Watchtower MIKANDA I MU INTERNETE
Watchtower
MIKANDA I MU INTERNETE
Kisongye
  • BIBLE
  • MIKANDA
  • BISANGILO
  • Baadi mwakwile mwilo w’Efile Mukulu
    Ambulayi lukumiino lwabo
    • Eshitele

      SHAPITRE A EKUMI NA A KATANO

      Baadi mwakwile mwilo w’Efile mukulu

      1-3. (a) Bwakinyi Eshitele baadi apusha moo wa kwenda kwi mulum’aye? (b) Nkonko kinyi yatukataluula pabitale Eshitele?

      ESHITELE baadi etatshisha bwa kukaasha moo nsaa ibafikile kwibalasa dya nfumu ku Suse. Tabibaadi bibofule nya. Nshibo ibaadi ibakibwe na mbumbo i mushindo aukwatshisha bantu moo. Abaadi beyibakye peepi na myengye ya Sagrose, i na nsongo iputwe na neje, ibaadi kunundu kwa mwela wa Koaspes ubaadi na meema ebuwa. Yaaya mbumbo ibaadi ibakwe na matafwadi e na malangi elekeene, na bifwatulo bya ngombe i na mbaba, bya bantu abaasa mikyetwe, bya ntambwe na misungo mabwe i bula mpa na bya na ma nkishi akata. Abaadi bakite byabya byooso bwa kulesha bantu booso bi bukome bwa yawa muntu baadi Eshitele ende mu kumona baadi eamba bu “nfumu mukata.” Aye ndjo baadi mulume a Eshitele.

      2 Mulume aaye baadi naminyi? Kesersese tabaadi mulume mulombeene kwiyibakishena na Eshitele nsongwakashi sha lulamato a beena Yuuda nya.a Ta baadi su mpepi na kwambula kileshesho kya Abrahame, muntu baadi mukumiine na kwiyisha bibamulungwile Yehowa bwa kutemesha Saara mukashi aaye. (Kib. 21:12) Nfumu baadi auku myanda ipeela sunga kukutwa kwiuka kintu su nkimune pa bitale Yehowa Efile Mukulu a Eshitele na Miiya yaye. Kesersese baadi auku miiya ya beena Perse, mu yaaya miiya mubaadi mwiya ubaadi aukandika Eshitele bwa kukita kyakya kibaadi akyebe kukita. Kukita kinyi? Oolo, mwiya ubaadi awamba’shi muntu eese akutwela mwibalasa dya nfumu kwabashii bamwitaamine ayipayibwa. Eshitele tababaadi bamwitaamine kwi nfumu nya, sunga mbyabya bayile nka kwenda. Pabaafikile mu lupango lwa munda mw’ebalasa, mwitadisheene na lupuna-nsulu lwa nfumu, baadi pangi anangushena’shi lufu lwaye lubalombana.​—Badika Eshitele 4:11; 5:1.

      3 Bwakinyi baadi mutuule muwa waye mu masaku? Na lukumiino lwa uno mwana mukashi alwitulongyesha kinyi? Tubande kutala mushindo ubaadi Eshitele mupete uno mwasu ukata, nkufika bu ndalamumba mu Perse.

      Bibaadi nshalelo a Eshitele

      4. Bwakinyi Eshitele bayile mu kushaala kwa Mardoshe mukwabo a mu kifuko?

      4 Eshitele baadi mwana a nshiye. Tatuuku myanda ibungi pabitale baledi baaye abaadi bamuudikye eshina bu Andasa, eshina dya mu kina Ebelu adipatuula’shi “myrte,” ebuula dya mutshi wi na bilongo. Pabafwile baledi ba Eshitele, Mardoshe, mukwabo na Eshitele sh’eshimba dibuwa bamupushiishe lusa aye nkumwata bwa nkashaala naaye kwaye. Mardoshe baadi mukwabo mu kifuko, tabaadi mununu. Bayile na Eshitele kwaye na ku mupasukila nka bu mwan’aye a kutanda.​—Eshitele 2:5-7, 15.

      Eshitele apa Mardoshe byakudya mwaye mu nshibo

      Mardoshe baadi na kabingilo ka kwikala na nfyeedi bwa Eshitele

      5, 6. (a) Mmushindo kinyi ubaadi Mardoshe mukushe Eshitele? (b) Nshalelo aabo baadi naminyi mu Suse?

      5 Mardoshe na Eshitele abaadi beena Yuuda, abebakwatshile benda nabo mu bupika mwipata dya beena Perse. Abimweka’shi abaadi abebasabuula pa mwanda wa lulangwilo lwabo na kwitatshisha kwabo bwa kutumikila miiya ya Moyiise. Kadi, Eshitele baadi mulamate Mardoshe bu bibaadi amulongyesha pabitale Yehowa, Efile Mukulu sha lusa baadi mupashe mwilo waye misusa ibungi mu mafuku akala​—na kyebikitshi dingi. (Lv. 26:44, 45) Kifulo kyabo kibaadi kitame.

      6 Abimweneka’shi Mardoshe baadi afubu ku kiibi kya nshibo ya nfumu ku Suse. Baadi ashala nsaa yooso na bangi bafubi ba nfumu. (Eshitele 2:19, 21; 3:3) T’atwiuku bibaadi Eshitele ende na kukula nya, kadi twikwamba’shi baadi apasukila mukwabo Mardoshe na nshibo yaabo ibaadi mu musee wa balanda wi eshiya dya mwela ubaadi nshibo ya nfumu. Pangi baadi ende mu kisalwe kya mu Suse, mubaadi ba nsunga abaudisha bintu byabo bya muulo. Ta baadi auku’shi akekala na bintu bya muulo dingi efuku sunga kwiuka abikekala nshalelo aaye.

      ‘Baadi buwa bwa mpala’

      7. Bwakinyi abaadi bakatushe Vasti bu ndalamumba? Na nkinyi kibaadi kikitshikye?

      7 Dingi efuku, tuleo tubaadi tupalakane mwiumbo dya Suse pabitale kafutakanyi kabaadi mu nshibo ya nfumu. Kubaadi musangeelo ukata, Kesersese baadi mubungye bantu bakata ba mu bufumu bwaye bwabadya kudya na kutoma. Nfumu baadi mwate kitshibilo kya kwitamisha ndalamumba Vasti baadi asanka na bangi bakashi ku lwabo lupese. Kadi Vasti apela kufika. Bu bibaadi nfumu muyishibwe milongo, bafiitshile munda aye nkwipusha bantu abamupeyaa malango, dinyooka dyadi mulombeene kupa Vasti. Dinyooka kinyi dibamupele? Bakatwishe Vasti bu ndalamumba. Bafubi ba nfumu ababangile kukimba mwiumbo dishima bangi ba nsongwakashi bashaukile balume; bwa’shi nfumu asangule ungi ndalamumba mupya.​—Eshitele 1:1–2:4.

      8. (a) Bwakinyi Mardoshe baadi ekalakasha pabaadi Eshitele? (b) Leesha byatudi balombeene kutumikila akyakula Bible pabitale buwa bwa mpala? (Tala dingi Nkindji 31:30.)

      8 Pangi Mardoshe baadi atala Eshitele nsaa y’ende na kukula na ele nfyeedi kadi baadi ekalakasha bwa bibaadi Eshitele buwa bwa mpala. Mukanda wa Eshitele 2:7 awamba’shi: “Baadi na mbidi ayimekameka dingi baadi mulongame.” Bible e na nkatshinkatshi pabitale buwa bwa mpala​—kwikala na buwa bwa mpala kwibuwa, kadi abitungu’shi muntu e nabo ekale dingi na binangu na kwiyisha. Bisumanga, mbulombene kumwikasha bu muntu a bisumanga, sha kwitatula, na ingi ngikashi ishi na muulo. (Badika Nkindji 11:22.) Ta nabyo su? Bwa Eshitele, buwa bwaye bubaadi bumukwashe su bubamupele kwitatula? Atukebyuku.

      9. (a) Bafubi ba nfumu abakitshine kinyi nsaa ibabamwene Eshitele na bwakinyi bibaadi bukopo bwa’shi Mardoshe na Eshitele belekene? (b) Bwakinyi Mardoshe baadi mutadiile bwa’shi muntu shalangwilaa Efile Mukulu ebakile Eshitele? (Tala dingi kashibo.)

      9 Bafubi ba nfumu abamwene Eshitele. Abaadi bamukatushe kwi Mardoshe bamutwesha munkatshi mwa ba nsongwakashi, benda naye ku nshibo ya nfumu. (Eshitele 2:8) Kwilekena kwabo na Mardoshe kubaadi mwanda wibukopo, mwanda Eshitele baadi nka bu mwana’ye a kutanda. Abimweka’shi Mardoshe tabaadi mukumiine’shi Eshitele eyibakishene na muntu shii mwina kukumiina, sunga ekala nfumu, kadi tabaadi na kya kukita nya.b Kumpala kwa kukatuka, Eshitele baadi muteemeshe kalolo malango abamupele Mardoshe, kumpala kwa kwenda kwa nfumu. Pabaabadi abende naye baadi eyipusha nkonko ibungi. Nshalelo ande akekala naminyi?

      ‘Booso abamonanga Eshitele abaadi abamukaanyisha’

      10, 11. (a) Bantu abaadi na Eshitele abaadi balombeene kulwisha mwikelo waye naminyi? (b) Mbikunyi bibaadi Mardoshe ekalakasha bwa Eshitele?

      10 Nshalelo a Eshitele baadi mushintulukye. Baadi munkasthi mwa “bansongwakashi bebungi” babaabadi baate mu mpese yooso ya Perse. Bipikwa byabo, ndimi yabo na mikeelo yaabo bibaadi bilekeene ngofu na bya Eshitele. Abaadi bape Hegai mufubi a nfumu baaba ba nsongwakashi bwa kwibalama, na kwibapa bintu byabadya kwipenta na kwishinga mwimu wa mapembwe munda mwa kipwa kishima. (Eshitele 2:8, 12) Yawa nshalelo baadi na baaba ba nsongwakashi baadi ebatakula bwa kwitatula mwanda wa buwa bwabo mpa na kwipikeena. Nyi bibaadi namu Eshitele su?

      11 Takwi ungi muntu pa nsenga baadya kwikalakasha bwa Eshitele bu Mardoshe. Bible alesha’shi efuku dyooso, Mardoshe baadi ende ku nshibo ya bakashi bwa kuuka bi Eshitele. (Eshitele 2:11) Mardoshe baadi na muloo nsaa yooso yabamulungula pangi kwi mufubi a ku nshibo ya nfumu’shi Eshitele ebibuwa. Bwakinyi?

      12, 13. (a) Bantu abaadi na Eshitele abaadi abamumono naminyi? (b) Bwakinyi Mardoshe baadi na muloo pabaadi Eshitele mupele kulungula bantu’shi mmwina Yuuda?

      12 Hegai baadi musankile Eshitele bikata. Nyi bwakinyi bakitshinyine Eshitele myanda na kalolo kooso. Bamupeele bafubi bakashi musambo na mbalo ibuwa mu nshibo ya bakashi. Bible akula’shi “Booso babamonanga Eshitele babaadi abamukanyisha.” (Eshitele 2:9, 15) Nka penda buwa bwa mpala ya Eshitele nyi bubaadi abukanyisha bantu? Ooo, kubaadi ingi myanda.

      Eshitele takwete kwipenta nsaa ayipente bangi bakashi naye

      Eshitele baadi auku’shi kwiyisha na binangu nyi bi na muulo kukila buwa bwa mpala

      13 Bu kileshesho, atubadika bino: “Eshitele ta befumbwile bu mwina Yuuda, sunga mbu a mu kifuko kimune na Mardoshe, mwanda Mardoshe bamutoshêshe.” (Eshitele 2:10) Mardoshe baadi mmupeleshe bwa’shi takulanga’shi mwina Yuuda, mwanda baadi auku bibaadi beena Perse na mushikwa bwa beena Yuuda. Mardoshe baadi na muloo, sunga mbibaadi Eshitele kula naye, mwanda baadi mulame mayi abamulungwile.

      14. Ba nsongwa lelo uno mbalombeene kwambula kileshesho kya Eshitele naminyi?

      14 Ba nsongwa lelo uno mbalombeene kwikala na binangu bwa kusankisha bebatande sunga baaba bakwete kwibakusha. Abitungu bekale abakitshi myanda ibuwa sunga nsaa yabashii pamune na bebatande​—sunga nsaa yabadi na bantu abakitaa myanda ibutete na ya bu ntomboshi​—mbalombeene kukambila myanda ibubi na kukita myanda ibuwa. Paabo kukita byabya bibakitshine Eshitele, abasankisha eshimba dya Nshabo e mwiyilu.​—Badika Nkindji 27:11.

      15, 16. (a) Eshitele baadi musankishe eshimba dya nfumu naminyi? (b) Bwakinyi bibaadi bukopo bwa Eshitele kushintuula nshalelo aye?

      15 Pa balombeene nsaa bwa’shi Eshitele ende kwa nfumu, abamulungwile bwadya kwata kyooso kyadi nakyo lukalo, pangi bwa’shi epente bwadya kutuuka buwa. Na kwiyisha kooso, Eshitele ta baadi mutekye kingi kintu kukasha byabya bibamulungwile Hegai. (Eshitele 2:15) Baadi auku’shi buwa bwa mpala ta bwi na muulo bwa kusankisha eshimba dya nfumu, kibaadi na muulo nkwikala mwiyishe. Eyikashi dishibaadi nadyo bantu bebungi ba mu nshibo ya nfumu. Eshitele bakitshine bibuwa su?

      16 Bible akula’shi: ‘Nfumu namu batomene Eshitele kifulo kikile kya bakashi booso, n’aye bapetele buwa na kalolo kaaye kukila nsongwakashi yooso. Paapa batentekyele kifulu kya bu ndalamumba pa mutwe waye, aye nkumutuula bu ndalamumba pa mbalo ya Vasti.’ (Eshitele 2:17) Kushii mpaka, bibaadi bukopo bwa uno nsogwakashi mwina Yuuda kwiubidishena na yawa nshalelo​—baadi ndalamumba mupya, mukashi a nfumu mukata mu nsenga ishima aa mafuku. Uno mwasu ukata ubaadi umwikashe na kwitatula su? Nya.

      17. (a) Mmu myanda kinyi mubaadi Eshitele mukokyele Mardoshe? (b) Bwakinyi kileshesho kya Eshitele ki na muulo kwatudi lelo uno?

      17 Eshitele baadi nka mukokyele nshaye Mardoshe. Tabaadi mulungule bantu’shi mmwina Yuuda. Dingi, pabaadi Mardoshe mupushe lukuku lubaabadi badiile nfumu Kesersese bwa kumwipa, Eshitele baadi mukumiine kukadimusha nfumu, mpàngo ya baaba bantu ibakutshilwe kulombana. (Eshitele 2:20-23) Baadi nka na lukumiino mwi Efile Mukulu pa kwikala na kwiyisha, na kukookyela. Abitungu twambule Eshitele, mwanda bantu bebungi lelo uno ta be na kukookyela na mbantomboshi. Kadi bantu basha lukumiino abataa kukokyela na muulo nka bu Eshitele.

      Lukumiino lwa Eshitele lubaadi mu kutompibwa

      18. (a) Bwakinyi Mardoshe bapelele kukunamina Hamane? (Tala mayi e kuushi kw’esaki.) (b) Lelo uno bakwetu bakwete kwambula kileshesho kya Mardoshe naminyi?

      18 Abaadi bakaamishe Hamane mwasu mu bufumu bwa Kesersese. Nfumu baadi mumutule bu tshite, amwikasha bu muntu aaye a kumpala a kumupa malango. Aye ndjo baadi mulondele nfumu. Nfumu belele mpa na mwiya’shi, abitungu muntu ooso afumankana naye amukunamine. (Eshitele 3:1-4) Uno mwiya ubaadi bu lukalakashi kwi Mardoshe. Baadi akokyela nfumu kadi kushii kukutwa kanemo bw’Efile Mukulu. Hamane baadi mwina Hagage. Byabya abilesha’shi baadi mwikulu a Hagage, nfumu a beena Amaleke ababayipayile kwi mutemuki Samwele. (1 Sam. 15:33) Beena Amaleke abaadi bantu bebubi, beshikwanyi na Yehowa na ba Isaleele. Uno mwilo ubaadi utshibilwe kiimu kya kwipayiibwa kwi Efile Mukulu.c (Miy. 25:19) Mbikunyi bibaadi bilombeene mwina Yuuda kukunamina mwina amaleke? Mardoshe bapelele kukunamina Hamane. Lelo uno, bakwetu basha lukumiino bakwete kutuula myuwa yaabo mu masaku pa kulonda dino eyi: ‘Abitungu kukookyela Efile Mukulu, pe kukookyela bantu.’​—Bik. 5:29.

      19. Hamane baaadi na lukalo lwa kukita kinyi, na nkinyi kibaadi mukite bwa’shi nfumu akumiine?

      19 Hamane baadi na nsungu. Kadi tabaadi mupete mushindo wa kwipa Mardoshe nya. Baadi akimbi kwipa mwilo wa Mardoshe ooso. Hamane bakalungwile nfumu myanda ibubi pabitale beena Yuuda. Kushii kutemuna eshina dyabo, baadi mulungule nfumu’shi tabe na muulo, na’shi “kwi ungi mwilo wi byao bingi, upalakane mu bisamba bya bantu boobe booso.” Bakwile dingi bibubi bukile’shi tabakwete kukokyela miiya ya nfumu; mbatomboshi. Aye nkulaa nfumu bwa kumupa makuta ebungi su akumiina kwela kyala pa mukanda wi na mwiya wa kubutula beena Yuuda booso.d Kesersese bapeele Hamane kakano ka kwela nako kitampi bwa’shi ele kitampi pa mikanda yooso yatuusha.​—Eshitele 3:5-10.

      20, 21. (a) Mukandu wa Hamane ubaadi na bukitshishi kinyi kwi beena Yuuda ba mu Perse na kwi Mardoshe? (b) Mardoshe batekyele Eshitele bwa’shi akite kinyi?

      20 Mu kapindji kapela, abaadi batume bantu abatambukila ku mpunda ku mpese yooso y’eumbo, bwa kulungula bantu booso pabitale kabutu ka beena Yuuda. Banda kunangushe bibaadi bipushe beena Yuuda pabaadi wawa mukandu ufikye ku Yeelusaleme. Kubabaadi abebakuula bimano bya kibundji kwi beena Yuuda abakatukile mu bupika ku Babilone. Abimweneka’shi pabaadi Mardoshe mupushe wawa mukandu, baadi mukalakashwe bwa beena Yuuda, kifuko kyaye na ba kuuku baye abaadi mu Suse. Bu bibaadi mwinyongole, basanwine bilamba byaye, afwala mufuko, etuuta buto ku mutwe na kubanga kudila mu kibundji. Sunga mbyabya, Hamane baadi atomo na nfumu, na tabaadi ekalakasha bwa twinyongoshi tooso tubaadi mufwishile beena Yuuda be mu Suse na ba kuuku baabo.​—Badika Eshitele 3:12–4:1.

      21 Mardoshe baadi auku’shi abitungu akite mwanda kampanda. Mwanda kinyi? Abalungwile Eshitele pabitale kinyongwa kya Mardoshe, Eshitele amutumina bilamba kadi Mardoshe apela kwibifwala sunga kusambibwa. Pangi beyipwishe bwakinyi Yehowa Efile Mukulu aaye baadi mutadiile bwa’shi nfumu shibaadi mulangwidi aaye ayibakile Eshitele. Binobino abimweka’shi lwaluulo lubamweneka. Mardoshe batumine mukandu kwi Eshitele, amuteka bwa kusendeela nfumu bwadya kwakwila “mwilo waye.”​—Eshitele 4:4-8.

      22. Bwakinyi Eshitele baadi na moo wa kwenda kwi nfumu? (Tala mayi e kuushi kw’esaki.)

      22 Eshitele baadi mukalakashwe ngofu pabapushishe wawa mukandu. Lukumiino lwaye lubaadi mu kutompibwa. Bibalulwile Mardoshe abileesha’shi baadi apusha moo. Baadi mumutentekyeshe mwiya wa nfumu. Wa’shi su wenda kwi nfumu kwashii mukwitanyine, ofu. Anka su nfumu ba kolwela elanga dya bufumu, opanda. Bu bibaadi mumone kibafikiile Vasti pabapelele kwenda kwi nfumu, Eshitele tabaadi akulupila’shi nfumu e kumufwila lusa nya. Eshitele balungwile Mardoshe’shi tandi mafuku 30 kushii nfumu ku ngitamina! Pamwanda wa byabya, Eshitele baadi eyipusha su nfumu kii mumutome kifulo na su mmulombeene kumufwila lusa.e​—Eshitele 4:9-11.

      23. (a) Nkinyi kibakwile Mardoshe bwa kunyingisha lukumiino lwa Eshitele? (b) Bwakinyi twi kwambula Mardoshe?

      23 Mardoshe balulwile Eshitele n’eshimba dimune bwa kunyingisha lukumiino lwaye. Baadi mumushinkamiishe’shi su bapele kwenda kwi nfumu, beena Yuuda abapashibwa mu ungi mushindo. Kadi badya kukulupila kupanda naminyi su myanda ibadya kulwila? Nyi pabaadi Mardoshe muleshe lukumiino lwibukopo mwi Yehowa, aye shibadya kutadiila’shi babutule mwilo waye, na kukutwa kulombasha milayilo yaaye. (Yos. 23:14) Paapa, Mardoshe nkwipusha Eshitele’shi: “A nnanyi eûku su mpa mwanda wi bino wodi mwikêle bu ndalamumba?” (Eshitele 4:12-14) Mardoshe nyi nkileshesho kibuwa kyatudya kulonda. Baadi mukulupile ngofu mwi Yehowa Efile Mukulu. N’atwe namu su?​—Nki. 3:5, 6.

      Lukumiino lwa Eshitele lubaadi bukopo kukila moo wa lufu

      24. Mmushindo kinyi ubaadi Eshitele muleeshe lukumiino n’eshimba dinyingye?

      24 Bwa Eshitele, nsaa ibalombeene bwa kwata kitshibilo. Balungwile Mardoshe bwadya kubunga beena Yuuda booso bwa’shi bashile bya kudya munda mwa mafuku asatu, aye nkufudiisha mayi aye na bino bishima abilesha lukumiino na eshimba dinyingye: “su nkufwa nakafu.” (Eshitele 4:15-17, EEM) Abimweka’shi baadi mutekye ngofu mu aa mafuku asatu kukila byatekaa mafuku ooso. Pabalombeene nsaa ya kwenda kwi mulume aye, bafwele bilamba byaye bibuwa bya bu ndalamumba, nkukita kyooso akitungu kukita bwa kusankisha nfumu, aye nkwenda.

      Eshitele atwele mwibalasa dya nfumu Kisersese mufwale bilamba bya bu ndalamumba

      Eshitele baadi mutuule muwa waye mu masaku bwa kukalwila mwilo w’Efile Mukulu

      25. Leesha bibaadi myanda ikitshikye pabayiile Eshitele kwi mulume aaye.

      25 Anka bu byabadi baleshe ku mbangilo kwa uno shapitre, Eshitele bayiile kwibalasa dya nfumu. Twi kupwandjikisha mu binangu moo ubaadi nao na nteko ibaadi eele munda-munda. Batwelele mwibalasa, mwitalene na lupuna nsulu lwa Kesersese. Pangi baadi atala bi mpala ya Kesersese bwa kumona su mmufiite munda sunga’shi e na muloo. Su bibaadi abitungu’shi atengyele, Eshitele badya kumona bu abiyisha ngofu. Kadi mulume aaye bamumwene. Kushi mpaka baadi mukaanye, akatusha nsungu na amuwolwela mukombo.​—Eshitele 5:1, 2.

      26. Bwakinyi abitungu beena Kidishitu ba binyibinyi bekale na mashimba anyingye bu dya Eshitele? Na bwakinyi mudimo waye ubaadi ukii ku mbangilo?

      26 Nfumu baadi mukumiine kuteemesha Eshitele. Eshitele baadi mulamate kwi Efile Mukulu aaye na nkutuula muwa waye mu masaku bwa kukalwila mwilo wabo. Mmulekyele bafubi booso b’Efile Mukulu kileshesho kibuwa kya lukumiino. Lelo uno beena Kidishitu ba binyibinyi bakwete kulonda byabya bileshesho. Yesu bakwile’shi balongi baaye abakebatundwila ku kifulo akibatakula bwa kwipana bwa bangi. (Badika Yowano 13:34, 35.) Bwa kulesha kifulo ki byabya, abitungu kwikala n’eshimba dinyingye bu dya Eshitele. Sunga bibaadi Eshitele mwakwile mwilo w’Efile Mukulu dyadya efuku, mudimo waye ubaadi nka ku mbangilo. Mbikunyi bibaadi Eshitele mukuminyishe nfumu’shi Hamane muntu amupa malango aadi mukumiine ngofu nyi baadi nsulo a yaaya myanda yooso? Nkinyi kibaadi mulombeene kukita bwa kupasha mwilo wabo? Atwibimono mu shapitre alondo.

      a Bantu bebungi abakulaa’shi Assuérus ndjo Kesersese I, baadi nfumu mu Perse mu kipwa kya 496 K.B.B.

      b Tala kashibo kafunde’shi: “Nkonko pabitale Eshitele,” mu Shapitre a 16.

      c Abimweneka’shi Hamane baadi umune a ku beena Amaleke a nfudiilo basheele. Mwanda “tushâle twa ku meno” twa kwabadi abaadi bayipaibwe mu kipungo kya nfumu Ezekyase.​—1 Mya. 4:43.

      d Hamane baadi mutuushe talenta 10 000, sunga dolare midiyo nkama mu ano eetu mafuku. Su Assuérus nyi baadi Kesersese I, makuta abaadi Hamane mulee kutuusha abaadi na kya kumusankisha, mwanda baadi na lukalo lwa makuta ebungi bwa kutungunuka na ngoshi ibaadi alu na beena Grese.

      e Kesersese I baadi aukibwa bw’etombo na bukyelo bwaye. Herodote mufundji a myanda ya kala, mmuleshe bileshesho bya myanda ibakitshine Kesersese pa ngoshi ibaadi alu na beena Grese. Nfumu baadi mutume bantu bwabadya kwibaka kitala bwa kusabuka meema a Hellespont. Lupapi pa lubalwishishe kitala, Kesersese batumine bantu bwabadya kwipaa bantu abaadi bebakye kitala, kukupila meema nfimbo, na kubadika eyi di bukopo mayi a kukaa meema. Ungi muntu sha makuta bafikile kwi nfumu amusendela bwa’shi mwan’aye nsongwalume tatwelanga busalayi, Kesersese batumine bantu bwabadya kutshiba yawa nsongwalume bipindji bibidi bwa kudimusha bangi bantu.

      BWA KUNANGUSHEENA . . .

      • Eshitele baadi muleeshe’shi e na kwiyisha na kukokyela naminyi?

      • Mbikunyi bibaadi Mardoshe munyingishe lukumiino lwa Eshitele?

      • Nkinyi kibaadi Eshitele mukite akileesha’shi baadi n’eshimba dinyingye?

      • Mmu myanda kinyi mokumina kwambula lukumiino lwa Eshitele?

  • Bakitshine myanda na binangu, eshimba dinyingye, na kwipana bwa mwilo waye
    Ambulayi lukumiino lwabo
    • Ndalamumba Eshitele

      SHAPITRE A EKUMI NA A KASAMOMBO

      Bakitshine myanda na binangu, n’eshimba dinyingye, na kwipaana bwa bangi

      1-3. (a) Bibaadi bibofule bwa Eshitele kwifubwila peepi na lupuna-nsulu lwa mulum’aye su? (b) Nkinyi kibakitshine nfumu pabafikile Eshitele kwadi?

      ESHITELE baadi ende bipelabipela ku lupuna-nsulu, mwanda eshimba dibaadi adimukubuka. Banda kunangushena bibaadi biumiine bantu mu nshibo ya nfumu. Eshitele baadi apusha penda mikitshi yaaye na tuleo twa kilamba kyaye kya bu ndalamumba kibaadi akiikaka paashi. Tabaadi atala bi bukata bw’ebalasa dya nfumu, buwa bwa misungo ya nshibo sunga bibaadi kisasa kyabadi bakite na mabaaya a mitshi ya mu Lebano. Baadi mutuule binangu byaye byooso kwi nfumu, muntu baadi na kya kwata kitshibilo kya kumwipaa sunga kumutadiila.

      2 Nfumu baadi atala Eshitele katonya nsaa ibaadi afiki kwadi, amutambika elanga dya oòlo. Kwakwa ku moolwela elanga, ndjo kubaadi kupashe Eshitele, mwanda kubaadi akuleesha’shi nfumu bamufwila lusa bu bibayipaa mwiya​—wa kwenda kwi nfumu kwashii mumwitamine. Eshitele befubwidile peepi na lupuna-nsulu, akuma ku nsongo kw’elanga na lutumbu looso.​—Eshitele 5:1, 2.

      Ndalamumba Eshitele efubwila ku lupuna nsulo lwa nfumu Kesersese, nfumu bamutambika elanga dya oòlo

      Eshitele baadi muleshe lutumbu na kwiyisha kooso bwa lusa lwa nfumu

      3 Nfumu Kesersese baadi na bupeta na matalwa a kata. Bilamba bya ba nfumu ba mu Perse ba mu aa mafuku bibaadi muulo wa midiyo nkama ya dolare. Eshitele bamwene’shi mulume aaye mmumufule. Kesersese bamwipwishe’shi: ‘Nkinyi kyoodi nakyo lukalo ndalamumba Eshitele? Otekye kinyi? Sunga kipindji kya​—pankatshi kya Bufumu bwande abakupa kyanka.’​—Eshitele 5:3.

      4. Nkalakashi kinyi ibaadi Eshitele mupete?

      4 Eshitele baadi muleeshe lukumino n’eshimba dinyinge; bafikile kwi nfumu bwa kupasha mwilo wabo ku lukuku lubaabadi bebaadimbiile bwa kwibepaa booso. Sunga bibaadi nfumu mumutambule, kubaadi ingi nkalakashi ibukopo. Baadi na kya kushinkamiisha nfumu sha kwitatula’shi: Muntu oobe akupeyaa malango oodi mukulupile, mmukudimbe bwa’shi otshibile mwilo wetu kiimu kya lufu. Mbikunyi bibaadi Eshitele mukuminyishe nfumu? Na lukumiino lwaye alwitulongyesha kinyi?

      Basangwile nsaa ibuwa ya kwakula

      5, 6. (a) Eshitele bafubiishe mayi a kulonda e mu Mulungudi 3:1, 7 naminyi? (b) Mbikunyi bibaadi muleeshe binangu nsaa ibaadi mwisambe na mulum’aye?

      5 Eshitele balungwile nfumu myanda yooso munkatshi mwa bantu su? Kukita kwa byabya kubadya kumwisha milongo na dingi Hamane badya kupeta mushindo wa kutontoola naye. Byabya, nkinyi kibakitshine Eshitele? Bipwa nkama kunyima, Salomone nfumu sha binangu bafundile’shi: “Mwanda ooso wi na kipindji kyâo, . . . kya kuumîna na kya kwisamba.” (Mul. 3:1, 7, EEM) Abimweka’shi Mardoshe baadi mulongyeshe Eshitele aa mayi a kulonda pabaadi akulu. Kushii mpaka, Eshitele baadi auku muulo wa kusangula kalolo “kipindji kya kwisamba.”

      6 Eshitele bakwile’shi: ‘Su abikusangasha nfumu, ofikye pamune na Hamane, nudye kidibwa kyandji mupwe kukulumbulwila.’ (Eshitele 5:4) Nfumu bakumiinyine aye nkwitamina Hamane. Bomono bibaadi Eshitele mwakule na binangu? Baadi mulame kinemo kya mulum’aye, akimba mbalo na nsaa ibuwa bwa kumulungula lukalo lwaye.​—Badika Nkindji 10:19.

      7, 8. Madyo a kumpala a Eshitele abaadi naminyi? Bwakinyi baadi mutengyele bwa kulungula nfumu?

      7 Kushii mpaka, Eshitele baadi muteekye kidibwa kibuwa, nkwela byooso abikumiinaa kudya mulum’aye. Baadi mukimbe dingi maalwa ebuwa bwa kwibasankisha. (Mis. 104:15) Kesersese bapushishe muloo, aye nkwipusha dingi Eshitele kyadi nakyo lukalo. Ino ibaadi nsaa ibuwa bwa Eshitele kumulungula su?

      8 Nya. Baadi mwitamine nfumu na Hamane bwabadya kufika ku angi madyo efuku dibalondo. (Eshitele 5:7, 8) Bwakinyi baadi alongyela? Tentekyesha’shi, mwilo ooso wa Eshitele ubaadi na kya kubutudibwa muyile mwiya wa nfumu. Pa mwanda wa byabya, Eshitele baadi na kya kusangula nsaa ibuwa. Byabya, baadi mutengyele kingi kipindji bwa kuleesha mulum’aye’shi kwete kumwata na muulo.

      9. Lwishinko lwi na muulo kinyi? Twi kwambula kileshesho kya Eshitele naminyi?

      9 Lwishinko nyi eyikashi di na muulo kadi dishii na bantu bebungi. Sunga bibaadi Eshitele mwinyongole na bibaadi na lukalo lwa kwakula, baadi mutengyele nsaa ibuwa. Twi balombeene kulongyela bibungi ku kileshesho kyaye. Ooso a kwatudi bamono myanda ayitungu’shi alumbuule. Su atukyebe kulungula nfumu kampanda mwanda, abitungu twambule Eshitele na twikale na lwishinko. Mukanda wa Nkindji 25:15, (EEM) awakula’shi: “Lwishinko alupushishâ mwanda wa muntu kwi nfumu. Edimi dya kalolo namu aditshokolâ byoko.” Su twatengyela na lwishinko nsaa ibuwa na twesamba na kwiyisha, nka bu Eshitele, twibalombeene kutshokola bulwishi sunga bwekala bukopo bu mufufwa. Yehowa Efile aye bamwelele mwabi bwa lwishinko na binangu bibaadi muleeshe su?

      Lwishinko alukwashaa bwa’shi kululama kumwekye

      10, 11. (a) Bwakinyi Hamane tabaadi’nyi na muloo kunyima kwa madyo a kumpala? (b) Mukashi aye na ba kuuku baye abamulungwile bwa kukita kinyi?

      10 Lwishinko lwa Eshitele lubaadi lukwashe bwa’shi myanda ibungi ikitshikye. Hamane bakatukile ku madyo a kumpala na kwitatula kooso, na “kusangala n’eshimba di yanguyangu” baadi anangushena’shi nfumu na ndalamumba abamusangeela kukila bangi. Pabaadi Hamane akidi ku kibelo ky’ebalasa, bamwene Mardoshe, mwina Yuuda baadi apele kumukunamina. Anka bu byatumwene mu shapitre mushaale, Mardoshe tabaadi mukutwe kanemo nya, kadi mpa mwanda wa kondo k’eshimba kaye na kipwano kyaye na Yehowa Efile Mukulu aaye. Kadi, Hamane “bamufitshîle munda” mususa umune.​—Eshitele 5:9.

      11 Nsaa ibaadi Hamane esamba na mukashi aye na ba kuuku baye pabitale Mardoshe, abamulungwile bwa kusee mutshi wi na bula bwa metre 22 na kuteka matalwa kwi nfumu bwa kumutundjika. Hamane baadi mukumiine byabaadi bamulungule bwa kwibikita atuma muntu bwa’shi eusee.​—Eshitele 5:12-14.

      12. Bwakinyi nfumu batekyele bwa’shi bamubadile wawa mukanda n’eyi dibukopo, na beukile mwanda kinyi?

      12 Nfumu baadi mukutwe tulo bufuku bushima. Bible akula’shi: “nfumu ta bamwene tulo.” Nyi bwakinyi baadi mutekye bafubi baye bwabadya kumubadikila mukanda wa kitentekyesho kya myanda ineme ya banfumu. Mu wawa mukanda wabaadi ababadika mubaadi mwanda wa bantu abaadi badiile nfumu Kesersese lukuku lwa kumwipaa. Nfumu pabatentekyeshe wawa mwanda, batumine bafubi baye bwa’shi bakwate baaba bantu bebepee. Mususa umune, nfumu bepwishe bwa kuuka kyabaadi bakitshine Mardoshe​—aye baadi mufumbule lwalwa lukuku. Abamwalulwile’shi tambamukitshine kintu sunga nkimune.​—Badika Eshitele 6:1-3.

      13, 14. (a) Mmushindo kinyi ubaadi myanda ibangye kulwila bwa Hamane? (b) Mukashi a Hamane na ba kuuku baaye abamwene naminyi?

      13 Na nsungu yooso, nfumu batekyele ku bafubi baaye bantu balombeene kumukwasha bwa kutshiba kyakya kilumbu. Abimweka’shi dyadya efuku Hamane nyi bafikile mwibalasa dya nfumu ku namashika, mwanda baadi na lukalo lwa’shi bamupe matalwa a kwipaa Mardoshe. Kadi kumpala kwa’shi Hamane atekye matalwa, nfumu bamwipwishe bwa kuuka kintu kikile buwa kyadya kukitshina muntu akyebe kupa kinemo. Hamane baadi apwandikisha’shi nnaye abelela binangu. Hamane nkuteka bwa’shi bape yawa muntu kinemo kikata: Bamufwadikye kilamba kya bufumu, na befuunye naye ku nfwalasa a nfumu mu Suse mushima, bwa’shi bantu booso bamutumbishe. Banda kunangushena bibadi mpala ya Hamane nsaa ibaadi mupushe’shi muntu abapa yaya nkumo nyi Mardoshe. Ouku muntu abaabadi balungule kwi nfumu bwa kukitshina Mardoshe wawa mwanda? Nyi Hamane!​—Eshitele 6:4-10.

      14 Hamane bakitshine bibamulungwile nfumu na mashimba abidi, aye nkwaluka ku nshibo mususa umune mwinyongole. Mukashi na ba kuuku baaye abamwene’shi kwakwa kushintuluka kwa myanda akulesha’shi Hamane t’obeshanyi bulwishi bwaye kwi Mardoshe mwina Yuuda.​—Eshitele 6:12, 13.

      15. (a) Kutengyela kwa Eshitele kubatushishe myanda kinyi ibuwa? (b) Bwakinyi bi na muulo bwatudya ‘kutengyela’?

      15 Bu bibaadi Eshitele na lwishinko na mutengyele dingi efuku bwa kulungula nfumu mwanda waye, baadi mupe Hamane nsaa ya kulumbuula kupona kwaye. Pangi Yehowa ndjo baadi mukite bwa’shi nfumu akutwe tulo. (Nki. 21:1) Nyi bwakinyi Eyi dy’Efile Mukulu aditukankamika bwa ‘kutengyela’! (Badika Mika 7:7.) Nsaa yatukulupila mwi Efile Mukulu na kutengyela’shi alombashe mwanda kampanda, atukamono’shi byetukitshina mbikile byatubadya kwikitshina kula.

      Bakwile n’eshimba dinyingye

      16, 17. (a) Nsaa kinyi ibalombeene “kipindji kya kwakula” kya Eshitele? (b) Eshitele baadi mwilekene na Vasti, ndalamumba a kumpala naminyi?

      16 Bwa uno mususa, Eshitele takyebe kutuula lwishinko lwa nfumu mu kutompibwa dingi nya, amulungula myanda yooso. Kadi mushindo kinyi? Nfumu bamwipwishe dingi kyadi nakyo lukalo. (Eshitele 7:2) Bwa Eshitele “Kipindji kya kwakula” kibalombana.

      17 Pangi Eshitele baadi mutekye Efile Mukulu aaye mundamunda kumpala kwa kwakula’shi: “Su we ku nkitshina kalolo koobe, nfumu, su abikusangasha nfumu, bampe namu muwa wande, ngi luteko lwande na dimo bwa mwilo wande, ngi lukalo lwande.” (Eshitele 7:3) Ano mayi aalesha’shi Eshitele baadi aata bitshibilo bya nfumu na muulo. Eshitele baadi mwilekene na Vasti, ndalamumba a kumpala, baadi mukwatshishe mulume aaye bufu! (Eshitele 1:10-12) Kadi Eshitele tabaadi mutopekye nfumu p’aye kukulupila mwi Hamane nya. Pamutwe pa byabya, baadi mumwisendeele bwa kukalwila muwa waye ku masaku.

      18. Mbikunyi bibaadi Eshitele muleeshe mwanda waye kwi nfumu?

      18 Lwalwa luteko lubaadi lukalakashe nfumu na kumukemesha. A nnanyi baadi mutuule muwa wa ndalamumba aaye mu masaku? Eshitele batungunukile’shi: “Mbetuudishe ami na mwilo wande: bwa kwitushiidisha! Bwa kwitwipaa! Bwa kwitutuuta! Binyibinyi, su abaadi betuudishe bu bapika na bu bafubi bakashi, nadya kuumiina, mwanda kwakwa kupombeshibwa takubady’a kulombeena’shi bakalakashe nfumu.” (Eshitele 7:4) Lamiina’shi Eshitele bakwile mwanda waye kushii katshi mmeno, kadi bakwiile dingi’shi baadya kuumiina su abaadya kwibekasha bu bapika. Kuno kwipaa kwa bantu bebungi bino kubadya kwikala masaku mpa na kwi nfumu nabene, nyi bwakinyi tabadya kuumiina nya.

      19. Nkinyi kyatudi balombeene kulongyela kwi Eshitele pabitale mayele a kukuminyisha muntu mwanda?

      19 Kileshehso kya Eshitele akitulongyesha myanda ibungi pabitale mayele a kukuminyisha muntu mwanda. Su okyebe kulungula muntu oodi naye kifulo mwanda ukata sunga e na matalwa kampanda, kwikala na lwishinko, kanemo na kwakula kushii katshi mmeno, nkulombeene nkukwasha.​—Nki. 16:21, 23.

      20, 21. (a) Mushindo kinyi ubaadi Eshitele mutuushe bubi bwa Hamane patoka, nkinyi kibakitshine nfumu? (b) Hamane bakitshine naminyi?

      20 Kesersese bamwipwishe’shi: “Nnanyi yawa, na e kunyi, uno mupete kinangu kya kukita byabya?” Banda kunangusheena bibaadi Eshitele mutonkye Hamane munwe na kwakula’shi: “Mupombeshi na mulwishi [nyi] Hamane uno mubi.” Mwanda wa moo, kikudi kibatupikile Hamane. Bapushishe moo ukile. Banda kumona mu binangu bibaadi nfumu mufiite munda nsaa ibaukile’shi muntu aaye aadi mukulupile amupeyaa malango baadi mumudimbe bwa kwela kyala ku mwiya ubaadi na kya kwipayisha mukashi aaye aadi mufule! Nfumu nkutuuka mususa umune nkwenda dya kwifuba dya bilongo bwa kwitula nsungu yaye.​—Eshitele 7:5-7.

      Ku madyo a kabidi, Eshitele alungula nfumu Kesersese myanda yooso na kutuusha Hamane patooka n’eshimba dinyingye

      Eshitele baadi mutuushe bubi bwa Hamane patoka

      21 Bu bibaadi bubi bwaye butukile patoka, Hamane baadi mukunamine ndalamumba bwa kumuteka lusa. Pabakalukiile nfumu mu kadimbo basangana Hamane atekye ndalamumba lusa ku lusala lubaadi mushale, nfumu banyishishe kufiitshila Hamane nsungu na nkwamba’shi akyebe kulala na ndalamumba mu nshibo ya nfumu pa bukopo. Pa wawa mwanda babaadi batshibile Hamane lufu. Abamutushishe pasha, nkumwanya kilamba ku meso. Akupu, mwina mudimo umune a nfumu nkumulungula’shi, Hamane mmupwe kulumbuula mutshi wa kupudika Mardoshe. Mususa umune Kesersese batumine eyi’shi bapudikye Hamane ku wawa mutshi.​—Eshitele 7:8-10.

      22. Kileshesho kya Eshitele akitulongyesha kinyi?

      22 Lelo uno, bu byatudi mu ndumbulwilo mukutwe kululama, bi bukopo bwatudya kukumiina’shi kululama akukekala kwanka dingi efuku. Toodi munangusheene byobyo dingi efuku su? Eshitele tabaadi mukutwe lukulupilo na dingi, lukumiino lwaye lubaadi nka lunyingye. Pabalombene nsaa, bakwile n’eshimba dinyingye bwa myanda ibuwa, na baadi mukulupile mwi Yehowa bwa kukita kyakya kii na muulo. N’atwe namu tukiteyi nka byabya. Yehowa ta mwalulukye nya, kubanga mu mafuku a Eshitele. Ki nka na matalwa a kufudiisha beshikwanyi na kwibaponesha mu tuteo twabo’bo banabene nka bu bibakitshine na Hamane.​—Badika Misambo 7:11-16.

      Baadi mwipane bwa Yehowa na bwa mwilo waye

      23. (a) Mmushindo kinyi ubaadi nfumu mufute Mardoshe na Eshitele? (b) Mayi a Yakobo abaadi mutemukye pabitale Benyamine aye taadi pa kufwa abalombene naminyi? (Tala kashibo akamba’shi “Butemuki bubaadi bulombane.”)

      23 Ku nfudiilo a byooso, nfumu bashingulwile’shi Mardoshe tabaadi—penda muntu baadi mumupashe ku lufu nya kadi bashingulwile dingi’shi aye ndjo baadi mukushe Eshitele. Kesersese batudile Mardoshe bu tshite pa mbalo ya Hamane. Nfumu bapeele Eshitele nshibo ya Hamane na bupeta bwaye booso, Eshitele namu nkwibipa Mardoshe bwa kwibilama.​—Eshitele 8:1, 2.

      24, 25. (a) Bwakinyi Eshitele tabaadi muumine kunyima kwa kufumbula lukuku lwa Hamane? (b) Mbikunyi bibaadi Eshitele mutuule dingi muwa waye mu masaku?

      24 Bu bibaadi Mardoshe na Eshitele bapande, ndalamumba beyikiishe su? Badya kukita byabya nka su baadi akimbi penda buwa bwaye. Binobino, mwiya wa Hamane wa kwipa beena Yuuda ubaadi autungunuka na kwenda mu mpese yooso y’eumbo. Kushii mpaka, Hamane baadi mweleshe tukanda (bubale), sunga umune wa ku mifubo ya malenganyi bwa kwiuka efuku dibuwa dya kwibatuuta. (Eshitele 9:24-26) Kubaadi kushale penda myeshi ipeela, kadi mafuku abaadi aende lubilo. Abobeeshe kwimika uno mwanda su?

      25 Eshitele baadi dingi mutuule muwa waye mu masaku, pa kwenda kwi nfumu kwashii mumwitamine. Bwa uno mususa, baadi asendela nfumu bwa mwilo waye, na kumuteka bwadya kukatusha mwiya wadi mwele. Aku namu, miiya yabadi beele kwi nfumu a mu Perse ta mbalombeene kwiyishintuula nya. (Nda. 6:12, 15) Kadi nfumu bapeele Eshitele na Mardoshe matalwa a kwela mwiya upya. Abo nkutuma ungi mwiya ubaadi aupa beena Yuuda matalwa a kwikalwila. Abaadi batume bantu mwiumbo dishima na mukandu wibuwa bwa beena Yuuda. Beena Yuuda abapetele lukulupilo. (Eshitele 8:3-16) Tubandeyi kunangushena bibaadi beena Yuuda ba mwiumbo dishima belumbuule bwa kulwa ngoshi, yabashibaadi balombeene kulwa su mwiya upya taubaadi kwanka. Kadi “Yehowa a bilwilo” ekadika na mwilo waye su?​—1 Sam. 17:45.

      Nsongwalume afundu mwiya wa kabidi wabamulungula kwi Eshitele na Mardoshe

      Eshitele na Mardoshe abatumine mwiya kwi beena Yuuda ba mwiumbo dya Perse

      26, 27. (a) Nkyinyi akileesha’shi Yehowa baadi mupe bafubi baye bukome bwa kutshokola beshikwanyi naabo? (b) Mbutemuki kinyi bubaadi bulombane nsaa ibaababutwiile bana ba Hamane?

      26 Pabalombene efuku disangulwe, mwilo w’Efile Mukulu ubaadi upwe kwilumbuula. Mpa na, bakata ba beena Perse bebungi abaadi bebakwatshishene, nsaa ibaadi mukandu upalakane mwiumbo dishima’shi Mardoshe mwina Yuuda taadi bu tshite. Yehowa bapeele mwilo waye bukome bwa kutshokola. Kushii mpaka baadi mukalwile mwilo waye p’aye kubutula beshikwanyi booso bwa’shi tabeukyengyeshanga dimo.a​—Eshitele 9:1-6.

      27 Na dingi, Mardoshe tabaadya kukunkusha mu butaale su bana ekumi ba Hamane bakii na muwa. Abaadi bebayipee booso. (Eshitele 9:7-10) Butemuki bwa mu Bible bubaadi bulombane, mwanda Efile Mukulu bakwile pabitale kubutudibwa kwa beena Amaleke booso, abaadi beshikwanyi ba mwilo waye. (Miy. 25:17-19) Abimweka’shi bana ba Hamane nyi babepayilwe bwa kufudiisha wawa mwilo.

      28, 29. (a) Bwakinyi twi kwakula’shi ngoshi ibalwile Eshitele na mwilo waye ibaadi kikyebe ky’eshimba dya Yehowa? (b) Bwakinyi Eshitele nyi kileshesho kibuwa kwatudi?

      28 Sunga bibaadi Eshitele ki nsongwakashi, baadi mulombashe mashito akata​—bu kutuusha mwiya wa kulwa ngoshi na kwipaa bantu. Ta bibaadi bibofule bwa kwibikita nya. Kadi, Yehowa baadi akumiina kupasha mwilo waye ku kabutu. Mwanda Mesiya baadi na kya kutuukila mu mwilo wa Isaleele, abadi bakulupile kwi bantu booso! (Kib. 22:18) Lelo uno, bafubi b’Efile Mukulu abauku’shi pabafikile Yesu Mesiya pa nsenga, baadi mwibatunyishe kulwa ngoshi.​—Mat. 26:52.

      29 Beena Kidishitu bakwete kulwa ngoshi ya mu kikudi; Satana e na lukalo lukata lwa kushimisha lukumiino lwetu looso kwi Yehowa Efile Mukulu. (Badika 2 Beena-Kodinda 10:3, 4.) Eshitele mmwitulekyele kileshesho kibuwa bukile! Anka bu Eshitele, twikaleyi na binangu, eshimba dinyingye na twikaleyi abepaana bwa mwilo w’Efile Mukulu.

      Nkonko pabitale mukanda wa Eshitele

      Bwakinyi Mardoshe baadi mutadiile Eshitele bwa’shi bamwibakile kwi muntu shalangwilaa Yehowa?

      Bangi bantu abauku myanda ya mu Bible abakulaa’shi Mardoshe baadi mukumiine’shi Eshitele bamwibakile kwi nfumu bwadya kwikala na nkumo. Kadi takwi kishinkamiisho su nkimune akilesha’shi Mardoshe baadi mukumiine nya. Bu bibaadi mwina Yuuda, tabaadi mulombeene kukumiina dyadya eyibakishi nya. (Miy. 7:3) Muyile bipikwa bya kala bya beena Yuuda abilesha’shi Mardoshe baadi mutompe bya kukutshishwa dyadya eyibakishi. Abimweka’shi, Mardoshe sunga Eshitele tababaadi balombeene kukutshishwa uno mwanda nya, mwanda abaadi benyi mwiumbo dibaabadi abakunkusha kwi muntu abaabamonanga bu efile. Bibamwekyele patoka’shi, Yehowa nyi baadi mufubishe bulunda bwa Eshitele bwa kukalwila mwilo wabo.​—Eshitele 4:14

      Bwakinyi mu mukanda wa Eshitele tamwi eshina dy’Efile Mukulu, Yehowa?

      Kushii mpaka, Mardoshe bafundjile uno mukanda ku bukwashi bwa kikudi ky’Efile Mukulu. Pangi abaadi balame uno mukanda pamune na mikanda ya miiya ya beena Perse kumpala kwa kwenda nao mu Yeelusaleme. Kufunda kwa eshina dya Yehowa kubaadi kulombeene kutakula balangwidi ba b’efile ba mu perse bwa kulwisha uno mukanda. Sunga’shi Mardoshe ta mufunde eshina dya Yehowa mu wawa mukanda, auleesha myanda ibaadi Yehowa mukite. Kadi, mu bifundwe bya kina Ebelu bya kumpala, eshina dya Yehowa dibaadi difundjibwe mu kipaaso kifwaame. Abimweka’shi abaadi bashintuule mushindo ubabaadi abafundu eshina dy’Efile Mukulu pa bukopo bwa’shi maleeta a ku mbangilo sunga a ku nfudiilo a bishima bilondeene atuushe eshina dy’Efile Mukulu.

      Mukanda wa Eshitele nguleshe myanda ibaadi ikitshikye kalolo su?

      Bangi ba ku bantu abauku myanda ya Bible abamba’shi mukanda wa Eshitele ta nguleeshe myanda ibaadi ikitshikye kalolo nya. Sunga mbyabya, bangi namu mbamone’shi mufundji a wawa mukanda baadi auku kalolo bibaadi bufumu bwa beena Perse, ngibakilo aabo a mashibo na bipikwa byabo. Mu mikanda ya kala ya beena Perse i kwanka lelo uno, ta mbateemune eshina dya Ndalamumbu Eshitele, na ta nkapenda eshina dya Eshitele dyabashi batemune nya, mpa na mashina a bangi bantu abaadi abafubu kwibalasa dya nfumu ta mbeateemune nya. Na dingi, yaya mikanda ayilesha muntu abetamina bu Mardukâ (byabafundaa eshina dya Mardoshe mu kiina Perse)’shi, baadi afubu kwibalasa dya nfumu ku Suse mu kipungo kyabadi baleeshe mu wawa mukanda.

      Butemuki bubaadi bulombane

      P’abo kwakwiila mwilo w’Efile Mukulu, Eshitele na Mardoshe abaadi balombashe butemuki bwa kala bwa mu Bible. Kunyima kwa bipwa 1 200, Yehowa baadi mukwashe Yakobo na kikudi kyaye bwadya kutemuka pabitale umune a ku bana baye’shi: ‘Benyamine e bu nyema a museu e bukyelo. Ku namashika akadiyâ kyakya kyabakwata, ku kyolwa namu akeabishenaa na ikwabo bipaulwe mu ngoshi.’ (Kib. 49:27, EEM) Ku “namashika,” sunga ku mbangilo kwa myanda ya bufumu bwa beena Isaleele, Saule na bangi bekulu beena Benyamine abaadi bilobo bya ngoshi, abaadi bakalwile mwilo wa Yehowa. Ku “kyolwa” sunga ku nfudiilo kwa kyakya kipungo, Eshitele na Mardoshe booso ba mu kisamba kya Benyamine, abaadi balwe ngoshi na beshikwanyi na Yehowa. Twi kwakula nyi’shi, abaadi beabisheene bipaulwe ku ngoshi, mwanda abaadi bebape bintu bya Hamane.

      a Nfumu bapeele beena Yuuda dingi efuku bwabadya kupudisha kubutula beshikwanyi nabo booso. (Eshitele 9:12-14) Mpa na lelo uno, beena Yuuda abakitaa musangeelo wa kutshokola kwa yaya ngoshi kipwa kyooso mu mwe’shi wa Adare, nyi nkwamba’shi kwata kipindji kya mweshi wa Kabidi na kya wa Kasatu. Wawa musangelo abewitaminaa bu Purime. Kino kishima Purime, akifiki ku kishima Pur sunga bubale. Eshina dya musangeelo adifiki ku bubale bubaadi Hamane mwele pabaadi akimbi bya kubutula beena Isaleele.

      BWA KUNANGUSHEENA . . .

      • Mbikunyi bibaadi Eshitele muleeshe binangu pa kusangula “nsaa ibuwa ya kwakula”?

      • Lwishinko lwa Eshitete lubatushishe bipeta kinyi?

      • Mbikunyi bibaadi Eshitele muleeshe eshimba dinyingye na kwipaana bwa mwilo wabo?

      • Mmu myanda kinyi modi na kitshibilo kya kwambula lukumiino lwa Eshitele?

Mikanda ya mu Kisongye (2011-2025)
Tuuka
Tuela
  • Kisongye
  • Tumina muntu
  • Byokumina
  • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
  • Pabitale bya kufubisha
  • Bya kufubisha
  • Bya kufuamisha yobe
  • JW.ORG
  • Tuela
Tumina muntu