A moro lati leki joe denki?
DRI dei bifo na dede foe en, Jesus ben abi wan toemoesi druk dei na ini Jerusalem, wan dei di, leki fa a ben o sori, wani taki foeroe srefisrefi gi kresten sma di e libi now. A ben gi leri na ini a tempel èn ben piki foeroe triki aksi, di den djoe kerki fesiman ben proeberi foe seti trapoe gi en nanga dati. Te foe kaba a ben go hebi tapoe den sabiman foe Boekoe nanga Fariseiman, nanga wan srapoe kroetoe di ben meki sma kon sabi den leki toefesi sma èn sneki di ben de a pasi e go na Gehenna. — Mateus kapitel 22, 23.
Di a ben libi na kontren foe na tempel, dan wan foe den disipel foe en ben taigi en: „Masra, loekoe den ston èn den oso!” Foe di den sani no ben naki Jesus ati, a ben taigi en: „Joe e si den bigi oso disi? Kwetikweti wan ston sa tan djaso tapoe wan trawan, di no sa broko komoto” (Markus 13:1, 2). Baka dati Jesus ben gowe libi na tempel foe na lasti leisi èn ben saka go na ini a lagipresi foe Kidron, ben koti en abra èn ben kren den skoinsi sei foe na Olijfbergi.
Ala di a ben sidon drape na tapoe a bergi ini na lati bakadina son, èn na tempel ben de foe si na tapoe a bergi Moria abrasei foe na lagipresi, dan Petrus, Jakobus, Johanes nanga Andreas ben kon na en, ala di no wan tra sma ben de drape. Den ben prakseri tranga foe den wortoe di a ben taki foe na broko di na tempel o broko komoto. Den ben aksi: „Taigi oenoe: Oten den sani disi sa de, èn san sa de na marki foe joe denoja èn foe na bosroiti foe na seti foe sani?” (Mateus 24:3; Markus 13:3, 4) Na piki di a ben gi tapoe na aksi foe den na bakadina dati na tapoe a Olijfbergi, de prenspari srefisrefi gi wi. A kan jepi wi foe no wakti toemoesi langa foe prakseri foe „na bosroiti foe na seti foe sani”.
Na aksi foe den ben de ini toe pisi. Wan pisi ben go foe na kaba foe na tempel nanga na djoe sistema; na trawan ben abi foe doe nanga a denoja foe Jesus leki Kownoe ini a ten di o kon nanga na bosroiti foe na disiten seti foe sani. Jesus ben behandel ala den toe aksi disi ini na piki foe en, so leki dati skrifi na ini Mateus 24 nanga 25, Markus 13 èn Lukas 21. (Loekoe so srefi Openbaring 6:1-8.) Ini a tori foe na bosroiti foe na disiten grontapoe, ofoe seti foe sani, Jesus ben tjari difrenti pisi kon a fesi di, te joe teki den makandra, ben sa de wan marki di de ini difrenti pisi, di ben sa meki sma kon sabi den lasti dei. Na marki dati di de ini difrenti pisi e kon troe? A e poti wi ini den lasti dei di bijbel e taki foe den? Na kontroe foe en e warskow wi taki a kan de moro lati leki wi denki?
Wán pisi foe a marki foe Jesus di de ini difrenti pisi de: „Nâsi sa opo feti nanga nâsi èn kownoekondre nanga kownoekondre” (Mateus 24:7). Ini 1914 na Fosi Grontapoe Feti ben bigin. Jehovah Kotoigi foe na pisten dati foe tin jari, ben de na ai wantewante. Èn foe san-ede? Ini december 1879, so wan 35 jari a fesi, na tijdschrift Watch Tower, di ben abi en fondamenti tapoe na bijbel teri foe sani di e pasa baka makandra, ben taki, taki 1914 ben sa de wan toemoesi prenspari jari ini na libisma historia. Na feti disi, na fosi feti di troetroe ben de na a heri grontapoe, pe 28 nâsi te foe kaba ben teki prati na ini èn pe den ben kiri 14 miljoen sma, ben sa kan de na bigin foe sani di e pasa èn di e meki Jesus en marki di de ini difrenti pisi èn di e go foe na kaba, kon troe? Den tra pisi foe na marki ben sa kon na en baka?
Ini „wan openbaring nanga jepi foe Jesus Krestes”, den e taki a fesi foe na srefi lon foe broedoe disi. Djaso wan faja kloroe asi nanga en tjariman e „poeroe na vrede foe grontapoe” (Openbaring 1:1; 6:4). Dati seiker ben pasa foe bigin 1914 te go miti 1918. Èn na Fosi Grontapoe Feti ben de soso na bigin. Ini 1939, na di foe Toe Grontapoe Feti ben kon na en baka. Feifitenti-a-neigi nâsi ben hari go ini a trobi èn den ben kiri so wan 50 miljoen sma. Ini den 45 jari di ben e kon baka na di foe Toe Grontapoe Feti, moro leki 125 orlokoe ben feti, pe den ben kiri moro leki 20 miljoen sma.
Wan tra pisi foe na marki na: ’Mankeri foe njanjan sa de’ (Mateus 24:7). Angriten ben panja na alape ini a ten foe na Fosi Grontapoe Feti èn a baka dati. Wán raport e taki foe moro leki 60 bigi angriten sensi 1914, di ben meki foeroe miljoen sma lasi libi. Moro fara, dan srefi now 40.000 pikin e dede ibri dei foe di den no abi nofo njanjan èn foe siki ede di sma kan kibri densrefi gi.
„Bigi gronseki sa de” (Lukas 21:11). Den ben seki na grontapoe, baka di na Fosi Grontapoe Feti ben bigin. Ini 1915 wan gronseki ben teki 32.610 libi na ini Italiankondre; ini 1920 wan trawan ben kiri 200.000 sma na ini China; ini 1923 na ini Japan, 99.300 sma ben dede; ini 1935 na ini san de Pakistan now, 25.000 sma ben lasi den libi; ini 1939 na ini Turkije, 32.700 sma ben dede; ini 1970 na ini Peru, 66.800 sma ben lasi libi; ini 1976 na ini China, 240.000 ben dede (son wan e taki 800.000); ini 1988 na ini Armenië, 25.000 sma ben lasi den libi. Troetroe bigi gronseki ben de foe sensi 1914!
„Ini na wan presi baka na trawan pestsiki” (Lukas 21:11). Na ini den jari 1918 nanga 1919, so wan 1.000.000.000 sma ben kisi na spanjoro agraboe èn moro leki 20.000.000 sma ben dede. Ma dati ben de soso na bigin. Ini ontwikkelings kondre, malaria, bilharziasis, liba brenifasi, serjoesoe loesoebere nanga tra siki e tan malengri èn kiri hondrohondro miljoen sma. Na sei foe dati, atisiki nanga kanker e teki miljoenmiljoen moro libi. Siki di joe e kisi nanga seks e gi na libismafamiri bigi mankeri. Na sani di e naki sma ati nanga frede ini a ten disi na a AIDS (SIDA) krawasi di e kiri sma, foe san sma e prakseri taki a e djompo go na wan njoen sma ibri miniti èn di no wan dresi foe en de foe si ete.
„Na kon moro foeroe foe kroektoedoe” (Mateus 24:12). Sma no man skotoe kroektoedoe moro sensi 1914, èn ini a ten disi a e gro kon toemoesi bigi. Kiri, na ròs foe oema sma, na foefoeroe foe sma sani, na feti foe djangogroepoe — den e doro den edewortoe foe koranti nanga den njoensoe foe radio èn telefisi. Ogridoe sondro reide, e rigeri sondro skotoe. Na ini Amerkankondre wan man nanga wan automatis gon e soetoe wan hondro tron tapoe wan groepoe skoropikin — 5 dede, 29 kisi mankeri. Na ini Ingrisikondre wan lawman e kiri 16 sma nanga wan AK-47 fetigon. Na ini Kanada wan man di no wani si oema sma na ai e go na a Universiteit foe Montreal èn e kiri 14 foe den. Den sma disi de leki krasi tigri, lew, wilder meti, meti sondro froestan, di gebore foe sma fanga den èn pori den. — Teki gersi Esekièl 22:27; Sefania 3:3; 2 Petrus 2:12.
’Sma e kon weri foe frede èn froewakti foe den sani di e kon tapoe na grontapoe pe libisma e libi’ (Lukas 21:26). Sjatoe a baka na baster di na fosi atoombom baster, na atoomleriman Harold C. Urey ben taki foe na ten di o kon: „Wi sa njan ini frede, sribi ini frede, libi ini frede èn dede ini frede.” Tapoe a frede gi wan kernfeti e kon ete, na frede gi ogridoe, angriten, ekonomia sekiseki, na fadon foe moreel waarde, na prati foe osofamiri, na doti di sma e doti grontapoe. Foe taki en leti, den takroe ten di den e sori na wi fesi nanga jepi foe den aladei koranti nanga njoensoe tapoe telefisi, e panja frede go alape.
Na apostel Paulus ben skrifi so srefi foe den situwâsi di ben sa de foeroe ini den lasti dei foe na seti foe sani disi. Te joe e leisi den wortoe foe en, a de neleki joe e leisi na njoensoe foe tide. „Ma sabi disi,” a e skrifi, „taki ini den lasti dei, moeilek ten sa doro, di tranga foe pasa. Bikasi den sma sa lobi densrefi nomo, lobi na moni, de asranti, abi heimemre, de gongosaman, no gi jesi na papa nanga mama, de sondro tangi, no de loyaal, no abi wan reti lobi, no de klari foe meki no wan kroederi, e taki ogri, de sondro foe dwengi densrefi, de krasi, de sondro lobi foe boen sani, de toriman, no ke foe noti, abi bigi memre, de nanga moro lobi gi prisiri leki lobi gi Gado, abi wan fasi foe anbegi Gado ma no abi na krakti foe en; drai joe srefi poeroe foe den sani disi.” — 2 Timoteus 3:1-5.
Ala sani e tan „so leki sensi na bigin di sani ben meki”?
Na apostel Petrus ben taki a fesi foe wan tra pisi foe na marki foe den lasti dei: „Ini den lasti dei spotoeman sa kon nanga na spotoe foe den, di e wroko akroederi den eigi lostoe foe den èn di e taki: ’Pe na pramisi denoja foe en de now? Ija, foe sensi na dei di den fositen tata foe wi ben dede, ala sani e tan leti so leki sensi na bigin di sani ben meki.’” — 2 Petrus 3:3, 4.
Na ini a ten disi, te na tori foe den lasti dei e opo ede, dan foeroe sma e meki den profeiti wortoe foe Petrus kon troe foe di den e spotoe èn e taki: ’O, ala den sani dati pasa a fesi kaba. A de soso na historia di e pasa ete wan tron.’ Na so den e poti den warskow na wan sei èn e tan „wroko akroederi den eigi lostoe foe den.” A de „akroederi na winsi foe den” taki den e poti na kon troe foe profeititori a wan sei, di e meki sma sabi den lasti dei so krin. — 2 Petrus 3:5.
Tokoe den foeroe pisi foe na marki, di de ini difrenti pisi èn di Jesus ben taki a fesi foe en, noiti bifo ben kon troe alamala makandra ini so wan sjatoe pisiten, nanga so wan hebi fasi èn nanga den sortoe bakapisi disi di bigi srefisrefi. (Loekoe foe eksempel Mateus 24:3-12; Markus 13:3-8; Lukas 21:10, 11, 25, 26.) Èn wi wani poti joe prakseri spesroetoe tapoe ete wan tra pisi foe na marki foe den lasti dei di den ben taki a fesi foe en èn di tjari kon a fesi na ini Openbaring.
Meki wi go na Openbaring 11:18. A e taki, taki te na Kownoekondre foe Krestes e bigin foe tiri èn den nâsi ati kon bron èn na ten foe kroetoe e doro, dan Jehovah sa „pori den sma di e pori na grontapoe”. A no de so, taki na a doti di sma e doti sani, e pori na kontren na ini a ten disi? A de troe taki libisma ala ten ben gebroiki den jepisani foe grontapoe pasa marki foe densrefi kon goedoe. Ma di den ben doe so, dan noiti den ben de ini a posisi foe pori en leki wan planeet na tapoe san libisma kan libi. Now, foe den sabidensi technis sani ede di meki kon moro boen sensi 1914, meki libisma kon abi na powa dati, èn foe di den e meki moeiti na wan gridifasi foe kisi goedoe, den e pori na grontapoe troetroe, e doti na kontren èn e tjari na man di a grontapoe man foe horibaka gi a libi, kon ini kefar.
Wan libimakandra di abi bigi-ati èn di feti baka goedoe e doe dati now, na wan fasi di e meki sma kon frede srefisrefi. Djaso wan toe foe den takroe bakapisi de: soewa alen, na kon moro waran na grontapoe, olo na ini a ozonlaag, bigi ipi foe doti, presi pe sma trowe vergiftig sani, kefarlek herbiciden (sani foe kiri takroe wiwiri) èn pesticiden (sani foe kiri takroe wiwiri ofoe meti di takroe gi sani di prani), kern doti, oli flaka, na lowsoe foe gotrowatra di no krin, na kon ini kefar foe difrenti sortoe, dede pisi watra, gronwatra di doti, boesi di pori, gron di doti, na lasi foe a tapoesei pisi foe gron nanga doti smoko di e doe ogri na bon nanga njanjan so boen leki na a libisma gesontoe.
Professor Barry Commoner e taki: „Mi e bribi taki, efoe den no e poti skotoe na a doti di sma e tan doti èn fisti a grontapoe disi, dan a planeet disi te foe kaba no sa boen moro leki wan presi foe libisma libi. . . . Na moeilekhèit no de taki sabidensi no sabi san foe doe, ma a de gridifasi foe espresi. Na boekoe State of the World 1987 e taki tapoe bladzijde 5: „Na bigi foe den wroko foe libisma ben bigin foe de wan sani di e tapoeskreki gi na fiti di na grontapoe srefi fiti foe sma libi na tapoe.” Wan prenspari programa tapoe poebliki telefisi di ben sori na ini Amerkankondre na ini 1990, ben abi leki nen „Race to Save the Planet” („Streilon foe kibri na planeet”).
Libisma no sa stòp a doti foe sani noiti; Gado sa doe dati te a e pori den wan di e pori na grontapoe. Gado nanga en Moro Hei Edeman, di de ini hemel, Krestes Jesus, sa doe disi foe di a o tjari kroetoe kon tapoe den nâsi di e feti baka goedoe, ini a lasti feti foe Armagedon. — Openbaring 16:14, 16; 19:11-21.
Te foe kaba, loekoe na tra pisi, di e naki sma ati, foe na profeititori foe Jesus foe den lasti dei: „Na boen njoensoe disi foe a kownoekondre sa preiki na a heri grontapoe pe sma e libi” (Mateus 24:14). Na boen njoensoe disi e froeteri taki Gado kownoekondre e tiri na ini hemel now èn heri-esi sa handri foe pori na gadolowsoe seti foe sani disi èn tjari na Paradijs kon baka na grontapoe. Na boen njoensoe ben preiki a fesi kaba, ma noiti na a heri grontapoe pe libisma e libi. Ma sensi 1914 Jehovah Kotoigi ben doe dati, awasi na froefolgoe di Jesus ben taki a fesi foe en — na tapoe di lanti e tapoe na wroko, na ogridoe foe groepoe, na poti na ini doengroe-oso, na gi foe skin-ati èn a kiri foe foeroe sma.
Na ini 1919 dan 4000 Jehovah Kotoigi ben preiki na boen njoensoe disi. Den nomroe foe den tan gro, so taki a jari di pasa moro leki 4.000.000 ben e preiki na ini 212 kondre, ini so wan 200 tongo, ala di den ben e panja hondrohondro miljoen bijbel, boekoe nanga tijdschrift, ben e hori miljoenmiljoen bijbelstudie na ini sma oso èn ben e hori kongres na ini bigi stadion na ini ala pisi foe grontapoe. Noiti na toemoesi bigi preiki disi foe na boen njoensoe ben kan doe bifo 1914. Foe doe en so bigi leki fa a ben doe, ben aksi njoenmodoten esi-esi drukpers, den seti foe rèis, den computer, den fax masjin èn so srefi seti foe seni sani èn foe abi komunikâsi di de foe kisi ini wi ten nomo.
Den ben warskow na Jerusalem foe den dei foe Jeremia, gi na pori foe en di ben e kon; den sma di ben libi drape ben spotoe nomo, ma a ben de moro lati leki den ben denki. Na ini a ten disi wan warskow, di bigi moro srefisrefi, gi na pori foe Armagedon de foe jere, nanga toemoesi bigi boeweisi di e horibaka gi dati (Openbaring 14:6, 7, 17-20). Miljoenmiljoen sma no e gi jesi na disi. Ma a ten kon sjatoe; a moro lati leki den denki. A moro lati leki joe denki?
[Prenki na tapoe bladzijde 7]
Ini den dei foe Jeremia a ben de moro lati leki den ben denki