Libisëmbë sa mbei taa feti an dë möön u?
Libisëmbë ta feti u peipei soni hedi. So sëmbë ta feti u soni sa tooka a politiki së, a möni së, nasö de ta feti u wotowan sa libi leti ku de. Wotowan ta feti u di de kë ko abi dee gudu di dee woto köndë abi, kuma dee diidii sitonu u de, dee udu nasö di oli u de. Sömëni u dee feti ta feti u di sëmbë ta abi tookatooka biibi, nasö u di de dë u tookatooka lö. Andi libisëmbë ta du u mbei feti an dë möön, söseei u tja bööböö libi ko? Libisëmbë sa du dee soni aki tuutuu ö?
Drazen_/E+ via Getty Images
DE TA MBEI MÖITI U SONI KO NANGO MÖÖN BUNU A MÖNI SË
Di soni di de kë du: De kë u sëmbë ko abi wan möön bunu libi. Di soni aki sa mbei taa so sëmbë an pooti möön wotowan, biga di soni aki da wan u dee soni di ta mbei feti ta feti sö.
Di soni di mbei a taanga u du: A o dë fanöudu u dee tiima tooka di fasi fa de ta wooko ku di möni u di köndë u de. A di jaa 2022, nöö söwan 34.000 milion Amëëkandala dee köndë a hii së u goonliba bi puu u heepi sëmbë u de sa ko abi wan möön bëtë libi. Ma di möni aki an dë na wan hojo soni te i tei ën maaka ku di möni di de bi puu u go feti, nasö u seeka deseei da feti.
António Guterres, di ta luku unfa soni ta waka a di ölganisaasi de kai Verenigde Naties, bi taki taa: „U ta puu möön hia möni u heepi dee sëmbë dee ta libi a kamian ka feti ta feti, möön fa u ta puu möni u seeka soni u mbei taa bööböö libi dë.”
Di soni di di Bëibel ta taki: Dee tiima ku dee ölganisaasi u di goonliba aki sa heepi dee pootima, ma nöiti de o sa puu pena këëkëë a goonliba.—Detolonomi 15:11; Mateosi 26:11.
DE TA MBEI MÖITI U TAKI FITI
Di soni di de kë du: Dee köndë ta mbei möiti u taki fiti, sö taa de sa libi fiifii ku deseei, söseei u hii de tuu sa feni wini u di buka di de mbei.
Di soni di mbei a taanga u du: Na hii de tuu ta kë taki fiti, söseei de an ta kë lasi da wotowan. Boiti di dë, hesihesi seei de ta booko dee buka di de ta mbei.
Raymond F. Smith, wan u dee sëmbë dee ta heepi Amëëkanköndë u taki fiti ku woto köndë, bi taki taa: „Na hii juu dee köndë sa ta taki fiti ku deseei. Te tu köndë di bi ta feti mbei wan buka ku deseei taa de an o feti möön, nöö a sa pasa taa soni an kuutu ku leti, nöö di soni dë sa mbei soni ko möön hogi bakaten.
Di soni di di Bëibel ta taki: Libisëmbë musu ta mbei möiti u „libi fiifii ku deseei (Psalöm 34:14). Ma sömëni sëmbë u di ten aki „an ta hoi deseei a wotowan, . . . de an ta kë taki fiti ku wotowan, . . . de ta tja wotowan go sei (2 Timoteo 3:1-4). Dee lö fasi aki ta tapa dee politikima dee kë seeka soni tuutuu, u mbei taa dee köndë an feti ku deseei möön.
DE TA MBEI MÖITI U DE KO ABI MÖÖN BITI FETILAI
Di soni di de kë du: Dee köndë ta mbei möiti u de ko abi möön biti fetilai, nasö u de an abi fetilai möön seei, möönmöön dee gaan kofaliki fetilai dee ta kii te a hia sëmbë.
Di soni di mbei a taanga u du: Dee köndë an ta kë disa dee fetilai u de, u di de ta fëëë taa de o lasi di makiti di de abi, nasö taa de an o sa feti ee woto köndë ko feti ku de. Aluwasi ee dee köndë disa dee fetilai u deseei, tökuseei de an o sa puu dee soni dee ta mbei taa de ta feti.
Di ölganisaasi de kai Verenigde Naties bi sikifi buta a pampia taa: „Sömëni u dee köndë dee bi paamusi taa de bi o disa dee fetilai u de baka di jaa 1991, an bi du di soni di de bi paamusi. Boiti di dë, de an bi du soni u mbei taa hogidu an ko dë sö möön. Söseei de an bi du soni u mbei taa dee köndë ko ta libi möön fiifii ku deseei, sö taa bööböö libi sa ko möön dë a goonliba.
Di soni di di Bëibel ta taki: Libisëmbë musu disa dee fetilai u de nöö de „naki dee sëufangi u de ko toon soni u wooko goon (Jesaaja 2:4). Ma u feti sa kaba a goonliba, nöö de musu du möön soni jeti, biga a libisëmbë hati dendu hii pei hogi ta kumutu.—Mateosi 15:19.
DE TA MBEI MÖITI U FITI MAUN U MBEI TAA FETI AN DË MÖÖN
Di soni di de kë du: Dee köndë fiti buka u ko a wan, u heepi deseei te dee felantima u de ta ko feti ku de. De ta mëni taa te de dë a wan kulupu, nöö dee felantima u de an o kë ko feti ku de, biga dee felantima aki o abi u feti ku hii dee köndë dee dë a di kulupu dë.
Di soni di mbei a taanga u du: Na hii juu di fëëë di de ta fëëë u go feti ku dee kulupu aki ta tapa de u de an feti. Boiti di dë, na hii juu dee köndë dee dë a wan kulupu ta du andi de paamusi. Söseei na hii ten de ta taki kai a wan, te de o luku unfa de o go feti nasö na u ten de o go feti ku dee felantima u de.
Di buku de kai „Encyclopedia Britannica” ta taki taa: „Hii fa di ölganisaasi di de bi ta kai Volkenbond, ku di de ta kai Verenigde Naties bi wooko taanga u heepi dee köndë u ko a kulupu ku deseei, tökuseei dee kulupu aki an sa tja feti ko a wan kaba.”
Di soni di di Bëibel ta taki: A ta möön bunu te hia sëmbë ta wooko makandi (Peleikima 4:12). Ma hii fa a dë sö, tökuseei dee tiima an sa tja bööböö libi ko a goonliba. Psalöm 146:3, 4 ta taki taa: „Wan musu buta futoou a dee heihei sëmbë nasö a wan libisëmbë, biga de an sa puu unu a fuka. Böö fëën ta koti, a nango baka a goondoti. A di seei daka dë pakisei fëën ta kaba fiaa.”
Hii fa sömëni köndë ta mbei möiti u mbei taa bööböö libi ko dë a goonliba, tökuseei feti ta feti jeti.