Mi feni piizii u di mi bi lo’ u da sëmbë soni

MI BI abi 12 jaa di mi ko si taa mi bi abi wan gaan dii soni di mi bi sa da sëmbë. Di u bi dë a wan keling-komakandi, hën wan baaa hakisi mi ee mi kë go peleiki. Hii fa ma bi peleiki wan daka jeti, tökuseei mi piki taa aai mi kë go peleiki. Di u go a di kamian ka u musu peleiki, hën a da mi wantu piki buku di bi ta konda soni u di Könuköndë u Gadu. Hën di baaa piki mi taa: „Joo peleiki da dee sëmbë a di së u di sitaati aki, nöö mi o peleiki a di woto së.” Senuwe bi ta naki mi seei, tökuseei mi bi bigi peleiki da dee sëmbë. Mi bi foondo seei di mi bi paati hii dee buku. A bi dë gbelingbelin u si taa sömëni sëmbë bi kë dee buku.

De pai mi a di jaa 1923 a Chatham, Kent di dë a Ingisiköndë. Di Fosu Goonliba Feti bi pasa kaa. A dee jaa baka di dë, sömëni sëmbë bi ta mëni taa soni bi o go möön bunu a di goonliba. Ma di an ko pasa kumafa de bi mëni, hën de bi booko saka seei, te kisi mi mama ku mi tata tuu. De bi booko saka tu di de ko si fa dee hedima u di Baptist keiki bi ta suku u ko abi möön faantiwöutu a di keiki. Di mi bi o tapa nëigi jaa, hën mi mama bigi nango a dee komakandi di dee Jehovah Kotoigi bi ta hoi a di zali u dee Bëibel Öndösukuma. Wan u dee sisa bi lei dee mii soni a di Bëibel, söseei ku di buku De Harp Gods. Mi bi lobi dee soni dee mi bi ta lei seei.

MI LEI SONI A DEE BAAA DEE BI KO GAANDI

Di mi bi dë wan njönku kijoo, nöö mi bi lo’ u lei sëmbë a di Wöutu u Gadu unfa di libi o dë a di ten di ta ko. Mi bi lo’ u go peleiki a dee sëmbë pisi mi wanwan, ma te mi bi ta peleiki ku woto sëmbë, nöö mi bi ta lei sömëni soni a de. Sö wë a bi pasa wan daka di mi bi ta peleiki ku wan woto baaa di bi gaandi kaa, hën mi si wan hedima u keiki ta pasa, hën mi taki taa: „Luku wan kaabita ala.” Hën di baaa saka kumutu a di baisigi hën a piki mi be mi go sindo a wan udu liba. Hën a piki mi taa: „Ambë da i pasi fii kuutu wan sëmbë taa hën da wan kaabita? Boo disa di wooko dë da Jehovah, nöö boo ta wai ku di paaja di u musu paaja di bunu buka da dee sëmbë.” A di ten dë mi ko lei sömëni soni u di dë di wan sëmbë ta dë waiwai te a ta da woto sëmbë soni.​—Mateosi 25:31-33; Tjabukama 20:35.

Wan woto baaa di bi ko gaandi kaa bi lei mi taa ee mi kë dë waiwai te mi ta da woto sëmbë soni, nöö so juu mi musu hoi dou ku pasensi. Di mujëë u di baaa aki an bi lobi Jehovah Kotoigi. Wan daka di baaa kai mi u mi ko njan wan soni nëën pisi. Ma di mujëë hati bi boonu te na soni, hën a ta hiti te saku ta naki u. Ma ka u di baaa hati bi boonu ku hën mujëë, hën a hopo fëën lafulafu ta pii dee te saku tja go buta ka de bi dë. U di di baaa aki bi abi pasensi ku di mujëë fëën, mbei baka wantu jaa hën di mujëë ko tei dopu, hën a toon wan Jehovah Kotoigi.

Mi bi abi 16 jaa di Ingisiköndë hopo go feti ku Alumanköndë a wajamaka-liba u di jaa 1939. Mi mama tei dopu a gaanliba u di jaa 1940 a di foto Dover. A höndima-liba u di jaa 1940, mi bi dë a di dööbuka fuu ta luku fa dee dusudusu sodati ta pasa ku dee gaan toloki u de. Dee sodati aki bi kumutu libilibi a di feti di de bi feti a di foto Dunkirk. Mi bi ta si taa wan soni bi ta toobi de gaanfa seei, nöö saanfa-u-du u de bi kaba. Mi bi kë konda soni u di Könuköndë u Gadu da de seei, u lei de taa soni o go möön bunu a di ten di ta ko. A di wan seei jaa dë, hën dee sodati u Alumanköndë bigi tuwë bömu a Ingisiköndë. Hiniwan ndeti dee opolani u Alumanköndë dee bi ta tuwë bömu bi ta buwa ta lontu a di kamian ka u bi ta libi. U bi ta panta seei te u bi ta jei fa dee bömu ta piki te de bi ta kai zuntu ku ka u bi dë. Te u bi hopo debooko fëën, nöö u bi ta sa si dee sömëni wosu u dee sëmbë dee bi booko kaba a sösö. Dee soni dee bi pasa aki bi heepi mi u mi ko fusutan taa di Könuköndë da di wan kodo soni di sa mbei mi biibi taa wan möön bunu libi o ko.

DI TEN DI MI BIGI TA DA SËMBË SONI

Mi bigi du di hii-ten diniwooko a di jaa 1941, nöö di soni dë bi mbei mi bi ta dë waiwai seei. Mi bi ta wooko a Royal Dockyard di kamian ka de ta lei sëmbë u mbei sipi di dë a di foto Chatham. Sömëni sëmbë bi kë di wooko aki, u di de bi ta paka dee wookoma dë bunu. Ma dee dinima u Jehovah bi sabi taa Keesitu sëmbë an musu ta feti da di köndë u de. A di jaa 1941 u bi ko fusutan tu taa wa musu heepi sëmbë u mbei feti lai (Johanisi 18:36). A di kamian ka de bi ta mbei sipi, de bi ta mbei feti boto di ta waka a basu wata, fëën mbei di juu bi dou u mi disa di wooko dë, u mi bigi ku di hii-ten diniwooko. Di fosu kamian ka mi bi go peleiki bi dë a di foto de kai Cirencester, di dë a wan hanse kuun kamian de kai Cotswolds.

Di mi bi abi 18 jaa hën de söötö mi a dunguwosu, u di ma bi kë go a sodati. A bi taanga da mi seei di de söötö di döö u di kamba ka de bi buta mi wanwan. Ma te wan pisi hën dee wakitima ku dee woto sëmbë di de bi söötö bi ta hakisi mi faandi mbei de söötö mi. Wë mi bi wai seei u konda soni u di biibi u mi da de.

Baka di de puu mi a dunguwsou, hën mi go wooko makandi ku Leonard Smith.a Nöö u bi ta peleiki a peipei foto, a di pisiwata de kai Kent. A di pisiwata aki de bi kiija u. Dee opolani u dee Nazi sëmbë bi kë tuwë bömu a di foto London. Fëën mbei de bi ta buwa pasa a Kent. A bigi u di jaa 1944, nöö möön leki wan dusu bömu piki kii sëmbë a Kent. Dee bömu bi dë opolani di na wan sëmbë bi ta tja, nöö de bi fuu ku soni di bi ta piki booko kamian. Te u bi jei taa di masini u di opolani tapa, nöö u bi ta sabi taa baka wantu sekonde nöö di opolani o kai nöö a o piki. Hii u tuu bi ta fëëë seei. A di ten dë u bi ta lei feifi sëmbë u wan wosudendu soni u Bëibel. So juu u bi nango tjubi a wan felu tafa basu u dee bookobooko pisi u di wosu an kai ko a u liba. Te u kaba fëën hii dee sëmbë u di wosudendu dë tei dopu.

U GO PAAJA DI BUNU BUKA A DEE WOTO KÖNDË

Baka di feti, hën mi du di pioniliwooko tu jaa longi a libasë u di köndë Ierland. U bi nango a dee sëmbë pisi, nöö u bi ta piki de taa u da sëmbë di ko peleiki a di köndë u de, nöö u ta suku wan kamian u libi. U bi ta paaja dee buku fuu da sëmbë a sitaati. Ma di köndë Ierland bi tooka gaanfa ku Ingisiköndë. Gaansë u dee sëmbë bi ta pakisei taa u sösö u bi o peleiki a sö wan köndë ka Lomusu sëmbë hia! Di wan womi piki u taa a bi o du hogi ku u, hën mi go kaagi ën a wan siköutu. Hën di siköutu piki mi taa: „Andi seei i bi mëni taa bi o pasa?” Wa bi sabi taa sö dee paiti bi abi makiti a di köndë. De bi o puu wan sëmbë a wooko ee a bi tei wan u dee buku fuu. Söseei de bi jaka u puu a di kamian ka u bi ta libi.

Bakaten hën u ko fusutan taa te u dou a wan njunjun kamian, nöö a bi o möön bunu fuu peleiki a dee kamian ka dee paiti an sabi u. Fëën mbei u bi musu go peleiki da dee sëmbë dee ta libi a dee kamian di bi dë longi ku ka u bi ta libi. Bakaten hën u ko peleiki da dee sëmbë dee bi ta libi zuntu ku ka u bi ta libi. A di foto Kilkenny u bi ta lei wan njönku kijoo soni u Bëibel dii pasi a wan wiki, hii fa gaan hia sëmbë bi ta piki u taa de o du hogi ku u. U di u bi lo’ u lei sëmbë soni u Bëibel, mbei mi bi kë go lei soni u di sëndëlengi wooko. Fëën mbei mi bi fuu di pampia taa mi kë go a di Bëibel-siköö u Giliati.

Baka di u lei soni söwan feifi liba a di foto New York, hën de manda fö fuu u go peleiki a dee paati u di Caraibisch Ze. A ëlufumu-liba u di jaa 1948, hën u kumutu a di foto New York ku wan boto di bi langa 18 mëti. De bi ta kai di boto aki Sibia. Mi bi ta wai seei, biga ma bi waka a ze wan daka. Wan u dee baaa di mi ku ën bi go a di siköö bi sa’ u tja boto seei. De bi ta kai ën Gust Maki. A bi lei u dee möön fanöudu soni di i musu du te i ta waka a ze. A bi lei u unfa u musu hopo dee zeiboto koosu, söseei unfa u musu saka de, unfa u musu wooko ku wan kompasi, söseei unfa u musu tja di boto te ventu ta böö. Gust bi tja di boto fuu a wan bunu fasi 30 daka longi. A bi tja u pasa dee gaan ventu u te fa u dou a dee paati de ta kai Bahamas.

U „TJA DI BUKA GO PAAJA A DEE PAATI”

Baka di u peleiki wantu liba longi a dee piki paati u dee Bahamas, hën u go a Leeward paati ku Windward paati. Dee piki paati aki longi söwan 800 kilomëti ku dee Virgin paati söseei ku Trinidad tu. Feifi jaa longi u peleiki möön gaanfa a dee paati aki ka na wan Kotoigi bi dë. So juu sömëni wiki bi ta pasa ufö u bi sa manda wan biifi, nasö ufö u bi sa kisi wan biifi. Ma waiwai seei u bi ta konda soni u Jehovah „a dee paati” aki!​—Jelemia 31:10.

Di u ko dou a lampeesi, hën dee sëmbë u di paati bi ta wai seei. Hën de bi ko taanpu ka de ta tja sipi ko tjökö u ko luku ambë ko dë. So u de an bi si wan boto kuma di fuu wan daka jeti, söseei so u de an bi si bakaa wan daka. Dee sëmbë u di paati bi abi sutifasi seei, nöö de bi sabi di Bëibel bumbuu seei. De bi lo’ u da u fisi, afokati ku pinda. Hii fa di boto fuu an bi bigi, tökuseei u bi ta boi soni njan nëën dendu, u bi sa duumi nëën, söseei u bi sa wasi dee lai fuu.

U bi go a tela, hën u peleiki da dee sëmbë hii di daka dë. U bi piki de taa woo hoi wan taki di nama ku Bëibel. Di ndeti dou, hën u naki di genge u di boto. A bi dë wan piizii soni seei u si fa dee sëmbë bi ta ko. Te de bi dë a di kuun liba ta saka ta ko, nöö dee lampu u de bi ta djei dee teeja di ta koti faja. So juu höndöhöndö sëmbë bi ta ko, nöö de bi ta hakisi u soni u te gaan ndeti. De bi lobi te u bi ta kanda, nöö fëën mbei u bi sikifi so u dee Könuköndë kanda da de. Hii u fö baaa bi ta mbei möiti u kanda dee kanda. Nöö baka di dë, dee sëmbë bi ta bigi kanda makandi ku u. De bi ta kanda suti seei. A bi dë wan piizii ten seei!

Te u bi kaba hoi wan studie, nöö so u dee sëmbë dë bi ta waka ku u te u dou a dee woto sëmbë dee u musu lei soni u Bëibel, sö taa deseei sa ko sindo a di studie tu. Baka te u bi dë wantu wiki a wan kamian, nöö u bi musu go a wan woto kamian. Ma u bi lo’ u hakisi dee sëmbë dee bi kë sabi möön soni u Bëibel u lei dee wotowan soni u Bëibel go dou, u te kuma u toona ko a de. U bi ta wai seei te u bi ta si fa de bi ta du di wooko di u bi da de, ku hii de hati.

A di ten aki sëmbë lo’ u go köi a dee paati aki, ma a di ten di pasa dee kamian aki bi dë gaan pii kamian ku baaubaau wata, ku gaan sandu kamian a ze bandja, söseei ku kökönötö pau. U bi lo’ u go ku boto a dee woto paati a ndeti. Dee fisi de ta kai dolfijn bi ta sun ta pëë a di boto fuu bandja. Nöö di wan kodo soni di i bi sa jei, hën da di fa di boto bi ta waka a di wata liba. Di limbo u di libawojo di bi ta kai a di ze liba bi ta djei wan soofu pasi di ta tja i go teka i ta si dou.

Baka di u peleiki söwan feifi jaa a dee paati, hën u go a Pelito Liko u bai wan njunjun boto. U bi kë wan mötë boto. Di u ko dou a Pelito Liko hën mi miti wan hanse sisa de kai Maxine Boyd. Mi ko lobi ën seei, nöö a bi ta du di sëndëlengi wooko tu. A bi ta paaja di bunu buka fajafaja sensi di a bi dë piki mujëë mii. Bakaten, hën a go du di sëndëlengi wooko a Dominika Lepubliek te kuma di jaa 1950 di dee Lomusu tiima piki ën taa a musu go kumutu dë. U di mi bi dë wan sëmbë di bi ta tja boto, mbei de bi piki mi taa wan liba nöö mi sa fika a Pelito Liko. Baka di dë, nöö mi bi o go a dee paati, u peleiki wantu jaa möön. Fëën mbei mi bi piki miseei taa: ’Ronald, ee i kë di mujëë aki, nöö ja musu naanaa, i musu du hesihesi.’ Baka dii wiki hën mi hakisi ën ee a kë tööu ku mi, hën u tööu sikisi wiki baka di dë. De bi hakisi mi ku Maxine fuu bi du di sëndëlengi wooko a Pelito Liko, nöö fëën mbei nöiti mi bi go peleiki ku di njunjun boto.

U bigi di keling wooko a di jaa 1956, nöö u bi ta wai seei te u bi nango luku dee baaa ku dee sisa. Gaansë u dee baaa ku dee sisa aki bi pooti seei. Di u bi go a di köndë Potala Pastillo, hën u miti tu famii di bi dë Kotoigi, nöö de bi abi hia mii. Mi bi lo’ u böö foloiti da de. Mi bi hakisi wan u dee mujëë mii de kai Hilda ee a kë ko peleiki ku u. Hën a piki taa: „Mi kë ko. Ma ma sa. Ma abi susu.” Hën u tja wan susu ko dëën, hën u ku ën go peleiki. Baka wantu jaa, hën mi ku Maxine bi go luku di Bëtëli u Brooklyn a di jaa 1972. Hën wan sisa di bi kumutu a di Giliati-siköö ko fan ku u. A bi nango a Ekwadölu ka de mandëën u go du di sëndëlengi wooko. Di sisa hakisi u taa: „Un sabi mi jeti ö? Mi da di mujëë mii di bi ta libi a Pastillo di an bi abi susu.” Awa, Hilda wë bi di dë! U bi wai tee taa u këë!

A di jaa 1960, hën u go wooko a di bëikantoo u Pelito Liko, di bi dë a wan piki wosu a Santurce, San Juan. Bigibigi mi ku Lennart Johnson bi ta du gaansë u di wooko. Hën ku hën mujëë da dee fosu Kotoigi a Dominika Lepubliek, nöö a di jaa 1957, hën de foloisi go a Pelito Liko. Bakaten, hën Maxine bi ta manda dee buku fuu da dee sëmbë dee bi ta kë de. A bi ta manda möön leki wan dusu buku hiniwan wiki. A bi lobi di wooko aki, u di a bi ta pakisei hii dee sëmbë aki dee ta lei soni u Jehovah.

Mi lo’ u wooko a Bëtëli, u di mi bi sa dini Jehovah ku di kaakiti di mi abi. Ma so juu a bi ta taanga. Wan daka di u bi dë a di fosu gaan komakandi di bi hoi a di jaa 1967 a Pelito Liko, hën mi bi ta buuja seei u di mi bi musu seti sömëni soni. Nathan Knorr hën bi dë di fesima u dee Jehovah Kotoigi a di ten dë, nöö a bi ko a Pelito Liko. A bi mëni taa ma bi seeka wagi soni da dee sëndëlengi dee bi o ko a di köndë, hii fa mi bi seeka soni da de. Bakaten, hën a gandji da mi taa ma seti soni bunu, söseei a piki mi taa mi dëën sen. Ma bi kë buja ku ën, ma mi bi feni taa an bi fan bunu ku mi, nöö fëën mbei hati u mi bi boonu ku ën wan pisiten. Ma di woto pasi di mi ku Maxine miti Baaa Knorr, hën a kai u ko nëën pisi, hën a boi wan soni da u.

U bi go luku dee sëmbë u mi sömëni pasa a Ingisiköndë. Mi tata an bi ko a di tuutuu lei, di mi ku mi mama bi tei di tuutuu lei. Ma te dee baaa u Bëtëli bi nango a di pisiwata ka u ta libi, nöö mi mama bi lo’ u kai de u ko duumi a u pisi. Mi tata bi si taa dee baaa aki abi sakafasi. De bi tooka ku dee hedima u keiki dee bi mbei a buuse keiki sömëni jaa longi. Te u kaba fëën, hën a toon wan Jehovah Kotoigi di a tei dopu a di jaa 1962.

Di lobi mujëë u mi Maxine dëdë a di jaa 2011. Mi ta wakiti u si ën baka te Gadu o toona weki sëmbë ko a libi baka. Mi ta wai seei te mi ta pakisei di soni aki! A dee 58 jaa dee u libi makandi, u bi si fa dee 650 Jehovah Kotoigi u Pelito Liko ko toon 26.000 Kotoigi! A di jaa 2013 de tapa di bëikantoo u Pelito Liko. Hën di bëikantoo u Amëëkanköndë ko ta tii di wooko a Pelito Liko. De bi hakisi mi u mi go wooko a Wallkill, di dë a New York. Baka di mi libi 60 jaa a di paati aki, hën mi ko ta si miseei kuma wan coquí, wan nëbai ambulu u Pelito Liko di ta bai ko-ki, ko-ki a ndeti. Mi bi ta wai seei di mi bi dë a Pelito Liko, ma di juu bi dou u mi foloisi go a wan woto köndë.

„DI SËMBË DI TA DA SONI KU WAI NËËN HATI, HËN GADU TA LOBI”

Mi ta wai seei u di mi dë a Bëtëli ta dini Jehovah jeti. Nöunöu mi pasa 90 kaa, nöö di wooko di mi ta du a Bëtëli, hën da mi ta da dee sëmbë dee ta wooko a Bëtëli degihati. Sensi di mi ko a Wallkill, hën mi go luku söwan 600 baaa ku sisa. So u dee baaa ku dee sisa dee ta ko luku mi ta kë fuu taki u dee bookohedi u de. Wotowan ta hakisi mi u mi piki de andi de musu du u de sa du di wooko u de a Bëtëli ku piizii. Söseei wotowan ta ko suku lai a mi, u di de an tööu tumisi longi, nasö u di de manda de u go du di pioniliwooko. Mi ta haika hii dee sëmbë dee ta ko fan ku mi, nöö te a dë fanöudu, nöö mi lo’ u piki de taa: „’Di sëmbë di ta da soni ku wai nëën hati, hën Gadu ta lobi.’ Fëën mbei i musu ta du di wooko fii ku piizii. Biga Jehovah i ta du ën da.”​—2 Kolenti 9:7.

Ee i kë ta dë waiwai a Bëtëli, nasö a wan woto kamian, nöö i musu ta buta mëni a di soni mbei di wooko di i ta du dë wan fanöudu wooko. Hiniwan wooko di u ta du a Bëtëli da santa wooko da Gadu. A ta heepi „di köni saafu di dë u futoou” u de lei dee baaa ku dee sisa a hii së u goonliba soni u Bëibel (Mateosi 24:45). Aluwasi ka u ta dini Jehovah, u abi di gaandi u tja gafa ko dëën. Boo ta du di wooko di a hakisi u fuu du ku piizii, biga „di sëmbë di ta da soni ku wai nëën hati, hën Gadu ta lobi”.