Mikanda yatudi bafubishe mu Programe a bisangilo bia Buina Nkidishitu na mudimo wetu
© 2023 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
LUBINGO LUA 3-9/7
BUPETA BUA MUIYI DI’EFILE MUKULU | ESELA 4-6
“Tanuimikanga dingi mudimo”
Okuete kumona kibaadi Sekadya mumone su?
13 Mudimo wa kuibakuula ntempelo ubaadi wimikue. Aku namu, bantu babaabadi basangule bua kukunkusha—Tshite-muakuidi mukata Yeshua nkuamba’shi (Yoshua) na Guvernere Zorobabele—‘bababangile kwibakuula nshibo y’Efile Mukulu.’ (Esel. 5:1, 2) Bangi bena Yuda, babaadi balombene kuikala na binangu bi bubi bia’shi kino kitshibilo kibaadi bubi. Bena Yuda ta babaadi balombene kufia beshikuanyi babo mudimo wa kuibaka ntempelo nya, na babaadi abauku’shi beshikuanyi babo mbalombene kukita kioso ki’abakumiina bua’shi su abayimika uno mudimo. Bano bakunkushi babidi, Yoshua na Zorobabele, babaadi na lukalo lua kushinkamisha’shi Yehowa kuete ebakuatshishena. Yehowa baadi muibashinkamiishe bianka. Mushindo kinyi?
w86-F 1/2 29, kashibo ¶2-3
Eyiso dia Yehowa “dibaadi aditala bakulu ba bena Yuda”
Nsaa ibaadi bena Yuda abaadi bashale mu Babilone balukiile mu Yelusalema, kubaadi mbangilo a kipungo kia bipua 16 kushi mudimo. Mutemuki Angai na Sekadya abaadi basisakane kisumi kia bena Yuda, na mudimo wa kuibakuula ntempelo a Yehowa ubabanguluile dingi. Anka mu kapindi kapeela, bakata ba bena Perse abaadi abakiebe kuimika mudimo. Bano beshikuanyi abepuishe’shi: “Nnanyi beenupa matalwa a kwibaka ino Nshibo?—Esela 5:1-3.
Lualuulo lua bena Yuda lubaadi na muulo ukata. Su bakulu abaadi batshine, mudimo wa kuibakuula ntempelo ubaadia kuimana musango umune, su bakulu abadia kufitshisha bano bakata ba bena Perse munda, musango umune abadia kukandika mudimo wa luibako. Biabia bakulu (babaabadi abakunkusha kui Guvernere Zorobabele na Tshite muakuidi mukata Yoshua) abaadi batushe lualulo na mayele kadi luibuwa. Abaadi bebatentekieshe mukanda ubaadi Siruse mufunde utababaadi bapue kuilua, ubaadi aulesha’shi mbape bena Yuda matalua kui nfumu buabadia kukita wawa mudimo. Bu bibabadi abauku muiya wa bena Perse aulesha’shi muiya wa nfumu ta mbalombene kuiushintuula, na kinangu kioso bano bakata ba bena Perse babaadi batadile bena Yuda buabadia kutungunuka na mudimo. Na mafuku kunyima, Nfumu Dariuse baadi mukumiine kino kitshibilo!—Esela 5:11-17; 6:6-12.
Okuete kumona kibaadi Sekadya mumone su?
7 Kushintuluka kukata kubaadi kukuashe bantu babaadi abebaka ntempelo. Nkushintuluka kinyi? Mu kipua kia 520 K.B.B., ungi mfumu mupia Daryuse, babangile kukunkusha bena Perse. Mu kipua kia kabidi kia kumunana kuaye, baadi mutundule’shi mbayimikie kuibaka kua ntempelo kushi muiya. Daryuse baadi mutume dingi eyi dia’shi abitungu bapudishe mudimo wa kuibaka ntempelo. (Esel. 6:1-3) Uno mukandu, ubaadi ukaanyishe bantu booso—anka mfumu baakitshine’nyi mianda i bungi ikile biabia. Mfumu baatumine eyi kui bena maumbo bua’shi tabayimikishanga dingi mudimo wa kuibaka, na batushe makuta a kukuatshishena mudimo wa luibako! (Esel. 6:7-12) Bu kipeta, bena Yuda babaadi bapudishe kuibaka kua ntempelo, kunyima kua bipua bipeela mu kipua kia 515 K.B.B.—Esel. 6:15.
Okuete kumona kibaadi Sekadya mumone su?
16 Ungi mushindo w’abetupeyaa buludiki kui Yehowa, nyi nkubukuashi bua “mpika a lulamato na mudimukie.” (Mat. 24:45, NWT) Ingi nsaa uno mpika mmulombene kutusha buludiki buatusha abapusha kalolo. Bu kileshesho, tui balombene kupeta buludiki kampanda, abulesha biatudia kuilumbuula bua kupanda ku masaku aatukila ku bintu bipangibue, anka atue, tui kunangushena’shi ta mbilombene kukitshika mu ano ma mbalo atudi. Sunga’shi, tui balombene kunangushena’shi buludiki buabetupa kui mpika mu mafuku a bipupa mbukile bukopo. Nkinyi akitungu’shi tukite su tuapusha’shi buludiki bu’abetupa bui bukopo kutumikila? Tui balombene kunangushena pabitale mushindo ubaadi bena Isaleele bapete bukuashi p’abo kukookiela elango dibaabadi abebapa kui Yoshua na Zorobabele. Tui balombene pangi kunangushena pabitale ingi mianda ya mu Bible yatudi babadikie. Ingi nsaa muilo w’Efile Mukulu ubaadi aupete buludiki bubaadi abumueka bu buibukopo kutumikila, abufiki kui bantu babaadi abakunkusha, anka mfudiilo a bioso p’abebukookiela, abapaasha miuwa yabo.—Bans. 7:7; 8:10.
Mabue a muulo a mu kikudi
w93-F 15/6 32 ¶3-5
We kukulupila Bible su?
Dino ekuta abaadi bedikite mu Tarse, kibundi ki pankatshi pa kutunduka na kuushi kua Turquie lelo uno. Abaadi bedikite mu bukunkushi bua guvernere a bena Perse Mazese mu siekele a 4 K.B.B. Adimulesha bu guvernere a mu provinse a “bushiya bwa [muela wa] Efrate”
Kadi buakinyi bino bishima bina muulo? Muanda atupete ungi muaku wibino mu Bible. Esela 5:6–6:13 alesha mikanda ibaadi nfumu a bena Perse Dariuse efundishena na guvernere abetamina bu Tatenayi. Abakuila kuibakuula kua ntempelo a mu Yelusalema kui bena Yuda. Bu biabidi’shi Esela baadi atentula Miiya y’Efile Mukulu kalolo, tuina kia kutengiela’shi atentule nka biabia biabidi kushi kuleka kantu su nkapeela. Mu Esela 5:6 na 6:13 mmutemune Tatenayi bu “mukunkushi [guvernere] a bushiya bwa [muela wa] Efrate.”
Esela baadi mufunde ino mianda mu 460 K.B.B., pangi bipua 100 kumpala kua’shi bakite dino ekuta. Bangi bantu be kunangushena’shi, kutemuna kua mukunkushi a kala, nka muanda kapeela. Biabia su we kukulupila bafundi ba Bible mpa na mu tu mianda tupeela, bino tabinyingisha lukumiino lobe mu ingi mianda yabadi bafunde su?
LUBINGO LUA 10-16/7
BUPETA BUA MUIYI DI’EFILE MUKULU | ESELA 7-8
“Muikelo wa Esela ubaadi utumbishe Yehowa”
w00-F 1/10 14 ¶8
Kuilongiela akukutuadila miabi na muloo
8 Eyendo, kifulo kietu bu’Eyi dia Yehowa, abitungu kikatukile muishimba. Tui kupeta muloo pa bifundue bibatukatuka mu kubadika. Bino abitekie kuela binangu ngofu na kuela nteko. Nka bu Esela, abitungu tulumbuule mashimba etu bua kubadika na kulonga eyi di’Efile Mukulu. Pabimutale, Bible amba’shi: ‘Esela baadi mulumbuule eshimba dyaaye mu kukimba miiya ya Yehowa, mu kwiyikumbasha, na kulambukisha miiya na byubishi bilongame mu Isaleele.’ (Esela 7:10) Lamiina tubingilo tusatu tubaadi tutakule Esela bua kulumbuula eshimba diaye: kuilongiela, kutumikila na kulongiesha. Abitungu tuambule kileshesho kiaye.
si-F 75 ¶5
Mukanda wa mu Bible wa 13: 1 Myanda
5 Takubaadi muntu baadi na ngobesha ikile ya Esela bua kubunga uno muisambo wa binyi. Bible amba’shi: ‘Esela baadi mulumbuule eshimba dyaaye mu kukimba miiya ya Yehowa, mu kwiyikumbasha, na kulambukisha miiya na byubishi bilongame mu Isaleele.’ (Esela 7:10) Yehowa baadi mumukuashe na kikudi kiselele. Nfumu a bena Perse, bukome bua senga ishima baadi mutundule’shi kinangu kia Esela kibaadi akifiki kui Efile Mukulu, aye nkumupa matalua mu distrike dia Yuda. (Esela 7:12-26) Bu bibaabadi bamupe matalua kui Efile Mukulu na kui nfumu a mu Perse, Esela baadi mulombene kufunda mukanda waye ku bukuashi bua ingi mikanda ibuwa ibaadi kuanka.
it-1-F 1155 ¶8
Kuiyisha
Akukuasha bua kupeta bukunkushi bui buwa. Yawa oso eyisha kumpala ku’Efile Mukulu, akunkushibua naye. Esela baadi na bushito bukata bua kualuka na bana balume bakile pa 1 500, kukatuka ku Babilone kuenda nabo ku Yelusalema, kushi kubadika ba tshite muakuidi, ba Netinime, bana bakashi na bana. Na dingi, abaadi batuale ôlo e bungi na arja bua nkalengiesha ntempelo ku Yelusalema. Abaadi na lukalo lua bulami muishinda, anka Esela tabaadi mukumiine kuteka nfumu a bena Perse basalayi tala biamueka’shi abaadi bakulupile bukome bua bantu. Dingi, baadi mupue kulungula nfumu’shi: “Eyaasa dy’Efile Mukulu eetu dina kalolo kwi booso abamukimbi.” Nyi buakinyi baadi mulungule muilo buaudia kuishidika bua’shi uleshe kuiyisha kumpala kua Yehowa. Abaadi batekie Yehowa, na aye nkuibateemesha, p’aye kuibakaluila kui beshikuanyi abaadi na kia kuibatukila muishinda, bino nkuibakuasha bua nkafika kushi lukalakashi luno luendo lubaadi masaku. (Esel 8:1-14, 21-32) Pa muanda mutemuki Ndanyele baadi muiyishe kumpala ku’Efile Mukulu na kukimba bukunkushi buaye, bino bibaadi bimukumiinyishe n’Efile Mukulu, baadi mumutumine muikeyilu mu kimonua.—Nda 10:12.
Mabue a muulo a mu kikudi
w06-F 15/1 19 ¶10
Mianda ikata ya mu mukanda wa Esela
7:28–8:20—Buakinyi bena Yuda bebungi abaadi mu Babilone tababaadi abakumiina kuenda ku Yelusalema na Esela? Sunga kubaadi kupue kukila bipua bikile pa 60 kunyima kua kisaka kia kumpala kia bena Yuda kualuka muiumbo diabo, mu Yelusalema ta mubaadi bantu bebungi nya. Kualuka ku Yelusalema kubaadi akulesha kubanguula nshalelo mbalo ishi buwa, na i masaku. Mu Yelusalema aa mafuku, ta mubaadi kintu kibaadi kilombene kukaka bena Yuda abaadi na bupeta mu Babilone. Na dingi, tatuiluanga’shi luendo lubaadi masaku. Baba abaadi na kia kualuka abaadi na kia kulesha lukumiino lui bukopo mui Yehowa, kisumi bua lulanguilo lua binyibinyi, n’eshimba dinyingie bua kuenda. Mpa na Esela baadi munyingishibue na mboko ya Yehowa ibaadi paadi. Ku bukuashi bua kunyingishibua kua Esela, bifuko 1 500, pangi bantu 6 000 abaadi bakumiine kuenda. Kunyima, ku bukuashi bua ingi mpango ibaadi Esela muate, bena Levi 38 na ba Netinime 220 abaadi nabo bakumiine kuenda.
LUBINGO LUA 17-23/7
BUPETA BUA MUIYI DI’EFILE MUKULU | ESELA 9-10
“Dikienga aditukila mu kukutua kua kukokiela”
w06-F 15/1 20 ¶1
Mianda ikata ya mu mukanda wa Esela
9:1, 2—Bi masaku kuiyibakishena na bantu ba muiumbo su? Muilo ubaadi ubungibue dingi ubaadi na kia kulama lulanguilo lua Yehowa mpa na apafikila Mesiya. Kuiyibakishena na bantu ba muiumbo kubaadi masaku bua lulanguilo lua binyibinyi. Bu bibaadi bangi beyibakishene na balanguidi ba ma nkishi, muilo ushima ubaadia kuikala nka bu miilo ya ba mpangano. Paapa lulanguilo lua binyibinyi lubaadia kushimina pa nsenga. Mesiya baadia kutuukila kui nanyi? Nyi buakinyi Esela baadi mukalakashue ngofu bua yaya mianda ibaadi ayikitshika!
w09-F 1/10 10 ¶6
Nkinyi akitutekie Yehowa?
P’atukokiela n’eshimba dietu dioso, atupete miabi. Moyise bafundile’shi: “Tungunuka na kulama mayi . . . ankupa leelo uno bwa buwa boobe.” (Verse 13) Oolo, muiya oso wa Yehowa, kuamba’shi kintu kioso kietutekie bua kukita, bua buwa buetu. Bino mbia binyi muanda Bible amba’shi, “Efile Mukulu nyi nkifulo.” (1 Yowano 4:8) Biabia, miiya yoso yadi muitupe ayitukuasha nka bua kuikala na muloo. (Yeeshaya 48:17) Kukita bioso abitutekie Yehowa, akuitukaluila ku tuinyongoshi tui bungi lelo, na mu mafuku aafiki atukapete miabi ishi mpuilo mu bufumu buaye.
Mabue a muulo a mu kikudi
w06-F 15/1 20 ¶2
Mianda ikata ya mu mukanda wa Esela
10:3, 44—Buakinyi ababingile bana na ba nyinabo? Su bana abadia kushaala, pangi ba nyinabo abadia nkaluka bua kuibatala. Na dingi, bana bebungi abekala ke bungi na lukalo lua ba nyinabo.
LUBINGO LUA 24-30/7
BUPETA BUA MUIYI DI’EFILE MUKULU | NEEMIYA 1-2
“Musango umune, natekiele”
w08-F 15/2 3 ¶5
Tuula Yehowa kumpala kobe nsaa yoso
5 Ingi nsaa, tui balombene kuteka Yehowa bukuashi bukidibukidi. Ungi musango nfumu a bena Perse Artakesese baadi mumone’shi muedi aye a maalua Neemiya baadi muinyongole. Bamuipuishe’shi: “Buakinyi lukyebo loobe ndwinyongole lelo?” ‘Musango umune, [Neemiya] batekiele Efile a mwiyilu.’ Neemiya baadi muele luteko luipi munda-munda. Na Efile Mukulu baadi mumualuule, muanda Neemiya abaadi bamukuashe kui Nfumu bua kuibakuula midimba ya Yelusalema. (Badika Neemiya 2:1-8.) Oolo, sunga luteko luekala luipi luatukitshina munda-munda, Yehowa mulombene kuilupusha.
be-F 177 ¶4
Mu kabasamushi
Nsaa y’abakutekie bua kupatuula lukumiino lobe mu kabasamushi, nkinyi kilombene nkukuasha bua kuakula mianda ibuwa? Ambula Neemiya baadi mutekie munda-munda kumpala kua kualuula lukonko lua Nfumu Artakesese. (Ne. 2:4) Akupu, obungie bukidibukidi mianda yodia kuakula. We kukita ino mianda isatu: (1) Sangula muanda umune sunga ibidi yodi mulombene kupatuula (We kusangula mianda yodia kufubisha mu Comment raisonner à partir des Écritures). (2) Sangula bifundue abikuatshishena yaya mianda. (3) Kimba biodia kubanga kumupatuluila na mayele oso bua’shi yawa muntu akumiine kukuteemesha. Akupu banga kuisamba.
Mabue a muulo a mu kikudi
w86-F 15/2 25
Lulanguilo lua binyibinyi luboobesha
Nya, Neemiya baadi mupue kubanga kuela nteko “kaanya na bufuku” muanda wa kuluila kua Yelusalema. (1:4, 6) Nsaa ibaadi mupete mushindo wa kuisamba na Nfumu Artakesese pabitale lukalo luaye lua kuibakuula midimba ya Yelusalema, Neemiya baadi mutekie dingi, kuamba’shi baadi mukite nka biabia bibaadi na kiubishi kia kukita. Yehowa baadi mualuule luteko luaye, n’abo nkumupa matalua a kuibakuula midimba.
Ki’abitulongiesha: Neemiya baadi mukimbe bukunkushi bua Yehowa. Natue namu, kumpala kua kuata bitshibilo bikata, abitungu “tunyingiile mu luteko,” na tukite mianda mu kuipushena na bukunkushi bua Yehowa.—Bena Loma 12:12.
LUBINGO LUA 31/7–6/8
BUPETA BUA MUIYI DI’EFILE MUKULU | NEEMIYA 3-4
“Omonaa mudimo wa maasa bu aukuisha milongo?”
w06-F 1/2 10 ¶1
Mianda ikata ya mu mukanda wa Neemiya
3:5, 27. T’abitungu tumone midimo ya maasa ayikitshibua bua kuyisha midimo ya lulanguilo lua binyibinyi kumpala bu awituisha milongo, bubibaadi bibikite “bana buwa” ba bena Teko. Anka abitungu tuifuane bangi bena Teko abaadi bakumiine kuipaana ku mudimo wibino.
Yehowa mmulombeene nkwikasha kinyi?
11 Bipwa nkama kunyima, bana bakashi ba Shalume, babaadi munkatshi mwa baaba babaadi Yehowa mufubishe bwa kulumbuula bimano bya Yeelusaleme. (Ne. 2:20; 3:12) Sunga’shi nshabo baadi mwana a nfumu, bana ba Shalume abaadi bakumiine kukita mudimo wi bukopo na wi masaku. (Ne. 4:15-18) Abaadi belekene ngofu na bana balume bena Teko, mwanda ‘tababakookyeele’ ku mufubo nya! (Ne. 3:5) Banda kunangushena muloo ubaadi nao bana bakashi ba Shalume pabaadi mudimo upwe munda mwa mafuku penda 52! (Ne. 6:15) Lelo uno, bakwetu bakashi bebungi bakwete kukumiina kukwasha na muloo oso mu mifubo i selele i pabwayo ya nsaa yoso—bu mudimo wa lwibako na wa kubamba mashibo abadi balambule kwi Yehowa. Ngobesha, muloo, na lulamato bi na muulo bwa kukita uno mudimo.
w04-F 1/8 18 ¶16
Tuikaleyi na mueneno a Yesu pabitale bukata
16 Bena Nkidishitu boso, ba nsongua na banunu, abitungu tuikale na mueneno bu a Yesu pabitale bukata. Mu kakongie, mui midimo ibungi ayitungu kukita. Biabia, tabikutondanga su bakuteka bua kukita mudimo w’ababepuula kui bangi. (1 Samwele 25:41; 2 Banfumu 3:11) Baledi, nukuete kunyingisha bana benu na ba nsongua buabadia kufuba na muloo mudimo oso wabebapa bua kukita, biabikala ku Nshibo ya Bufumu, sunga ku mbalo yanukitshinaa bikongeno? Abakumonaa okitshi midimo ishadile su? Ungi mukuetu kuete kufuba binobino ku biro bikata bia Tumonyi tua Yehowa atentekieshaa kileshesho kia baledi baye. Amba’shi: “Kipaso kibabadi abakitshi mudimo wa kusuula Nshibo ya Bufumu sunga mbalo ya kukitshina bikongeno, kibaadi akindesha’shi abaadi abewata na muulo. Abaadi abepaana bua kukita mudimo bua buwa bua kakongie sunga bua kifuko kia bakuetu boso, sunga yaya midimo bekala abeyibepuula kui bantu. Kileshesho kiabo kinkuashe bua kukita mudimo oso wabampa kuno ku Betele.”
Mabue a muulo a mu kikudi
w06-F 1/2 9 ¶1
Mianda ikata ya mu mukanda wa Neemiya
4:17, 18—Muntu ekufuba mudimo wa kuibakuula na penda mboko imune naminyi? Bua baba abatualaa mashito tabibukopo nya. Su bapu kutula bushito ku mutue sunga ku mapampa, abikala bibofule buadia kuibukuata na mboko imune, “yaya ingi namu yakwata kiina ngoshi.” Baba abaadi abebaka abaadi na lukalo lua maasa oso abidi, abaadi “basomekie mpete yaabo mu mikoba pababaadi abende na kwibaka.” Abaadi belumbuule bua kulua su beshikuanyi bebatuka ngoshi.
LUBINGO LUA 7-13/8
BUPETA BUA MUIYI DI’EFILE MUKULU | NEEMIYA 5-7
“Neemiya baadi akumiina kufubila bangi, kushi’shi bamufubile’ye”
w02-F 1/11 27 ¶3
Kukuatshishena kua lulanguilo lua binyibinyi kubanga kala, mpa na lelo uno
Neemiya tabaadi penda mutushe nsaa na ngobesha yaye ya kulumbuula mudimo nya. Baadi dingi mutushe bintu biaye bia ku mbidi bua kukuatshishena lulanguilo lua binyibinyi. Baadi mufubishe makuta aaye bua kukuula bakuabo bena Yuda abaadi mu bupika. Baadi eyapusha makuta kushi kutengiela’shi bamualuishe anka na nteteko. Ta baadi muikashe nshalelo a bena Yuda “bukopo” pa kuteka kiakudia kibabaadi abatekiela ba guvernere, aku baadi na matalua a kui kiteka. Anka biibi biaye bibaadi bifungule bua kudiisha bantu ‘lukama na makumi ataano, kushii kubala bena bingi bisamba babaafikanga kwaye.’ Efuku dioso batekeshanga benyi “ngombe, mikooko iisaamombo iisangule na byoonyi.” Na dingi kunyima kua mafuku ekumi oso batuushanga “nfinyo iibungi,” bino bioso bebikitanga na makuta aye.—Neemiya 5:8, 10, 14-18.
“Maasa oobe taabofulanga”
16 Neemiya na beena Yuda babaadi banyingishe maasa aabo ku bukwashi bwa Yehowa. Babapwile kwibaka mudimba wa Yeelusaleme munda mwa penda mafuku 52! (Neemiya 2:18; 6:15, 16) Neemiya tabaadi nka penda mwimane atala bangi kwabafubu nya. Aye nabeene baadi mukwatshisheene mudimo wa kwibaka bimano bya Yeelusaleme. (Neemiya 5:16) Mu kipaso kimune, bakulu bebungi mu kakongye abambula kileshesho kya Neemiya nsaa yabakwatshishena mudimo wa kwibaka sunga kusuula Mashibo a Bufumu na kwialumbuula. Na dingi bano balume basha kifulo abanyingisha bakwetu balume na bakashi “babofule ku mashimba” pa kwibatembela na kwenda nabo mu bulungudi.—Badika Yeeshaya 35:3, 4.
w00-F 1/2 32
Yehowa akakutentekiesha su?
Mu Bible, pabakuila “kutentekiesha,” ku’Efile Mukulu, abikiebe kulesha’shi akitshina bantu muanda wibuwa. Bu kileshesho, kunyima kua nsenga kuula na mema munda mua mafuku 150, “Efile Mukulu nkutentekyesha Nowa . . . , aye nkwelesha lupapi pa nsenga, meema nkubanga kupeela.” (Kibangilo 8:1) Bipua nkama kunyima, nsaa ibabadi bamutunye meso na kumuanya nkano kui bena Filistine, Samesone batekiele amba’shi: “nakusendeela Yehowa, ompe bukome, sunga bwa penda uno musuusa.” Yehowa batentekieshe Samesone pa kumupa bukome bukile bua bantu, bua’shi eobuele aye nabene kui beshikuanyi b’Efile Mukulu. (Bansushi 16:28-30) Pabitale Neemiya namu, Yehowa baadi muelele kuikitshisha kuaye miabi, na lulanguilo lua binyibinyi nkualushulua mu Yelusalema.
Mabue a muulo a mu kikudi
w07-F 1/7 30 ¶15
“Tungunuka na kukambila bi bubi pa kukita bibuwa”
15 Kia kasatu, beshikuanyi ba Neemiya abaadi bafubishe muina Isaleele Shemaya sha bulamalama buadia kutakula Neemiya mu kukutua kukokiela muiya w’Efile Mukulu. Shemaya balunguile Neemiya’shi: “Twende ku nshibo y’Efile Mukulu, mu ntempelo twikangile biibi; muanda abafiki mu ku kuipaa.” Shemaya balunguile Neemiya’shi abakiebe kumuipa, biabia bua kupaasha muwa waye abitungu akafuame mu ntempelo. Anka, Neemiya tabaadi tshite muakuidi nya. Badia kukita muluisho su badia nkafuama mu nshibo y’Efile Mukulu. Badia kuipaa muiya w’Efile Mukulu aku namu akiebe kupaasha muwa waye? Neemiya baluluile’shi: “Muntu buu’mi mulombeene kutwela mu Ntempelo bwa’shi apande su? Ntaaneemutwele’mi! Buakinyi Neemiya tabaadi mupone mu kateo kababadi bamubelekie? Muanda Neemiya baadi auku’shi, sunga bibaadi Shemaya muina Isaleele, “t’Efile Mukulu baadi mumutume nya.” Na dingi, mutemuki a binyibinyi tabadia kumulungula buadia kuipaa Muiya w’Efile Mukulu. Pano dingi, Neemiya baadi mukambile bubi bua beshikuanyi. Mafuku apeela kunyima, Neemiya bafundile’shi: “Kimano kibaapwile mwifuku dya makumi abidi naa ataano dya mweshi wa Elule, kuunyim’a mafuku makumi ataano naa abidi.”—Neemiya 6:10-15; Mbadiko 1:51; 18:7.
LUBINGO LUA 14-20/8
BUPETA BUA MUIYI DI’EFILE MUKULU | NEEMIYA 8-9
“Muloo wa Yehowa ngi bwenu bukome”
Akiitulongyesha luteko lulumbuulwe kalolo
2 Kumpala kwa’shi kino kikongeno kikitshikye, takubaadi kupwe kukila mweshi kasha beena Yuda bapudisha kwibakuula bimano bya Yeelusaleme. (Ne. 6:15) Mwilo w’Efile Mukulu ubaadi ulombashe mudimo penda munda mwa mafuku 52, na abo nkubanga kutuula binangu byabo ngofu ku nkalo yaabo ya mu kikudi. Byabya mwifuku dya kumpala dya mweshi upya wa Tishri, abebungile pa mbalo ayiimenaa bantu booso bwa kuteemesha Esdrase, pamune na bangi beena Leevi, abo nkubadika n’eyi di bukopo na kupatuula Miiya y’Efile Mukulu. (Kifwatulo 1) Bifuko byooso mpa na “booso abaadi balombeene kupusha,” abayimeene na abo nkuteemesha “kubanga ku nkyeelo mpaa na mu kaanya.” Kino nkileshesho ki buwa bwi kashaa kwi ooso a kwatudi kwete kutwela mu Mashibo a Bufumu ebakwe kalolo! Byabya, poodi mu yaaya mbalo kwi nsaa yobangaa kunangwila ku tu myanda twi na muulo upeela su? Su mbyabya, banda kutala dingi kileshesho kya baaba beena Isaleele ba kala bashibaadi penda abateemesha bisumanga nya, kadi abaadi abatwesha mu mashimba aabo byooso bibaabadi abapusha mu mushindo ubaabadi babangye mpa na kudila pa mwanda wa kukutwa kwabo kwa kukookyela Mwiya w’Efile Mukulu.—Ne. 8:1-9.
w07-F 15/7 22 ¶9-10
Otungunuka na “kutambukila ku bunkushi bua kikudi” su?
9 Yehowa nyi “Efile a muloo.” (1 Timote 1:11; Misambo 104:31) Muana e na muloo wa kukita kikiebe ki’eshimba dia nshaye. (Misambo 40:8; Bena Ebelu 10:7-9) Na “Muloo wa Yehowa ngi [buetu] bukome.”—Neemiya 8:10.
10 Muloo awitupaa Efile Mukulu awitukuashaa bua kupela kuiushimisha nsaa yatukitshi kikiebe ki’eshimba diaye sunga nsaa yatudi mu nkalakashi, kinyongua sunga kubinguabingua. “Kuuka Efile Mukulu” akuitutuadila muloo wibungi! (Nkindji 2:1-5) Kipuano kietu n’Efile Mukulu nkimeene mu kiukilo kia binyibinyi, lukumiino na mu mulambu wa nkuulo wa Yesu. (1 Yowano 2:1, 2) Kuikala mu kifuko kia bakuetu boso ki mu nsenga ishima, akuitupaa muloo. (Sefanya 3:9; Angai 2:7) Lukulupilo luetu lua Bufumu na kineemo kiatudi nakio kia kulungula mukandu wibuwa, abitupa dingi muloo. (Mateo 6:9, 10; 24:14) Lukulupilo lua kuikala na muwa wa loso aluitupaa nalo muloo. (Yowano 17:3) Biabia, bu biatudi na luno lukupilo lukata, abitungu tuikale na “muloo.”—Miiya Ikituulue 16:15.
Mabue a muulo a mu kikudi
it-1-F 151 ¶7
Kina Arameya
Bipua kunyima kua bena Yuda kualukiila mu bupika, Esela tshite muakuidi, baadi abadikila bena Yuda abaadi bebungie ku Yelusalema mukanda wa Miiya na bena Levi belekenelekene abaadi abapatuluila muilo. Neemiya 8:8 amba’shi: ‘Babaabalanga mu mukanda wa Miiya y’Efile Mukulu n’eyi dibukopo, pa kupatuula na kupushisha byooso bibaabadiibwanga.’ Abimuekashi abaadi abapatuula kina Ebelu mu kina Arameya, muanda bena Ebelu ababangile kuakula kina Arameya pababadi mu Babilone. Kushi mpaka, abaadi abapatuula dingi bua’shi bena Yuda, sunga bibabaadi abapusha kina Ebelu, bapushe kalolo biabia bibaabadi ababadika.
LUBINGO LUA 21-27/8
BUPETA BUA MUIYI DI’EFILE MUKULU | NEEMIYA 10-11
“Abaadi besumine ingi miloo bua Yehowa”
w98-F 15/10 22 ¶13
Yelusalema muipushene n’eshina diaye
13 “Kipuano kinyingie” kibaabadi beele kiala mu mafuku a Neemiya, kibaadi kilumbuule muilo w’Efile Mukulu wa kala bu’efuku dia kulambula midimba ya Yelusalema. Anka kubaadi ungi muanda wi na muulo ubaadi autungu kutala kushi kunyengakana. Bu bitabaadi muifunyishe na midimba ibukopo na biibi 12, Yelusalema baadi na lukalo na bantu bebungi. Sunga bibamudi mushaale bangi bena Isaleele, “lupata lubaadi lukata na lwangabale, anka bantu babaadi bapeela mwanka.” (Neemiya 7:4) Bua kupua uno muanda, muilo ubelele “bubale bwa kutondola [kusangula] muntu umune p’ekumi a kwenda mu kushaala mu Yelusalema, lupata lwa-kishila.” Kalolo kabaadi kaleshe bangi kabaadi katakule muilo “bwa kusampa [kuelela miabi] bantu booso babaakumiinyiine kwenda mu kushaala ku Yeelusalema.” (Neemiya 11:1, 2) Kino nyi kileshesho kibuwa bua bena Nkidishitu ba binyibinyi lelo uno be na mushindo wa kuenda mbalo i na lukalo lukata lua bena Nkidishitu banyingie mu kikudi!
w86-F 15/2 26
Lulanguilo lua binyibinyi luboobesha
Kuleka bupianyi bua kuenda ku Yelusalema kubaadi akutekie kutusha makuta na ingi mianda ibubi. Bantu abaadi bashaale mu kiakia kibundi abaadi mu masaku. Mu ino nkalakashi ibino, bangi abaadi bamone’shi, bano abaadi bakumiine kuenda, abaadi balombene ntumbo, n’abo kuteka bua’shi Yehowa ebelele miabi.
Efile Mukulu akumiinaa bantu be na lukumiino
15 Nsaa yatubalambwile muwa wetu kwi Yehowa, tubeelele mutshipo wa kukita akikyebe eshimba dyaye sunga byekala naminyi. Tubaadi atuuku’shi ta mbibofule bwa kulombasha mutshipo wetu nya. Kadi binobino atukitaa naminyi su abetutekye bwa kukita kintu kyatushabakumiina? Su atukambila binangu byetu na kukookyela Efile Mukulu eetu, atuleesha’shi twi na lulamato ku mutshipo wetu. Milambu yeetu ngilombeene kwitufwishisha kinyongwa, anka myabi ya Yehowa ngikile byoso. (Malakii 3:10) Kadi twi kwamba kinyi bwa mwana a Yefetee? Baadi mukite namu kinyi bwa mutshipo wa nshaye?
Mabue a muulo a mu kikudi
w06-F 1/2 11 ¶1
Mianda ikata ya mu mukanda wa Neemiya
10:34—Buakinyi bibaadi abitungu’shi muilo utushe nteete? Mulambu wa nteete taubaadi mu Muiya wa Moyise. Kino kitungo kibatukile pa muanda wa lukalo lubaadi kuanka. Kubaadi akutungu nteete ibungi bua kushiika milambu pa kilambuilo. Abimuekashi takubaadi ba Netinime bebungi, abaadi abafubu mu ntempelo bu bapika. Nyi buakinyi abaadi beele bubale bua’shi nteete tayikutshikuanga.
LUBINGO LUA 28/8–3/9
BUPETA BUA MUIYI DI’EFILE MUKULU | NEEMIYA 12-13
“Ikala na lulamato kui Yehowa nsaa y’osangula ba kuuku”
it-1-F 100 ¶7
Bena Amone
Kunyima kua kubinga Tobia mu ntempelo, ababadikile na kutumikila muiya w’Efile Mukulu wi mu Miiya Ikituulwe 23:3-6, ubaadi aukandika bena Amone na bena Moabe bua kutuela mu kakongie ka bena Isaleele. (Ne 13:1-3) Kuno kukandika kubabadi bakandikie bipua 1 000 kumpala, kubaadi pa muanda wa’shi bena Amone na bena Moabe abapelele kukuasha bena Isaleele nsaa ibabaadi abefuibuila peepi na Nsenga ya mulayilo. Kubaadi akukutshisha ino miilo bua’shi tala ya tuela mu kisamba kia Isaleele, na kuikala na matalua na kineemo kia kulamata ku uno muilo. Kadi bino tabilesha’shi bena Amone na bena Moabe tababadi na kia kufika bena Isaleele sunga kushaala munkatshi muabo na kupeta miabi ibaadi ayipete muilo w’Efile Mukulu. Akituakusha biabia, muanda wa Seleke atudi bapue kutemuna kunuundu baadi umune a ku bilobo bia Davide, na muisambo wa luta muina Moabe.—Lut 1:4, 16-18.
Nwi batooshiibwe
5 Badika Neemii 13:4-9. Bu byatudi munkatshi mwa bantu be bubi, ta mbilombeene kwikala bibofule bwashi tushaale beselele nya. Tubande kwata kileshesho kya Eliyashibe na Tobiya. Eliyashibe baadi tshiite mwakwidi-mukata e panundu, Tobiya namu baadi mwina Aamone na abimweneka bu baadi afubu kwa nfumu a beena-Perse mu Yudeya. Tobiya na bakuuku baaye abaadi abapele bwashi Neemi tebakuulanga bimano bya Yeelusaleme. (Ne. 2:10) Beena Aamone tababaadi balombeene kutwela mu ntempelo. (Miy. 23:3) Byabya, bwakinyi tshiite-mwakwidi mukata e panundu baadi mupe yawa Tobiya mbalo ya kushaala mu kadimbo ka kudiila ka mu ntempelo?
6 Tobiya na Elyashibe abaadi mu kipwano kikata. Tobiya na mwana aaye Yekonane abaadi bebakile bakashi beena Yuda, na beena Yuda bebungi abaadi abakula myanda ibuwa itale Tobiya. (Ne. 6:17-19) Umune a ku bekulu ba Eliyashibe baadi mwibakile mwana mukashi a Sanebalate nfumu a mu Samariya baadi umune a ku bakuuku ba Tobiya. (Ne. 13:28) Uno mwanda ngulombeene kupatuula kalolo bwakinyi Tshiite-mwakwidi mukata e panundu Eliyashibe baadi mutadiile muntu shii mwina kukumiina na mwishikwanyi bwashi amutakule mu kukita byabya. Anka, Neemi baadi muleshe kululama kwaye kwi Yehowa paaye kukaasha bintu byooso bya Tobiya mu kadimbo ka kudiila.
w96-F 15/3 16 ¶6
Tulesheyi’shi tui na lulamato
6 Su tuekala na lulamato kui Yehowa Efile Mukulu, taatudi bu kuuku na bantu bamushikue. Nyi buakinyi mulongi Shake bafundile’shi: “Beena lusandji, a tanuwuku’shi, bukuuku na bia pa nsenga nyi mushikwa n’Efile Mukulu su? Biabia yawa akumiina kwikala bukuuku na bia pa nsenga, beekala mwishikwene n’Efile Mukulu.” (Shake 4:4) Atukumiina kuikala na lulamato bu lua Davide, bambile’shi: “Yehowa, mbii-kunyi byanshii mulombeene kushikwa bakushikwe? Nkipaso kinyi kilombeene kuleka ngo kwi abalu noobe? Neebashikwa na mushikwa wa biinyibiinyi, babeekala balwishi bande’mi.” (Misambo 139:21, 22) T’atukumiina kuikala mu bu kuuku na bankitshishi ba bubi, takui kintu su nkimune akitubungu nabo pamune. Lulamato luetu kui Efile Mukulu ta ndulombene kui tutakula mu kuleka bu kuuku na beshikuanyi ba Yehowa, sunga biekala ku televizion?
Mabue a muulo a mu kikudi
it-2-F 359 ¶8
Misambo
Misambo ibaadi na muulo ukata mu ntempelo. Bifundue bibungi abiakuila tuyimba abibishinkamisha, na bibaabadi bebatoshe ‘kukita ingi mifubo’ ibaadi akitshi bangi bena Levi bua’shi bepaane ngofu mu mudimo wabo. (1Mya 9:33) Tuyimba tubaadi kisaka kipabuakio kia bena Levi, muanda mbebatemune pabula munkatshi mua baba abaadi bakatukie ku Babilone baluka ku Yelusalema. (Esel 2:40, 41) Mpa na nfumu a bena Perse Artakesese (Longue-Main) baadi muibakitshine muanda wipabuao: tabafutanga abo na bingi bisaka ‘kitadi sunga mukanda w’eshinda.’ (Esel 7:24) Kunyima, nfumu baadi mutushe eyi dia’shi kuikale “efuto ditshibe bua tuyimba, muyile nkalo ya kuifuku n’efuku.” Sunga biabamba’shi Artakesese nyi baadi mutushe dino eyi, abimueka’shi Esela mbaadi muidiakule, muanda wa matalua ababadi bamupe kui nfumu Artakesese. (Ne 11:23; Esel 7:18-26) Atupusha buakinyi Bible akuila “tuyimba na beena-Levi,’ bu kisaka kipabuakio aku namu boso abaadi bena Levi.”—Ne 7:1; 13:10.