SHAPITRE A KASATU
Efile Mukulu e na mpàngo kinyi bwa nsenga?
Efile Mukulu e na mpàngo kinyi bwa bantu?
Mushindo kinyi ubaabadi batombokyele Efile Mukulu?
Nshalelo ekala naminyi pa nsenga mu mafuku e kumpala?
1. Efile Mukulu e na mpàngo kinyi bwa nsenga?
MPANGO y’Efile Mukulu bwa nsenga ibuwa ngofu. Yehowa akumina shi nsenga ishima iwule na bantu be na muloo na mbidi bukome. Bible amba shi: “Efile Mukulu nkukuna lupango mu Edene” na dingi shi aye “nkumenesha . . . mitshi i buwa kumona na bikuba bi malaka kudya.” Efile Mukulu kunyima kwa kupanga mulume na mukashi ba kumpala, Adame na Eeva, bebatuudile pa mbalo ibuwa aye nkwibalungula shi: “Etandeneeyi, uushayi nsenga nwiyidiile bufumu.” (Kibangilo 1:28; 2:8, 9, 15) Mpàngo y’Efile Mukulu ibaadi yashi bantu batande baana, batamishe lupango lwa Edene bwashi luule nsenga ishima, na dingi balame nyema.
2. (a) Mushindo kinyi watuuku shi mpàngo y’Efile Mukulu bwa nsenga ayikalombana? (b) Bible akula kinyi pabitale kwikala kwa bantu na muwa wa looso?
2 Opwandikisha shi mpàngo ya Yehowa Efile Mukulu bwashi bantu bashaale mu mpaladiiso pa nsenga ayikalombana su? Efile Mukulu amba shi: “Ne mupwe kwibyakula, nankebilombasha.” (Yeeshaya 46:9-11; 55:11, NWT) Eyendo, mpàngo yaate Efile Mukulu akeyilombasha! Aye amba shi: ‘Ta mupangye nsenga bwa bisumanga nya, kadi mwiyibumbe bwabady’a kwimushala.’ (Yeeshaya 45:18) Efile Mukulu baadi na lukalo lwashi bantu ba mushindo kinyi bekale pa nsenga? Na baadi akumina bwashi bashale pano pa nsenga bwa mafuku bungi kinyi? Bible alula shi: “Balulame abapete eumbo [nsenga], abemushaala looso.”—Misambo 37:29; Bifumbulwe 21:3, 4.
3. Nshalelo kinyi a malwa e pa nsenga binobino, na bino abitutakula mu kwela nkonko kinyi?
3 Binyibinyi, bino ta mbibande kukitshika nya. Bantu bakwete kukumba na kufwa; bakwete kulwa ngoshi na kwiyipayishena. Kubaadi kukitshikye kintu kibubi. Eyendo, Efile Mukulu tabaadi na mpàngo yaashi nsenga ikale byayidi lelo uno! Nkinyi kibaadi kikitshikye? Bwakinyi mpàngo y’Efile Mukulu tangilombane? Ta kwi ungi mukanda kampanda ufundjibwe na baana ba bantu ukumbeene kwitulungula byanka mwanda bilumbu bibabangiile mwiyilu.
MWISHIKWANYI BATUUKU
4, 5. (a) Nnanyi baadi mwisambe na Eeva ku bukwashi bwa nyoka? (b) Muntu e buwa mukumbeene kufika bu ngifi naminyi?
4 Mukanda wa kumpala wa mu Bible awisamba pabitale mwishikwanyi a Efile Mukulu baadi mutuukye mu lupango lwa Edene. Ayitaminwa bu “nyoka,” kadi tabaadi nyoka a bisumanga nya. Mu mukanda wa nfudiilo wa mu Bible ‘abamwitanyina bu Diabulu na bu Satana kwete kudimba ba pano pa nsenga pooso.’ Abamwitanyina dingi bu “nyoka a kala.” (Kibangilo 3:1; Bifumbulwe 12:9) Uno mwikeyilu wi na bukome, sunga kipangwa kimune kya mu kikudi kibaadi kisambe na Eeva ku bukwashi bwa nyoka anka bilombeene muntu sha binangu kukita bwashi bipushikye bu eyi dyaaye dikwete kutuukila munda mwa mwana a ki-popi. Pabaadi Efile Mukulu mupangye nsenga bwashi bantu bemushale, yawa muntu a mu kikudi baadi panka.—Yoobo 38:4, 7.
5 Bu bi bipangwa byooso bya Yehowa mbipwidikye, nnanyi bapangile uno “Diabulu,” uno “Satana”? Bwa kwakula kalolo, umune aku bipangwa bya mu kikudi by’Efile Mukulu bi na bukome baadi mwialule bu Diabulu. Bibakitshikile naminyi? Eyendo, abitungu tushinguule shi, lelo uno muntu e buwa na sha bululame mmukumbeene kufika ngifi. Mu mushindo kinyi? Muntu mukumbeene kutadiila malaka ebubi aatama mwishimba dyaye. Su aye batungunuka na kwelela binangu ku anka, aa malaka ngalombeene kutama ngofu. Kunyima, su kwi mushindo, mukumbeene kukita muyiile aa malaka e bubi ayikalanga elela binangu.—Badika Jaake 1:13-15.
6. Mushindo kinyi ubaadi ufikye umune a ku ba miikeyilu b’Efile Mukulu bu Satana Diabulu?
6 Bino bibaadi bikitshikile Satana Diabulu. Abimweneka shi baadi mupushe pabaadi Efile Mukulu alungula Adame na Eeva bwashi batande baana bwa kuusha nsenga na baana baabo. (Kibangilo 1:27, 28) Satana bapwandikishe shi: ‘Baabo! Se bano bantu booso mbakumbeene kundangwila’mi pamutwe pa kulangwila Efile Mukulu!’ Malaka e bubi nkutama mwishimba dyaaye. Mpa na bibaadi mwate mpàngo ya kupambusha Eeva aye nkudimbiila Efile Mukulu. (Badika Kibangilo 3:1-5.) Ndjo aye nkufika bu “Diabulu,” abipatuula shi “Muntu adimbiilaa bantu myanda.” Mu yaaya nsaa aye nkufika dingi bu “Satana,” abipatuula shi “Mwishikwanyi.”
7. (a) Bwakinyi Adame na Eeva abafwile? (b) Bwakinyi baana ba Adame bakwete kununupa na kufwa?
7 Satana badimbile madimi bwa kutakula Adame na Eeva mu kukutwa kukokyela Efile Mukulu. (Kibangilo 2:17; 3:6) Ku nfudiilo a byooso, abafwile, nka bu bibakwile Efile Mukulu shi su abapele kumukokyela abafu. (Kibangilo 3:17-19) Bu bibafikile Adame bu muntu shi mupwidikye pabakitshine mulwisho, baana baaye booso abapyanyine milwisho yaaye. (Badika Beena-Looma 5:12.) Twi balombeene kupwandikisha uno mwanda na kikombola kya matafwadi. Su kikombola ki na mutanta, etafwadi dyooso adimutuuku adikala naminyi? Etafwadi dyooso adituuku na mufunda, sunga kukutwa kupwidika. Bi mumune na’twe, ooso a kwatudi mmupyane “mufunda” sunga kukutwa kwa kupwidika kwa Adame. Nyi bwakinyi bantu bakwete kununupa mpa na kufwa.—Beena-Looma 3:23.
8, 9. (a) Abimweneka shi mpaka ya Satana ibaadi itale kinyi? (b) Bwakinyi Efile Mukulu tabaadi mubutule bantomboshi mususa umune?
8 Pabaadi Satana mutakule Adame na Eeva mu kutombokyela Efile Mukulu, bebatakwile ku buntomboshi. Baadi mwele mpaka shi Yehowa ta mukunkushi ebuwa nya. Byabya, Satana baadi bu akula shi: ‘Efile Mukulu mmukunkushi ebubi. Kwete kudimba na kusumina bantu bintu bibuwa. Bantu tabe na lukalo lwa bukunkushi bw’Efile Mukulu. Mbalombeene kwiatshila kitshibilo kya kukita kibuwa na kibubi. Na mbalombeene kwikala bibuwa su be ku bukunkushi bwande.’ Efile Mukulu badya kupudisha uno mwanda naminyi? Bangi bantu abapwandikisha shi Efile Mukulu badya nka kwipa bantomboshi booso. Kadi byabya bibadya kupwa yaaya mpaka ya Satana su? Bino bibadya kulesha shi Efile Mukulu kwete kukunkusha kalolo su?
9 Yehowa nyi Efile Mukulu a kululama. Kwakwa kululama kwaaye, takubadya kumutadiila bwa kwipa baba bantomboshi musango umune nya. Baadi mumone shi bwa kwalula ku mpaka ya Satana abitungu kumulekyela kipindji bwa kulesha shi Diabulu nsha madimi. Efile Mukulu batshile kitshibilo kya kutadiila bantu bwa badya kwikunkusha abo banabeene ku bukitshishi bwa Satana. Mu Shapitre 11 atukyebe kumona bwakinyi Yehowa bakitshine byabya na bwakinyi baadi mutadiile nsaa ibungi bwa kupudisha uno mwanda. Kadi binobino, abitungu twiyipushe bino: Adame na Eeva abaadi bakite bibuwa pabo kukumina bibebalungwile Satana, aye shi baadi mwibakitshine kintu su nkimune? Babakitshine biya pa kukumina shi Yehowa, aye bebapele bintu byooso bibaabadi nabyo, nyi ntomboshi na nsha madimi? Su bibadya kwikala shi nnoobe bodya kukita kinyi?
10. Mushindo kinyi oodi mukumbeene kwikala ku lupese lwa Yehowa bwa kwalula ku mpaka ya Satana?
10 Abitungu shi atwe booso twele binangu pabitale ino nkonko mwanda ngitale muntu ooso a kwatudi. Eyendo, we na mushindo wa kwikala ku lupese lwa Yehowa bwa kutuusha lwalulo pabitale ino mpaka ya Satana. We mukumbeene kukumina Yehowa bu Mukunkushi oobe na kulesha shi Satana nsha madimi. (Misambo 73:28; badika Myeele 27:11.) Bi malwa mwanda nka penda bantu bapeela mu midiyala na midiyala ya bantu be pa nsenga nyi baate kino kitshibilo. Bino abituusha lukonko lukata, Bible alongyesha shi Satana kwete kukunkusha ino nsenga su?
NNANYI KWETE KUKUNKUSHA INO NSENGA?
11, 12. (a) Kutompibwa kwa Yesu akulesha naminyi shi Satana ndjo nfumu a ino nsenga? (b) Nkintu kinyi dingi akilesha shi Satana kwete kukunkusha ino nsenga?
11 Kashaa Yesu tabandile kwela mpaka shi Satana kwete kukunkusha ino nsenga nya. Dingi efuku, mu kipaso kyatusha tuuku, Satana baadi muleshe Yesu “mafumu ooso a pa nsenga ishima na ntumbo yawo.” Akupu Satana balayile Yesu shi: “Byooso byaabya, naakupa byanka su okunama bwa kundangwila.” (Mateo 4:8, 9; Luuka 4:5, 6) Su Satana takwete kukunkusha mafumu a ino nsenga, twi kwamba shi wawa mwanda ubaadi mulungule Yesu nkitompwanga su? Yesu tabaadi mupele shi ano mafumu ooso e pa nsenga e ku bukunkushi bwa Satana nya. Binyibinyi, Yesu badya kukita byabya su Satana tabaadi mukunkushi a ano mafumu.
12 Eyendo, Yehowa Efile Mukulu Sha-bukome booso, ndjo Mupangi a eyilu na nsenga. (Bifumbulwe 4:11) Byabya, ta kwi mbalo su ngimune ayilesha Bible shi Yehowa Efile Mukulu sunga shi Yesu Kidishitu nnabo bakwete kukunkusha uno ndumbulwilo. Na dingi, Yesu baadi mwitanyine Satana bu “nfumu a pano pa nsenga.” (Yowano 12:31; 14:30; 16:11) Bible ayitanyina Satana Diabulu bu “efile a pano pa nsenga.” (2 Beena-Kodinto 4:3, 4) Pabitale uno mwishikwanyi, sunga bu Satana, Yowano mutumibwa bafundjile shi: “Bya-pano byooso mbishaale ku matalwa a mubi.”—1 Yowano 5:19.
MUSHINDO AUKABUTULWA NDUMBULWILO A SATANA
13. Bwakinyi twi na lukalo lwa ndumbulwilo mupya?
13 Pakwete kukila bipwa, nsenga ikwete kwenda na kulwila. Ngiule na beena ngoshi, beena politike bakutwe kululama, bakata ba bipwilo ba nsensa na bantomboshi be na mashimba apape. Takwi mushindo wa kulumbuula uno ndumbulwilo nya. Bible etufumbwila shi Kubashala nsaa ipeela bwashi Efile Mukulu akaashe bantu bebubi pa nsenga ku bukwashi bwa ngoshi yaaye yabetamina bu Armagedone. Uno ndumbulwilo abakamupyana kwi ndumbulwilo mupya.—Bifumbulwe 16:14-16.
14. Nnanyi abadi basangule kwi Efile Mukulu bwa kwikala Nfumu a Bufumu Bwaye, na mushindo kinyi ubabaadi bapwe kwibitemuka?
14 Yehowa Efile Mukulu musangule Yesu Kidishitu bwashi ekala Nfumu a Bufumu bwaye, sunga bu guvernema. Kubanga kala Bible baadi mutemukye shi: “Babeetutandjila mwana, tubapebwa mwana: Bufumu bwi pa mapampa aaye: na abamwitamina bu . . . Nfumu a butaale. Bufumu bwaye abwikala mbalo yooso, na butaale bushii mpwilo.” (Yeeshaya 9:6, 7) Pabitale buno bufumu, Yesu balungwile balondji baaye bwashi batekye shi: “Bufumu bwobe bufikye. Kyookyebe kikitshikye pa nsenga mumune na mwiyilu.” (Mateo 6:10) Anka bu byatukyebe kwibimona mu uno mukanda, Bufumu bw’Efile Mukulu mu mafuku apela abukyebe kubutula ano mafumu ooso a pa nsenga na abo abukapyana aa mafumu ooso. (Badika Danyele 2:44.) Bufumu bw’Efile Mukulu abukyebe kwalula nsenga bu mpaladiiso.
NSENGA IPYA TAYIDI PEPI!
15. “Nsenga ipya” ayilesha kinyi?
15 Bible etushinkamisha shi: “Muyiile mulayilo w’Efile Mukulu, twi bantengyele eyilu dipya na nsenga ipya, mwamwa amukabikala bululame.” (2 Mpyeele 3:13; Yeeshaya 65:17) Ingi misusa mu Bible kishima “nsenga,” akilesha bantu bashale pa nsenga. (Kibangilo 11:1) Byabya, “nsenga ipya” mbantu babakakumina kwi Efile Mukulu.
16. Efile Mukulu akyebe kupa bantu baadi mukumiine bwedi kinyi, na abitungu tukite kinyi bwakwibupeta?
16 Yesu balayile shi mu nsenga ipya ayifiki, bantu booso babadi bakumine kwi Efile Mukulu abakyebe kupeta bwedi bwa “muwa wa looso.” (Maako 10:30) Banda kubuula Bible oobe mu mukanda wa Yowano 3:16 na 17:3, na obadikye bibakwile Yesu pabitale kilombeene twakita bwa kupeta muwa wa looso. Binobino banda kutala mu Bible byabakula pabitale myanda ibuwa ayikyebe Efile Mukulu kukitshina booso abakapete bwabwa bwedi bwaye mu Mpaladiiso pa nsenga mu mafuku aafiki.
17, 18. Bwakinyi twi balombeene kushinkamisha shi akwikala kufukama mu nsenga ishima?
17 Bubi, ngoshi, kwipayishena na buntomboshi abikapu. “Takwikala dimo mubi . . . Kadi beeyishe naamu abapyaana nsenga.” (Misambo 37:10, 11) Butaale abukekala kwanka mwanda ‘Efile Mukulu ayimika ngoshi nyaa na kufudiile nsenga.’ (Misambo 46:10; Yeeshaya 2:4) Akupu, “mululame akyebe kukula bu lubishi, kwiyikeela kutame, nyaa na apakalekye mweshi kumunyika”—na byabya abilesha shi bwa looso!—Misambo 72:7, NWT.
18 Balangwidi ba Yehowa abakashala kushi kutshina. Mu mafuku akala beena Isaleele abaadi na mushindo wa kushaala kushi moo, pababadi abakokyela ku miiya y’Efile Mukulu. (Beena-Leevi 25:18, 19) Muloo kinyi wa kwikala mu kufukama kwi byabya mu Mpaladiiso!—Badika Yeeshaya 32:18; Mika 4:4.
19. Bwakinyi atwamba shi byakudya abikala bibungi mu ndumbulwilo mupya a Efile Mukulu?
19 Bipupa bya nsala tabikala dimo kwanka. Mufundji a misambo bayimbile shi: “Akukekala ntete ibungi pa nsenga, ku nsongw’a myengye ayikekala ikilekile.” (Misambo 72:16) Yehowa Efile Mukulu akyebe kwelela bantu baaye beyishe mwabi, na ‘nsenga ayituusha byakudya byayo.’—Misambo 67:7.
20. Bwakinyi twi balombeene kukulupila shi nsenga ishima ayikaluluka mpaladiiso?
20 Nsenga ishima ayikaluluka mpaladiiso. Abakyebe kudima na kwibaka mashibo ebuwa pa ino nsenga yabadi balwishe kwi bantu. (Badika Yeeshaya 65:21-24; Bifumbulwe 11:18) Kunyima kwa mafuku, bipindji bya nsenga byabadi balumbuule abikapalakana pa nsenga ishima bwashi ikale buwa na bufukye bu bibaadi lupango lwa Edene. Na Efile Mukulu takakutwa ‘kubuul’eyaasa dyaaye na kwikutshisha byooso bi na muwa.’—Misambo 145:16.
21. Nkinyi akilesha shi akukekala kufukama pankatshi pa nyema na bantu?
21 Akukekala kufukama pankatshi pa nyema na bantu. Nyema ya paasha na ya mu kisuku ayikadiila pamune. Mpa na mwana mukinga takekala na kintu su nkimune kya kutshina nyema ina bukyelo binobino.—Badika Yeeshaya 11:6-9; 65:25.
22. Mikumbo ayikekala dingi kwanka su?
22 Mikumbo yooso ayikapu. Yesu pakekala Nfumu mu Bufumu bwa mwiyilu bw’Efile Mukulu, akyebe kupaasha bantu kukila bibaadi ebapasha pabaadi pa nsenga. (Mateo 9:35; Maako 1:40-42; Yowano 5:5-9) Akupu ‘mushale mwiumbo su ngumune tamba dimo shi: “Nee na mukumbo.”’—Yeeshaya 33:24; 35:5, 6.
23. Bwakinyi kusanguka kwa bafwe akuketusangasha ngofu?
23 Bantu boodi mufule bapwe kufwa abakasanguka na abakapete mushindo wa kwikala na muwa wa looso. Bantu booso balale mu lufu be mu binangu by’Efile Mukulu abakasanguka. Byabya, “akwikala kusanguka kwa balulame na kwa bashii-balulame.”—Bikitshino 24:15; badika Yowano 5:28, 29.
24. Mushindo kinyi opusha pabitale kushala mu Mpaladiiso pa nsenga?
24 Booso abakumina kulonga myanda itale Yehowa Efile Mukulu, Mupangi Mukata, abakapete myabi ibungi! Yesu baadi mwisambe pabitale yawa Mpaladiiso pabaadi mulee nkitshish’a bubi baadi mufwe pepi naaye shi: “Okeekala naami mu Mpaladiiso.” (Luuka 23:43) Bi na muulo bwashi tulongye myanda itale Yesu Kidishitu, mwanda kwadi’ye nyi kwatupete ino myabi yooso.