Na kownoekondre èn „wan santa presi”
„Na boen njoensoe disi foe na kownoekondre sa préki na a heri grontapoe leki wan kotoigi gi ala naatsi, èn dan na kaba sa kon. Te joe si foe dat’ede na tegoe sani di e tjari pori kon, foe san na proféti Daniël ben taki, tanapoe ini wan santa presi (na lésiman moe gebroiki en powa foe si sani), dan meki den di de ini Judéa lon go na den bergi.” — Matt. 24:14-16.
1. Foe san den faja barwrokoman foe Gado kownoekondre di opo abi belangstelling?
JOE de wan sma di e teki prati fajafaja na a préki foe na „boen njoensoe foe na kownoekondre”? Efoe a de so, dan joe e angri foe si na „kon foe na kaba”. Dan ini disi joe sa abi foeroe belangstelling toe, foe si san „a tegoe sani di e tjari pori kon” wani taki èn fa a „tanapoe ini wan santa presi”. Joe ben sa wani kon sabi na kontroe ini disi ten foe san na proféti Daniël ben taki foe den sani disi èn fa joe kan de na mindri den sma ini disi ten di e feni ferloesoe foe di den „e lon go na den bergi”. — Matt. 24:3-16.
2. (a) San de wantoe tekst di e jepi wi foe si soema de den „santawan” di kari ini a profétitori foe Daniël? (b) Sortoe tra groepoe no sa langa pasa kaba ben kon na fesi èn na belangstelling foe den 2 groepoe disi e go na sortoe gemeenschappelijk sani?
2 Ini a profétitori foe Daniël foeroe e taki foe den „santawan” di e kisi a kownoekondre (Dan. 7:27). Den de na pikin groepoe kristen di „kon gebore njoen baka”, jeje Israëlsma, di tan getrow ondro den ros foe Satan èn na so fasi ben sori taki den de warti foe kisi wan presi ini na kownoekondre foe hemel (Joh. 3:3; Luk. 12:32). Ini den jari no so langa pasa kaba, wan „bigi ipi foe ala pipel”, di abi na howpoe foe libi tégo tapoe wan paradijs-grontapoe, ben sroiti densrefi na den wan di tan abra foe den salfoe kotoigi disi foe Gado. Joe de foe wan foe den 2 groepoe disi? Efoe disi de so, dan joe abi now na grani foe doe „santa dienst” gi Gado ini na grontapoe santa presi foe en jeje tempel. Na „santa dienst” disi e doe ini wan „santa presi” di de leki na santa presi foe Jehovah tempel ini na Jeruzalem ini owroeten. — Openb. 7:4, 9, 15; Rom. 12:1, 2.
3, 4. (a) Sortoe dri Jeruzalem e tjari now na wi prakseri? (b) Fa a Wortoe foe Gado e skrifi foe ibri wan foe den Jeruzalem disi?
3 Foe di den djoe, di ben kiri srefi na Manpikin foe Gado, ben fadon komoto foe bribi, meki Gado ben trowe èn libi na grontapoe Jeruzalem (Matt. 23:37, 38). Ma wan moro gran Jeruzalem ben tan abi na boen-ati foe Jehovah. Ini Galasia 4:26 a foto disi ben kisi na nen foe „na Jeruzalem di de na tapsé”. A de Jehovah „oema”, en égi hemel organisaatsi, di gersi wan oema. Disi de na Jeruzalem di ben gebore Gado jeje Manpikin Jezus Kristus, na sma di ini na jari 33 G.T. ben gi en (libisma) sili leki wan ferloesoe-paiman foe na boen foe na libismafamiri. — Matt. 20:28.
4 Baka di Jezus opobaka ini na jeje, a ben poti na hé te na a ret’anoesé foe en hemel Tata. Na a reti ten, ini 1914 G.T., Jehovah ben poti en ini en kownoekondre, di ini Hebrewsma 12:22 e tjari kon ini akroederi nanga na nen Jeruzalem, bika den e kari en drape na „hemel Jeruzalem”. Na kownoekondre disi na a joisti ten ben sa pori Satan ogri seti èn tjari na paradijs kon baka na grontapoe. — Matt. 6:9, 10.
Pori „wan santa presi”
5. (a) San Jezus ben taki foe na grontapoe Jeruzalem? (b) Sortoe aksi èn sortoe profétitori disi ben meki kon?
5 Wi sa opo wi bijbel now na Matteus kapitel 23? Drape ini vers 38 joe sa feni san Jezus ben taki taki a „oso foe Jeruzalem ben sa libi légi na baka”. Dan Jezus e taki nanga en froewondroe discipel foe na tempel foe na grontapoe Jeruzalem èn e taki nanga den san wi kan lési ini Matteus 24:2: „Foe troe, mi e taigi oenoe: Djaso kwetkweti wan ston sa libi tapoe wan trawan, di no sa broko poeroe.” Disi e meki fo foe den discipel aksi Jezus na aksi foe vers 3: „Taigi wi: Oten den sani disi sa de, èn san sa de na marki foe joe de-noja èn foe na besroiti foe na seti foe sani?” Dan Jezus e gi en profétitori di ala sma sabi èn di e go doro te na a kaba foe Matteus kapitel 25.
6, 7. (a) San ben kon now ini gevaar leki wan kontroe foe na profétitori? (b) Na sortoe fasi sma ben si na „tegoe sani” tanapoe „ini wan santa presi”?
6 Ini na ten dati ini 33 G.T. Jezus discipel ben sori belangstelling gi na kaba foe na djoe seti foe sani, foe san na grontapoe Jeruzalem nanga en tempel ben de na centrum. A ben de wan kerki seti foe sani di ben fadon komoto foe bribi. Ma awinsi na fadon komoto disi foe bribi ben feni presi, tokoe Jeruzalem ben tan tjari na nen leki „na santa foto”, srefi baka na dede foe Jezus (Matteus 27:53). Leki wan kontroe foe Jezus profétitori meki na benawtoe ini Jeruzalem nanga Judéa nanga tra pipel di ben de krosbé ben kon moro bigi. Dan den Romein legre-afdeling ondro generaal Gallus kon feti nanga Jeruzalem ini 66 G.T. Soleki Jezus ben taki na fesi (ini Lukas 21:20), dan „legre-kampoe ben lontoe” Jeruzalem. Na historiaskrifiman Josephus e ferteri, dati srefi nanga den afkodré fraga den ben psa go ini na foto èn den ben bigin foe diki ondro na skotoe foe a tempel.
7 Den Romein legre dati ben tanapoe séker ini „wan santa presi”. Den ben de klari foe pori „na foto dati foe Jehovah”, na foto di someni jarhondro langa ben tai nanga Jehovah anbegi (Ps. 101:8). Séker „wan tegoe sani”, te joe loekoe en foe na sé foe sma di fadon komoto na bribi èn foe na sé foe djoe kristen! Ma soso den kristen ben si taki disi now joisti ben de na situwasi di Jezus ben taki na fesi. No wawan na „santa foto” nanga en tempel foe anbegi ben de ini gevaar, ma so toe den kristen di ben de na ini èn di ben de loyaal na Jehovah nanga en wortoe foe waarheid. Fa den disi ben sa kan tan na libi?
8. Fa Jehovah ben kenki sani dan, èn nanga sortoe bakapisi?
8 Jehovah ben tjari wan kenki kon ini sani tapoe wan wondroe fasi. A Romein legre wantronso hari gwe, sodati na pasi ben opo gi den kristen foe gi jesi na Jezus profétitori. Èn dati den ben doe troetroe foe di „den ben lon go na den bergi”! Ini 70 G.T. na „tegoe sani” ben kon agen. Ini soso 4 moen ten Jeruzalem ben kisi pori foe na anoe foe na Romein legre ondro generaal Titus èn en „santa presi” (leki fa den ben denki) ben kenki kon ini wan brokoston-ipi. Moro leki wan miljoen djoe ben dede ini na srakti dati, èn soso wantoe sma ben tan na libi (Dan. 9:26). Den djoe di ben teki na kristendom ben de boenboen! Foe san-ede? Foe di den ben gi jesi a den proféti waarheidwortoe di na Gran Leriman, Jezus Kristus, ben taki. — Mark. 13:1, 2, 14.
Disiten parallel
9. Foe san-ede den sani di ben psa ini na fosi jarhondro moe abi wi belangstelling ini disten?
9 Den sani dati di ben psa ini na fosi jarhondro de toemsi prenspari gi wi ini disi ten. Foe san-ede? Foe di den abi wan boen parallel ini na jarhondro disi di e meki 20. Ini wi ten na prenspari profétitori foe Jezus e doro en laatste kontroe di e seki na heri grontapoe! Na na lési disi a no soso na foto Jeruzalem èn na kondre Judéa de ini a tori, ma na heri grontapoe pe sma e libi, nanga en tindoesoendoesoen foto, en hondrohondro nationaal groepoe, èn lo èn en 4.400.000.000 sma — na heri grontapoe seti foe sani.
10. (a) Sortoe pisi ten ben kon na wan kaba ini 1914, èn fa? (b) Foe san-ede wan „heroe” di no abi en speri de now na a heri grontapoe?
10 Srefi grontapoe historia-skrifiman ben si dati ini na jari 1914 wan njoen pisi ten ben doro. Ia, den „faste ten foe den naatsi” ben kon na wan kaba ini na jari dati (Luk. 21:24-28). Jehovah no ben sa gi den heiden naatsi moro langa na fri foe tiri leki fa den wani. Foe dat’ede meki na proféti-tori di abi fandoen nanga Masra Jezus ben kon troe: „Na tiki foe joe tranga Jehovah sa seni komoto foe Sion (na „hemel Jeruzalem”, na Messias kownoekondre), taki: ’Go a mindri joe féanti foe poti den a joe ondro’” (Ps. 110:2). Na kownoe di ben poti tapoe na troon ben gi jesi èn ben go abra foe trowe Satan nanga en ogri-jeje-ipi foe hemel go na a kontren foe grontapoe. Soboen, foe „wan sjatoe pisi ten” „heroe sa de na grontapoe” (Openb. 12:7-12). Now foe sensi 1914, a prenspari profétitori foe Jezus di skrifi ini Matteus kapitel 24 nanga 25, e kon troe foe dat’ede na a heri grontapoe.
11. San joesrefi ben si leki wan kontroe foe Jezus profétitori?
11 Wi alamala no ben de ai-kotoigi foe na „marki . . . foe na besroiti foe na seti foe sani”? Wi no ben si den bigi feti, den mankeri foe njanjan, den pestsiki, den grontapoeseki nanga den tra „skreki sani” di Jezus ben taki na fesi? Wi no ben ondrofeni na ferfolgoe foe kristen èn abi wan prati na a préki foe na „boen njoensoe disi foe na kownoekondre leki wan kotoigi gi ala naatsi”? Foeroe foe wi kan piki séker ja tapoe den aksi disi! (Matt. 24:3-14; Luk. 21:10-12) Ma san wi kan taki foe den wortoe foe Jezus di skrifi ini Matteus 24:15 foe na „tegoe sani di e tjari pori kon”?
Wan kontroe na a heri grontapoe
12. Fa na „bigi benawtoe” sa kenki foe a pori foe Jeruzalem?
12 Na fosi jarhondro kontroe foe na profétitori disi e gi wan patron foe san wi kan froewakti ini disi ten. Ma son fini pisi no e waka parallel. Ini den vers 21 nanga 22 Jezus e taki foe eksempre: „Dan so wan bigi benawtoe sa de soleki sensi na a bigin foe grontapoe te leki now no ben kon, èn no sa kon moro toe. Efoe den dé dati no ben koti kon sjatoe, no wan skin no ben sa kisi ferloesoe; ma foe na boen foe den wan di ben verkisi meki den dé dati sa koti kon sjatoe.” Na „bigi benawtoe” di e kon leki wan hé marki no sa kon nomo tapoe Jeruzalem ofoe wan tra foto. A sa de a moro bigi rampoe di a grontapoe foe wi oiti ben miti èn sa miti ete, èn a sa kon tapoe na heri grontapoe. — Jer. 25:30-33; Matt. 24:30.
13. Sortoe „skin” sa psa libilibi na „bigi benawtoe” kontrari na „skin” di ben pasa libilibi na pori foe Jeruzalem?
13 Boiti dati, a „skin” di e tan na libi, no sa de a „skin” foe son djoe di fadon komoto na bribi, èn di moe go ini katibo, soleki disi ben de ini na pori foe na grontapoe Jeruzalem. Na presi foe dati, disi sa de na „skin” foe den „wan di ben verkisi”, den sma na grontapoe di e teki presi gi na „hemel Jeruzalem”, makandra nanga na „skin” foe den kompe foe den foe na „bigi ipi” foe ala pipel, foe soema Openbaring 7:14 e taki: „Disi de den di komoto foe na bigi benawtoe, èn den ben wasi den langa krosi èn den ben meki a kon weti ini na broedoe foe na Lam.” Nanga disi ini prakseri fa wi moe froestan na disiten kontroe foe Matteus 24:15, 16?
„Na lésiman moe gebroiki en powa foe si sani”
14, 15. San na wantoe sani di wan „lésiman kan si” te a de ondrosoekoe den kapitel 7 nanga 8 foe Daniël?
14 Jezus ben sori dja na a „proféti Daniël” èn a ben taki moro fara: „Na lésiman moe gebroiki en powa foe si sani.” „Ini na fosi jari foe Belsazar, na kownoe foe Babylon”, Daniël ben kisi wan visioen foe na Gransma foe Dé, Jehovah Gado, èn na kroetoe di a de tjari kon tapoe den grontapoe naatsi nanga jepi foe na kownoekondre foe na Messias. Disi ben sa pasa te „na faste ten ben doro te den santawan sa teki na kownoekondre leki wan goedoe”. — Dan. 7:1, 9-14, 21, 22, 27.
15 Ini na di foe dri jari foe na kownoewroko foe Belsazar, Daniël ben kisi ete wan visioen. Dja, ini Daniël 8:3-9, a proféti e gebroiki agersi wortoe foe ferteri foe wan waka baka makandra foe werdri meti èn krakti „toetoe” di gro komoto foe den ede foe den meti dati. Daniël 8:20-25 e jepi wi foe sabi den disi leki grontapoe makti di ini den 2500 jari di psa ben sori den makti, foe bigin nanga Medo-Persia, moro fara Grikikondre, Rome, èn te foe kaba — leki wan „pikin toetoe di e gro te leki en krakti e kon bigi” — na Britse kownoekondre, di na Republiek Amerkankondre bakaten ben sroiti ensrefi na en. Na a fasi disi wan grontapoemakti di ben de foe 2 pisi ben doe kon.
16. (a) Sortoe „faste ten ben doro”, èn san den „santawan” ben ondrofeni foe disi? (b) Foe san-ede den Wachttoren-nomroe foe juni 1938 ben de prenspari gi Gado pipel?
16 Ini 1918 G.T. „na faste ten ben doro” taki den „santawan” kisi na kownoekondre. Sensi na jari 1919 den „santawan” di ben tan abra ete na grontapoe ben orga foe doe wan toemsi bigi barwroko foe na kownoekondre foe na Messias di ben opo (Matt. 24:14). A no teki langa ofoe sma ben kon sabi den na a heri grontapoe leki „Jehovah Kotoigi”, èn baka dati wan „bigi ipi” kompe ben bigin sroiti densrefi na den leki wrokoman (Jes. 43:10, 12; Openb. 7:9). Ma ini na ten foe den jari 30, doengroe workoe foe ferfolkoe ben bigin foe kon na makandra. Jehovah ben gi en pipel tranga foe kaka foetoe gi na gevaar disi foe di a orga den baka. Ini den nomroe foe na Watchtower foe 1 nanga 15 juni 1938 (Wachttoren ini Bakratongo foe augustus nanga september 1938) studi-artikel ben kon foe „Organisatie” so dati Gado pipel ben kisi na theokratis structuur di ben sa dini leki wan fundamenti foe den wroko di den ben sa doe ini a ten foe na Grontapoefeti di meki Toe. — Jes. 60:17.
17. Tapoe soema Daniël 8:10, 11 ben kon troe now?
17 Ini na ten foe na Grontapoefeti di meki Toe Daniël 8:10, 11 ben kon troe. Na „pikin toetoe” ben tjalansi Jehovah Gado, na „Kownoe foe na legre”. Èn sortoe „legre” na disi? Disi de na legre foe bakaman foe den foeroe kerki sekte foe na kristenheid? Nono, den disi no de „wan sani foe ogr’ati”, bika den ben meki densrefi tron wan pisi foe Satan grontapoe (Matt. 24:9; Joh. 15:18-20). Daniël e sori dja na wan moro pikin legre, di wi kan teki gersi nanga den fetiman foe Gideon di ben pikin srefisrefi te joe teki den gersi nanga a bigi ipi foe Midiansma (Kroet. 7:8, 12). A de na fikapisi di e libi ete na grontapoe foe na „legre” foe 144.000 „santawan” di sa tiri nanga na Lam, Kristus Jezus, tapoe na bergi Sion foe na „hemel Jeruzalem”. — Openb. 14:1-5.
Libi ini „wan santa presi”
18. (a) Leki fa a bijbel taki, dan pe wan „santa presi” de? (b) San e psa ini a presi disi leki fa Daniël 8:12 taki?
18 Ini na ten disi, den wan disi, di tan abra de ini „wan santa presi”, èn den e teki presi na grontapoe gi na „hemel Jeruzalem” nanga en seti foe na tempel. Daniël e skrifi foe a presi disi (ini vers 11) leki „na faste presi foe (Jehovah) santa presi” dja tapoe en „foetoebangi”, na grontapoe (Jes. 66:1). A e taki: „Na alaten marki foe en (Jehovah) ben teki poeroe, èn a faste presi foe en santa presi ben broko poeroe. Èn wan legre srefi ben gi abra safrisafri, makandra nanga na alaten marki, foe sondoe ede; èn a tan trowe waarheid na doti èn a handri èn a ben abi winimarki” (Dan. 8:11, 12). Fa disi ben kon troe?
19. (a) San wi e froestan dja ondro na „sondoe foe na pikin toetoe”? (b) Fa a ben tan „trowe waarheid na doti”?
19 We, san getrow bijbelondrosoekoeman — Jehovah Kotoigi — ben ondrofeni ini na Grontapoefeti di meki Toe? Hebi ferfolgoe! Disi ben de wan „sondoe”, wan moeiti foe wai Gado „santa presi”-klasse poeroe èn foe teki poeroe na so fasi foe Jehovah na „alaten marki” foe ala dé publiki anbegi. A ben bigin na ini Nazi-fascistis kondre. Ma a no teki langa ofoe na ini na heri bigi kondre foe na ’pikin toetoe di ben kon makti ini krakti’, ’waarheid ben trowe na doti’. Na „legre” foe Kownoekondrebarwrokoman nanga den préki foe a kownoekondrewaarheid no ben mag préki na ini pikinmoro ala kontren foe na Brits Gemenebest. Di den naatsi disi ben kari den legre foe den foe teki fetisani foe go na feti, den ben wégri foe gi Jehovah Kotoigi fri leki bedinari foe na evangelie; den no ben sori respeki gi na theokratis fasi fa Gado ben poti den leki bedinari foe Gado. Ini den Verenigde Staten foe Amerkankondre, na gewoon pipel ben trobi Jehovah dienstknekti foeroe tron èn doe den ogri nanga tra sani di no de warti.
20. (a) Sortoe djaranti Daniël 8:14 e gi wi? (b) Fa na ’santa presi nanga victori ben kon na fesi’? (c) Sortoe sani ben pasa ini Jehovah organisaatsi di na Grontapoefeti di meki Toe ben kon a wan kaba?
20 Leki fa Daniël 8:13, 14 taki dan na „santa presi” ben sa tjari kon baka „ini en joisti toestand” ofoe „ben sa kon nanga victori na fesi” baka wan pisi ten foe „toe doesoen dri hondro dé” (6 jari, fo moen nanga 20 dé) (New English Bible). Jehovah Kotoigi foe troe ben kisi hebi ferfolgoe, foe di den ben hori tranga na a „jere foe Gado moro leki libisma” (Tori 5:29). Ma ini den laatste moen foe na Grontapoefeti di meki Toe den ben sori ete wan tron taki den ben teki na faste besroiti foe gi grani na Jehovah tirimakti èn foe hori na disi ini den organisaatsi. Nanga disi ini prakseri, meki taki ini 1944 wan bigin ben meki foe orga njoen baka na wroko èn na structuur foe tiri foe Jehovah Kotoigi. Na Watchtower foe 15 oktober 1944 ben handri foe na thema „Ben orga foe na wroko”. Nanga na artikel disi èn tra artikel di abi fandoen nanga na dienst èn di ben kon na doro ini na srefi ten disi, ben kon na krin taki na „santa presi” te joe loekoe en foe na sé foe Jehovah ben de baka ini en „joisti toestand”.
21. Fa na Kownoekondre ben abi victori te na a punt disi?
21 Na ogr’ati moeiti foe na feanti foe wai na „santa presi” poeroe, ben fadon krinkrin. Den „santawan” di ben tan abra na grontapoe, makandra nanga den kompe foe na „bigi ipi”, ben kon nanga victori na fesi. Na Kownoekondre foe „na Moro Héwan”, Jehovah, èn foe en Kristus, ben abi victori! San ben sa kon na baka leki fa Jehovah proféti wortoe ben taki? Disi wi sa go loekoe now.
TE JOE E LÉSI NANGA NA POWA FOE SI SANI, DAN SAN DEN SANI DI E KON WANI TAKI -
Dan. 7:22: ’na faste ten ben doro’?
Dan. 7:27: den ’santawan’, ’na kownoekondre’?
Dan. 8:9: ’ete wan toetoe . . . , wan pikinwan’?
Dan. 8:10: „na legre foe hemel”?
Dan. 8:11: „na Kownoe foe na legre”?
Dan. 8:12: „trowe na waarheid na doti”?
Dan. 8:14, NEB: „na Santa Presi nanga victori sa kon na fesi”?
[Faki na tapoe bladzijde 289]
Ini 1965 kanselier Konrad Adenauer foe Doisrikondre ben verklari: „Prakseri nanga prenki e kon ini mi ede, . . . prakseri foe bifo na jari 1914, di troetroe vréde, rostoe nanga sékerfasi ben de na grontapoe — wan ten pe wi no ben sabi frede . . . Sékerfasi nanga rostoe sensi 1914 ben komoto foe a libi foe den sma.”
[Faki na tapoe bladzijde 291]
Ini 1980 na fosten Britse fosi minister Harold MacMillan ben taki: „Ala sani ben sa kon moro betre dé foe dé. Na so na grontapoe ben tan di mi ben gebore . . . Ne, na wan mamanten na ini 1914, wantronso, onfroewakti wan kaba ben kon na ala sani.”