-
Nkalakashi ayituala ku lukulupiloKitenta kya Mulami—2011 | 1 Mweshi wa 5
-
-
Nkalakashi ayituala ku lukulupilo
“Mu mafuku a ku nfudiilo akukekala bipungo bi bukopo.”—2 TIMOTE 3:1.
KASHA tobopushishe—sunga kumona—ino mianda ya tuinyongoshi?
● Mukumbo wi bukopo awipaa bantu bebungi.
● Nsala ayipaa bantu nkama na nkama.
● Kusanasana kua nsenga akuipaa bantu nkama na nkama mpa na kuleka bebungi bashi na mashibo.
Mu ino miisambo ayilondo, okiebe kunangushena ku ingi mianda i mumune na ino. Okamono dingi’shi Bible badi mupue kutemuka pabitale abikala nshalelo mu kipungo kiabetamina bu “mafuku a ku nfudiilo.”
Ino miisambo tangifundibue bua nkushinkamisha’shi tui mu nsenga muwule na nkalakashi nya. Okamono ino nkalakashi. Anka, ino miisambo ayikakupa lukulupilo. Ayikakulesha’shi kulombana kua ano matemuki asamombo akushinkamisha’shi “mafuku a ku nfudiilo” aapu binobino. Ino miisambo ayikataluula bi mueneno a bangi pabitale uno muanda na yikalesha buakinyi tui na kabingilo ka kukulupila’shi nshalelo ebuwa e kumpala.
-
-
1. Kutshinkatshinka kua nsengaKitenta kya Mulami—2011 | 1 Mweshi wa 5
-
-
1. Kutshinkatshinka kua nsenga
“Akukekala kutshinkatshinka kukata kua nsenga.”—LUKA 21:11.
● Winnie, e mieshi16 babadi bamushule mu bintu bipone mu. Muntu badi esamba ku TV pabitale ano masaku alesha’shi abadi bamupushe kuete kudila. Bapandile ku kutshinkatshinka kua nsenga, kadi baledi baye ta mbapande nya.
MIANDA I KUANKA AYILESHA NAMINYI? Pabakitshikile kutshinkatshinka kua nsenga kui bukopo bua 7.0 mu Haiti mu mueshi wa Kumpala 2010, kubafuile bantu bakile pa 300 000. Kukatusha baaba, bangi mudiyo 1.3 abadi bashimishe mashibo aabo musango umune. Sunga mbia kubaadi kutshinkatshinka kua nsenga kukata mu Haiti, takubadi bu penda kuakua nya. Mu mueshi wa Kananka 2009 na mueshi wa Kananka 2010 nkukitshikie kutshinkatshinka kua nsenga kukata misango 18.
MMUENENO KINYI E NAYE BANTU? Tatui na kutshinkatshinka kua nsenga kui bungi; pa muanda teknoloji e kano kabidi etukuasha bua kuiwuka kuanka kukila bibaabidi kala.
UNO MUENENO E NA MUULO SU? Lamiina uno muanda: Bible ta mmushimikie kasele pa bungi bua kutshinkatshinka kua nsenga akuikala mu mafuku a ku nfudiilo nya. Anka, amba’shi “akuikala kutshinkatshinka kua nsenga kukata mu ma mbalo elekenelekene,” abikasha kuanka bu kintu kikata kia mu kino kipungo kiatudi.—Maako 13:8; Luka 21:11.
OPUANDIKISHA NAMINYI? Tukuete kumona kutshinkatshinka kua nsenga kukata nka bibatemukile Bible su?
Penda kutshinkatshinka kua nsenga ta nkulombene kuikala bu kitunduilo kia’shi tui mu mafuku a ku nfudiilo nya. Anka, nyi mbutemuki bumune abulomba. Tutale bua kabidi.
[Eyi dya kukaka nadyo binangu bya bantu]
“Atue ba [géophysiciens] atuitamina kuanka bu kutshinkatshinka kukata kua nsenga. Sunga bangi bantu abekuitamina bu kua kukanya.”—KEN HUDNUT, A KU KILONGIELO KIA MIANDA YA MUSHI MUA NSENGA MU ÉTAS-UNIS.
[Akufiki mafoto]
© William Daniels/Panos Pictures
-
-
2. NsalaKitenta kya Mulami—2011 | 1 Mweshi wa 5
-
-
2. Nsala
“Akuikala nsala.”—MAAKO 13:8.
● Muana mulume bende mu kufuamina mu kibundi kia Quaratadji, mu Niger. Mungi muana a mukuabo na nyin’aye, bena baye balume na bakashi mbakatukie namu mu kibundi kiabo bua kusuuka nsala. Anka, yawa muana mulume alala bupenka pa kiata mu nsenga. Buakinyi e bupenka? Sidi, mfumu a kibundi amba’shi: “Te na bia kudisha [kifuko kiaye] na te na bia kuiatala ku meso.”
MIANDA I KUANKA AYILESHA NAMINYI? Mu nsenga ishima, muntu 1 pa bantu 7 takuete kudia ayikuta. Etombo ndikamine kuushi kua kabaaka ka Sahara mu Afrike, kuakua pa muntu 1 pa bantu 3 takuete kupeta bidibua munda mua mafuku ebungi. Bua kuibipusha kalolo, puandikisha kifuko ki nshe bana, nyina bana na muan’abo tooka. Su takui bidibua bibungi bua boso buabo, nnanyi ekala na nsala ikile? Nshe bana? Nyina bana? Mmuana tooka? Kino nkitshibilo akiata kifuko kuifuku n’efuku.
MMUENENO KINYI E NAYE BANTU? Nsenga ikuete kutusha bintu bibungi bua muntu ooso. Abitungu penda kulumbuula nsenga kalolo.
UNO MUENENO E NA MUULO SU? Eyo’shi, ba kidime mbakumbene kutusha bidibua bibungi kukila kala. Mbulamatadi a bana ba bantu mmukumbene kutusha bidibua bia kupa bantu bua kupudisha nsala. Anka, sunga kunyima kua bipua makumi ta mmobeshe kuibikita nya.
OPUANDIKISHA NAMINYI? Mukanda wa Maako 13:8 ukuete kulombana su? Sunga mianda ya teknoloji ikuete kuenda kumpala, nsala ngikuate bantu boso mu nsenga ishima su?
Kutshinkatshinka kua nsenga na nsala mbitunduilo abifiki kumpala kua bingi bitunduilo bia mafuku a nfudiilo.
[Eyi dya kukaka nadyo binangu bya bantu]
“Bana makumi asatu pa lukama bakuete kufua na mukumbo wa muwa, na kusumbuka munda mpa na ingi mikumbo pa muanda wa kukutua kudia kalolo.”—ANN M. VENEMAN, BADI AKUNKUSHA MUDIMO WA KUABILA BANA BIA KUDIA KU ONU.
[Akufiki mafoto]
© Paul Lowe/Panos Pictures
-
-
3. MikumboKitenta kya Mulami—2011 | 1 Mweshi wa 5
-
-
3. Mikumbo
“Bantu . . . Abakakumbu mikumbo ibukopo.”—LUKA 21:11, Contemporary English Version.
● Bonzali, muntu atalaa mianda ya bukome bua mbidi muiumbo dia mu Afrique di na ngoshi ya bisamba, kuete kukita muyile ngobesha yaaye bua kubuka bantu abafubaa mu kukimba ku biamo bia muulo muiumbo diabo bakuete kufua na mukumbo wa virus abetamina bu Marburg virus.a Bioso biadi mukite bua kuteka bukuashi bua bakata b’eumbo ta mbamukuashe nya. Kunyima kua mieshi inanka bukuashi bua bakata bubafikile, kadi Bonzali mupue kufa. Babaadi bamuambukishe mukumbo wa Marburg kui muntu afubaa mu kukimba kua mabue a muulo abadi akiebe kupaasha.
MIANDA I KUANKA AYILESHA NAMINYI? Mikumbo ya muuwa kukoboka (bu wabetamina bu pneumonie), munda kusumbuka, SIDA, kikoolo kia kiadi nyi mmikumbo ayipashishenaa ngofu ikuete kukuata bantu. Mu bipua bishaale ino mikumbo itano ngipee bantu bakafikie ku midiyo 10.7. Kukasha paapa mikumbo ikuete kuipaa muntu umune kunyima kua sekonde isatu kooso, ku kipua kioso.
MMUENENO KINYI E NAYE BANTU? Bungi bua bantu mu nsenga bukuete kuenda na kukaamina nyi buakinyi kui mikumbo ikile bungi. Kui bantu bakile bungi bakumbene kuambukilua na mukumbo.
UNO MUENENO E NA MUULO SU? Bungi bua bantu pa nsenga bubafuimi ngofu. Anka mayele a bantu a kutundula mikumbo na kuiyibuka abafuimi dingi. Anka, mikumbo na bukitshishi buayo kui bantu mbishintulukie su? Kadi, bikuete kukitshika, mbilekene.
OPUANDIKISHA NAMINYI? Bantu bakuete kukumba mikumbo ibukopo bu bibaabadi batemukie mu Bible su?
Kutshinkatshinka kua nsenga, nsala, na mikumbo nyi mbitu bi bukopo bikuete kukalakasha midiyo ya bantu. Bangi bantu midiyo bakuete kufua ku masa a benabo—abebadimbiila mianda kui bano bakumbene kuibakaluila. Pusha abiamba butemuki bua mu Bible’shi abikakitshika.
[Mwanda wi mushi mwesaki]
a Mukombo wa mbidi kaalo na kushimisha kua mase w’abetamina bu fièvre hémorragique de Marburg autukila ku virus e mumune na a Ebola.
[Eyi dya kukaka nadyo binangu bya bantu]
“Bi moo ukile kudibua paasha na nyema e bukielo bu ntambue, anka mbikile bubi kudibua munda na mukumbo wi bukopo na kumona abikidika mianda mbalo yodi.”—MICHAEL OSTERHOLM MULONGIE MIANDA YA BIPUPA.
[Akufiki mafoto]
© William Daniels/Panos Pictures
-
-
4. Kukutua kua kifuloKitenta kya Mulami—2011 | 1 Mweshi wa 5
-
-
4. Kukutua kua kifulo
“Bantu . . . t’abekala na kifulo bua bifuko biabo.”—2 TIMOTE 3:1-3, God’s Word Bible
● Chris afubaa mu kisaka akikuasha bantu babakuete kukiengesha ku nshibo kunundu kua eumbo diabetamina bu Galles amba’shi: “Natentekiesha ungi muana mukashi bafikile bibaadi ntshinaadi su mbia kumutundula. Bangi bakashi mbakalakashue mu binangu biabashabamonaa su mbia kuibuesha meso bua kutala.”
MIANDA I KUANKA AYILESHA NAMINYI? Mu dingi eumbo dia mu Afrique pepi na mukashi 1 pa bakashi 3 mbamuluishe ku bukinga na mianda i butete. Muyile biabadi bakimbuule mu diadia eumbo dimune mbasangane’shi kipindi kia bisatu kia balume akipuandikisha’shi kukupila mukashi takui bubi. Bu kileshesho mu Canada, pepi na balume 3 pa 10 mbebakupile sunga kuibakiengesha kui bakashi babo.
MMUENENO KINYI E NAYE BANTU? Etombo dia mu dibaka adikalaa nka kuanka. Ano mafuku nyi abashabakamba kuikutudila binangu bu biabibaadi kala.
UNO MUENENO E NA MUULO SU? Kubafuimi mianda ya bantu abapele etombo dia mu dibaka ngofu bino bipua bishaale. Anka kufuima kua bano bantu abapele etombo dia mu dibaka nkupeeleshe bungi buadio su? Nya, ta mbiabia nya. Kukutua kua kifulo mu kifuko kubanyisha kupalakana.
OPUANDIKISHA NAMINYI? Mayi e mu 2 Timote 3:1-3 akuete kulombana su? Kifulo akitunganga’shi muntu ekale nakio bua ba mu kifuko kiaye nkikutshikue su?
Butemuki bua katano bokuete kumona kulombana kuabo mbuale ino mbalo yatudi bashaale, pa nsenga. Pushaa abiamba Bible pabitale uno muanda.
[Eyi dya kukaka nadyo binangu bya bantu]
“Ku mianda ibubi yabakuete kutopekanga, etombo dia mu dibaka nyi nkintu kimune kiabash’abakamba kuakuila ngofu. Misango ibungi mukashi umune bakuete kumukiengiesha kui mulume aye misango 35 kumpala kua kuitamina ba mpulushi.”—ATAMBULAA P’ABETAMINA KU TELEFONE KUI BANTU BABAKIENGESHA MU DIBAKA MUIUMBO DIA GALLES.
-
-
5. Kuluisha kua nsengaKitenta kya Mulami—2011 | 1 Mweshi wa 5
-
-
5. Kuluisha kua nsenga
“[Efile Mukulu] akabutula baba abaluisha nsenga.”—KIBAFUMBWILWE 11:18.
● Mr. Pirri audishaa maalua a kibishi mu Kpor, mu Nigeria. Mudimo waye ngukalakashue ngofu na bintu bia butshafu biabetaminaa bu marée noire mu mbalo yabetamina bu Delta du Niger. Amba’shi “bikuete kuipaa mishipa yetu, abiluisha kikoba kietu, abiluisha misulo yetu. Ntshi na su mbia kupeta ekuta.”
MIANDA I KUANKA AYILESHA NAMINYI? Muyile bangi basha binangu ma tone midiyo 6,5 a butshafu akuete kusumbulua mu mbuu ku kipua kioso. Abapuandikisha kipindi kia 50 pa lukama nkia bintu bia nanga abipuiyaa bipua nkama bua kunyanga. Kukatusha kuluisha kua nsenga, bantu bakuete kupudisha bintu bia mu nsenga mu kipaso kia kukanya. Muyile biabadi bataluule mbasangane’shi abitungu kipua na mieshi itano bua’shi yalushule biabia biabakuete kukatusha muanka kui bantu ku kipua kimune. Mungi jurnale a mu Australie amba’shi: “Su kufuima kua bantu na kuata kua bintu bia mu nsenga kuatungunuka bino mpa na mu mu 2035, atuikala na lukalo lua nsenga ya kabidi.
MMUENENO KINYI E NAYE BANTU? Muntu e na binangu bikile. Tui kushintuula bianka na kupaasha nsenga.
UNO MUENENO E NA MUULO SU? Bantu bebungi na bisaka bikile pa bungi bakuete kuenda na kulungula bantu bua’shi tabaluishanga nsenga. Sunga mbiabia, nsenga ikuente nka kuenda na kuluishibua ngofu.
OPUANDIKISHA NAMINYI? Kui lukalo lua’shi Efile Mukulu afikie mu kupaasha nsenga kui bantu abeyilusha—nka bibalayile su?
Kukatusha matemuki atano atubakatuka mu kutaluula, Bible baadi mutemukie mianda ibuwa ayikakitshika mu mafuku a nfudiilo. Tala kileshesho ki mu butemuki bua kasamombo.
[Eyi dya kukaka nadyo binangu bya bantu]
“Namono nka bu’mi shi na kapese ka mpaladiso kadi mulame kibunduulu kuande.”—ERIN TAMBER, MUSHALELE MU MBALO YABETAMINA BU CÔTE DU GOLFE DU MEXIQUE, MU ETATS-UNIS, ALESHA BIKITE BINTU BIABETAMINA BU MARÉE NOIRE MU 2010.
[Kashibo]
Abitungu kutopeka Efile Mukulu su?
Bu biabidi’shi Bible mmutemukie pabitale mianda ibubi y’atumono lelo uno, bino abilesha’shi abitungu kutopeka Efile Mukulu su? Aye nyi nsulo ya makienga eetu su? Okapete ngaluulo ayikukuasha mu shapitre a 11 a mukanda A nkinyi akilongyesha namu Bible? wabadi batuushe kui ba Temue ba Yehowa.
[Akufiki mafoto]
U.S. Coast Guard photo
-
-
6. Kulungula mukandu wibuwa mu nsenga ishimaKitenta kya Mulami—2011 | 1 Mweshi wa 5
-
-
6. Kulungula mukandu wibuwa mu nsenga ishima
“Uno mukandu wibuwa wa bufumu aukalungulua mu nsenga ishima.”—MATEO 24:14.
● Vaiatea mmushale mu kisangi ki kula mu Pacifique, ku Tuamotu. Sunga bino bisangi bi pepi 80 na mbiate bilometre bikile pa 802 900, mui penda bantu 16 000. Aku namu, Vaiatea na bisangi bi pepi ba Temue mbende muanka. Bua kinyi? Muanda ba Temue abakumina kulungula bantu boso mukandu wibuwa wa Bufumu bu’Efile Mukulu—sunga bekala bashalele mbalo kinyi.
MIANDA I KUANKA AYILESHA NAMINYI? Mukandu wa Bufumu ukuete nkafika mbalo yoso mu nsenga. Penda mu 2010, ba Temue ba Yehowa mbakishe nsaa mudiyala 1,6 mu kulungula kua mukandu wibuwa mu maumbo 236 na ma terituare. Mu bipua makumi bishaale, mbatushe na kuabila miakanda midiyala 20 ya kulongiesha nayo Bible.
MMUENENO KINYI E NAYE BANTU? Mukandu wa mu Bible kasha babanga kuiulungula takudi bipua nkama.
UNO MUENENO E NA MUULO SU? Eyendo’shi bantu bebungi mbalungule mukandu wa mu Bible mu mushindo kampanda. Anka bikitshino biabio bibaadi bimene penda mu kipungo kampanda. Anka, ba Temue ba Yehowa bakuete kulungula mukandu wibuwa mu nsenga ishima aukumu bantu midiyo nkama. Mbanyingiile mu uno mudimo sunga kuekala kubinguabingua akufiki ku angi ma ndumbuluilo e bubi kubanga kala.a (Maako 13:13) Dingi, ba Temue ba Yehowa t’abebafutaa makuta bua kulungula mukandu wibuwa nya. Abatushaa nsaa yabo na kupa bantu mikanda buntu. Mudimo wabo bakuete kuiukuatshishena kui bantu abatusha bia buntu biabo.
OPUANDIKISHA NAMINYI? “Mukandu wibuwa” ukuete kulungula mu nsenga ishima su? Kulombana kua buno butemuki akulesha’shi kui kintu kikile buwa akikakishika binobino mu mafuku e kumpala?
[Mwanda wi mushi mwesaki]
a Bua kuuka ingi mianda, tala ano ma video asatu “Fidèles dans les épreuves,” “Les triangles violets,” na “La fermeté des Temoins de Jéhovah face à la persécution nazie” abadi batushe kui ba Temue ba Yehowa.
[Eyi dya kukaka nadyo binangu bya bantu]
“Bu biabadi bakumine kui Yehowa, atutungunuka na kulungula mukandu wibuwa wa Bufumu na kisumi, atukimbi mishindo yoso ya kuisamba na bantu ba mu ma terituare etu.”—ANNUAIRE 2010 DES TÉMOINS DE JÉHOVAH.
-
-
Binobino akuikala nshalelo ebuwa!Kitenta kya Mulami—2011 | 1 Mweshi wa 5
-
-
Binobino akuikala nshalelo ebuwa!
“Kapindji n’aka takwikala mubi dimo . . . Beyishe naamu, abapaana nsenga abasangeela mu butaale bw’eyendo.”—MISAMBO 37:10, 11.
OKUMINA kumona kulombana kua buno butemuki su? Eyendo’shi okumina. Kui tubingilo tui bungi tua kukumina’shi abikitshika binobino.
Miisambo ibatukatuka mu kumona kumpala ibesambila penda ndambo ya matemuki a mu Bible aalesha’shi tui mu “mafuku a ku nfudiilo.” (2 Timote 3:1-5) Ku bukuashi bua kikudi ki’Efile Mukulu, bafundi ba Bible abadi batemukie ino mianda bua kuitupa lukulupilo. (Bena-Looma 15:4) Kulombana kua ano matemuki akulesha’shi mianda i pa nsenga binobino ayipu.
Nkinyi akikakitshika kunyima kua mafuku a ku nfudiilo? Bufumu bu’Efile Mukulu abukamunu bantu boso. (Mateo 6:9) Tala abilesha Bible abikala nshalelo pa nsenga:
● Nsala t’ayikala dingi kuanka. “Kwikale mwiumbo, dingi mpaa na ku nsongw’a myengye mafuba mpese yooso.”—Misambo 72:16.
● Mikumbo t’ayikala dingi kuanka. “Muimushaale su ngumue t’amba’shi ne na maladi”—Yeeshaya 33:24.
● Nsenga ayilumbuulua. “Kabaaka na nsenga yuume biikale na muloo, mapya asangale, amene bilongo.”—Yeeshaya 35:1.
Ino mpenda ndambo ya matemuki a mu Bible aetunyingisha aakiebe kulombana binobino. Tue mulombene namu kuipusha ba Temue ba Yehowa buashi bakulesha akibashinkamiisha’shi akuikala nshalelo ebuwa mu mafuku e kumpala?
-