Abi bribi ini na kownoekondre!
„Foe taki now foe den ten nanga pisiten, brada, foe dati mi no afoe foe skrifi noti. Bikasi joe sabi heri boen dati Jehovah dé e kon precies so leki wan foefoeroeman ini na neti.” — 1 Thessalonika 5:1, 2.
1, 2. Fa Jehovah ben tan gebroiki na Jezus Kristus di ben opo baka foe dede?
WI HEMEL Tata ben meki boen gebroiki foe Jezus Kristus ini en wroko leki na „Wortoe”, of oe na Logos (Joh. 1:1-3; Kol. 1:16). Ma Jehovah Gado tan gebroiki Jezus srefi baka di a dede èn opobaka. Disi e kisi krakti boen ini den wortoe foe na apostel Paulus.
2 Na apostel e verklari boen dati Gado ben poti ini prakseri foe verzoen nanga en ala sani di de ini hemel nanga grontapoe èn wel nanga jepi foe na broedoe foe Jezus Kristus (Kol. 1:19, 20). Disi e akroederi nanga Paulus verklari, di wani taki dati Jehovah seti sani foe ’tjari ala sani kon wan makandra ini Kristus ini hemel nanga grontapoe’ (Ef. 1:10; Fil. 2:9-11). Ma den sani di ben sa gro kon, ben sa abi na ini den na opo foe Gado Messias kownoekondre èn na dramatisch kon foe „Jehovah dé” (1 Thess. 5:1, 2). Den Santa Boekoe e sori krin sortoe presi Kristus e teki sensi en opo go na hemel so wan 1900 jari pasa kaba. Wi e doe boen foe poti prakseri boen na en prenspari presi ini Jehovah seti.
3. Foe sanede Jezus ben sabi den profétisch wortoe di ben taki foe na Kownoekondre-tiri?
3 Foedi Jezus ben dini bifosi a ben kon na grontapoe leki na Logos ofoe „Wortoe”, meki a ben sabi boen den profétis wortoe di ben taki foe na Kownoekondre-tiri. Foe dati meki Jezus e kari na lésiman foe gebroiki en froestan boen te a de prakseri dipi foe den wortoe foe Daniël di abi foe doe nanga „na ten foe na kaba” (Dan. 12:4; Matt. 24:15-22). Meki wi go foe datede na a boekoe Daniël èn loekoe wantoe foe den sani di Jezus ben si leki na Logos ofoe na „Wortoe”. Bikasi a de krin dati a ben de wan foe den sma di wi hemel Tata ben gebroiki foe tjari den proféti foe owroeten so fara foe skrifi den sani di den ben skrifi.
4. San wi e kon sabi ini Daniël 2:44; 7:13, 14 èn 12:1 foe na Kownoekondre-tiri?
4 Te wi e loekoe nanga froestan ini na boekoe Daniël, dan spesroetoe dri moi taki e poti na wi fesi. Na fosi wan tanapoe ini Daniël 2:44:
„Ini den dé foe den kownoe dati na Gado foe hemel sa opo wan kownoekondre di noiti sa broko saka. Èn na kownoekondre srefi no sa gi na no wan tra pipel. A sa masi ala den kownoekondre disi èn meki wan kaba kon na den, èn srefi a sa tan te ten di no abi marki.”
Net so wan sortoe wortoe wi e feni ini Daniël 7:13, 14;
„Mi tan loekoe ini den visioen foe neti, èn loekoe! nanga den wolkoe foe hemel wan sma ben de leki wan libisma pikin; èn a kisi pasi foe go na a Owroeman foe dé, èn den tjari en kon krosibé, ja fesi foe Disi. Èn en ben kisi tirimakti nanga wartifasi èn wan kownoekondre, sodati den volkoe, nationaal groepoe nanga tongo ben sa dini alamala en. En tirimakti de wan tirimakti foe wan ten sondro marki, di no sa pasa, èn en kownoekondre wan di no sa broko saka.”
Leki laatste wi e lési ini Daniël 12:1 disi:
„Ini na ten. dati Mikaël sa opo, na bigi kownoe di e doe wroko foe na boen foe den manpikin foe joe pipel. Èn seker wan ten foe benawtoe sa kon, soleki no ben tjari kon sensi naatsi ben doe kon te nanga na ten dati.”
Djaso, ini dri pisi foe en profétitori, Daniël e sori tapoe na opo foe na Kownoekondre-tiri, èn wel ini na anoe foe wan tra sma leki „na libisma pikin”, ofoe Mikaël. Den wortoe disi e sori krin tapoe Jezus Kristus, di abi kownoekondremakti. — Openb. 12:7-10.
5. A de akroederi na bijbel joisti foe sabi na tenfactor tapoe a tori foe teki makti foe na sé foe na Kownoekondre-tiri?
5 Joe sa si dati ini den wortoe foe Paulus nanga Daniël di taki dja na fesi, dan na factor ten ben kari foe na kon sori ensrefi èn teki foe makti foe na sé foe na hemel tiri. Efoe wi sabi na tenfactor, dan 1 Thessalonika 5:1 abi seker foe doe nanga wi. Drape tanapoe namkoe:
„Foe taki now foe den ten nanga pisi ten, brada, foe dati wi no afoe foe skrifi oenoe noti.”
Efoe wi e froestan krinkrin san den sani di de ini Gado Wortoe wani taki, spesroetoe di wi e go moro nanga moro ini na „ten foe na kaba”, dan na ten foe na kaba no sa fadon onfroewakti na wi tapoe. Wi sa de troetroe sma di abi na froestan foe si den sani di abi foe doe nanga na ten foe „na besroiti foe na seti foe sani” (Matt. 24:3). Meki foe datede wi loekoe na bakagron foe den dri taki foe Daniël tapoe na tori foe na opo foe na Kownoekondre-tiri.
DEN WARSKOW WORTOE FOE DANIËL
6. San e taki ini Daniël 2:40 foe a di foe „fo kownoekondre”?
6 Foeroe foe wi de bekenti nanga na „dren-prenki” di skrifi ini Daniël kapitel 2 èn wi sabi dati na proféti, nanga jepi foe Jehovah santa jeje, ben ferteri na kownoe Nebukadnezar, san na popki disi wani taki. A ben agersi wan waka baka makandra foe grontapoekownoekondre, foe bigin nanga Babylon. Spesroetoe wi abi belangstelling gi na di foe „fo kownoekondre”, di Daniël taki foe en:
„Foe taki foe na di foe fo kownoekondre, a sa tranga leki isri. Foedi isri e masi èn e panja ala den trawan, so a sa masi èn panja ala disi srefi, leki isri di e panja sani.” — Dan. 2:40.
7. San de na di foe „fo kownoekondre”?
7 Sortoe kownoekondre na kownoekondre disi de di de leki isri? Ini na bijbel historia na di foe „fo kownoekondre” ofoe di foe fo grontapoemakti, bigin foe Babylon, de na Romein kownoekondre, nanga Medo-Perzië nanga Grikikondre leki kownoekondre di didon na mindri. Baka wan pisi ten, foe kan tiri moro boen, a ben prati ini wan ostoe nanga west kownoekondre. Na west kownoekondre gro kon tron na Brits (Ingrisi) Kownoekondre. Foe a revolutie foe na den Amerkan kolonie den Verenigde Staten foe Amerkankondre ben gebore. Foe prenspari fundamenteel rede ede den toe kondre disi ben feni en boen foe wroko makandra na sroedati sé nanga tra fasi foe tron troetroe na Anglo-Amerkan Grontapoemakti.
8, 9. Sortoe sani e akroederi nanga makandra na mindri Daniël 2:40 èn Daniël 7:7?
8 Foe na di foe „fo kownoekondre” — ini en fosi bigin leki na Romein Kownoekondre — Daniël e ferteri wi ini wan foe en tra profétitori disi:
„Baka dati mi tan loekoe ini den visioen foe neti, èn Loekoe de! wan di foe fo meti, a de gi skreki, èn kefalek èn a de toemsi tranga. Èn a ben abi bigi isri tifi. A ben njan èn masi, èn san tan abra a ben trapoe nanga en foetoe. Èn a ben de tra fasi foe ala den tra meti di ben waka na en fesi, èn a abi tin toetoe.” — Dan. 7:7.
9 Wan ondrosoekoe foe Daniël kapitel 7 e tjari kon na krin dati na proféti e skrifi foe den srefi fo kownoekondre ofoe Grontapoemakti di tanapoe ini kapitel 2. Ma na presi dati a skrifi foe den sortoe makti disi leki pisi foe wan popki, foe bigin nanga na ede foe gowtoe, a de skrifi foe den leki meti. Ini na di foe 7 kapitel a de bigin nanga na lew (Babylon) èn a de tapoe nanga a toemsi tranga meti nanga isri tifi, di de a di foe fo meti. A no de foe datede wan toevallig sani dati Daniël 7:7 e akroederi boen nanga Daniël 2:40. Ini ala den toe tekst a de go foe mara, masi, èn krakti di e gi frede èn di gersi isri, sani di abi krinkrin foe doe nanga na kownoekondre disi Rome. Ma na aksi e tan de: Fa a doe kon dati na di „foe fo kownoekondre” disi go agersi toe grontapoemakti?
10. Fa na „pikin toetoe” bigin?
10 Meki wi go lési moro fara, ini Daniël 7:8:
„Mi tan loekoe den toetoe èn loekoe! wan tra toetoe, wan pikin wan, opo kon na mindri, èn dri foe den fosi toetoe ben hari poeroe foe meki presi gi en. Èn loekoe! ai leki di foe wan libisma ben de ini na toetoe disi, èn wan mofo ben de di taki bigi sani.”
Fa disi de wan moi tori! Ini na tori foe na di foe fo kownoekondre disi — na Romein Grontapoemakti — ete wan toetoe e gro komoto foe na agersi meti-ede. Èn 3 foe den toetoe di ben de kaba e hari poeroe foe meki presi gi disi. San ala disi wani taki? Meki wi loekoe den sani foe na historia pikinso.
NA HISTORIA E BEWIJSI A TROE FASI FOE DANIËL WARSKOW
11. Foe sanede a de wan moi sani foe si fa den sani di Daniël skrifi ben kon troe ini na Romein kownoekondre te ini den fini pisi?
11 ’Troetroe noti afoe foe skrifi gi wi’, foedi ala sani skrifi kaba ini Gado Wortoe di skrifi ondro krakti foe en jeje. Te boiti dati, wi de troetroe nanga ai na jeje fasi, dan sani di e pasa ini na universum no sa fadon kon na wi tapoe leki wan foefoeroeman. Ma wi moe kisi boen sabi foe na sé foe bijbel, èn na wan moi sani foe si fa den profétis visioen di skrifi ini Daniël kon troe ini na Romein kownoekondre te ini den moro fini pisi.
12. Na sortoe fasi na makti foe Rome ben abi krakti tapoe den Brits Eilanti?
12 Rome foe sensi na bigin ben de wan toemsi tranga sroedati makti di ben meki en makti nanga tiri alaten kon moro bigi. Na owroe Britannia, di ini na ten dati moro foeroe ben tiri nanga jepi foe kownoe foe den lo, ben tron wan pisi foe na Romein kownoekondre, èn alape tapoe den Brits Eilanti foeroe bewijsi foe na tirimakti de foe feni, soleki na skotoe di keizer Hadrianus meki den bow langalanga psa na nord pisi foe Engeland.
13, 14. (a) San Rome ben de na a bigin foe wan makti? (b) Ma san gro kon ini na di foe dri nanga fo eeuw?
13 O moro Rome ben kon goedoe èn foe na loesoe fasi foe libi foe na klasse di ben tiri ben kon moro takroe, o moro a ben go na baka leki sroedati makti. Den sma di ben wani hori na kownoekondre disi a loktoe, ben meki wan plan foe a ben tan leki wan makti di e tiri ala sani ini den grontapoe-afersi, wansi a no ben de leki wan sroedati makti. Fa disi ben pasa?
14 Te wi go moro fara te ini na di foe dri nanga fo eeuw G.T., dan e kon na krin dati Rome no ben de wawan wan sroedati makti, ma ben bigin tranga foe tron wan politiek-kerki makti. Nanga foeroe triki, plan ben meki, sodati na makti foe na paus ini Rome ben kan tan go tapoe wan bigi pisi foe na grontapoe foe na ten dati pe sma ben libi. Na seti disi de bekenti leki na feodale sistema, èn nanga jepi foe disi na santa Loomsoe kownoekondre nanga na paus foe Rome leki middelpunt, ini na ten foe 1000 jari ben komanderi na waka foe den afersi foe grontapoe.
15. Fa na pausdom ben hori na makti ini anoe difrenti hondro hondro jari?
15 Ondro na feodale sistema na moro bigi pisi foe den sma ben abi wan moeiliki libi leki pikin gronman ini pina, donfasi nanga po’ti fasi. Nanga den pikinso sani di den ben abi, den ben moe jepi den lesi masra foe den ridder-oso èn paleisi ini heri Europa nanga den Brits Eilanti. Den foe den sé, den leni-Masra disi, ben de verprekti foe pai belasting na a kownoe foe na kondre ofoe kontren pe den ben libi. Moro fara a ben de so dati ala den kownoe disi, ofoe den de now ini Engeland, Saksen ofoe tra pisi foe Europa, ben de vazal di ben moe pai feodale reti ofoe belasting na a pausdom ini Rome. Ini na heri langa pisi ten disi, foeroe tron den kari en na doengroe middeleeuwen, na pausdom foe datede ben kisi moro nanga moro goedoe nanga makti.
16. (a) Fa Daniël skrifi tapoe wan fasi di fiti foe na Santa Loomsoe Kownoekondre? (b) San Daniël e si gro komoto foe na ede foe na di „foe fo meti”, Rome?
16 Te wi loekoe san Daniël skrifi foe wan kownoekondre di den isri bonfoetoe foe na „bigi popki” e agersi, tegen na bakagron foe na historia disi, dan fa a de wan sani di fiti! (Dan. 2:31). Èn fa a de wan sani di fiti dati na kownoekondre e agersi nanga jepi foe na skreki meti foe Daniël kapitel 7, di e masi èn e njan sani nanga isri tifi! Fosi a ben waka pasa heri Europa leki wan lawman èn nanga jepi foe sroedati a poti ala sani na en ondro di ben da na en pasi. Moro fara a tan hori èn meki faste en makti nanga jepi foe gewaagde nanga bidrigi politiek, kerki nanga commercieel activiteiten. Ma san wi kan taki foe na sproiti, na „pikin toetoe”, di Daniël ben si gro foe na ede foe na di „foe fo skreki meti” — wan agersi foe Rome? Oten na sani disi e bigin?
NA „PIKIN TOETOE” E SORI ENSREFI
17. Fa na gro foe na „pikin toetoe” ben bigin?
17 Te nanga na jari 1533 G.T. na Brits Kownoekondre ben de na kondre nanga vazallen, foedi a ben de na ondro na pausdom. Ma na jari a baka, kownoe Hendrik VIII ben tron na absoluut edeman foe na Loomsoe Kerki foe Engeland. A ben broko den banti nanga Rome èn Rome nanga en. Now den goedoe foe den Brits Eilanti, di ben kon de foe na Loomsoe-Katholiek Kerki, ben tjari konmakandra ondro na kownoe foe Engeland, di ben tron edeman foe na Katholiek Kerki foe Engeland. (Na Katholiek Kerki foe Engeland ben seti na srefi fasi leki di foe na Loomsoe Katholiek Kerki, wan sani di te nanga na dé foe tide foe na moro bigi pisi de so ete.) Na makti foe na Santa Loomsoe Kownoekondre ben bigin foe swaki, ma komoto foe na kondre disi „wan pikin toetoe” bigin foe gro.
18. Ini sortoe positie Bigi-Brittannië ben de ini na ten foe Elizabeth 1, èn san disi ben wani taki gi Frankrijk, Nederland nanga Spanje?
18 Baka di wantoe decennia ben pasa, dan Bigi-Brittannië de ondro na tirimakti foe koningin Elizabeth I. Na a ten disi na goedoe foe na feodale sistema inisé foe den Brits Eilanti e tjari froktoe. Wan dek’ati makti na se doe kon. Ini wan sjatoe ten den Brits fetiboto, ondro barinen man leki Drake, Raleigh nanga Hawkins, sori en makti, foedi den opo kon tegen den semakti foe Spanje, Nederland nanga Frankrijk (alamala ete ondro na makti foe Rome), èn a fon alamala èn sosrefi toe na Spanjoro armada. Leki wan bakapisi foe dati dan Bigi-Brittannië tron na hémemre misi foe den grontapoe se, èn a de bari wroko foe disi.
19. Te wi teki gersi nanga makandra den kapitel 2 nanga 7 foe Daniël, dan san e kontroe now na bigi?
19 San Daniël 7:8 e taki? Ja, dri „toetoe” ben sa hari poeroe foe meki presi gi na sproiti disi, na „pikin toetoe” di ben sa taki „bigi sani”. Nanga na kon foe na Brits Grontapoemakti, di Amerkankondre go moksi densrefi nanga den bakaten, dan dja wi abi soboen na absoluut kontroe foe na bigi profétitori disi. Na Anglo-Amerkan Grontapoemakti de wan sproiti foe na Loomsoe kownoekondre. A de na pikin foe Rome. Foe datede meki na proféti fasi ai gersi dati na grontapoemakti disi e gro komoto foe na „ede” foe Rome, na di foe „fo meti” nanga isri tifi. Te wi teki den kapitel 2 nanga 7 foe Daniël gersi nanga makandra, a de krin dati den „bonfoetoe foe isri” e agersi toe grontapoemakti baka makandra, èn no soso wán. — Daniël 2:32, 33.
PE WI DE INI NA TEN?
20. Fa wi kan waka loekoe na gro foe den „bonfoetoe” foe isri te ini na 20ste eeuw foe wi?
20 Ini Daniël 2:41-43 wi e si, dati Grontapoe-kownoekondre di joe ben sa herken krin, ben sa pasa gwe. Den toe „bonfoetoe foe isri” e agersi ibriwan foe den wan aparti grontapoemakti? Nono, ne leki den toe „anoe foe solfroe” ini na tapoesé pisi foe na popki no de wan agersi foe toe grontapoemakti ini na glorieten foe Medo-Perzië. Den toe bonfoetoe dati nanga na isri foe den foetoe ben gro komoto makandra foe na Loomsoe Kownoekondre, èn spesroetoe sensi na di foe fo eeuw, di Constantijn ben libi na westsé mamafoto foe Rome foe opo ini Constantinopel wan oostsé mama-foto. Ini na prati kownoekondre difrenti afhankelijke naatsi ben doe kon, di te foe kaba na Anglo-Amerkan Grontapoemakti kisi na makti. Ini den toe grontapoefeti foe wi eeuw den „bonfoetoe” ben de troetroe leki „isri”, foedi na sroedati makti foe na Anglo-Amerkan Grontapoemakti ben maskadreri feanti legre èn ben gebroiki foe a fosi tron ini na historia ini ten foe feti kern fetisani.
21. Sortoe swaki pisi e sori ensrefi te foe kaba na a foetoe foe na popki?
21 Moro fara wi e kon na den foetoe foe na bigi popki disi. Den disi e agersi te now ete na Anglo-Amerkan Grontapoemakti. Ma now wan swaki sé e sori ensrefi. Den gronfoetoe nanga finga foe na popki ben lasi krinkrin na krakti di gersi isri foe den bonfoetoe. Den de namkoe „afoe foe isri èn afoe foe tokotoko”. Daniël e tjari disi kon na krin nanga den wortoe:
„Soleki joe ben si dati na isri ben moksi nanga nati tokotoko: den sa go moksi densrefi nanga den bakapikin foe den libisma; ma den no sa tai hori na makandra, ne leki isri no de moksi ensrefi nanga tokotoko.” — Dan. 2:33, 43
22. (a) Foe sanede den socialistische èn communistische tiriman no e kon dja ini na prenki? (b) Soema de foe datede „den bakapikin foe den libisma”? (c) San e psa te foe baka nanga na isri èn tokotoko?
22 Disi wani taki den disiten socialistische èn communistische tiriman tron wan grontapoemakti? Nono, bikasi den bijbelprofétitori e sori dati den politiek elementi foe na volkoe noiti sa go abi grontapoe-tirimakti. Na laatste pisi foe na toemsi takroe popki — te wi doro na a kaba foe a libi foe en na den gronfoetoe — te now ete moro foeroe foe isri. A de ete na grontapoemakti di gro komoto foe na Santa Loomsoe Kownoekondre. Ma na makti disi di gersi isri e kon swaki na a kaba foe den ten, foedi wan safoe elementi di gersi tokotoko e opo kon — wan bewégi di e kari na pipel foe abi wan prenspari sten ini den afersi soleki nanga jepi foe vakvereniging, protest-actie nanga den sortoe sani disi. „Den baka-pikin foe den libisma”, na sokari gewoon man, e proberi sosrefi toe foe taki ini na fasi fa sani moe tiri. Disi wi no e si wawan ini den kondre foe west Europa, di ben de wan dé wan pisi foe na Santa Loomsoe Kownoekondre, ma tapoe wan aparti fasi ini na Kondre foe na Anglo-Amerkan Grontapoemakti. Djaso den safrisafri-actie, staking nanga sekseki na wrokope ben swaki den tirimakti boen, di wan dé ben de leki „isri”. Nanga jepi foe na wrokoman-bewégi tegen na kapitaal, „den bakapikin foe den libisma” e proberi foe bepaal den égi wroko nanga fasi foe libi. Disi ben tjari wan stabiel toestand kon na klasse foe wrokoman nanga na tiri? Gado Wortoe e taki eenvoudig: „Den no sa moksi densrefi nanga makandra.”
23. (a) San a wani taki dati wi doro now na pisi ten foe den „foetoefinga” foe na popki? (b) San wi kan froewakti moro fara? (c) Wan sani moe bewégi wi ini na „ten disi foe na kaba” foe doe san?
23 Pe wi de foe datede ini na ten? Na a kaba foe vers 43 dan no wan popki de moro. Wi doro ini na ten foe den „foetoefinga” foe na popki! Wi e libi ini na ten pe na gro foe tiri di libisma meki e doro den sari kaba. Na hémarki foe den ten doro kaba! Daniël ben ferteri wi san wi kan froewakti. Ja, na kownoekondre foe Kristus, di sa tiri tapoe ala volkoe, na „ston” di e koti poeroe foe Jehovah universele soevereiniteit, de tapoe na punt foe miti den gronfoetoe foe na toemsi takroe popki, sodati na heri sistema foe libisma tirimakti di e kwinsi trawan sa trowe na gron èn kisi pori. Dati sa marki na „ten foe benawtoe soleki no ben de sensi naatsi ben doe kon te nanga na ten dati”. Ma na ten disi sa pasa esi èn na moro moi ten foe na heri libisma historia sa kon, Kristus doesoen jari tiri. A kan dati sortoe troe kristen toe, tan sdon ini disi „ten foe na kaba” nanga mi-no-ke-fasi èn loekoe rustig den sani di e pasa sondro wan sani bewégi en foe ondersteun na tiri foe na Kownoekondre? Now de na ten foe sori na soema sé wi de, na a sé foe Jehovah ofoe foe Satan! — Dan. 2:44, 45; 7:14; 12:1, 4.
24. Sortoe sma wi wani tan, èn foe sanede?
24 Soleki tanapoe ini 1 Thessalonika 5:1, dan noti afoe foe skrifi gi wi foe den ten nanga pisi foe ten! Alamala skrifi kaba ini Gado Wortoe. Soso a moe poeroe foe na Wortoe kon na tapoesé. Meki wi doe foe datede san tanapoe ini Hebreer 10:35-39 leki rai gi wi: „No trowe foe datede joe fri foe taki, di e tjari wan bigi paiman kon. Bikasi joe abi horidoro fanowdoe, foe, baka te joe doe na wani foe Gado, kisi na kontroe foe na pramisi. Bikasi wan ’boen sjatoe ten’ èn ’en di e kon, sa kon èn no tan gwe’. ’Ma mi regtvaardikiwan sa libi foe en bribi ede’ èn „efoe a drai baka, dan mi sili no abi prisiri ini en.” We, wi no de foe na sortoe di e drai baka, ma foe a sortoe di abi bribi, san e meki na sili tan na libi.” Meki wi abi alaten wan tranga bribi ini na kownoekondre!
[Karta/Prenki na tapoe bladzijde 185]
DEN AGERSIFASI FOE DEN KOWNOEKONDRE PROFÉTITORI FOE DANIËL
Na bigi popki
Den fo bigi meti
BABYLONIË
Foe seni 625 bifo G.T.
MEDO-PERZIË
Foe sensi 539 bifo G.T.
GRIKIKONDRE
Foe sensi 331 bifo G.T.
ROME
Foe sensi 30 bifo G.T.
BIGI BRITTANIË èn AMERKANKONDRE
Foe sensi 1763 bifo G.T.
RADICAAL VOLKOEBEWÉGI
Na pikin toetoe e sori ensrefi
Keizer Constantijn (312-337 G.T.) opo wan mamafoto na oost sé. Disi ben poti go na a mamafoto Rome, pe na Anglo-Amerkan Makti komoto
Hendrik VIII e broko banti nanga Rome (1534 G.T.)
Foe sensi na ten foe Elizabeth I (1558-1603 G.T.) Bigi-Brittannië bigin „hari poeroe den dri toetoe” — Spanje, Nederland èn leki laatste Fransikondre