MUISAMBO WA KULONGA 50
LOONO 135 Yehowa shi: “Ikala na binangu mwana ande”
Baledi: Kuashayi bana benu buabadia kunyingisha lukumiino luabo
“Nuishinkamiishe anue banabene, kikiebe ki’eshimba di’Efile Mukulu ki buwa, ki’akumiina na kipuidikie.”—LOM. 12:2.
KI’ATUISAMBILA
Mu uno muisambo, baledi abalongo mushindo wabadia kuisamba na bana babo pabitale Efile Mukulu na Bible, na kuibakuasha buabadia kunyingisha lukumiino luabo.
1-2. Baledi be kukita naminyi nsaa y’abebeele nkonko kui bana babo pabitale mianda yatudi bakumiina i mu Bible?
BANTU be bungi mbakumiine’shi kukusha kua bana, nyi mudimo autekie mianda i bungi. Su we muledi e na bana bakinga, atukutumbula bua mudimo wi bukopo okuete okitshi bua kunyingisha lukumiino luabo mui Yehowa. (Miy. 6:6, 7) Nsaa ayikulu bana, mbalombene kubanga nkuela nkonko i na muulo pabitale mianda yatudi bakumiine i mu Bible, mpa na pabitale mayi a kulonda a mu Bible pabitale muikeelo.
2 Ku bangilo, nkonko ya bana bobe ilombene nkukalakasha. Pangi we kubanga kunangushena’shi bana bobe abakuele ino nkonko muanda ta be na lukumiino mui Efile Mukulu na mu Bible. Apende bana na kukula, abakumiinaa kuela nkonko bua’shi banyingishe lukumiino luabo. (1 Ko. 13:11) Ngi buakinyi, t’abitungu kutshiina nsaa ayikuele bana bobe nkonko. Su bana bobe abakuele nkonko, we mulombene kufubisha yaya nsaa bua kuibakuasha bua’shi baukie biabadia kunangushena ngofu, na kunyingisha lukumiino luabo mui Efile Mukulu na mu Bible.
3. Nkinyi ki’atuisambila mu uno muisambo?
3 Mu uno muisambo, atuisambila mushindo ulombene baledi kukuasha bana babo mu ino mianda isatu: (1) Biabadia kuikala na bishinkamiisho abo banabene, (2) biabadia kuikala na lutumbu bua mayi a kulonda a mu Bible pabitale muikeelo, na (3) biabadia kukaluila lukumiino luabo. Atuisambila dingi, buakinyi bi buwa bana bakinga bekale abeele nkonko, na ingi mianda yanudi balombene kukita na bana benu bua kumona mushindo wa kuisamba pabitale mianda yatudi bakumiine.
KUASHA BANA BOBE BUABADIA KUIKALA NA BISHINKAMIISHO ABO BANABENE
4. Bana benu be kuipusha nkonko kinyi, na buakinyi?
4 Baledi bena Nkidishitu abauku’shi lukumiino mui Efile Mukulu, ta nkintu ki’abapianaa kui bana nya. Ta nui batandikue na lukumiino mui Yehowa nya. Mpa na bana benu ta mbatandikue na lukumiino. Ingi nsaa bana benu mbalombene kubanga kuela nkonko bu ino: ‘Ne kuuka naminyi’shi Efile Mukulu e kuanka? Ne kukumiina binyibinyi akiakula Bible su?’ Biabia, Bible etunyingisha biatudia kufubisha “ngielelo eetu a binangu” na “kutaluula mianda yoso.” (Lom. 12:1; 1 Te. 5:21) We kukuasha bana bobe buabadia kunyingisha lukumiino luabo naminyi?
5. Baledi be kukuasha bana babo buabadia kutamisha lukumiino luabo mu Bible naminyi? (Bena Loma 12:2)
5 Nyingisha bana bobe buabadia kupeta bishinkamisho abilesha’shi abiakula Bible mbia binyi. (Badika Bena Loma 12:2.) Nsaa ayikuele bana bobe nkonko, ebanyingishe buabadia kukimbuula muisambo sunga video ebakuasha bua kushinkamisha’shi, Bible ta mpenda mukanda wabadi bafunde kui bantu. Kadi, bu “eyi di’Efile Mukulu” diyokielue. (1 Te. 2:13) Bu kileshesho, e kukimbuula mu mikanda yetu bua kuuka bi bungi pabitale kibundi kia Ninive kia mu Asiri. Kala, bantu abakimbuula mianda ya kala, babaadi abakula’shi kibundi kia Ninive ta kibaadi kuanka nya. Anka mu bipua 1850, babaadi bafikie mu kutundula mbalo ibaadi ibutudibue kiakia kibundi, na bino abishinkamisha’shi Bible baadi muakule bia binyibinyi. (Sef. 2:13-15) Bua kuuka mianda i bungi pabitale bibaadi kubutudibua kua Ninive kulombashe matemuki a mu Bible, tala muisambo wi mu Kitenta kia Mulami kia 11/2021 awamba’shi: “Oukanga su?” Su bana bobe bekala abapuandikisha mianda y’ababadika mu mikanda yetu na i mu ma Encyclopédies na mu ingi mikanda, mbalombene kuikala na kabingilo ke buwa ka kutamisha lukumiino luabo mu Bible.
6. Baledi be kukuasha bana babo buabadia kulumbuula ngobesha yabo ya kunangushena naminyi? Tuusha kileshesho. (Tala dingi kifuatulo.)
6 Kuasha bana bobe bua’shi bamone bia kulumbuula ngobesha yabo ya kunangushena. Baledi be na mishindo i bungi ya kuisamba na bana babo pabitale Bible sunga pabitale lukumiino mui Efile Mukulu. Baledi be kupeta ino mishindo nsaa y’abende mu kubandila bintu mu ma mizee, mbalo i mitshi, sunga kuenda mu kutala filiale a Tumonyi tua Yehowa. Bu kileshesho, nsaa y’anuende ku mizee we mulombene kuleesha bana bobe mushindo wikale kintu kampanda sunga muanda kampanda wa kala wabadi baakule kui Bible. Bino bi kukuasha bana bobe buabadia kushinkamisha’shi, akiakula Bible nkia binyibinyi. Pangi we kulongiesha bana bobe pabitale mabue a mu Moabe abapu kulombasha bipua 3 000, ku aa mabue mbekufunde eshina di’Efile Mukulu. Aa mabue a kala a mu Moabe mbeatuule mu mizee ya Louvre mu Paris, mu France. Na dingi, Ebue dia mu Moabe diabadi batentuule, mbedituule mu mbalo ifunde’shi: “Bible na eshina dy’Efile Mukulu” mu mizee yetu i ku biro bikata bia Tumonyi tua Yehowa mu Warwick, New York. Ebue dia mu Moabe adilesha’shi Nfumu Mesha a mu Moabe baadi mutombokiele Isalele. Bino mbipushene na abiakula Bible. (2 Bf. 3:4, 5) Nsaa y’olongiesha muana oobe, mulekie amone aye nabene bishinkamisho abilesha’shi Bible akula bia binyibinyi, bino abinyisha kunyingisha lukumiino luaye.—Tala 2 Myanda 9:6.
Kuasha bana bobe buabadia kuikala na lukumiino lui bukopo mui Efile Mukulu na mu Bible pa kuisambila bintu bia kala abishinkamisha’shi Bible akula bia binyibinyi? (Tala kikoso 6)
7-8. (a) Mushindo wabadi bapangie bintu, na buwa buabidi abitulongiesha kinyi? Tuusha kileshesho. (Tala dingi kifuatulo) (b) Nkonko kinyi ilombene kukuasha bana bobe buabadia kunyingisha lukumiino luabo mui mupangi aabo?
7 Nyingisha bana bobe buabadia kunangushena pabitale bintu bia kukaanya biabadi bapangie kui Yehowa. Nsaa y’anuende na kuifunya muifuba sunga ingi mbalo i mitshi kuasha muana oobe buadia kubandila bipangua. Buakinyi? Bino abishinkamisha bana bobe’shi kui muntu e na binangu muibipangie. Bu kileshesho, bintu bi bungi biabadi bapangie mbifungie, anka bena siyanse mbalongie ngofu bino bintu munda mua bipua bi bungi. Ungi muina Siyanse abetaminaa bu Nicola Fameli apatuula’shi, nsaa y’obadika bungi bua bintu bifungie, okasangana’shi kui ingi mishindo i bungi ya bingi bintu. Bungi bua biabia bintu abebuitaminaa bu séquence de Fibonacci. Kui bingi bintu bi bungi bifungie bu ma nyenyenyi ibungie pamune, bipusu bia nonda, mapuupua a mitshi na bilongo bia tournesol.a
8 Nsaa ayilongo muana oobe mianda i bungi mu siyanse mu kalasa, akatundula’shi kui miiya ayikunkusha bipangua bi bungi. Bu kileshesho, mitshi i bungi ayikalaa na mianda i mumune. Mutshi aukulaa, watama, watusha ntabi, yaya ntabi yeabuula yatusha ingi ipeela. Bino abikitshikaa, abebitaminaa bu fractale. Kino ki’abetaminaa bu fractale akikitshikaa dingi mu bingi bintu bipangibue. Biabia, nnanyi mukite ino miiya ayituushaa bino bipeta bi buwa bino? Nnanyi mupangie bino bintu bi buwa bui bino biatukuete kubandila? Apanyisha muana oobe kunangushena ku ino nkonko, anyisha kuikala na ngobesha ilombene kumukuasha buadia kunyingisha lukumiino luaye’shi, Efile Mukulu nyi mupangie bino bintu bioso. (Eb. 3:4) Ingi nsaa we kuipusha muana oobe luno lukonko: “Su Efile Mukulu muitupangie, omono’shi e kukutua kuikala na nkatshinkatshi yadia kuituelela miiya ilombene kuitukunkusha bua kuikala na muloo?” We kumupatuuluila’shi, Efile Mukulu muitupe Bible bua kuitulesha mushindo watudia kuikala na muloo.
NASA, ESA, and the Hubble Heritage (STScl/AURA)-ESA/Hubble Collaboration
Nnanyi mukite bino bintu bi buwa bui bino bi’atumono mu bipangua? (Tala kikoso 7-8)
KUASHA BANA BOBE BUABADIA KUIKALA NA LUTUMBU BUA MAYI A KULONDA A MU BIBLE PABITALE MUIKEELO
9. Buakinyi bana bobe mbalombene nkuela nkonko pabitale mayi a kulonda a mu Bible pabitale muikeelo?
9 Su bana bobe bakuela nkonko pabitale muulo wa mayi a kulonda a mu Bible pabitale muikeelo, ekitshishe bua kutundula buakinyi abakuele yaya nkonko. Abepusha bino pa muanda wa’shi mayi a kulonda a mu Bible pabitale muikeelo t’aebasankisha, su mpa muanda wa’shi pabakuete kuakula na bangi bantu t’abauku mushindo wa kukaluila lukumiino luabo su? Sunga mbiabia, we kukuasha bana bobe buabadia kusangela mayi a kulonda a mu Bible pabitale muikeelo pa kulonga nabo mukanda wa We kuikala na muloo bua loso!b
10. Mmushindo kinyi odi mulombene kukuasha bana bobe bua kunangushena pabitale kipuano kiabo kia pa bupenka na Yehowa?
10 Kuasha bana bobe buabadia kuikala mu kipuano ki buwa na Yehowa. Nsaa y’olongo Bible na bana bobe, fubisha nkonko na bileshesho bi mu mukanda wa We kuikala na muloo bua loso! bua’shi oukie mushindo w’abapusha pabitale mianda ilekenelekene. (Nki. 20:5) Bu kileshesho, mu dilongiesha 8, abapuandikisha Yehowa bu kuuku eetu etupasukilaa, etupeyaa mayi a kulonda aetukaluila na kuitukuasha. Kunyima kua kuisambila 1 Yowano 5:3, we mulombene kuibepusha’shi: “Kuuka’shi Yehowa nyi nkuuku e buwa bui bino, mbikunyi abitungu’shi tumone mianda y’etulungula bua kukita?” Luno lukonko ndulombene kumueneka bu lushi na muulo, anka p’oyipusha bana bobe, ndulombene kuibakuasha bua kumona miiya ya Yehowa bu kishinkamisho kia kifulo kiaye.—Yesh. 48:17, 18.
11. Mushindo kinyi odi mulombene kukuasha bana bobe buabadia kusangeela muulo wa mayi a kulonda a mu Bible? (Nkindji 2:10, 11)
11 Esambileyi miabi yatupete patutumikila mayi a kulonda a mu Bible. Nsaa y’anubadika Bible sunga kifundue kia kuifuku pamune, esambileyi mushindo ulombene mayi a kulonda akuashe kifuko kienu. Bu kileshesho, bana bobe abamonaa miabi ayitukila mu kufuba na kisumi na kuikala na kululama mu mianda yoso su? (Eb. 13:18) We mulombene dingi kuibashinkamiisha miabi yabadi balombene kupeta ku mbidi mpa na mu binangu pabatumikila mayi a kulonda a mu Bible. (Nki. 14:29, 30) Kuisambila ano mayi a kulonda a mu Bible akunyisha kukuasha bana bobe buabadia kusangeela malango a mu Bible.—Badika Nkindji 2:10, 11.
12. Ungi nshe-bana mukuashe nsongualume aaye buadia kusangeela mayi a kulonda a mu Bible naminyi?
12 Steve, nshe-bana mushalele mu France, apatuula’shi mushindo wadi’ye na mukashi aaye bakuashe nsongualume aabo Ethan, buadia kumona’shi Yehowa muitufule nsaa y’etuelela miiya, pabamuele nkonko bu ino: “Buakinyi Yehowa etutekaa bua kukookiela mayi aaye a kulonda? Bino abilesha naminyi’shi muitufule? Nkinyi kilombene kukitshika su okutua kutumikila mayi a kulonda?” Kuisamba naye mu uno mushindo, nkukuashe Ethan buadia kuikala na lukumiino lui bukopo’shi akiakula Yehowa nkilulame. Steve akumba’shi: “Kepatshila ketu nka kukuasha Ethan buadia kumona’shi, binangu bi mu Bible mbikile binangu bia bantu kula.”
13. Baledi be kulongiesha bana babo biabadia kutumikila mayi a kulonda a mu Bible mu mushindo kinyi? Tuusha kileshesho.
13 Longiesha bana bobe biabadia kutumikila mayi a kulonda a mu Bible. Mushindo odi mulombene kukita bino, nyi nsaa i bana bobe ababadika mikanda ya ku kalasa. Mu yaya mikanda mbalombene kulesha binangu bia bantu bepaane nka mu kutambuka lusandi na mu mianda ya bu ntomboshi, na’shi bantu abeyibadika be kuibambula. We mulombene kuipusha bana bobe pabitale abipusha Yehowa nsaa ayikitshi bantu mianda i biabia sunga kuiyakula. (Nki. 22:24, 25; 1 Ko. 15:33; Fid. 4:8) Bino mbilombene kukuasha bana bobe buabadia kumona buakinyi kukookiela Yehowa kui buwa, na su balongieshi sunga bena kalasa nabo batusha abo mueneno pabitale yaya mikanda, be kupeta mushindo wa kukaluila nkumiino yabo.
LONGIESHA BANA BOBE BIABADIA KUISAMBA PABITALE MIANDA YABADI BAKUMIINE
14. Mianda kinyi ilombene kutshinyisha ba nsongua be na Nkidishitu, na buakinyi?
14 Ingi nsaa ba nsongua be kupusha moo wa kulungula bangi pabitale mianda yabadi bakumiine. Be kupusha moo nsaa y’abebalongiesha ku kalasa’shi, bintu mbitukile. Buakinyi? Balongieshi babo mbalombene kutusha bishinkamiisho abilesha’shi bintu mbitukile. Su we muledi, mushindo kinyi odi mulombene kukuasha bana bobe buabadia kuikala na bishinkamiisho abibashiinkamiisha’shi mianda yabakumiina ngia binyi?
15. Nkinyi kilombene kukuasha nsongua muina Nkidishitu buadia kunyisha kuikala na bishinkamiisho mu mianda yadi mukumiine?
15 Kuasha bana bobe buabadia kuikala na bishinkamiisho mu mianda yabadi bakumiine. T’abitungu’shi bana bobe bekale abapusha buufu pa muanda’shi abauku bia binyibinyi pabitale bipangua nya. (2 Tim. 1:8) Buakinyi? Muanda mpa na bena siyanse be bungi, mbapue kushinkamisha’shi muwa tawitukile nya. Bena siyanse be bungi mbamone bishikamiisho abilesha’shi, kui muntu e na binangu bi bungi mupangie bintu bioso bi na muwa. Bu kipeta, mbalekie kukumiina mianda yabakumiinaa kui bantu be bungi ya bakuete kulongiesha mu tulasa tua mu nsenga ishima’shi, bintu mbituukile. Ungi muanda ulombene kukuasha bana bobe buabadia kunyingisha lukumiino luabo na kuikala n’eshimba dinyingie, mpa kupeta bishinkamiisho bibaadi bitakule bangi bakuetu balume na bakashi, buabadia kukumiina’shi muwa ngupangiibue.c
16. Baledi be kukuasha bana babo buabadia kuuka bia kupatuuluila bangi buakinyi mbakumiine mui Mupangi naminyi? (1 Mpiele 3:15) (Tala dingi kifuatulo.)
16 Longiesha bana bobe buabadia kuikala na mushindo wa kupatuluila bangi buakinyi mbakumiine mui mupangi. (Badika 1 Mpiele 3:15.) Bi kuikala buwa su anutaluula pamune miisambo i mu jw.org ayamba’shi “Les jeunes s’interrogent—Création ou évolution?” Akupu, esambileyi mianda ilombene kukuasha bana bobe buashi bekale na bishinkamiisho biabadi balombene namu kukuasha bangi bua kupusha bia binyibinyi pabitale Mupangi. Tentekiesha bana bobe’shi, t’abitungu’shi bekale abeeyelena mpaka na bena kalasa nabo nya. Na su kui muntu kampanda akumiina’shi besambile pabitale wawa muanda, ebanyingishe batungunukie na kupatuluila bantu mianda mu mushindo upelepele. Bu kileshesho, bena kalasa nabo be kuamba’shi: “Atukumiinaa nka mianda yatumono na meso, t’atukumiina mui Efile Mukulu atush’abamono nya.” Nsongua muina Nkidishitu mulombene kuakula’shi: “Banda kupuandikisha’shi okuete kutambuka munkatshi mua mutamba wi kula na bantu, bosangana nshibo ya mabue yabadi bebakie kalolo. We kuamba namu naminyi? Nka bilombene muntu e na binangu kuibaka nshibo i buwa ya mabue, mu mushindo umune, ma planete eetu, na bintu bioso bi na muwa bi muanka, mbebipangie kui muntu kampanda e na binangu!”
Akula mu mushindo upelepele nsaa y’opatuluila bena kalasa nobe pabitale lukumiino lobe (Tala kikoso 16-17)d
17. Baledi be kukuasha bana babo buabadia kukimba mishindo ya kulungula bangi bia binyibinyi bia mu Bible naminyi? Tuusha kileshesho.
17 Nyingisha bana bobe buabadia kukimba mishindo ya kulungula bangi bia binyibinyi bia mu Bible. (Lom. 10:10) We kupuandikisha kulongiesha bangi Bible na kulonga mushindo wa kuyimba kiombuanga. Ku mbangilo, muntu p’alongo bia kuyimba ngono, abangaa na mianda ibofule. Muenda mafuku, nkuimba na biombuanga akumubofuila. Mu mushindo umune, nsaa i nsongua muina Nkidishitu ende mu kulungula mukandu wi buwa, abitungu ekale akula mu mushindo upelepele bua kulungula bangi pabitale mianda yadi mukumiine. Bu kileshesho, e kuipusha bena kalasa naye’shi: “Anuuku’shi bena siyanse abambulaa bintu biabadi bapangie kui Yehowa? Kumiinayi nenuleshe uno video e buwa bukile.” Kunyima kua kulesha video e na muisambo awamba’shi Mbipangibue su? E kuipusha’shi: “Su bena siyanse, abambula bintu bipue kupangibua abebatumbisha, tui kuamba naminyi bua winyi nsulo a bintu bioso bipangibue?” Pangi bena kalasa nobe be kukumiina dingi kulonga bi bungi pabitale Yehowa.
TUNGUNUKA NA KUKUASHA BANA BOBE BUABADIA KUNYINGISHA LUKUMIINO LUABO
18. Baledi be kutungunuka na kunyingisha lukumiino lua bana babo mui Efile Mukulu naminyi?
18 Tui bashale mu nsenga mui bantu bashi na lukumiino mui Yehowa. (2 Mp. 3:3) Biabia, baledi, nsaa y’anulongo Bible pamune na bana benu, ebanyingisheyi buabadia kutaluula miisambo ayibakuasha buabadia kuikala na kanemo kakata bu’Eyi di’Efile Mukulu na bua mayi aaye a kulonda pabitale muikeelo. Ebakuashe buabadia kunyisha kunangushena na kunyingisha lukumiino luabo mui Yehowa, nsaa y’anuisambila pabitale bipangua bia Yehowa pamune mu kifuko. Ebakuashe buabadia kupusha matemuki a mu Bible apue kulombana. Na kintu ki na muulo kukila bioso, nyi nkuela luteko pamune na bana bobe, na kuikala na kiubishi kia kuibatekiela. Su bokitshi biabia, we mulombene kushinkamisha’shi, Yehowa akafutu kuikitshisha kobe bua kukuasha bana bobe bua’shi banyingishe lukumiino luabo.—2 Mya. 15:7.
LOONO 133 Langwila Yehowa pokii nsongwa
a Bua kuuka mianda i bungi, tala video amba’shi Les merveilles de la création révèlent la gloire de Dieu: Les formes mu jw.org.
b Su bana bobe mbapue kulonga mukanda wa We kuikala na muloo bua loso! we mulombene kutaluula nabo dingi mu kipingi 3 na 4, abiakuila pabitale mayi a mu Bible pabitale muikeelo.
c Tala muisambo awamba’shi “Pourquoi nous croyons en un créateur” wi mu Réveillez-vous!, a mueshi wa Kitema 2006, na broshire a Cinq questions à se poser sur l’origine de la vie. Bua kupeta bingi bileshesho, tala ma video aamba’shi Points de vue sur l’origine de la vie mu jw.org.
d KIFUATULO KIABADI BAPATUULE: Nsongualume Kamonyi ka Yehowa alesha muina kalasa naye drone e mu video amba’shi: “Mbipangibue su?