Watchtower MIKANDA I MU INTERNETE
Watchtower
MIKANDA I MU INTERNETE
Kisongye
  • BIBLE
  • MIKANDA
  • BISANGILO
  • mwbr23 Mweshi wa 9 esak. 1-13
  • Mikanda yatudi bafubishe mu “Programe a bisangilo bia Buina Nkidishitu na mudimo wetu”

Tatui bapete video.

Etufuile namu lusa, kui kintu kibakutshishua kukafika kui video.

  • Mikanda yatudi bafubishe mu “Programe a bisangilo bia Buina Nkidishitu na mudimo wetu”
  • Mikanda yatudi bafubishe mu Bwina Kidishitu na mudimo wetu Programe a bisangilo—2023
  • Tu mitue twa mianda
  • LUBINGO LUA 4-10/9
  • LUBINGO LUA 11-17/9
  • LUBINGO LUA 18-24/9
  • LUBINGO LUA 25/9–1/10
  • LUBINGO LUA 2-8/10
  • LUBINGO LUA 9-15/10
  • LUBINGO LUA 16-22/10
  • LUBINGO LUA 23-29/10
  • LUBINGO LUA 30/10–5/11
Mikanda yatudi bafubishe mu Bwina Kidishitu na mudimo wetu Programe a bisangilo—2023
mwbr23 Mweshi wa 9 esak. 1-13

Mikanda yatudi bafubishe mu Programe a bisangilo bia Buina Nkidishitu na mudimo wetu

© 2023 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania

LUBINGO LUA 4-10/9

BUPETA BUA MUIYI DI’EFILE MUKULU | ESHITELE 1-2

“Ekitshishe bua kuikala na kuiyisha bu Eshitele”

w17.01 25 ¶11

Shala na kwipeelesha poodi mu bitompwanga

11 Kwipeelesha kwetu nkulombeene kutompibwa dingi nsaa yabetukaanyisha kwi bantu. Eshitele babaadi abamukaanyisha na kumusaamuna kwi bantu bebungi. Baadi nsongwakashi ebuwa ngofu munkatshi mwa beena Perse. Abaadi abamupa mwimu wa malaashi wa kwilongamisha munda mwa kipwa kishima, pamune na bangi ba nsongwakashi abaadi abepikeena bwabadya kwibamona kwi nfumu. Kunyima nfumu basangwile Eshitele bwadya kwikala ndalamumba. Anka ino myanda yooso tangimushintuule. Eshitele tamubangye kwikaamisha nya. Baadi nka na kwipeelesha, na kalolo, mpa na kaneemo kwi bangi.—Eshitele 2:​9, 12, 15, 17

ia 130 ¶15

Baadi mwakwile mwilo w’Efile mukulu

15 Pa balombeene nsaa bwa’shi Eshitele ende kwa nfumu, abamulungwile bwadya kwata kyooso kyadi nakyo lukalo, pangi bwa’shi epente bwadya kutuuka buwa. Na kwiyisha kooso, Eshitele ta baadi mutekye kingi kintu kukasha byabya bibamulungwile Hegai. (Eshitele 2:15) Baadi auku’shi buwa bwa mpala ta bwi na muulo bwa kusankisha eshimba dya nfumu, kibaadi na muulo nkwikala mwiyishe. Eyikashi dishibaadi nadyo bantu bebungi ba mu nshibo ya nfumu. Eshitele bakitshine bibuwa su?

w17.01 25 ¶12

Shala na kwipeelesha poodi mu bitompwanga

12 Su twi na kwipeelesha, atukekala atufwala bilamba na kwikala na mwikeelo auleesha’shi atuneemeka bangi bu byatwineemeka atwe banabeene. Pamutwe pa kwikaamisha sunga kukimba bya kukemesha bantu, atwitatshisha bwa kwikala na “kwipêlesha na kupopêla.” (Badika 1 Mpyeele 3:​3, 4; Yeelemiya 9:​23, 24) Byatwimono atwe banabeene abikamwenekyela mu ngakwilo na mu bikitshino byetu. Bu kilesheho, twi kukimba bya’shi bangi betumone bu’twe bebakile bwa myanda yatukitshi, kiukilo kyetu, sunga bwa bantu batwiukeena nabo. Na dingi twi kubanga kukimba bya kuleesha bantu’shi twi bakite mwanda kampanda wi na muulo atwe banabeene aku namu atwikalanga beukite na bangi bantu. Byabya banda kunangusheena ku kileshesho kya Yesu. Baadi mulombeene kukaanyisha bantu bwa binangu bibaadi nabyo. Pamutwe pa byabya, misusa ibungi Yesu baadi ateemuna myanda i mu Eyi dy’Efile Mukulu. Tabaadi akumina’shi bantu bamutumbishe nya. Misusa yooso baadi akumina’shi ntumbo yende kwi Yehowa.—Yowano 8:28.

Mabue a muulo a mu kikudi

w22.11 31 ¶3-6

Oukanga su?

Mu kukimbuula kuabo, mbapete mu mikanda ya bena Perse eshina dia muntu difunde’shi Marduka (mu Kisongie Mordekayi). Baadi afubu bu mukunkushi mu kadimbo kakata mu kibundi kia Shushane. Mukanda ubabaadi mupete kui Arthur Ungnad, bafundile’shi ubaadi musango wa kumpala wa kusangana eshina dia Mordekayi difunde mu mukanda ushi wa mu Bible.

Ku bukuashi bua luapolo lua Ungnad, bantu balongie tulasa mbalule ingi mikanda binunu mu ludimi lua bena Perse (cuneiforme). Mu biabia bifundue bibabadi bapete, mubaadi bifundue bia ku mabue a Persepolis bibabapetele, bibaadi bipue kuluila mu mbalo ibabadi be bifie pepi na mudimba wa kibundi. Ano babaadi beafunde mafuku abaadi amunane mfumu Kesersese. Abaadi mu ludimi lua Elamite na mashina e bungi abaadi muanka atuiapete mu mukanda wa Eshitele.

Bifundue bi bungi bia Persepolis bibaadi bifundue ku mabue bibaadi bitemune eshina dia Marduka, baadi mufube muibalasa dia bufumu dia ku Shushane, bubabadi abakunkusha kui mfumu Kesersese. Kingi kifundue kia ku mabue kibaadi kileshe Marduka bu mualudi. Bino biabadi baleshe pano, mbipushene na abiamba Bible pabitale Mardekayi. Baadi muntu mukata baadi afubu kuibalasa dia mfumu Asirise (Kesersese) baadi akula ndimi ibidi. Mordekayi baadi ashala ku kiibi ki’ebalasa dia mfumu mu Shushane nsaa yoso. (Eshitele 2:​19, 21; 3:3) Kino kiibi babaadi bekibakie kikata kila, na ibaadi mbalo ya mudimo, ibabadi abafubu kui bena ebalasa dia mfumu.

Pe kuipushena kukata pankatshi pa Marduka abadi batemune mu bifundue bia ku mabue na Mordekayi abadi batemune mu Bible. Ingi nsaa babaadi abashala mbalo imune na baadi na miasu i mumune pa mbalo imune ya mudimo. Ino mianda yoso ayilesha’shi, Marduka na Mordekayi nyi muntu umune.

LUBINGO LUA 11-17/9

BUPETA BUA MUIYI DI’EFILE MUKULU | ESHITELE 3-5

“Kuasha bangi bua’shi bafubishe ngobesha yabo bua kukita bi buwa”

it-2-F 345 ¶5

Mordekayi

Apele kuinamina Amane. Kunyima kua bino, nfumu Asueruse baadi mutule Amane muina Anganga bu Premier Ministre, na aye nkutuma eyi dia’shi, oso e kua nfumu enamine Amane bu bibaadi na muasu ukata. Mordekayi baadi mupele n’eshimba dioso kui bikita, na aye nkuibalungula’shi, aye muina Yunda. (Esh 3:​1-4) Kabingilo kabaadi mutushe akalesha kipuano kiaye n’Efile Mukulu Yehowa, Efile abaadi muilambule bu muina Yunda. Baadi mutundule’shi kuinamina Amane, takubaadi akulesha penda kuiyela paashi mu nsenga nya, bu bibaadi bibikite bena Isalele kala, bua kulesha nfumu baadi akunkusha kanemo. (2Sam 14:4; 18:28; 1Bf 1:16) Kui kabingilo kakata kabaadi katakule Mordekayi bua kupela kuinamina Amane. Abimueka’shi Amane baadi muina Amaleke na Yehowa baadi muakule’shi, Aye nabene akekala mu ngoshi na bena Amaleke “ku kipungo na kipungo.” (Efi 17:16; tala AMANE.) Biabia bua Mordekayi, muanda ubaadi wa lulamato kui Efile Mukulu, kushi muanda wa politike.

it-2-F 345 ¶7

Mordekayi

Mudimo waye mu kupaasha kua Isalele. Pabaukile muiya wa kubutula bena Yunda boso mu empire, Mordekayi baadi muleshe lukumiino p’aye kulungula Eshitele buadia kuenda kui nfumu mu kiakia kipungo bua kupaasha bena Yunda. Baadi mumuleshe bushito bubaadi nabo, na aye nkumulungula buadia nkesendeela nfumu. Sunga bibaadi na kia kutuula muwa waye mu masaku, Eshitele baadi mukumiine kuibikita.—Esh 4:7–5:2.

ia 133 ¶22-23

Baadi mwakwile mwilo w’Efile mukulu

22 Eshitele baadi mukalakashwe ngofu pabapushishe wawa mukandu. Lukumiino lwaye lubaadi mu kutompibwa. Bibalulwile Mardoshe abileesha’shi baadi apusha moo. Baadi mumutentekyeshe mwiya wa nfumu. Wa’shi su wenda kwi nfumu kwashii mukwitanyine, ofu. Anka su nfumu ba kolwela elanga dya bufumu, opanda. Bu bibaadi mumone kibafikiile Vasti pabapelele kwenda kwi nfumu, Eshitele tabaadi akulupila’shi nfumu e kumufwila lusa nya. Eshitele balungwile Mardoshe’shi tandi mafuku 30 kushii nfumu ku ngitamina! Pamwanda wa byabya, Eshitele baadi eyipusha su nfumu kii mumutome kifulo na su mmulombeene kumufwila lusa.—Eshitele 4:​9-11.

23 Mardoshe balulwile Eshitele n’eshimba dimune bwa kunyingisha lukumiino lwaye. Baadi mumushinkamiishe’shi su bapele kwenda kwi nfumu, beena Yuuda abapashibwa mu ungi mushindo. Kadi badya kukulupila kupanda naminyi su myanda ibadya kulwila? Nyi pabaadi Mardoshe muleshe lukumiino lwibukopo mwi Yehowa, aye shibadya kutadiila’shi babutule mwilo waye, na kukutwa kulombasha milayilo yaaye. (Yos. 23:14) Paapa, Mardoshe nkwipusha Eshitele’shi: “A nnanyi eûku su mpa mwanda wi bino wodi mwikêle bu ndalamumba?” (Eshitele 4:​12-14) Mardoshe nyi nkileshesho kibuwa kyatudya kulonda. Baadi mukulupile ngofu mwi Yehowa Efile Mukulu. N’atwe namu su?—Nki. 3:​5, 6.

Mabue a muulo a mu kikudi

kr 160 ¶14

Kulwa bwa kupeta bulungantu bwa lulangwilo

14 Nka bu Estere na Mardoshe ba mu mafuku a kala, bafubi ba Yehowa lelo bakwete kulwa bwa bulungantu bwa lulangwilo lwa Yehowa mu mushindo wipushene na bibaadi mwiya waaye. (Esh. 4:​13-16) We mukumbeene kwisanga nabo mu yaaya ngoshi su? Oolo. We mulombeene kwikala wele nteko bwa bakwenu balume na bakashi beena Kidishitu bakwete kukyenga ano mafuku mu myanda ya kukutwa kululama yabakwete kwibakitshina ku mbulamatadi. Yaaya nteko ngilombeene kwikala bu bukwashi bukata kwi bakwetu balume na bakashi be mu mpombo i bukopo. (Badika Shake 5:16.) Yehowa alulaa yaaya nteko su? Bilumbu byatukwete kubinga ku tumilaadi abishinkamisha byanka!—Eb. 13:​18, 19.

LUBINGO LUA 18-24/9

BUPETA BUA MUIYI DI’EFILE MUKULU | ESHITELE 6-8

“Ambula kileshesho kia Eshitele nsaa yokuete kuisamba na bangi”

ia 140 ¶15-16

Bakitshine myanda na binangu, n’eshimba dinyingye, na kwipaana bwa bangi

15 Bu bibaadi Eshitele na lwishinko na mutengyele dingi efuku bwa kulungula nfumu mwanda waye, baadi mupe Hamane nsaa ya kulumbuula kupona kwaye. Pangi Yehowa ndjo baadi mukite bwa’shi nfumu akutwe tulo. (Nki. 21:1) Nyi bwakinyi Eyi dy’Efile Mukulu aditukankamika bwa ‘kutengyela’! (Badika Mika 7:7.) Nsaa yatukulupila mwi Efile Mukulu na kutengyela’shi alombashe mwanda kampanda, atukamono’shi byetukitshina mbikile byatubadya kwikitshina kula..

Bakwile n’eshimba dinyingye

16 Bwa uno mususa, Eshitele takyebe kutuula lwishinko lwa nfumu mu kutompibwa dingi nya, amulungula myanda yooso. Kadi mushindo kinyi? Nfumu bamwipwishe dingi kyadi nakyo lukalo. (Eshitele 7:2) Bwa Eshitele “Kipindji kya kwakula” kibalombana.

ia 140 ¶17

Bakitshine myanda na binangu, n’eshimba dinyingye, na kwipaana bwa bangi

17 Pangi Eshitele baadi mutekye Efile Mukulu aaye mundamunda kumpala kwa kwakula’shi: “Su we ku nkitshina kalolo koobe, nfumu, su abikusangasha nfumu, bampe namu muwa wande, ngi luteko lwande na dimo bwa mwilo wande, ngi lukalo lwande.” (Eshitele 7:3) Ano mayi aalesha’shi Eshitele baadi aata bitshibilo bya nfumu na muulo. Eshitele baadi mwilekene na Vasti, ndalamumba a kumpala, baadi mukwatshishe mulume aaye bufu! (Eshitele 1:​10-12) Kadi Eshitele tabaadi mutopekye nfumu p’aye kukulupila mwi Hamane nya. Pamutwe pa byabya, baadi mumwisendeele bwa kukalwila muwa waye ku masaku.

ia 141 ¶18-19

Bakitshine myanda na binangu, n’eshimba dinyingye, na kwipaana bwa bangi

18 Lwalwa luteko lubaadi lukalakashe nfumu na kumukemesha. A nnanyi baadi mutuule muwa wa ndalamumba aaye mu masaku? Eshitele batungunukile’shi: “Mbetuudishe ami na mwilo wande: bwa kwitushiidisha! Bwa kwitwipaa! Bwa kwitutuuta! Binyibinyi, su abaadi betuudishe bu bapika na bu bafubi bakashi, nadya kuumiina, mwanda kwakwa kupombeshibwa takubady’a kulombeena’shi bakalakashe nfumu.” (Eshitele 7:4) Lamiina’shi Eshitele bakwile mwanda waye kushii katshi mmeno, kadi bakwiile dingi’shi baadya kuumiina su abaadya kwibekasha bu bapika. Kuno kwipaa kwa bantu bebungi bino kubadya kwikala masaku mpa na kwi nfumu nabene, nyi bwakinyi tabadya kuumiina nya.

19 Kileshehso kya Eshitele akitulongyesha myanda ibungi pabitale mayele a kukuminyisha muntu mwanda. Su okyebe kulungula muntu oodi naye kifulo mwanda ukata sunga e na matalwa kampanda, kwikala na lwishinko, kanemo na kwakula kushii katshi mmeno, nkulombeene nkukwasha.—Nki. 16:​21, 23.

Mabue a muulo a mu kikudi

w06-F 1/3 11 ¶1

Mianda ikata ya mu mukanda wa Eshitele

7:4—Kuipa kua bena Yunda boso “kubadia kukitshina nfumu bi bubi naminyi”? Pa kulesha na mayele oso mushindo ubaadi bena Yunda na kia kupaanyibua bu ba mpika, Eshitele baadi muleshe’shi kuipayibua kuabo kubadia kukitshina nfumu bibubi. Kupaana bena Yunda mu bupika kubadia kutuadila nfumu bupeta bui bungi kukila makuta 10 000 a arja abaadi Amane mulee bua kutusha. Na dingi, su abadia kuipaa bena Yunda boso, mpa na ndalamumba Eshitele baadia kuipayibua.

LUBINGO LUA 25/9–1/10

BUPETA BUA MUIYI DI’EFILE MUKULU | ESHITELE 9-10

“Baadi mufubishe matalua aaye bua kukuasha muilo waye”

it-2-F 346 ¶1

Mordekayi

Kunyima kua biabia, Mordekayi nkupiana Amane bu premier Ministre, na nfumu nkumupa kakano kaye ka kuela nako kiala ku mikanda. Eshitele nkutula Mordekayi bu mukunkushi a nshibo ya Amane, nshibo ibaadi nfumu mumupe. Akupu, Mordekayi nkufubisha matalua abaadi nfumu mumupe, bua kufunda mukanda ubaadi aupa bena Yunda matalua akuikaluila su abebatuku ngoshi. Bua bena Yunda, bino bibaadi kupashibua kuabo, na abaadi na muloo. Bantu be bungi ba mu Empire a bena Perse abakidile ku lupese lua bena Yunda, na muifuku dia 13 dia mueshi wa Adare, efuku dibaadi aditungu kuipaa bena Yunda boso muyile muiya ubabadi bele kiala, bena Yunda abaadi bapue kuilumbuula. Bakata boso abaadi ku lupese lua bena Yunda, muanda Mordekayi baadi muntu mukata. Ku Shushane, ngoshi ibatungunukile mpa na efuku dibalondele. Beshikuanyi ba bena Yunda bakile pa 75 000 ba mu Empire a bena Perse abaadi bayipayibue, mpa na bana ekumi ba Amane. (Esh 8:1–9:18) Na matalua a Eshitele, Mordekayi baadi mutume eyi bua’shi bakite musangelo wa ku kipua, muifuku dia 14 na dia 15 dia mueshi wa Adare, “mafuku a Purime [mafuku a kupaashibwa ku kabutu],” bua kusanka, kudia, kuipeshena bia buntu, na kukuasha balanda. Bena Yunda abaadi bakumiine, na abo nkukamika bana babo, na bangi bantu abaadi bafikie kuabadi buabadia kukita naabo uno musangelo. Bu bibaadi muntu a kabidi mu empire, Mordekayi abaadi abamunemeka ngofu kui bena Yunda, muilo wilambule kui Efile Mukulu, na batungunukile na kufuba ngofu bua buwa buabo.—Esh 9:​19-22, 27-32; 10:​2, 3.

it-2-F 628 ¶4

Purime

Kabingilo. Bangi bantu abamba’shi Musangelo wa Purime wabakitshi kui bena Yunda lelo uno taudi wa ku mbidi, tauki wa kipuilo nya, muanda abakishakisha, tabibaadi biabia nsaa ibabaadi beukite. Mordekayi na Eshitele abaadi bafubi ba Yehowa Efile Mukulu a binyibinyi, biabia abaadi bakite uno musangelo bua kumutumbisha. Yehowa nyi baadi mupaashe bena Yunda mu aa mafuku, muanda bilumbu bibabangile pa muanda wa lulamato lua Mordekayi, na kukumiina kuaye kua kulanguila nka penda Yehowa. Abimueka’shi Amane baadi muina Amaleke, muilo ubaadi Yehowa muele mulua, na kuamba’shi aubutudibua. Mordekayi baadi mukokiele muiya w’Efile Mukulu pa kupela kuinamina Amane. (Esh 3:​2, 5; Efi 17:​14-16) Dingi, mayi abaadi Mordekayi mulungule Eshitele (Esh 4:14) aalesha’shi baadi akulupila bukome bukile boso bua kupaasha bena Yunda. Na kuishidika kubaadi Eshitele muishidikie kumpala kua kuenda kui nfumu bua kumuitamina ku kidibua, akulesha’shi baadi akimbi bukuashi bu’Efile Mukulu.—Esh 4:16.

cl 101 ¶12-13

“Ambulaayi Efile Mukulu” mu mushindo wenu wa kufuba na bukome

12 Yehowa mmupe bakulu matalwa a kukunkusha kakongye ka beena Kidishitu. (Beena-Ebreeyi 13:17) Bano balume balombanyinyine mbalombeene kufuba na matalwa abadi bebape kwi Efile Mukulu bwa kulombasha nkalo na bwa kukwasha nshalelo ebuwa a mu kikudi a mikooko. Mbalombeene kwikala bu ba nfumu bwa kukunkusha bakwabo beena Kidishitu su? Nyaa ta mbyambya nya! Abitungu bakulu bekale na nkatshinkatshi, na kwiyisha pabitale mudimo wabadi nawo mu kakongye. (1 Mpyeele 5:​2, 3) Bible alungula bakulu shi: ‘Dishaayi kakongye k’Efile Mukulu, kaaka kabaudile ku mase a Mwan’aye nabeene.’ (Bikitshino 20:​28, Kilombeeno kipya 2009) Kano nyi nkabingilo kakata kabadi balombeene kukitshina mukooko ooso myanda na kalolo kooso.

13 Tubande kwata kileshesho: Kuuku oobe a p’eshimba bakutekye boodya kulama bintu byaye byaadi mufule ngofu. Ouku shi kuuku oobe yawa mmule byabya bintu ku muulo ukile bukopo. Twe mulombeene kwibilama na kalolo kooso su? Bi mumune, Efile Mukulu mupe bakulu mufubo wa kulama bintu bya muulo bya binyibinyi: Kakongye, bantu be mwanka be nka bu mikooko. (Yowano 21:​16, 17) Mikooko ya Yehowa ii na muulo ukata kwadi—i na muulo mwanda mwiyuule ku mase e na muulo wi bukopo a Mwan’aye eeleka, Yesu Kidishitu. Yehowa baadi muule mikooko yaaye ku muulo ukile bukopo. Bakulu basha kwiyisha abashinguula byabya, na abakitshiina mikooko ya Yehowa myanda muyiile byakumiina

Mabue a muulo a mu kikudi

w06-F 1/3 11 ¶4

Mianda ikata ya mu mukanda wa Eshitele

9:​10, 15, 16—Sunga bibaadi muiya aupa bena Yunda matalua a kuata bintu bia beshikuayi baabo, buakinyi abapelele kuibiata? Kabingilo kabo kabaadi ka kupaasha muilo wabo, kushi ka kuata bupeta.

LUBINGO LUA 2-8/10

BUPETA BUA MUIYI DI’EFILE MUKULU | YOOBO 1-3

“Tungunuka na kulesha’shi we mufule Yehowa”

w18.02 6 ¶16-17

Ambula lukumino na kukookyela kwa Nowa, Ndanyele, na Yoobo

16 Yoobo badi mupete nkalakashi kinyi? Yoobo badi mufumankane na kushintuluka kukata mu muwa waye. Kumpala, Yoobo badi “muneeme kukila [bantu] booso baa Kutunduka-nguba.” (Yoobo 1:3) Badi na bupeta bwibungi, na abadi abamuuku kwi bantu bebungi, na abadi abamunemeka ngofu. (Yoobo 29:​7-16) Sunga mbibadi na bino bintu byoso, Yoobo tabadi anangushena’shi mmukile bangi bantu sunga kwela binangu’shi te na lukalo n’Efile Mukulu mu muwa waye nya. Atuuku bino mwanda Yehowa bamwitanyine bu “mufubi ande” na bakwile bino pa mwanda waye: “Muntu mupwidikye na mululame, atshiinyi Efile Mukulu, dingi eekumbaa bubui.”—Yoobo 1:8.

17 Anka, mususa umune nshalelo a Yoobo badi mushintulukye ngofu. Badi mushimishe bintu byaye byoso, aye nkwinyongola ngofu mu kipaso kibadi mukumine mpa na kufwa. Lelo uno, atuuku’shi Satana ngi badi nsulo ya ino myanda yoso ibadi ifikile Yoobo. Badi mwakule’shi Yoobo badi afubila Yehowa penda bwa buwa bwaye. (Badika Yoobo 1:​9, 10.) Yehowa badi mwate uno mwanda na muulo ukata. Bakitshine kinyi bwadya kulesha’shi Satana nsha madimi? Bapeele Yoobo mushindo wadya kulesha lulamato lwaye kwi Efile Mukulu na kulesha’shi badi amufubila pa mwanda wa kifulo.    

w19.02 5 ¶10

Lama kululama kobe!

10 Mwanda ubadi Satana mwibweshe pabitale Yoobo ngukutale naminyi? Bakwile’shi, twemufule Yehowa Efile Mukulu mu binyibinyi nya, we kuleka kumufubila bwa kupasha muwa oobe, na’shi twe mulombene kushala na lulamato kwadi nya! (Yob. 2:​4, 5; Kibaf. 12:10) Bopusha naminyi pabitale uno mwanda? Bibakukalakasha ngofu, ta nabyo? Anka, banda kunangushena: Yehowa mmukukulupile mu kipaso kyadi mukupe mushindo wibuwa wa kulesha kululama. Yehowa atadila Satana bwadya nkutompa. Yehowa ashinkamisha’shi we mukumbene kulama kululama koobe na kukwasha bwa kulesha Satana’shi nsha madimi. Na Mmulee’shi a kukwasha. (Eb. 13:6) Nyi nkinemo kikata kya kukulupilwa na Nfumu a eyilu na nsenga! Bomono bwakinyi kululama kwi na muulo? Akwitukwasha bwa kusuuka madimi a Satana na kukwatshishena eshina dibuwa dya Nshetu na bukunkushi bwaye. Twi kukita kinyi bwa kulama kululama kwetu?

Mabue a muulo a mu kikudi

w21.04 11 ¶9

Kyatudya kulongyela ku mayi a nfudilo a Yesu

9 Nkinyi kibadi akikyebe kwamba Yesu? Kapindji kapela kumpala kwa’shi afwe, Yesu belele musase amba’shi: “Efile Mukulu ande, Efile Mukulu ande, bwakinyi bosumbusheena?” (Mat. 27:46) Bible t’alesha bwakinyi Yesu badi mwakule ano mayi. Anka tutaleyi kyaetulongyesha. Kintu kya kumpala ky’atulonbyela ku ano mayi nkya’shi, pa kwakula ano mayi, Yesu badi mukumbashe butemuki bwi mu Misambo 22:2. Na dingi, ano mayi alesha’shi Yehowa ta badi mwele Mwan’aye “mu lupango” bwa kumukalwila. (Yob. 1:10) Yesu bapushishe’shi Nshaye bamulekyeela mu masa a beshikwanyi bwa’shi batompe lukumino lwaye mpa na ku lufu—bish’atompelwe dingi ungi muntu. Kukatusha byabya, ano mayi ashinkamisha’shi Yesu ta badi mukite kintu ki bubi kya kumufisha mpa na ku lufu.

LUBINGO LUA 9-15/10

BUPETA BUA MUIYI DI’EFILE MUKULU | YOOBO 4-5

“Ekaluile ku mikandu ya madimi”

it-1-F 725 ¶14

Elifaze

2. Umune a ku ba kuuku basatu ba Yoobo. (Yoobo 2:11) Muina Temane, baadi pangi muana a No. 1 atudi batemuune kunuundu, biabia, muikulu a Abrahame, na mukuabo na Yoobo. Aye na bakuabo abaadi betatule bua binangu biabo. (Yel 49:7) Ku bantu basatu abaadi “abanyingisha” Yoobo, Elifaze nyi baadi akamba kuakula, bino abilesha pangi’shi aye nyi baadi muntu mukulu. Mu misusa isatu yabadi bakule, aye nyi baadi abanga, na mmuakule kipindi kila kukila bangi.

w05-F 15/9 26 ¶2

Kambila binangu bibubi!

P’atentekiesha muanda wa kilengieleshi ubaadi umukitshikile, Elifaze bakuile’shi: “Kapapi [sunga kikudi] kabaakilanga pa lukyebo lwande, kabebweshanga bwaa bwa pa mbidi yande. Naamwene muntu mwimane; ntshinaamutundwile nya. Kifwatulo kyaaye kibaasheele ku meeso ande. Kuunyima [kwa] kuumiina, naapushiishe eyi.” (Yob 4:​15, 16) Kikudi kinyi kibaadi akikunkusha Elifaze? Mayi abaadi muakule kunyima aalesha’shi kiakia kikudi takibaadi muikeyilu sha lulamato a Efile Mukulu. (Yob 4:​17, 18) Kibaadi kikudi kibi. Su ta bi bino, buakinyi Yehowa baadi mufitshile Elifaze na ba kuuku baye babidi sungu pa muanda wa’shi abaadi bakule mianda ya madimi? (Yob 42:7) Kushi mpaka, Elifaze baadi ku bukunkushi bua demo. Mianda ibaadi muakule tayibaadi ayilesha binangu bi’Efile Mukulu nya.

w10-F 15/2 19 ¶5-6

Tokumiinanga madimi a Satana

Satana baadi mufubishe Elifaza, umune a ku ba kuuku basatu ba Yoobo, bua kulesha’shi bantu mbabofule. Balunguile Yoobo’shi: Bantu mbashale mu “mashibo a nsenga, abo mbeemene pa lufufi! Abebafingi buu ka kikunu. Mwifuku dimune, abasooshibwa, bashimine bwa loso su ta mbatale kalolo.”—Yoobo 4:​19, 20.

Mu Bible, mbetupuandikishe bu “bipulu bia nsenga,” kuamba’shi bipulu bikitshibue n’ema. (2 Ko. 4:7) Tuibabofule muanda wa miluisho yatudi bapiane na kukutua kua kupuidika. (Lom. 5:12) Su betuleka atue banabene, atukuatshika ku miteo ya Satana. Anka, bu biatudi bena Nkidishitu, tatui bupenka. Sunga biatudi babofule, tui na muulo ku meso ku’Efile Mukulu. (Yesh. 43:4) Na dingi, Yehowa apeyaa boso abamutekie kikudi kiaye kiselele. (Luk 11:13) Kikudi kiaye, kilombene kuitupa “bukome bukile bua mafuku oso,” bua’shi tumone bia kunyingila malua oso alombene kuitufuishisha Satana. (2 Ko. 4:7; Fid. 4:13) Su tuakambila Diabulu, ‘tuanyinga mu lukumiino,’ Efile Mukulu aketukankamika, na kuitunyingisha. (1 Mp. 5:​8-10) Ta tuina kabingilo su nkamune ka kutshina Satana Diabulu.

mrt 32 ¶13-17

Ekaluile ku mikandu ya madimi

● Kimba akutuukila mukandu na kiawakuila

Bible amba bino: Taluulayi myanda yooso na mpango, nulame yaaya ibuwa.”​—1 Bena-Tesalonika 5:21.

Kumpala kua kukumina mukandu ooso na kuiutumina bangi, sunga wawa wabauku kui bantu bebungi sunga kuakuila ngofu, kimba bia kuuka su ngua binyibinyi. We kuibikita naminyi?

Kimba bia kuuka nsulo ya mukandu bua’shi oshinkamishe su ngua binyibinyi. Ku Tv sunga ku bisashi mpa na ma ndumbuluilo aatushaa mikandu mbalombene kupalakasha mikandu ya madimi bua kupeta makuta ebungi sunga bua kukuatshishena mianda ya politike. Puandikisha mianda yokuete kumona na bi ku bisashi sunga mu ma ndumbuluilo aesambila wawa mukandu. Ingi nsaa ba kuuku boobe mbalombene nkutumina mukandu wa madimi kushi’bo kuuka sunga kuiwela mu site a kuisamba na bantu bebungi. Biabia, tokuminanga mukandu kampanda kushi kuuka kuautuukila.

Taluula mianda imuanka su ngia binyibinyi na ya kukulupila. Kimba bia kuuka mafuku a mueshi audi utukie, su nga binyibinyi, abishinkamisha mianda yabakuila. Ikala mudimukie bikishekishe su mmuanda wibukopo kadi mbeupatuule na bishima bipelepele bua nkutakula’shi okite kintu kampanda.

Mabue a muulo a mu kikudi

w03-F 15/5 22 ¶5-6

Shala munyingie na opete muwa wa ikalayika

Kuikala mu ndumbuluilo a balanguidi ba binyibinyi e mu nsenga ishima, nkulombene kuikala na bukitshishi buibuwa kuatudi. Kuikala mu kifuko kia bakuetu boso ki mu nsenga ishima, nyi muabi ukata! (1 Mpiele 2:17) N’atue namu tui kuikala na bukitshishi buibuwa kui bena Nkidishitu netu.

Tala bibaadi Yoobo muntu sha kululama, mukuashe benaye. Mpa na Elifaze muntu e bubi, baadi muakule pabitale Yoobo’shi: “Bishima byoobe bibaakankamikanga babaakyebanga kupona, boonyingishanga babofule mu manwi.” (Yoobo 4:4) Nkinyi ki’abitulongiesha? Oso akuatudi, e na bushito bua kunyingisha bakuabo bena Nkidishitu buabadia kutungunuka na kufubila Efile Mukulu. Patudi nabo pamune, abitungu tukite mianda mu kuipushena na ano mayi: “Nyingishayi bantu babofule, kankamikayayi babofule.” (Yeeshaya 35:3) Buakinyi ta tui kuifundila kepatshila ka kunyingisha na kukankamika mukuetu muina Nkidishitu umune sunga babidi nsaa yatuibungu nabo? (Bena Ebelu 10:​24, 25) Kuibatumbula bua biabakuete kuikitshisha bua kutungunuka na kusankisha Yehowa, nkulombene kuibakuasha bua kushala banyingie na kupeta muwa wa ikalayika.

LUBINGO LUA 16-22/10

BUPETA BUA MUIYI DI’EFILE MUKULU | YOOBO 6-7

“Nsaa yopusha’shi nshalelo bakidi bukopo tue bia kobesha dingi”

w06-F 15/3 14 ¶9

Mianda ikata ya mu mukanda wa Yoobo

7:1; 14:14—Nkinyi akipushisha “mudimo wa pa bukopo”? Yoobo baadi mukiengie ngofu, nyi aye nkupuandikisha muwa bu mudimo wa pa bukopo. (Yoobo 10:17) Nsaa i muntu mu mashama, kuamba’shi, kubanga p’afu na p’abamusangula, Yoobo apuandikisha kino kipungo bu mudimo wa pa bukopo.

w20.12 16 ¶1

‘Yehowa . . . apashaa baba babofule ku mashimba’

INGI nsaa twi kunangushena pabitale bwipi bwa muwa wetu na’shi mafuku etu “[ngaule] na nkalakashi ingi.” (Yob. 14:1) Nyi bwakinyi atubofulaa ku mashimba. Kala, bafubi ba Yehowa be bungi abadi abepusha nka bino. Bangi abadi abatekye mpa na lufu. (1 Bf. 19:​2-4; Yob. 3:​1-3, 11; 7:​15, 16) Anka misuusa yoso, Yehowa—Efile Mukulu ababadi bakulupile, badi nk’ebasamba na kwibanyingisha. Miisambo yabo mbeyifunde bwa kwitusamba na kwitunyingisha.—Lom. 15:4.

g-F 1/12 16-17

Nsaa y’oshokumiina dingi kuikala na muwa

Sunga omona’shi nshalelo obe amueka bu shi bia kulumbuluka efuku su ndimune, tentekiesha’shi tue bupenka. Muanda wa malua, muntu oso, kuete kupeta nkalakashi lelo uno. Bible amba’shi: “Bipangua bioso abitungunuka na kutompola pamune na kukienga.” (Bena Loma 8:22) Binobino mianda yobe ayimueka bu ishayipu, anka kebungi, mianda ayilumbulukaa muenda mafuku. Kadi patukiatutengiela, nkinyi kinkukuasha?

Lungula muntu munyingie, kuuku okulupila biopusha. Bible amba’shi: ‘Kuuku ee noobe kifulo nguba ooso, na mukwenu eekala noobe mu mpombo ngub’oso.’ (Nkindji 17:17) Pabaadi mu nkalakashi, Yoobo muntu mululame abakuila mu Bible, baadi mulungule bangi bi’epusha. Nsaa ibapushishe’shi te na “mulooo wa kwikala na muwa,” bambile’shi: “Ntandekye kwidila kwande; nakula n’eshimba dishidikie.” (Yoobo 10:1) Kulungula bangi bi’atuipusha, nkulombene kupelesha kinyongua kietu, na kuitukuasha bua kumona mianda yetu mu ungi mushindo.

Funguila Yehowa eshimba diobe mu luteko. Bangi abamona luteko bu kintu akibakuasha bua kuipusha biya mu binangu, anka Bible t’akula biabia nya. Misambo 65:2 ayitamina Yehowa bu Efile “Apushaa nteko,” na 1 Mpiele 5:7 amba’shi: “Kuete kuikalakasha buenu.” Misango ibungi, Bible alesha muulo wa kukulupila Efile Mukulu. Bu kileshesho:

“Kulupila kwi Yehowa n’eshimba dyoobe dyooso, olekye kulonda binangu byoobe’be nabeene. Mu mwikeelo wobe ooso, omutentekyeshe, aye alumbuula mashinda oobe ooso.”—NKINDJI 3:​5, 6.

“[Yehowa] akumbasha akikyebe abamutshiinyi, ateemeshe misaase yaabo, eebapaasha.”—MISAMBO 145:19.

“Na kushinkamisha kuatudi nako kui Efile Mukulu kui’shi, kintu kioso kiatumutekie muyile kikiebe ki’eshimba diaye, etuteemesha.”—1 YOWANO 5:14.

“Yehowa atadila bantu babi ku bula, anka ateemeshaa nteko ya balulame.”—NKINDJI 15:29.

Su olungula Efile Mukulu nkalakashi yobe, akukuasha. Bible e na kabingilo ke buwa p’etunyingisha bua ku ‘kulupila kwadi nguba ooso . . . Tumufunguile mashimba eetu.’—Misambo 62:8.

Mabue a muulo a mu kikudi

w20.04 16 ¶10

Teemesha, uuka, na oleshe bangi lusa

10 Twi balombene kwambula Yehowa pa kwitatshisha bwa kupusha bakwetu. Kimba bya kuuka bakwenu bena kidishitu kalolo. Esambe nabo kumpala na kunyima kwa bisangilo, tuka nabo mu bulungudi, na su kwi mushindo, ebetamine bwa kudya nabo koobe. Nsaa yokitshi byabya, okamono’shi, mukwetu mukashi omonanga bu shakumiinaa kwikala peepi na bantu, e na buufu, mukwetu mulume e na bintu bibungi bya ku mbidi omonanga bu sha kukisheenaa, akukila bantu, sunga’shi bena kifuko abakambaa kufika mu bisangilo nka kunyima kwa nsaa, bakwete kunyingiila bulwishi. (Yob. 6:29) Oolo, tabitungu twikale ‘atutwela mu myanda ishi itutale.’ (1 Tim. 5:13) Sunga mbyabya, kuuka ingi myanda ya bakwetu, na myanda yabadi bafumankane nayo mu nshaleelo kwi buwa mwanda akwitukwasha bwa kwibeuka kalolo.

LUBINGO LUA 23-29/10

BUPETA BUA MUIYI DI’EFILE MUKULU | YOOBO 8-10

“Kifulo ki na lulamato ki’Efile akitukaluila ku madimi a Satana”

w15 1/8 24 ¶2

Twi kusankisha binyibinyi Efile Mukulu su?

Yoobo baadi mupete makyenga ebungi abaadi aamweneka bu a kukutwa kululama. Bapetele binangu bibubi, mpa na kwamba’shi Efile mukulu tamupasukila byekala na lulamato kwadi sunga kwilukutwa. (Yoobo 9:​20-22) Yoobo baadi auku bi kululama kwaye kadi bangi babaadi abapusha bu’ye akula’shi aye mmululame kukila Efile Mukulu

w21.11 6 ¶14

Kifulo ki na lulamato kia Yehowa a kilesha kinyi kodi?

14 Kifulo ki na lulamato kia Yehowa akitukaluila mu kikudi. Davide batekiele Yehowa bino: ‘Bwande’mi obe we kifwamino, ondama mu mpombo. Ongifunyisha na ngono ya kipandilo. . . . Anka kifulo kyaye ki na lulamato akifunyisha uno akulupila kwi Yehowa.’ (Mis. 32:​7, 10) Nka bibadi bifunyishe midimba kala bua kukaluila bantu be mu kibundi, nyi bi tuifunyishe bikitshino bi na kifulo ki na lulamato kia Yehowa, bua kuitukaluila ku masaku a mu kikudi alombene kutompa lulamato luetu. Biabia kifulo ki na lulamato kia Yehowa akimutakula buadia kuitukaka kuadi.—Yel. 31:3.

Mabue a muulo a mu kikudi

w10-F 15/10 6-7 ¶19-20

“Nnanyi mufikie mu kuuka binangu bia Yehowa?”

19 Nkinyi kibatulongo pabitale “binangu bia Yehowa?” Abitungu tutadiile Eyi di’Efile Mukulu dilumbuule mpushisho etu a binangu bia Yehowa. Tatui balombene kutshibila Yehowa kiimu muyile mueneno etu mufudiile, muyile biatukumiina sunga muyile binangu bietu. Yoobo bambile’shi: “[Efile Mukulu] ta muntu buu’mi, bwandy’a kumwaluula, na’shi tatwakusamba naaye.” (Yob 9:32) Nka bu Yoobo, nsaa yatubanga kupusha bi binangu bia Yehowa, abitutakula mu kuakula’shi: “Su bino ngi bii mifubo yaaye, bino bipeela byaatupusha, byaabya nnanyi mulombeene kushinguula bii bukome bwaye, abutanyika bu kabadibadi?”—Yob 26:14.

20 Tui kukita kinyi nsaa y’atubadika Bifundue, kadi tuapeta mbalo yatush’atupusha kalolo? Tukimbuule, su tatuibapete lualuulo lutokane, tumone’shi nyi mushindo wa kutompa bi lukulupilo luetu mui Yehowa. Tutentekieshe’shi, bingi Bifundue abitupa mushindo wa kulesha lukumiino mu nyikashi ya Yehowa. Nakuiyisha koso, tuukie’shi t’atupusha mianda yoso ayikitshi Efile Mukulu. (Mul. 11:5) Paapa, atukumiina bukidibukidi ano mayi a Mpoolo mutumibua aamba’shi: “Kalolo, kinangu na kiukilo bi’Efile Mukulu, mbikile bukata! Kiimu ki’Efile Mukulu ki bukopo kupusha na mashinda aye ngakata! Muanda ‘nnanyi mulombene kuuka bi binangu bia Yehowa, sunga kuikala muntu amupeyaa malango?’ Sunga’shi, ‘nnanyi bapeele Efile Mukulu kintu kampanda kumpala, bua’shi Efile Mukulu ekale na lukalo lua kumualuisha kianka?’ Muanda bintu bioso abifiki kui Efile Mukulu, buaye na pa muanda waye. Atumbishibue bua loso. Amene.”—Lom. 11:​33-36.

LUBINGO LUA 30/10–5/11

BUPETA BUA MUIYI DI’EFILE MUKULU | YOOBO 11-12

“Mishindo isatu ya kupeta binangu na biayidia kuitukuasha”

w09-F 15/4 6 ¶17

Yoobo baadi aata na muulo eshina dia Yehowa

17 Nkinyi kibaadi kikuashe Yoobo buadia kulama lulamato luaye? Abimueka patooka’shi, kumpala kuashi apete makienga, tabaadi mupue kuikala mu kipuano ki bukopo na Yehowa. Sunga takui kintu akilesha’shi Yoobo baadi auku’shi Satana baadi mumufunde kui Yehowa, baadi na kitshibilo kia kushala na lulamato. Bambile’shi: “Mpa na pankafu, tandekie lulamato luande!” (Yob 27:5) Mbikunyi bibaadi Yoobo munyingishe kipuano kiaye n’Efile Mukulu? Kushi mpaka, baadi musankile bibaadi mupushe pabitale mianda iibaadi Yehowa mukitshine Abrahama, Isaake na Yakobo, abaadi bena kifuko naye. Na dingi, pa kubandilanga bipangua, baadi mulongie nyikashi ibungi ya Yehowa.—Badika Yoobo 12:​7-9, 13, 16.

w21.06 10 ¶10-12

Yehowa e nobe, twe bupenka nya

10 Dya bu kuuku na bena Kidishitu ba sha lulamato. Kimba ba kuuku mu kakongye balombene nkukwasha, byabekala bakukudile, bena bobe, na sunga bekela na bipikwa bilekene na byobe. Bible etutentekyesha’shi bantu “bakulu nyi bena binangu.” (Yob. 12:​12, EEM) Na bantu bakulu namu, bekulongyela bi bungi kwi ba nsongwa ba sha lulamato. Davide badi mukinga ngofu pe Yonatane, anka bino ta mbibakutshishwe kwikala ba kuuku. (1 Sam. 18:1) Davide na Yonatane abadi abekwashena bwa kufubila Yehowa sunga bibabadi na nkalakashi. (1 Sam. 23:​16-18) Irina mukwetu mukashi e bupenka Temwe a Yehowa mu kifuko kyabo amba’shi: “Bakwetu bena Kidishitu mbalombene kufika baledi betu ba mu kikudi sunga bu bakwetu ba mu kifuko. Yehowa mulombene kwibafubisha bwa kukumbasha nkalo yetu.”

11 Kupeta ba kuuku bapya ta nkubofule nya, bikishekishe su we na buufu. Ratna mukwetu mukashi mulongye bya binyibinyi mu nkalakashi amba’shi: “Bibadi abitungu’shi ntekye kifuko kyande kya mu kikudi bukwashi.” Mbilombene kwikala bukopo bwa kulungula muntu bywepusha, anka p’atwisamba mbilombene kwitukwasha bwa kwikala ba kuuku. Ba kuuku b’obe abakumina nkunyingisha na nkukwasha, anka abitungu w’ebalungule bwa’shi baukye kyabadya kukita.

12 Ungi mushindo wi buwa wa kudya bu kuuku, nyi nkutuka mu bulungudi na bangi bena Kidishitu. Carol atatutemwine amba’shi: “Ne mupete ba kuuku be bungi be buwa pa kutuka mu bulungudi na bakwetu bakashi, na pa kukita ingi midimo ya mu kikudi. Yehowa mmukwasha munda mwa bipwa bi bungi kukidila kwi bano ba kuuku.” Kudya bu kuuku na bena Kidishitu basha lulamato akwikalaa na muulo. Yehowa afubishaa bano ba kuuku bwa nkukwasha nsaa ywepusha bupenka.—Nki. 17:17.

it-2-F 851 ¶7

Binangu

Binangu bi’Efile Mukulu. Bible amba’shi nka penda Yehowa nyi sha “binangu bupenka buaye.” (Lom 16:27; Kibaf 7:12) Kuikala na kiukilo, nyi kuuka mianda. Bu biabidi’shi Yehowa Mupangi, ekuanka bua “looso naa bwa looso” (Mis 90:​1, 2), auku bioso abitungu’shi tuukie pabitale eyilu na nsenga, biadi muibikite, bioso bi muanka, mpa na mianda yoso kasha ebipanga. Miiya ya mu bipangua ya betamina bu loi de la Nature, mianda ayitungunukaa nakukitshika mu bipangua yabetaminaa bu cycles, na mayi a kulonda aatakula bantu mu kukimbuula na kukita bintu bikata, na’shi su tayikuanka tabekukita kintu su nkimune. (Yob 38:​34-38; Mis 104:24; Nki 3:19; Yel 10:​12, 13) Mu kuakula kua kalolo, mayi aaye a kulonda pabitale nshalelo e na muulo ngofu kui bantu, muanda aebakuasha buabadia kuikala na mueneno ebuwa na kobesha mu nshalelo. (Miy 32:​4-6; tala YEHOWA [Efile Mukulu e na mayi akulonda mu nshalelo].) Takui kintu su nkimune kikile binangu biaye. (Yesh 40:​13, 14) Sunga biadi mutadile’shi mianda ikutuene na miiya yaye ifuime na kuenda kumpala bua kapindi kapeela, mafuku e kumpala enka ku bukunkushi buaye na ayikafudiila nka mu kuipushena na kikiebe ki’eshimba diaye, na dingi mianda yoso yadi mulee ‘ayilombana nka kulombana.’—Yesh 55:​8-11; 46:​9-11.

Mabue a muulo a mu kikudi

w08-F 1/8 11 ¶5

Bia kuisamba na ba nsongua

▪ ‘Natompaa kupusha kiakiebe kuakula su?’ Yoobo 12:11 amba’shi: “Matwi aatundulâ bishima bya bînyi na bya madimi, bu abitundulâ namu edimi bidibwa bibuwa na bi bubi, ta mbyabya su?” Biabia abitungu ‘otundule’ abiakula muan’obe mulume sunga mukashi. Ke bungi, ba nsongua abakulaa mianda kushi kuisaka. Bu kileshesho, muan’obe mulume sunga mukashi ekuakula’shi, “Anummonaa bu muana mukinga!” sunga’shi “Tanumpushishaa!” Pamutue pa kuimeena pa bishima bu “Anumonaa” na “tanumpushishaa,” ukayi’shi pangi muan’enu ta nyi biakiebe kuakula. Bu kileshesho, “Anumonaa bu muana mukinga” mulombene kupushisha’shi “tanui bankulupile,” na “Tanumpushishaa” e kupatuula’shi “nakiebe kuinulungula bianepusha binyibinyi.” Biabia tompayi kupusha abikiebe kuakula muan’enu.

    Mikanda ya mu Kisongye (2011-2025)
    Tuuka
    Tuela
    • Kisongye
    • Tumina muntu
    • Byokumina
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Pabitale bya kufubisha
    • Bya kufubisha
    • Bya kufuamisha yobe
    • JW.ORG
    • Tuela
    Tumina muntu