene su nkapeela kukita mianda na eshimba dibubi,
Na Sha Bukome Boso tamulombene kukita mianda ibubi!
11 Muanda akafutu muntu muyile biakitshi
Na kumufuishila bipeta bia mashinda aaye.
12 Mbinyibinyi, Efile Mukulu t’akitaa mianda n’eshimba dibubi;
Sha Bukome Boso akitaa nka mianda ilulame.
13 Nnanyi mumutuule bua kukunkusha nsenga,
Na nanyi mumutuule kunundu kua nsenga?*
14 Su atuma binangu* biaye kuabadi,
Su akatusha kikudi kiabo na muwa wabo,
15 bantu boso abafu pamune,
Na bantu abalukiila ku lufufi.
16 Biabia su we na kushinguula kua mianda, tuula binangu ku uno muanda;
Teemesha kalolo biangakula.
17 Muntu mushikue kululama mmulombene kukunkusha,
Sunga’shi we kuponeesha muntu sha bukome muikale mululame kilumbu?
18 We kulungula nfumu’shi: ‘We muntu abisumanga,
Sunga bantu ba kinemo’shi: ‘Nui bantu bebubi’?
19 Kui Yawa sh’aleshaa bakunkushi ntondo
Na sh’aleshaa ba mpeta kalolo kukila balanda,*
Muanda boso mmufubo wa maasa aaye.
20 Be kufua kibatu, munkatshi a bufuku;
Abasuusu bibukopo na abashimina;
Mpa na basha bukome abakatushua, anka kushi ku maasa a bantu.
21 Muanda meso a Efile Mukulu e pa mashinda a muntu,
Na amonaa matabula aaye oso.
22 Takui mufito sunga mufito wi bukopo
Mulombene ba nkitshishi ba bubi kufuama.
23 Muanda Efile Mukulu tamutshibe kipungo kia’shi muntu
Afikie kumpala kuaye mu kusamba.
24 Atshokolaa basha bukome kushi lukalo lua’shi akimbuule
Na atuulaa bangi mu ma mbalo aabo.
25 Muanda auku mianda y’abakuete kukita;
Ebaponeshaa bufuku na abafingika.
26 Ebakupilaa muanda wa bubi buabo,
Mu mbalo ayimono mbatu boso,
27 Muanda mbalekie kumulonda
Na tabe na kanemo bua mashinda aaye;
28 Abatakula balanda mu kumuididila,
Biabia apusha kudila kua bantu bashi na bukuashi.
29 Apashala Efile Mukulu muumine, nnanyi e kumutopeka?
P’afuamisha mpala yaye, nanyi e kumumona?
Biabikala kui muilo sunga kui muntu, kipeta ki nka mumune,
30 Buashi muntu sh’atshinaa Efile Mukulu* takunkushanga
Sunga kutee bantu miteo.
31 Muanda muntu mmulombene kulungula Efile Mukulu’shi:
‘Nemunyokibue aku namu ntshi musoole;
32 Ndongieshe kiakia kiandi mukutue kumona;
Su nemukite muanda wi bubi, ntaneukitshi dingi su’?
33 Abitungu nka akufute muyile biokumiina sunga bibopele kiimu kiaye?
Abitungu wate kitshibilo, ntanami nya.
Biabia ndungule kiakia kiouku kalolo.
34 Bantu basha kushinguula kua mianda
Na muntu oso sha binangu ampusha, akandungula’shi:
35 ‘Yobo akula kushi kiukilo,
Na mayi aaye taena lushinguluilo.’
36 Yobo atompibue* mpa na ku nfudiilo
Muanda mianda y’alula inka bu ya bantu be bubi!
37 Akumbasha etombo ku muluisho waye;
Akupila nkasa na kasaabu koso kumpala kuetu
Na afuimisha bishima biaye bua kutopeka Efile Mukulu a binyibinyi!”
35 Elihu batungunukile na kualula’shi:
2 “We mushinkamishe’shi we mubingie bodia kuakula’shi:
‘Ne mululame kukila Efile Mukulu su’?
3 Muanda buakula’shi: ‘Mbikutale ku kinyi?*
Ne biya kukila panadia kuikala mukite muluisho su?’
4 Nnakualula obe
Na bakuuku bobe bodi nabo.
5 Tala muiyilu na omone,
Tala makumbi, e kuiyilu kunundu kobe.
6 Su bokitshi muluisho, omukitshina bubi ku kinyi?
Su bilubilo biobe bibafuimi, abimukitshi kinyi?
7 Su we mululame, nkinyi ki’omupa;
Nkinyi ki’apete kodi?
8 Bubi bobe abukitshina nka penda muntu bu obe bi bubi,
Na kululama kobe akukuasha nka penda muana a muntu.
9 Bantu abadidi pabebakiengiesha ngofu;
Abadidi bua’shi bebapaashe ku bukunkushi* bua bantu basha bukome.
10 Anka takui muntu su ngumune akula’shi: ‘Efile Mukulu e kunyi, Mupangi ande Mukata,
Yawa akitaa bia’shi ngono imbibue bufuku?’
11 Etulongieshaa kukila nyema ya pa nsenga,
Na etuikashaa na binangu kukila tonyi tua muiyilu.
12 Bantu abadidi, anka t’alula,
Pa muanda wa kuitatula kua bantu be bubi.
13 Binyibinyi Efile Mukulu t’apushaa kuidila kua bisumanga;*
Sha Bukome Boso ta teyaa matui kuanka.
14 Biabia bikuikala naminyi, pu’edidi’shi tuemumumone!
Kilumbu kiobe ki kumpala kuaye, biabia abitungu omutengiele n’eshimba kuiyilu.
15 Muanda tamukukuatshile nsungu na tamukunyokie;
Sunga kuimeena pa mianda y’uakula na kuitatula.
16 Yobo abuula mukanua muaye bikata mu bisumanga;
Afuimisha bishima kushi kiukilo.”
36 Elihu batungunukile na kuakula’shi:
2 “Banda kuishinka kapeela pakiangakula,
Muanda nki na mianda ya kuakula bua Efile Mukulu.
3 Nakakula mianda yoso yanguuku,
Na nakakula bi Mupangi ande mmululame.
4 Binyibinyi mayi ande tanga madimi nya;
Yawa mupuidikie mu kiukilo e pano kumpala kobe.
5 Binyibinyi, Efile Mukulu nsha bukome na tasumbushenaa muntu;
Mmukata mu bukome buaye bua kushinguula kua mianda.*
6 T’akakaluila miuwa ya bantu be bubi nya,
Anka akatshibila bantu abakiengie kiimu kilulame.
7 T’akatushaa meso aaye kui bantu balulame;
Ebatuulaa mu ma nkuasa a bufumu bu ba nfumu,* na abatumbishibuaa bua loso.
8 Anka su mbanyibue mu nkano
Na mbakuatshibue mu mioshi ya dikienga,
9 Ebafumbuila kiakia kiabadi bakite,
Bilubilo biabo abifiki mu kuitatula kuabo.
10 Ashikulaa matui aabo bua badia kupusha elango
Na ebalungulaa bua badia kuleka mianda ibubi.
11 Su bakokiela na bamufubila,
Abakekala na nshalelo e buwa mu mafuku a muwa wabo,
Na bipua biabo abikekala bia muloo.
12 Anka su ta mbakokiele, abakayipayibua ku lupete lua ngoshi*
Na bafue kushi kiukilo.
13 Bantu bash’abatshinaa Efile Mukulu* abakalama nsungu.
T’abeele musaase bua kuteka bukuashi sunga padi muibanye.
15 Anka Efile Mukulu* apashaa bantu abakiengie mu mafuku a dikienga diabo;
Ashikulaa etui diabo p’abebakiengiesha.
16 Akukatusha ku dikienga
Akutuale ku mbalo ikata, ishi dikienga,
Na bia kudia bi buwa bituule pa mesa oobe bua kukusamba.
17 Paapa, okasanka bua kiimu ki’abakatshibila bantu bebubi,
P’abakatshibi kiimu na kululama koso.
18 Anka dimuka tala nsungu yakufikisha mu kukita bubi,*
Na totadilanga kutshibibua kua milomo kukata kua kupambusha.
19 Kudila kobe bua kuteka bukuashi
Sunga kuitatshisha kobe kui bukopo mbilombene nkukaluila ku dikienga su?
20 Tuekalanga na lukalo lui bukopo lua’shi bufuku buile,
Nsaa i bantu abashimina mu ma mbalo aabo.
21 Dimuka tala wepaana mu kukita mianda ibubi,
Tosangulanga bua kukita bubi, anka sangula bua kunyingila dikienga.
22 Efile Mukulu mmutumbishibue pa muanda wa bukome buaye;
Mmulongieshi kinyi e bu’ye?
23 Nanyi e kuludika* eshinda diaye
Sunga kumulungula’shi: ‘Kiakia kibokitshi ki bubi’?
24 Tentekiesha bua kutumbisha mufubo waye,
Ubaadi bantu bayimbile ngono.
25 Bantu boso mbeumone,
Muntu afuiyaa eutadila ku bula.
26 Efile Mukulu mmukata kukila biatudi balombene kuuka;
Bungi bua bipua biaye bui bukopo kushinguula.
27 Akakaa makopola a mema;
Milemba ayibungu, ayikitshi mpeshi;
28 Akupu makumbi a eapongoola paashi;
Na aanokiela bantu bu mpeshi.
29 Nanyi mulombene kushinguula abipalakanaa makumbi,
Kabadibadi akafiki mu kashibo kaye k’epema?*
31 Uno nyi mushindo w’adishaa* bantu;
Ebapaa bia kudia bi bungi.
32 Abuikila mipenyo na maasa aaye,
Eyiludika ku kintu ki’asa.
33 Kabadibadi kaye akakula pabimutale,
Mpa na bimunuanga abiukisha kuete* kufika.
37 “Pa muanda wa bino eshimba diande adikupila lubilolubilo
Nka bu adikiebe kukatuka pa mbalo yadio.
2 Teemesha kalolo mukungulo wa eyi diaye
Na kapandapanda akafiki mukanua muaye.
3 Ekalekieelaa muushi mua eyilu dioso
Na atumaa mipenyo yaye mpa na ku nfudiilo kua nsenga.
4 Kunyima kua biabia akupushika mukungulo;
Eyi dibukopo di’Efile Mukulu adipushika nka bu kapandapanda,
Na t’ekatosha apapushika eyi diaye.
5 Efile Mukulu akungulaa na eyi diaye mu mushindo wa kukaanya;
Akitaa mianda ikata ya tushi bia kushinguula.
6 Muanda alungulaa neje’shi: ‘Pona pa nsenga,’
Na mpeshi e bukopo’shi: ‘Pongoloka ngofu.’
7 Efile Mukulu ayimikaa mufubo* wa muntu oso
Bua’shi muntu afuiyaa aukie mufubo waye.
8 Nyema ya kisuku ayende mu meena aayo
Na ayishala mu ma mbalo aayo akufuamina.
9 Lupapi lui bukopo aluele kukatukila ku kadimbo kalo,
Na mashika aafiki kukatukila ku mpapi ya dia kunundu.
10 Ku muwa w’Efile Mukulu, mabue a mashika aakitshibua,
Na mema akata aekuatena aafiki bu mabue.
11 Oolo, eleshaa makumbi bushito na kitalesha;
Apalakashaa mipenyo yaye mu makumbi;
12 Aefunyafunya kuakua ku’ealudika;
Aakumbasha kioso ki’eatumina eyi pa nsenga ishadiibue.*
13 Biabikala bua dinyoka* sunga pa muanda wa nsenga
Sunga bua kifulo kia lulamato, akitaa bia’shi bikitshikie.
14 Yobo, teemesha uno muanda;
Imana na onangushene kalolo ku mifubo ya kukaanya ya Efile Mukulu.
15 Ouku abikunkushaa* Efile Mukulu makumbi
Na bi’akitaa bia’shi mupenyo wele kukatukila muikumbi diaye?
16 Ouku abiembelaa makumbi?
Ino nyi mifubo ya kukaanya ya Yawa mupuidikie mu kiukilo.
17 Buakinyi bilamba biobe bibele kibobo
Pekale nsenga ngiumiine pa muanda wa lupapi lua dia kuushi?
18 We mulombene, kuadisha* naye eyilu
Na kuidikasha bukopo bu lumueno lua kiamo?
19 Etulungule kiatudia kumulungula;
Tatui balombene kualula pa muanda tui mu mufito.
20 Abitungu bamulungule’shi nakiebe kuakula?
Sunga’shi muntu bakula muanda autungu kumulungula su?
21 Ta mbalombene sunga kumona etaata,*
Sunga bitookie eyilu,
Mpa na apakidi lupapi na alukatusha makumbi.
22 Kupenyapenya kui bu kua ôlo akufiki dia kunundu;
Kinemo kia Efile Mukulu nkia kutshina.
23 Tatui bia kushinguula mianda yoso ya Sha Bukome Boso;
E na bukome buibungi,
Na tatshibaa kiimu mu mushindo wikutuene na kululama kuaye kukata.
24 Biabia, bantu be na kia kumutshina.
Muanda t’akumiinaa bantu abapuandikisha’shi be na binangu.”
38 Akupu Yehowa baluluile Yobo mu kipapi ki bukopo’shi:
2 “Nnanyi kuete ku’elesha elango diande mufito
Na kuete kuakula kushi kiukilo?
3 Elumbuule namu, bu muana mulume;
Nakuele nkonko, na ongalule.
4 Bodi kunyi panaadi mukite nsenga?
Ndungule, su opuandikisha’shi we na lushinguluilo.
5 Su ouku, nanyi baadi mutshibe bukata buayo,
Sunga mufubishe moshi bua kuiyipima?
6 Bitako biayo mbishimikie mu kinyi,
Sunga’shi nanyi baadi mutuule ebue diayo dia muipaka,
7 Pabaadi nyenyenyi ya ku namashika ayele misaase pamune,
Na pabaadi bana boso b’Efile Mukulu* babangie kuela misaase ya muloo?
8 Nnayi baadi mushitshile kalunga ka mema biibi
Pakabaadi katuukie muifu,
9 Panaadi muikapuute makumbi
Na panaadi muikafungile mu mufito wi bukopo,
10 Panaadi mutuule mikalo yako
Na panaadi mutuule bibao na biibi mu mbalo yabio,
11 Na nakuile’shi: ‘We kufika mpa na pano, anka tokilanga;
Pano nyi apemeena kuitatula kua mbundambunda yobe’?
12 Tobodi* mutumine namashika eyi
Sunga kuukisha nguba kuadia kutundukila,
13 Bua kukuata ku nsongo ya nsenga
Na bua kunyuka bantu bebubi bua kuibakatusha panka?
14 Ayishintuluka nka bu ema muushi mua kitampi,
Na bitunduilo biayo abimueneka nka bu bia kilamba.
15 Anka mbasumine bantu bebubi etaata,
Na mboko yabo yele muiyilu ngitshokokie.
16 We muikie mpa na ku nsulo ya kalunga ka mema
Sunga kuenda na kukimbuula mu mema e bula su?
17 Mbapue nkulesha biibi bia lufu,
Sunga’shi tobomuene biibi bia mufito wi bukopo?*
18 Toboshinguluile bi bukata bua nsenga?
Ndungule, su ouku bino bioso.
19 Etaata adishalaa lupese kinyi?
Na mufito awikala kunyi,
20 Buashi wende nabio ku mbalo yabio
Na oshinguule mashinda aende ku nshibo yabio?
21 Ouku bino muanda bodi mupue kutandikua
Na bipua* biobe bi bungi su?
22 Tobotuelele mu mashibo a kulamina neje,
Sunga’shi tobomuene mashibo a kulamina mabue a kasangu,
23 Biandi mulame bua kipungo kia dikienga,
Bua efuku dia ngoshi su?
24 Etaata* adipalakanaa lupese kinyi,
Na lupapi lua kutunduka nguba alupukilaa kunyi pa nsenga?
25 Nanyi mutanyine mpeshi ebungi eshinda
Na mukitshine ekumbi dia mpeshi ebukopo a tupandapanda eshinda,
26 Bua kunokiesha mpeshi mbalo ishi muntu,
Mu kabaaka mushi bantu,
27 Bua kuikutshisha ma mbalo aluishibue
Na kumenesha lubishi?
28 Mpeshi ekalaa na nshaye su,
Sunga’shi nanyi mutande makopola a lume?
29 Mabue a mashika aatukaa muifu dia nanyi,
Na nanyi mutande milemba i mashika ayifikaa muiyilu
30 Pababuikilaa mema nka bu abadi babuikile kui ebue,
Na panundu pa mema e bula apekuatena bu ebue?
31 We mulombene kuanya mioshi ya kisaka kia nyenyenyi kia Kima*
Sunga kuangula mioshi ya kisaka kia nyenyenyi kia Kesila?*
32 We mulombene kutuusha kisaka kia nyenyenyi* mu kipungo kiakio
Sunga kukunkusha kisaka kia nyenyenyi kia Asha* na bana bakio su?
33 Ouku miiya ikuete kukunkusha eyilu,
Sunga’shi we kukitshisha nsenga buashi ikale ku matalua aayo?*
34 We kukaamisha eyi diobe mpa na ku makumbi
Bua kukita bia’shi mema ebungi a kubuikile?
35 We mulombene kutuma mipenyo?
Ifikie na ikulungule’shi: ‘Nnatue bano!’
36 Nanyi muele binangu mu makumbi*
Sunga’shi nanyi mupe bintu bia kukaanya bi muiyilu* lushinguluilo?
37 Nanyi e na binangu bikumbane bua kubadika makumbi,
Sunga’shi nanyi mulombene kupongoola malondo a mema a muiyilu
38 Apafiki lufufi bu matekie
Na apelamatshishena mabuwa a nsenga?
39 We mulombene kukuatshila ntambue kia kudia
Sunga kupudisha nsala ya bana ba ntambue?
40 Payidi ibutame mu ma mbalo aayo a kufuamina
Sunga payidi ibelame mu meena aayo?
41 Nnanyi alumbuluila manganga bia kudia
Pekale bana bao abadidila Efile Mukulu bua kuteka bukuashi
Na pabaumbakana muanda wa kukutua kia kudia?
39 “Ouku mafuku aatandaa mbushi ya mu ma ngulu su?
Tobomuene ntengu patanda tuana tuaye su?
2 Obadikaa mieshi ayikitaa bana bayo muifu su?
Ouku mafuku ayitandaa su?
3 Ayikunamaa bua kutanda bana bayo,
Na mitanyo yayo ya pa kutanda ayipu.
4 Bana bayo abafiki bukome na abakudila mu mapia;
Abende na tabalukiila kuabadi.
5 Nnanyi baadi muposole mpunda a kisuku,*
Na nnanyi badi muangule mioshi ya mpunda a kisuku?
6 Nemuikashe kabaka bu nshibo yaye
Na nsenga i mungua bu kishalelo kiaye.
7 Abepuula tuleo tua kibundi;
Na t’apusha misaase ya muntu akunkusha nyema.
8 Atambakanaa mu tu miengie bua kukimba bia kudia,
Akimbi pe mutshi oso ubishi.
9 Ngombe mulume a mu kisuku mmulombene kukumiina nkufubila su?
Ekulala bufuku mu kikutu* kiobe su?
10 We mulombene kuanya ngombe mulume a mu kisuku moshi bua’shi akuelele mbunda,
Sunga’shi mmulombene nkulonda bua kudima muibanda su?
11 Okulupila mu bukome buaye bui bungi
Na omulekieela bua kukita mufubo obe wi bukopo?
12 Omukulupila buadia nkutuadila biumbuluanga biobe,
Na nkubungila bianka pa mbalo yobe ya kukupiila ntete?
13 Mbaba ya kionyi kia otrishe ayipapamaa na muloo,
Anka nsongo ya mbaba yakio na mapushi aakio bikupuandikishua na bia kionyi kia kiabula su?
14 Akilekaa mayi aakio mu nsenga,
Na a ki eelesha kibobo mu lufuinkinyi.
15 Akilubu’shi ngua ngilombene kuiasosa
Sunga’shi nyema a kisuku mmulombene kuiashina.
16 Akikitshina bana bakio mianda na kifita, nka bu’shi nta mbakio;
Takitshinyi’shi mufubo wakio wi kuikala wa bisumanga.
17 Muanda Efile Mukulu mmuikisumine* binangu
Na ntammuikipe lushinguluilo.
18 Anka nsaa yakibo na akipapama na mbaba yakio,
Akisepe nfualasa na muntu amutambushaa.
19 Nnobe apeyaa nfualasa bukome buaye su?
Nnobe afuadikaa nshingo yaaye buaa bui bula abuipuku su?
20 Wemulombene kukita bia’shi etumbe bu mpasu su?
Kudila kuaye kua kukaanya akutshinyishaa.
21 Akupilaa mikona yaye mu nsenga muibanda na etumbu na bukome bui bungi;
Na enda mu kulua ngoshi.*
22 Asepe moo na tatshinyi kintu su nkimune.
T’alukiila kunyima muanda wa lupete lua ngoshi.
23 Kabuta ka mikietue akekupila pa mbidi paye,
Mulumbu ukata na upeela ayipenyapenya.
25 Apadidi mpungi, akula’shi: ‘Aha!’
Apusha eshiko dia ngoshi ku bula
Na apusha misaase ya bakata ba basalayi na tuleo tua ngoshi.
26 Nku binangu biobe akupapamaa kabemba,
Kabaale mbaba yako itadiile dia kuushi su?
27 Sunga’shi mumba aupapamaa muiyilu ngofu ku eyi diobe
Na kuibaka esua diao muiyilu,
28 Walalanga bufuku kunundu kua lubuebue,
Na kushala mu mbalo yao ya kufuamina kunundu kua lubuebue su?*
29 Aukimbi bia kudia kukatukila kuakua;
Meso ao aamono kula ngofu.
30 Bana bao abatomo mase;
Na mbalo yoso i bitanda, nyi mbalo yaudi.”
40 Yehowa batungunukile na kualula Yobo’shi:
2 “Muntu ayimenaa nka pa bilubilo bia bangi mmulombene kulua na Sha Bukome Boso su?
Yawa akiebe kusaashila Efile Mukulu alule.”
3 Yobo baluluile Yehowa’shi:
4 “Tala! Ntshi na muulo.
Ne mulombene nkualula kinyi?
Natuulu eyasa kukanua kuande.
5 Nekalanga muakule mususa umune, anka tangalula dingi;
Ne muakule mususa wa kabidi, anka tangakula dingi.”
6 Akupu Yehowa baluluile Yobo mu kipapi ki bukopo’shi:
7 “Elumbuule namu, bu muana mulume;
Nakuele nkonko, na ongalule.
8 We mulombene kuelesha kululama kuande mpaka su?
We nkumponeesha kilumbu bua’shi obe obingie su?
9 We na mboko i bukome bu y’Efile Mukulu a binyibinyi,
Sunga’shi eyi diobe di kukungula bu diaye su?
10 Lesha namu ntumbo yobe, na biodi bukome;
Lesha kineemo kiobe na bukata bobe.
11 Lesha nsungu yobe ibukopo;
Tala muntu oso sha kuitatula na omuishe.
12 Tala muntu oso sha kuitatula, na omuishe milongo,
Na ashina bantu bebubi mbalo yabadi bemane.
13 Ebafuamishe boso mu lufufi;
Webanye* mu mbalo ifuame,
14 Paapa, sunga ami nakakumiina’shi,
Mboko yobe ibalume ngilombene nkupaasha.
15 Binobino, tala Behemote,* anaadi mukite nka bu biandi mukukite.
Adiyaa lubishi nka bu ngombe.
16 Tala bukome bui mu bioko biaye
Na bukome bua misamba y’efu diaye!
17 Anyingishaa mukila waye bu mutshi wa sedre;
Mishila ya matankata aaye ngituelene.
18 Mifufua yaye inka bu ikitshibue na kiamo kia munyinga;
Mikolo yaye inka bu milonda ya kiamo kifushue.
19 E mu mulongo wa kumpala* mu mifubo y’Efile Mukulu;
Anka penda mupangi aaye nyi mulombene kuifubuila kuadi na lupete luaye lua ngoshi.
20 Muanda miengie ayimutuushilaa bia kudia,
Mbalo ayashilaa nyema yoso ya mu kisuku.
21 Alalaa muushi mua mitshi ya lotise,
Afuamaa mu malengie a mu mema.
22 Mitshi ya lotise ayimuputaa mu mutaala wayo
Na mitshi i na masaki ebungi ya muibanda* ayimuifunyishaa.
23 Su muela autunkatunka tekalakashaa.
T’atshinaa sunga Yordane amuikupila kukanua.
24 Muntu mmulombene kumukuata p’akuete kutala su,
Sunga kutubula mpembe yaye na ndobo?*
41 “We mulombene kukuata Leviatane* ku ndobo
Sunga kumuanya moshi ku ludimi su?
2 We mulombene kutuesha moshi mu mpembe yaye
Sunga kutubula mbanga yaye na ndobo su?*
3 Mmulombene nkusendeela misango i bungi,
Sunga kuisamba nobe na kalolo su?
4 Mmulombene kukita nobe kilombeno,
Buashi omuikashe mpika oobe bua loso su?
5 We mulombene kuasha naye bu biabashaa na konyi
Sunga kumuanya ku moshi buashi bana bobe bakashi bakinga baashe naye su?
6 Balobi ba mishipa mbalombene kumuudisha su?
Mbalombene kumutshibuula munkatshi mua ba nsunga su?
7 We kutubula kikoba kiaye na milumbu i na meba
Sunga mutue waye na milumbu ya kukuata nayo mishipa su?
8 Tuula eyasa diobe padi;
Okatentekiesha ngoshi na tokebikitshi dingi!
9 Lukulupilo su ndumune lua kumumuna ndua mu bisumanga.
Penda kumumona na meso akukutshinyisha.*
10 Takui muntu su ngumune mulombene kumoolomona.
Biabia nanyi mulombene kuimana kumpala kuande?
11 Nanyi mumpe kintu kampanda kumpala buashi mmualuishe?
Kintu kioso ki muushi mueyilu kiande.
12 Tankaumina pabitale mikoolo yaye,
Pabitale bukome buaye na pabitale mbidi yaye ikitshibue bibuwa.
13 Nanyi mukatushe kilamba kiaye kia panundu?
Nanyi e kutuela mu mbanga yaye ifungule?
14 Nanyi e kufungula biibi bia mukanua muaye?*
Meno aaye efunyishe mpese yoso aatshinyisha.
15 Mongo waye wi na milongo ya mamba*
Ekuateene pamune bibukopo.
16 Mamba oso ngekuatene kalolo
Mu mushindo ushakukila lupapi munkatshi muao.
17 Ngelamatshishene;
Ngekuatene bibukopo pamune na tambalombene kuiabuula.
18 Kuela kuaye kua nkiesha akutuushaa kupenyapenya ku’etaata
Meso aaye enka bu nsembue ya pakutooka.
19 Mipenyo ayituuku mukanua muaye;
Ntolontolo ya kaalo ayitumbu paasha.
20 Miishi ayituuku mu mpembe muaye
Anka bu elungu dia kaalo kabadi batembeshe na lubishi.
21 Kupuwa kuaye akutembeshaa makala,
Na ludimi lua kaalo alutuuku mukanua muaye.
22 Nshingo yaye i na bukome bui bungi,
Oso afumankana naye apusha moo wibukopo.
23 Mikanyamikanya ya mbidi yaye ngikuatene bi bukopo pamune;
Ibukopo nka bu kilonda kiabashi balombene kukatusha.
24 Eshimba diaye di bukopo nka bu ebue,
Oolo, bukopo nka bu ebue dia mpelua dia kuushi.
25 P’ebo, mpa na basha bukome abatshinyi;
Kusanasana kuaye akufuishaa kafutakanyi.
26 Takui muntu mulombene kumutshimuna na lupete lua ngoshi;
Sunga na mulumbu, mushidi, sunga nsongo ya mukietue.
27 Amonaa kiamo nka bu kisosua,
Kiamo kia munyinga nka bu ebaya dinyangie.
28 Mukietue taumusukishaa nya;
Mabue a kuasa nao ndundo a tonyi aafiki bu lusonyi.
29 Amonaa kabongie bu lusonyi,
Na asepaa tuleo tua mulumbu upeela.
30 Efu diaye di nka bu bipese bia elondo bi maashi;
Alekaa mifunda mu matekie nka bu mabaya abakaka kui ngombe bua kufunta ntete.
31 Asakishaa mema e bula nka bu lueso;
Patuele mu kalunga ka mema, mema aatuusha mafulu; nka bu lueso lua muimu ausaka.
32 Alekaa etaata pakidi muishinda diaye.
Muntu e kuela binangu’shi mema e bula e na nyene itooka.
33 Takui kintu ki bu biadi pa nsenga,
Kipangua kikitshibue bua kukutua kuikala na moo.
34 Atalaa kushi kutshina nyema yoso i na kuitatula.
Aye nyi nfumu a nyema yoso ikata i bukielo ya mu kisuku.”
42 Akupu Yobo baluluile Yehowa’shi:
2 “Binobino nauku’shi we na ngobesha ya kukita bintu bioso
Na kintu kioso kionangushena bua kukita taki biankukambila nya.
3 We muakule’shi: ‘Nnanyi kuete ku’elesha elango diande mufito kushi kiukilo?’
Biabia nekeele muakule, anka kushi kushinguula
Mianda ya kukaanya ngofu yanshanguuku.
4 We muakule’shi: ‘Nteemeshe namu, na n’akula.
Nakuele nkonko, na ongalule.’
5 Matui ande ngapushe nkumo yobe,
Anka binobino nakumono na meso ande.
6 Nyi buakinyi nekalashena bua biangakuile,
Na nashala mu lufufi na mu buto bua kulesha’shi n’elanga.”
7 Kunyima kua Yehowa kulungula Yobo bino bishima, Yehowa balunguile Elifaze muina Temane’shi:
“Nsungu yande ayikutembela obe na bakuuku bobe babidi, muanda tanui bakule bia binyibinyi pambitale bu bibakitshi mufubi ande Yobo.” 8 Binobino atayi ngombe ilume musambobidi na mikooko ilume musambobidi, nuende kui mufubi ande Yobo na nuiyituushe bu mulambu wa kushiika kaalo buenu. Na mufubi ande Yobo enutekiela. Mbinyibinyi nakumiina luteko* luaye lua kukutua kuinukitshina mianda muyile kukutua kuenu kua binangu, muanda tanui bakule bia binyibinyi pambitale bu bibakitshi mufubi ande Yobo.”
9 Biabia Elifaze muina Temane, Bildade muina Shuwa na Zofare muina Naama babayile na abo nkukita bibaadi Yehowa muibalungule. Na Yehowa nkukumiina luteko lua Yobo.
10 Kunyima kua Yobo kutekiela bakuuku baye, Yehowa bakatuishe makienga aaye na amualuisha bupeta buaye. Yehowa bamupeele bintu bibaadi nabio kumpala misusa ibidi. 11 Bakuabo balume boso na bakuabo bakashi na bakuuku baye boso ba kala babafikile kuadi na badia naye bia kudia mu nshibo muaye. Abo nkumusamba na nkumunyingisha pabitale makienga oso abaadi Yehowa mutadiile’shi amufikile. Oso a kuabadi bamupeele ekuta dia kiamo kia arja na kakano ka ôlo.
12 Biabia Yehowa baadi muelele bipua bia nfudiilo bia muwa wa Yobo miabi kukila bipua bia ku mbangilo, na Yobo nkupeta mikooko 14 000, tumelo 6 000, ngombe 2 000,* na mpunda ikashi 1 000. 13 Baadi mupete dingi bana balume musambobidi na bana bakashi basatu. 14 Baadi muudikie muana aaye mukashi a kumpala bu Yemima, a kabidi bu Kezia na a kasatu bu Kerene-Apuke. 15 Mu diadia eumbo dioso tamubaadi muana mukashi e buwa bu bana bakashi ba Yobo, na nshabo baadi muibape bupianyi pamune na bakuabo balume.
16 Kunyima kua biabia Yobo bakitshine bipua 140, na aye nkumona bana baye na bekulu baye, bipungo binanka. 17 Nfudiilo a bioso Yobo bafuile, kunyima kua kulala mafuku ebungi na a muloo mu muwa waye.*
Adipushisha pangi “kintu kia kukiengiesha.”
Sunga “shi na matope.”
Kish ku kish. “ngombe 500 ikashi na ngombe 500 ilume.”
Kish ku kish. “mpunda ikashi.”
Kish ku kish. “mutuule eshimba diobe kui.”
Sunga “bi ku matalua obe.”
Sunga pangi “kabadibadi, kapandapanda.”
Kish ku kish. “mutuule eshimba diobe kui.”
Sunga “anyima.”
Sunga “e ku matalua obe.”
Kish ku kish. “tabaadi mukite muluisho na milomo yaye.”
Dino eshina edilesha pangi ngandu sunga ungi nyema a mu mema mukata ngofu na e bukome.
Sunga “kunangushena.”
Sunga “abeyitanyina bu ntambue yana.”
Sunga “mikiendi.”
Kish ku kish. “kiishi ki bu kibaobao.”
Sunga “aakekala nobe mu kilombeno.”
Kish kun kish. “ke mu butaale.”
Sunga “kushi kuela binangu.”
“Uno mutshi awikalaa na mema ataale mukanua na aalembuluka.”
Sunga “anyima ande.”
Sunga “buashi nfuimishe mafuku a muwa wande (anyima).”
Sunga “kuivre.”
Sunga “bisaka bia bena nyendo bena Seba.”
Kish ku kish. “kukuula.”
Sunga “kushintula kuuku eenu na kintu kampanda.”
Kish ku kish. “buwa.”
Sunga “Sheole,” kuamba’shi mashama a bantu boso. Tala Kipatuluilo kia bishima.
Kish ku kish. “kikudi.”
Sunga “buulo bua anyima ande.”
Kish ku kish. “pamutue pa mifufua yande.”
Kish ku kish. “kumutudila eshimba diobe.”
Kish ku kish. “Mmuibatume muiyasa bua kutomboka kuabo.”
Sunga “badia kuibua aye nabene bobe.”
Sunga “mbomungua.”
Sunga “nyi bi mashinda.”
Sunga “bantu bapambukie.”
Kish ku kish. “nshibo.”
Sunga “atala ku nshibo ya mabue.”
Sunga “pabamuminyi.”
Sunga “nyi abishimina eshinda diaye.”
Sunga “bashi bia kutopekua.”
Kish ku kish. “t’akakuata ku mboko ya.”
Sunga “kusamba naye ku mbulamatadi.”
Kish ku kish. “binangu muishimba.”
Sunga “kukatusha.”
Pangi kisaka kia nyenyenyi kia Urse Mukata.
Pangi kisaka kia nyenyenyi kia Orione.
Pangi nyenyenyi ya Pleyade i mu kisaka kia nyenyenyi kia Ngombe Mulume.
Kish ku kish. “tudimbo tua munda tua dia kuushi.”
Pangi nyema mukata a mu mema.
Sunga pangi “muntu andi naye kilumbu ku mbulamatadi.”
Kish ku kish. “kungitanyisha.”
Sunga “sunga’shi ntshimusoole.”
Kish ku kish. “muikonye.”
Sunga “t’anguuku anyima ande.”
Sunga “baba be na lulamato.”
Kish ku kish. “mpala.”
Kish ku kish. “akutuula eyasa diaye patudi.”
Kish ku kish. “akatusha mutshi waye pandi.”
Sunga “bua buulo bua anyima ande.”
Sunga “muwa.”
Kish ku kish. “ino mianda yodi mufuamishe muishimba diobe.”
Sunga “sankie su nkapela.”
Sunga “dia mufito na muesheshi wa lufu.”
Sunga “muntu sha kuitumbisha e kubinga su?”
Sunga “kuuka mikalo ya.”
Sunga “Sheol,” kuamba’shi, mashama a bantu boso. Tala Kipatuluilo kia bishima.
Sunga “apatandikua mpunda a kisuku bu muntu.”
Kish ku kish. “eshimba.”
Sunga “abaselemuka.”
Sunga pangi “esambe na.”
Sunga “anyima a muntu oso e na muwa.”
Sunga “muwa.”
Kish ku kish. “kilakalaka.”
Sunga “bakulu.”
Kish ku kish. “kufungula mukaba wa bantu basha bukome.”
Kish ku kish. “buakinyi nemusemune musamba wande ku meno ande.”
Sunga “anyima.”
Sunga “nakabingisha mashinda ande.”
Sunga “muntu mupambukie.”
Sunga pangi “Su muntu e kuibikita, nashala mumiine na nfue.”
Kish ku kish. “Penda bintu bibidi, tuebinkitshinanga.”
Kish ku kish. “aye,” pangi abaakula bua Yobo.
Sunga “muule na dikienga.”
Sunga pangi “na atshibibua.”
Kish ku kish. “nami.”
Sunga “Sheole,” kuamba’shi, mashama a bantu boso. Tala Kipatuluilo kia kishima.
Sunga “anyima aaye.”
Sunga “kiukilo ki bu lupunga.”
Sunga “kilubilo kiobe akilongiesha kukanua kobe.”
Kish ku kish. “mukate.”
Sunga “kutompa kutshimuna, kukambila.”
Nkuamba’shi, lukulupilo loso lua kupanda.
Sunga “bantu bapambukie.”
Sunga “e bu lupapi.”
Sunga “su anyima eenu badia kuikala pa mbalo ya anyima ande.”
Sunga “baba bebungie nami.”
Sunga “kabuulo.”
Sunga “bukome.” Kish ku kish. “lusengua.”
Sunga “bikienyikienyi.”
Sunga “aditala kushi mpolo.”
Kish ku kish. “lukindi.”
Sunga “muntu mupambukie.”
Sunga “Sheole,” kuamba’shi mashama a bantu boso. Tala Kipatuluilo kia bishima.
Nkuamba’shi, lukulupilo luande.
Sunga “Sheole,” kuamba’shi mashama a bantu boso. Tala Kipatuluilo kia bishima.
Sunga pangi “bashi batooshibue.”
Kish ku kush “muana mbedi a lufu.”
Kish ku kish. “kui nfumu atshinyishena.”
Kish ku kish. “Kintu kishi kiaye.”
Kish ku kish. “takekala n’eshina su ndimune.”
Sunga “mbalo yadi mushale bua mafuku apeela.”
Sunga “kunfitshisha munda.” Tala Kipatuluilo kia bishima.
Sunga “kunka.”
Sunga “Bakuetu ba mu kifuko.”
Kish ku kish. “bana ba muifu diande,” kumba’shi efu dintande (efu dianyinami.)
Kish ku kish. “tanuibekute muita wande?”
Sunga “nfiyo yande ngikookie munda muande.”
Sunga “bantu; Adama.”
Sunga “muntu mupambukie.”
Nkuamba’shi, bukome buaye.
Sunga “nsumiinyi, kabuulo.”
Kish ku kish. “ludimi.”
Kish ku kish. “na t’akaminyi.”
Kish ku kish. “Aye.”
Sunga “kuivre.”
Kish ku kish. “kikudi kiande.”
Sunga “bukome.”
Sunga “kashiba.”
Sunga “Sheole,” kuamba’shi, mashama a bantu boso. Tala Kipatuluilo kia bishima.
Sunga “musango umune,” kuamba’shi, lufu lua bukidibukidi kushi kukienga.
Sunga “ngitshibibue mu bipindi bibidi.”
Sunga “kulongiesha Eifle Mukulu kintu.”
Kish ku kish. “bongo bua mifufua yaye tabuaumine.”
Sunga “na anyima e buulo.”
Sunga pangi “nkukitshina mianda ibubi.”
Kish ku kish. “bitunduilo.”
Sunga “kibandabanda.”
Kish ku kish. “akakaka bantu boso kumongo.”
Sunga “abisankishaa Sha Bukome boso.”
Kish ku kish. “kufuula bilamba bia be musua.”
Kish ku kish. “bana bafuishe bamashabo.”
Kish ku kish. “miteo ya tonyi.”
Kish ku kish. “muela.”
Sunga “tubue tua ôlo.”
Sunga “bantu basha meso atadiile paashi.”
Sunga “kuidila kuande kua etombo.”
Nkuamba’shi, “efuku diaye dia kiimu.”
Kish ku kish. “bana bafuishe bamashabo.”
Sunga pangi “kuumbula bia kudia bia nyema muifuba.”
Sunga pangi “abengie muimu munkatshi mua midimba ya mafuba a nfinyo.”
Sunga “anyima ya bantu be na malonda.”
Sunga pangi “Efile Mukulu t’ata muntu su ngumune bu mukite bi bubi.”
Kish ku kish. “abatubula.”
Kish ku kish. “e lubilo panundu pa mema!”
Sunga “Sheole” kuamba’shi mashama a bantu boso. Tala Kipatuluilo kia bishima.
Kish ku kish. “efu adikamuiluankana.”
Kish ku kish. “aatala mashinda aabo.”
Sunga “mutooshibue.”
Kish ku kish. “Na nkikudi kia nanyi kituukie modi?”
Sunga “Shoele” kuamba’shi mashama a bantu boso. Tala Kipatuluilo kia bishima.
Sunga “Abadone.”
Kish ku kish. “kunundu.”
Kish ku kish. “Rahabe.”
Sunga “lupapi.”
Sunga “aselemukaa.”
Kish ku kish. “lukindi.”
Sunga “anyima ande.”
Sunga “ntankakatusha kuandi, nakalama.”
Sunga “efuku su ndimune dia ku mafuku ande.”
Sunga “muntu mupambukie.”
Sunga “anyima.”
Sunga pangi “kukiila ku eyasa.”
Kish ku kish. “t’akabungu kintu.”
Sunga pangi “Abamukupiila nkasa na kumuela miloshi mu mbalo yabo.”
Kish ku kish. “abapongoola.”
Sunga “kuivre.”
Abimueka’shi abakuila kubundula mabue a muulo muushi mua nsenga.
Kish ku kish. “ebue dia silekse.”
Kish ku kish. “bushito.”
Kish ku kish. “lukindi.”
Sunga “bafubi.”
Kish ku kish. “abaadi abafuama.”
Kish ku kish. “muana mufuishe nshaye.”
Sunga “ekotshi dishi na maboko.”
Sunga pangi “tababaadi ababuikila etaata kia ku meso kuande.”
Sunga “kibandabanda.”
Kish ku kish. “kukupila nfimbo.”
Kish ku kish. “lukindi.”
Kish ku kish. “babofusha moshi wa buta buande.”
Sunga pangi “kushi muntu su ngume akuibakuasha.”
Sunga pangi “bukopo bua dikienga diande bubanduisha.”
Kish ku kish. “mutuuto wa bintu biluishibue.”
Sunga “babaadi na efuku dibubi.”
Sunga “anyima ande tabaadi.”
Sunga “mbidi kaalo.”
Sunga “kashiba.”
Sunga pangi “na bantu basha madimi.”
Sunga “bekulu bande bashudibue.”
Kish ku kish. “bangi balume bakuname kunundu kuaye.”
Kish ku kish. “akadi mpa na pa kabutula.”
Sunga “kushula.”
Kish ku kish. “apebo.”
Kish ku kish. “muifu.”
Kish ku kish. “kubofusha meso a mukashi kilele.”
Kish ku kish. “kubanga muifu dia nyinami.”
Sunga pangi “panaadi namo’shi ne na bukuashi ku kibelo kia kibundi.”
Sunga “lukano lua nshingo.”
Sunga “mu mufufua wao wa kunundu.”
Kish ku kish. “etaata.”
Sunga “kuteka muwa waye.”
Kish ku kish. “muita.”
Sunga “muntu mushale muimbo dia bene.”
Sunga “anyima a basha nayo.”
Sunga “muanda baadi mululame ku meso kuaye aye nabene.”
Sunga “anyima aaye.”
Kish ku kish. “ne mushadile ku mafuku.”
Sunga “ta nka penda mafuku ebungi.”
Sunga “musashile Yobo.”
Sunga “kupa muntu muasu wa kinemo.”
Kish ku kish. “ludimi luande na kilakalaka kiande.”
Sunga “muwa.”
Sunga “mashama.”
Sunga “”kina ngoshi.”
Kish ku kish. “muwa waye.”
Sunga “muwa.”
Sunga “mashama.”
Sunga “muikeyilu.”
Sunga “na bukome bua mbidi.”
Kish ku kish. “akayimbila.”
Sunga pangi “na ta mbikuashe.”
Sunga “muwa.”
Kish ku kish. “kilakalaka.”
Kish ku kish. “eshimba.”
Sunga “nsenga ishadibue.”
Kish ku kish. “eshimba.”
Sunga “bantu bakata kukila bashadile.”
Sunga “muntu mupambukie.”
Sunga pangi “Yaya lekiela Yobo atompibue.”
Pangi akula bu’Efile Mukulu.
Kish ku kish. “mboko.”
Sunga “madimi.”
Kish ku kish. “eshimba.”
Sunga pangi “atuula ba nfumu mu ma nkuasa a bufumu.”
Sunga “ku kina ngoshi.”
Sunga “bantu bapambukie.”
Sunga “anyima yabo ayifu.”
Sunga pangi “abafudila.”
Kish ku kish. “Aye.”
Sunga “kukupila nkasa n’eshimba dibubi.”
Sunga “kumutopeka, kumusambisha.”
Kish ku kish. “kitanda.”
Kish ku kish. “etaata.”
Kish ku kish. “mishi.”
Sunga pangi “w’akuilaa.”
Sunga pangi “akifiki.”
Kish ku kish. “elaa kitampi ku mboko ya muntu oso.”
Sunga “kipindi kia nsenga akimeneshaa bintu.”
Kish ku kish. “mutshi.”
Sunga “kutuma eyi.”
Sunga “kubaata.”
Nkuamba’shi, dia nguba.
Ngakuilo a mu kina Ebelu alesha mikeyilu ikale bana b’Efile Mukulu.
Kish ku kish. “mu mafuku oobe.”
Sunga “muesheshi wa lufu.”
Kish ku kish. “mafuku.”
Sunga pangi “mipenyo.”
Pangi nyenyenyi ya Pleyade i mu kisaka kia nyenyenyi kia Ngombe Mulume.
Pangi kisaka kia nyenyenyi kia Orione.
Kish ku kish. “Mazorete.” Mu 2Bf 23:5, kishima ki muanka ku bungi akilesha bisaka bia nyenyenyi bia zodiake.
Pangi kisaka kia nyenyenyi kia Urse Mukata.
Sunga pangi “Aaye.”
Sunga pangi “mui muntu.”
Sunga pangi “binangu.”
Sunga “Onagre.”
Sunga “kidiilo kia nyema.”
Kish ku kish. “mmumulubishe.”
Kish ku kish. “atukaa mu kufumanka na bina ngoshi.”
Kish ku kish. “aminyi nsenga.”
Sunga pangi “t’akumiinaa.”
Kish ku kish. “pa eino dia lubuebue.”
Kish ku kish. “mapala aabo.”
Pangi kibooko.
Kish ku kish. “mbangilo.”
Sunga “kibandabanda.”
Kish ku kish. “kateo.”
Pangi “ngandu.”
Kish ku kish. “Mulobo.”
Sunga “kuponesha paashi.”
Kish ku kish. “mpala.”
Sunga pangi “kuitatula kuaye kui mu milongo yaye ya mamba.”
Kish ku kish. “Binibinyi nakabandulusha mpala yaye.”
Kish ku kish. “ngombe 2000, ibidi ibidi.”
Kish ku kish. “mununu na muule na mafuku.”