Kwisamba myanda yoso kumpala kwa nsaa kwi na muulo
Nsaa i muntu atudi bafule na mukumbo wa lufu
DOREEN badi mwinyongole ngofu nsaa ibabakwatshile mulum’aye Wesley na mukumbo wa kyulwa ki mu bongo, aku namu mulum’aye badi na penda bipwa 54.a Munganga bamulungwile’shi afu kunyima kwa myeshi ipeela. Atentekyesha’shi: “Nadi napusha nka bu mwanda wa madimi wabandungula. Nadi mushimishe binangu munda mwa mbingo. Nadi napusha nka bu mwanda wa ungi muntu, kushi bu mwanda witutale. Ntshinadi mwilumbule nya.”
Mbya malwa, mwanda bantu bebungi abakitaa nka bino bibakitshine Doreen. Mukumbo wa lufu ngulombene kukwata muntu ooso nsaa yoso. Biya byoso, bantu bebungi abakuminaa kulama bakwabo nsaa yabebalungula’shi be na mukumbo wa lufu. Anka, kulama muntu mukabilwe na maladi mmwanda wi bukopo. Bena kifuko mbalombene kukita naminyi bwa kusamba mukwabo e na mukumbo wa lufu? Bantu abalama mwina maladi mbalombene kupela kupangayika na myanda yoso yabadi balombene kufumankana nayo mu mafuku e mukwabo na maladi naminyi? Nsaa i muntu bakabilwa na maladi, abitungu tukite kinyi? Tubandeyi kutala bwakinyi kulama muntu e na mukumbo wa lufu nkwikale bu lukalakashi lukata.
LUKALAKASHI LWI KWANKA MU ANO MAFUKU
Myanda ya ba munganga ibashintuula ma mbalo a kufwila bantu. Bipwa nkama kunyima mpa na mu maumbo alumbulukye, bantu tababadi abakitshi mafuku ebungi bu byabakwete kukita lelo uno nya. Mikumbo na masaku bibadi abiyipaa bantu bukidi bukidi. Takubadi mpitalo ibungi, na bantu bebungi babadi abalama bakwabo be na maladi na bantu abadi abafwila mu mashibo.
Lelo uno, kwenda kwa myanda ya ba munganga kumpala kubebakwasha bwabadya kupeelesha bukopo bwa mikumbo na kufimisha bungi bwa mafuku a bantu. Mikumbo ibadi ayipaa bantu bukidi bukidi mu mafuku ashale, binobino bantu bakwete kukita nayo bipwa bibungi. Anka, kuno kufimisha kwa bungi bwa mafuku ta nkupwa kwa mwanda nya. Misusa ibungi, bena maladi bakwete kushala na bilema bibukopo, na bino abibakutshishwa mushindo wabadya kulombasha nkalo yabo’bo banabene. Kulama bantu be na bino bilema kukwete kukalakasha bantu na akwibakookyesha ngofu.
Na dingi, pamutwe pa kufwila mu mashibo, bantu bakwete kwenda mu kufwila ku mpitaalo. Bantu bebungi lelo uno tambaubile kumona abifu muntu, na nka penda bantu bapela ngi bapwe kumona apafu muntu. Pa mwanda wa’shi bantu be na moo wa kumona myanda yabashabandile kumona, bantu bebungi be na moo na abasuuku kulama bakwabo be na maladi. Nkinyi kilombene kwibakwasha?
LUMBULA MYANDA KUMPALA
Nka bu byabadi bebileshe mu kileshesho kya Doreen, bantu bebungi abashimishaa binangu nsaa yabebalungula’shi muntu abadi bafule e na mukumbo wa lufu. Mususa umune ababangaa kupangayika, kupusha moo, na kwinyongola. Byabya nkinyi kilombene nkukwasha bodya kwilumbuula kuki kumpala? Ungi mufubi a Efile Mukulu sha lukumino batekyele’shi: “Etulambukishe bya kubadika mafuku eetu, tupete binangu mu mashimba eetu.” (Misambo 90:12) Eyendo, abitungu otekye Yehowa Efile Mukulu n’eshimba dimune bwadya nkulesha bya ‘kubadika mafuku oobe’ na binangu bwa’shi omone bya kufuba kalolo na mafuku abashala aki na muntu odi mufule na muwa.
Bino abitungu’shi olumbuule myanda kalolo. Su mukwenu ki na mushindo wa kwisamba, na su akumina bwa’shi nwisambe naye pa uno mwanda, bibuwa kumwipusha muntu aakumina bwa’shi ekale amwatshila bitshibilo mu nsaa yashi’ekala dingi na mushindo wa kwakula. Kwisamba naye kalolo bwa kuuka pangi su akumina bamukwashe bwadya kutungunuka na kuyooka ku byamo, su akumina bamulame mu lupitalo, sunga mbukilo kampanda nkulombene kukwasha bwanudya kwipushena kalolo na kupela nkukitshisha myanda pa bukopo nsaa itabakwamba’shi watshile mukwenu kitshibilo mu nsaa yashi na mushindo wa kwakula. Kwisamba kalolo kumpala kwa nsaa akukwasha bena kifuko bwabadya kumona bya kulama mukwabo e na maladi kalolo. Bible akula’shi: “Mifubo ayilwilaa bwa kukutwa kwa kwipesheena binangu.”—Nkindji 15:22.
BYA KUMUKWASHA
Misusa ibungi, mudimo wa kumpala wa muntu alama mwina maladi nyi nkumukankamika. Muntu e na mukumbo wa lufu e na lukalo lwa kumushinkamisha’shi mbamufule na’shi te bupenka nya. We kukita bino naminyi? Ikala omubadikila sunga kumwimbila ngono, osangule mukanda sunga misambo ayimunyingisha na ayimusankisha. Bantu bebungi abanyingishibwaa ngofu nsaa yabamono mukwabo ebakwata ku mboko na kwisamba nabo na kalolo kooso.
Abitungu kuuka bantu abafiki mu kwinutala. Ingi rapore ayilesha’shi: “Kupusha ngi kintu kya nfudilo akishiminaa kwi muntu. Mwina maladi mulombene kutungunuka na kupusha sunga amweneka bu mulale, ngi bwakinyi pe muntu e na maladi, tabitungu kwakula kintu su nkimune kyoshi mulombene kwakula nsaa yatala.”
Su kwi mushindo, elayi luteko pamune. Bible alesha’shi ungi musango, Mpoolo mutumibwa na bangi bantu babadi naye babadi mu lukano lwi bukopo na tababadi abauku’shi abatuku mwanka na muwa nya. Mbukwashi kinyi bubabadi nabo lukalo? Mpoolo balungwile bakwabo’shi: “N’anwe naamu anwitukwasha na nteko yeenu pa mwanda wetu.” (2 Beena-Kodinda 1:8-11) Luteko alutuukila mwishimba ndulombene kukwasha muntu e na maladi ngofu.
UKA’SHI LUFU ALUKWATAA BANTU BOSO
Kuuka’shi muntu oodi mufule akyebe kufwa akwinyongosha bantu ngofu. Bino tabitukemesha nya, mwanda bantu ta mbebapangye bwa’shi bafwe. Ta mbetupangye bwatudya kumona lufu bu kintu kibuwa mu muwa wetu nya. (Beena-Looma 5:12) Eyi dy’Efile Mukulu adiyitanyina lufu bu “mwishikwanyi.” (1 Beena-Kodinda 15:26) Ngi bwakinyi su bopusha bibubi nsaa yonangushena bwa mukwenu akyebe kufwa, twe mukite mwanda wibubi nya.
Sunga mbyabya, kwela binangu kumpala pabitale mwanda aufiki nkulombene kukwasha bena kifuko bwabadya kupeelesha moo na kwipaana mu kukita myanda mu mushindo wibuwa. Imo myanda ilombene kukitshika mbeyifunde mu kashibo akamba’shi: “Mu mafuku a nfudilo a muwa waye.” Byabya, ino myanda tayikitshikaa yoso kwi mwina maladi ooso, sunga kukitshika nka mu mushindo umune nya. Na dingi, bena maladi bebungi abapushaa imune ya ku ino myanda.
Kunyima kwa lufu lwa muntu oodi mufule, bibuwa kwitanyina kuuku sunga lole mulombene nkukwasha. Bantu abalamanga muntu nsaa yekalanga na mukumbo na bangi bena kifuko be na lukalo lwa kwibashinkamisha’shi lukalakashi alwikalanga na mukwabo lubapu na’shi takyengye dingi nya. Mupangi a bantu etushinkamisha na kifulo kyoso’shi “bafwe tabauku kintu su nkimune.”—Mulungudi 9:5.
MULAMI A BANTU MUKILE BALAMI BOSO
Twi kulonga bya kukumina bukwashi bwabetupa kwi bantu boso
Kukulupila mwi Efile Mukulu kwi na muulo —kushii penda mu mafuku e mukwenu na mukumbo wa lufu, kadi mpa na mu mafuku oodi na kinyongwa aye bapu kufwa. Efile Mukulu mulombene nkusamba kukiila ku mayi na bikitshino bibuwa bya bangi bantu. Doreen akula’shi: “Nalongyele’shi abitungu nkumine bukwashi bwabampa kwi bantu boso. Tubapetele bukwashi bukile nka na bungi. Ami na mulum’ande tubadi baukye binyibinyi’shi Yehowa ngi etulungula’shi, ‘Ne pepi nenu bwa kwinukwasha mu kino kipungo.’ Tshi bya kuluba bino bibadi mwitukitshine nya.”
Eyendo, Yehowa ngi mulami mukile balami boso. Bu byadi Mupangi eetu, auku bi kinyongwa kyatudi nakyo. E na ngobesha ya kwitukwasha, na akumina kwitukankamika bwatudya kumona bya kukambila ino myanda. Na dingi, mmwitulee’shi mu kapindji kapeela’mu akakatusha lufu bwa looso na akabusha midiyo ya bantu be mu binangu byaye. (Yowano 5:28, 29; Kibafumbwilwe 21:3, 4) Kunyima, bantu boso abakakula ano mayi a Mpoolo mutumibwa bambile’shi: “Lufu’be, ngobesha yoobe ikunyi? Lufu’be munungi oobe wikunyi?”—1 Beena-Kodinda 15:55.
a Mashina mbeashintuule.