Leri fu den buku: Amos 1:1—9:15
Na pori fu wan nâsi
„SREKA unsrefi fu kon miti un Gado”, „Yehovah, na Gado fu den legre”, e taygi na nâsi Israël (Amos 4:12, 13). Fu san-ede? Den Israëlsma ben frigiti en Wèt èn ben meki a fowtu fu doti en kondre nanga a dini fu kruktugado, nanga hurudu, a trowe fu brudu èn bigi hogridu fu di den ben kon breni fu a bun di sani ben e go bun gi den.
Amos e wiki kon leki Yehovah profeyti fu meki no wwan gi na nâsi Yuda, di a ben de wan pisi fu en, ma spesrutu gi na noordsey kownukondre Israël wan warskow boskopu bekènti. A e krutu na nâsi Israël fu na libifasi fu lobi prisiri èn e taki na fesi fu a pori fu en te fu kba fu na sey fu feyanti nâsi. Na buku Amos, di den ben skrifi a mindri 829 bifo G.T. èn 804 bifo G.T., e gi inzicht ini na makti fu Gado fu si den ranpu di e kon a fesi èn abi wantu warskow di de ini na belangstelling now.
Wan pori nanga faya fu na sey fu Gado feyanti
No wan sma kan lon komoto gi na krutu fu Gado. Fa disi ben sori taki a de tru gi den nâsi Damaskus, (Siriyakondre), Gaza (Filisteya), Tyrus, Edom, Ammon, Moab nanga Yuda! Yehovah no ben sa „puru en anu” di fu na ogridu ede fu den ben langa go na den. Ma ete na ranpu di ben taki a fesi fu den ben dini wwan fu poti kraki a tapu sortu krutu ben e wakti na nâsi Israël, fu di den ben misi fu libi ini akruderi nanga na frubontu fu en nanga Gado èn fu hori en weti hey. — Amos 1:1-2:16.
Poti prakseri tapu na warskow fu Gado. „Unu wwan mi ben sabi fu ala famiri fu grontupu”, Yehovah e taygi Israël (Amos 3:2). Ma nanga na sondu libifasi fu den den ben sori fru-akti gi na nen èn Soevereiniteit fu Gado. Furu fu den ben teki a faste bosroyti fu kon gudu èn fu na lasi gi den eygi brada fu den go libi na ini makriki fasi èn gudu, nanga ’wan kowruten oso èn wan dreyten oso’ (Amos 3:15). Nanga bidrigi hebi fu wegi, den ben bidrigi na wan gridifasi den pôti-wan. Taki den ben libi na ini tru anbegi a wan sey, ben wani taki taki den ben frudini strafu fu Yehovah. Toku ’Yehovah no ben sa du noti efu a no ben tyari dati kon na krin gi en dinstknekti’. Fu dati-ede Amos e taki a fesi fu Yehovah krutu èn e warskow den: „Sreka unu srefi fu go miti un Gado.”
Yehovah na frulusu
Yehovah sa sori sari-ati gi den sma di abi berow. „Suku mi, èn tan na libi”, na so na kari fu Yehovah gi Israël de (Amos 5:4). „No wani si ogri na ay èn lobi san bun” (Amos 5:15). Ma den sortu wortu disi den ben poti na wan sey. Sma di ben fadon komoto na bribi ben wani moro furu fu go na Bethel nanga Gilgal, presi fu kruktugado anbegi fu tyari drape ofrandi gi falsi gado (Amos 5:26; 1 Kownu 12:28-30). Tapu ivoor bedi di ben moy srefisrefi den ogriman di ben de tevrede ben dringi den moro bun win èn ben nyan den moro bun sortu nnyan nanga oli (Amos 5:11; 6:4-6). „Na dey fu Yehovah” e kon, èn Yehovah ben sweri na „en eygi sili” taki Israël sa kisi pori (Amos 5:18; 6:8). Yehovah sa wiki wan nâsi di sa kwinsi Israël èn sa tyari en go na ini katibo. — Amos 5:1—6:14.
Frede Yehovah no den gensman. Na pori fu Israël ben sa kon nanga yepi fu wan ipi fu sprenka ofu wan faya di e nyan ala sani. Amos ben begi Gado fu na bun fu Israël, èn „Yehovah ben firi sari” fu en krutu, so taki a no ben kon na a fasi disi. Ma neleki wan bowman di nanga wan loto e luku efu wan skotu tanapu soyfri, na so Yehovah no sa „krin Israël moro” (Amos 7:1-8). Na nâsi sa tron leygi sondro taki sma e libi drape. Amasia di ati kon bron fu na boskopu fu na profeyti e kragi Amos na wan falsi fasi fu ley èn e taygi en ’fu a meki dati a gwe na a kondre Yuda èn no taki profeyti tori moro’ na ini Bethel (Amos 7:12, 13). Amos e frede? Nono. A e taki sondro fu frede a fesi taki Amasia sa dede èn taki na osofamiri fu en sa kisi ranpu. Neleki fa froktu e tyari kon na makandra na ini na kotiten, na so a ten doro gi Yehovah fu aksi Israël frantiwortu. No wan lon komoto sa de. — Amos 7:1—8:14.
Gi den sma di e frutrow tapu Yehovah, howpu de. „Mi no sa pori na oso fu Yakob krinkrin”, Yehovah e taki. Gi wantu fu den baka pikin fu Yakob howpu de te now ete, ma no gi den sondari. Na pori fu den de wan faste sani. Ma ete Yehovah sa meki „den strafuman [fu Israël] dray kon baka”. — Amos 9:1-15.
Leri gi disiten: Den sma di e meki den srefi tron den feyanti fu Gado, sa de warti fu kisi dede leki strafu. Ma ibri wan sma di e poti prakseri tapu den warskow boskopu fu Gado fu abi berow sa kisi Yehovah sari-ati èn tan na libi. Efu wi e frede Gado, dan wi no sa gi pasi taki gensman sa tapu wi fu du en wani.
[Faki na tapu bladzijde 41]
LUKU DEN TEKST MORO KROSIBEY
○ 1:5 — Owru foto ben abi hey skotu èn kofarliki bigi doro. Fu sroto den doro disi, dan den ben greni den na inisey nanga langa isri ofu brons barki. „Fu broko na greni fu Damaskus” ben wani taki taki na gran foto fu Siriyakondre ben sa fadon na ini anu fu den Assyriyasma. A ben sa de leki den fotodoro fu en no ben kan sroto fu di den greni fu en ben broko. — 2 Kownu 16:8, 9.
○ 4:1 — Den umasma di ben lobi gudu èn di ben libi na ini Samariya, den ben kari den „kaw fu Basan”. Den fatu weygron fu Basan ben sorgu fu na meki fu bun ras fu meti (Deuteronomium 32:14; Ezechiël 39:18). Den gridi „kaw fu Basan” disi ben gi den „meystri” fu den, ofu trowmasra tranga fu puru moni a den skin fu den pôti sma fu furu den eygi „ivoor oso” fu den (Amos 3:15). Ma den sortu du dati ben tyari den strafu fu Gado kon.
○ 4:6 — Den wortu „krin fasi fu tifi” de kon na krin nanga na parallel pisi fu a lin „mankeri fu brede”. A gersi so bun taki a abi fu du nanga wan ten fu angri ten, di den tifi ben krin fu di noti ben de fu nyan, Yehovah kande ben sori en atibron gi na tin lo kownukondre di ben e dini kruktugado fu di a ben meki angriten kon ini na kondre so leki a ben warskow langa ten a fesi (Deuteronomium 28:48). Ma no na warskow fu na ranpu disi, èn no den tra wortu fu a krutu fu Gado ben man fu doro na ati fu na pipli disi di e broko frubontu. — Amos 4:6, 8-11.
○ 5:2 — Di Amos ben taki na profeyti tori fu en, dan na pipli èn na kondre Israël no ben de na ondro wan freymde kondre ofu den ben fufuru den gwe. Den ben taki fu den leki wan sma di ben de leki wan nyun wenke. Na ini soso wantu yari na nyun wenke Israël ben sa fadon go na ini na anu fu den Assiriyasma èn „go na ini katibo . . . srefi psa Damaskus” (Amos 5:27). So seyker Amos ben de fu na pori fu Israël fu na de di den no ben de kotrow taki a e taki fu disi neleki a ben psa kba.
○ 7:1 — „Na grasi fu na kownu di ben way” ben abi kande seyker fu du nanga na belasting ofu ede moni di na kownu ben poti fu sorgu gi nnyan gi en meti nanga feti-asi. Na belasting fu na kownu musu pay fosi, èn dan baka dati na pipli ben kan teki na grasi ofu sani di e gro fu den kobroyki den srefi. Ma bifo den ben sa man fu du disi. dan den sprenka ben kon èn ben nyan den baka ten prani disi.
○ 8:2 — Dreyten froktu den ben piki na a kba fu na kotiten. Na kba fu na pranigron yari ben prenki fu dati-ede taki a kba fu Israël ben de na mofo doro. „Mi no sa krin den moro now”, Yehovah ben taki. Na krutu ben sa tyari kon tapu a nâsi.
○ 9:7 — Fu na kotrow fasi fu den fositen ppa fu den meki Yehovah ben teki den Israëlsma puru èn ben fri den fositen tta komoto fu katibo fu Egipti nanga Kanaän. Ma den ben abi fu meki bigi fu dati, bika fu na ogridu ede fu den meki den ben de ini na srefi posisi leki den Kusiti. (Teki gersi nanga Romen 2:25.) Netso na kon firi fu Egipti no de wan dyaranti fu na bun-ati fu Gado di e tan èn netso bun leki taki den Fillisten nanga Syriyasma ben libi ini kontren di ben de difrenti leki den fositen tanpresi. Dati den ben abi den rutu ini den kotrow famiri edeman no ben sa frulusu den Israëlsma. Wan posisi na Gado di a e feni bun e anga fu na gi yesi na en wani. — Amos 9:8-10; Tori fu den apostel 10:34, 35.