Joe warti foeroe na ini na ai foe Gado!
„Mi lobi joe nanga wan lobi di e tan te ten di no abi marki. Dati na foe san ede mi hari joe kon nanga lobi boen-atifasi.” — JEREMIA 31:3.
1. Fa a fasi fa Jesus ben tjari ensrefi nanga a gewoon pipel foe a ten foe en, ben difrenti foe a fasi fa den Fariseiman ben tjari densrefi nanga den?
DEN ben kan si na ini den ai foe en taki a ben broko en ede nanga den na wan lobi-ati fasi. A man disi, Jesus, no ben de srefisrefi leki den relisi fesiman foe den; a ben broko en ede nanga den. A ben firi sari gi den sma disi, bika „den ben foefoeroe den èn ben drifi den go-kon leki skapoe sondro wan herder” (Mateus 9:36). Nanga reti den sma ben moesoe froewakti foe den relisi fesiman foe den, taki den relisi fesiman ben moesoe de lobi-ati herder di ben e teki presi gi wan lobi-ati Gado di abi sari-atifasi. Na presi foe dati, den relisi fesiman ben wisiwasi a gewoon pipel leki a moro lagi groepoe — èn leki sma di ben froefroektoe!a (Johanes 7:47-49; teki gersi Esekièl 34:4.) A de krin taki so wan kroektoe fasi foe si sani, di no de akroederi den Boekoe foe bijbel, ben difrenti srefisrefi foe a fasi fa Jehovah e si a pipel foe en. A ben taigi en nâsi Israèl: „Mi lobi joe nanga wan lobi di e tan te ten di no abi marki.” — Jeremia 31:3.
2. Fa den dri kompe foe Job ben proeberi foe overtoigi en, taki a no ben warti noti na ini na ai foe Gado?
2 Ma den Fariseiman no ben de kwetikweti den fosiwan di ben proeberi foe overtoigi den lobi skapoe foe Jehovah taki den no ben warti noti. Loekoe na eksempre foe Job. Gi Jehovah a ben de wan regtfardiki man èn wan man di no ben abi fowtoe, ma den dri „trowstoeman” ben taki na wan trikifasi taki Job ben de wan sma di ben libi teige boen gwenti nanga wet, wan ogriman di fadon komoto na bribi èn di ben o dede sondro foe libi wan marki na baka di ben o sori taki a ben de na libi. Den ben froeklari taki Gado no ben sa si wan regtfardiki sani na Job leki warti, bika Jehovah no ben froetrow den eigi engel foe en srefi èn a ben si hemel srefi leki wan presi di no krin! — Job 1:8; 4:18; 15:15, 16; 18:17-19; 22:3.
3. Sortoe wrokosani Satan e gebroiki na ini a ten disi, foe proeberi foe overtoigi sma taki den no warti noti èn taki Gado no lobi den?
3 Na ini a ten disi, Satan e gebroiki den ’triki fasi’ disi foe en ete foe proeberi foe overtoigi sma taki sma no lobi den èn taki den no warti noti (Efeisesma 6:11, foetoewortoe). A troe, taki foeroetron a e kori sma foe di a e wroko na tapoe a firi di den abi taki den warti toemoesi (2 Korentesma 11:3). Ma a e prisiri toe foe broko a lespeki di den swakiwan abi gi densrefi. Disi de spesroetoe so ini den toemoesi moeilek „lasti dei” disi. Na ini a ten disi, foeroe sma e gro na ini osofamiri pe “no wan natuurlijk firi foe lobi” no de; ala dei foeroe sma abi foe kakafoetoe gi sma di abi wan krasi fasi, sma di e prakseri densrefi nomo, èn sma di abi tranga-ede (2 Timoteus 3:1-5). Foeroe jari langa foe a fasi fa sma e handri takroe nanga den, a desko di den e desko den foe den ras ede, a si di tra sma no wani si den na ai, noso a meshandri di tra sma ben meshandri den, kande overtoigi den sortoe sma disi taki den no warti noti èn taki noiti wan sma kan lobi den. Wán man ben skrifi: „Mi no e firi lobi gi no wan sma noso e firi taki wan sma lobi mi. Mi e feni en toemoesi moeilek foe bribi taki Gado e broko en ede troetroe nanga mi.”
4, 5. (a) Foe san ede na idea di wi abi taki wi no warti noti, de kontrari den sani di Boekoe foe bijbel e taki? (b) San na wan kefalek bakapisi te wi e bribi taki no wan foe den moeiti di wi e doe, warti wan sani?
4 Na idea di sma abi taki den no warti noti, e soetoe na ati foe a waarheid foe Gado Wortoe, a leri foe a loesoe-ofrandi (Johanes 3:16). Efoe Gado ben wani foe pai so wan hei prijs — a libi foe en eigi Manpikin di warti foeroe — foe bai wan okasi gi wi foe libi foe têgo, dan A moesoe lobi wi troetroe; foe troe, disi e sori taki wi warti na ini na ai foe en!
5 Boiti dati, o fa wi ben sa lasi-ati foe firi taki wi no e plisi Gado, taki no wan foe den moeiti di wi e doe, warti wan sani! (Teki gersi Odo 24:10.) Te wi abi a negatief fasi disi foe si sani, dan srefi a deki-ati di wan sma e gi wi nanga boen prakseri, foe jepi wi foe go doro nanga wi diniwroko gi Gado pe a kan, kan de gi son sma leki wan kroetoe di a sma e kroetoe den. A kan gersi leki a sma e memre wi baka foe na overtoigi di wi abi na inisei kaba, taki awinsi san wi e doe toe, tokoe a no nofo.
6. San na a moro boen dresi gi den toemoesi negatief prakseri di wi abi foe wisrefi?
6 Efoe joe e firi den sortoe negatief firi disi na ini joesrefi, no lasi howpoe. Foeroe foe wi e kroetoe wisrefi na wan onreidelek fasi wanwan leisi. Èn memre taki a Wortoe foe Gado meki foe „poti sani kon reti” èn foe „trowe sani di skotoe steifi” (2 Timoteus 3:16; 2 Korentesma 10:4). Na apostel Johanes ben skrifi: „Nanga disi wi alamala sa sabi taki wi kon foe a waarheid, èn wi sa overtoigi den ati foe wi na fesi foe en, gi ala sani gi san wi ati kan kroetoe wi, bikasi Gado bigi moro wi ati, èn a sabi ala sani” (1 Johanes 3:19, 20). Foe dati ede, meki wi loekoe dri fasi fa bijbel e leri wi taki wi warti foeroe gi Jehovah.
Joe warti gi Jehovah
7. Fa Jesus ben leri ibri kresten foe a warti di den warti na ini na ai foe Gado?
7 Na a fosi presi, bijbel e leri krinkrin taki ibri wan foe wi warti na ini na ai foe Gado. Jesus ben taki: „A no de so, taki sma e seri feifi pikin fowroe gi toe pisi moni foe pikinso waarde? Tokoe Gado no e frigiti no wan foe den. Ma srefi den wiwiri foe joe ede a teri. No frede; oenoe warti moro leki foeroe pikin fowroe” (Lukas 12:6, 7). Na ini den dei dati, a pikin fowroe ben de a moro boenkopoe fowroe di den ben seri leki njanjan, tokoe no wan foe den ben pasa na ai foe a Mekiman foe den. So boen, a fondamenti poti gi toe kefalek moi sani di de kontrari foe makandra: Te a abi foe doe nanga libisma — di warti moro foeroe srefisrefi — dan Gado sabi ala pikin sani foe den finifini. A de neleki a teri ibri wan foe den edewiwiri foe wi aparti!
8. Foe san ede wi kan denki taki Jehovah ben man teri den edewiwiri foe wi?
8 A teri srefi den wiwiri foe wi? Efoe joe e denki taki a pisi disi foe Jesus en agersitori no kan de troetroe srefisrefi, dan prakseri foe disi: Gado e memre den getrow foetoeboi foe en so dorodoro, taki a man foe gi den wan opobaka — a e meki den baka nanga ibri pikin pisi, so srefi nanga a dangra genetis code foe den, èn nanga ala den sani di den ben memre na ini a prakseri foe den èn ala den sani di den ben ondrofeni foeroe jari langa. Foe teri den wiwiri foe wi (gemiddeld so wan 100.000 wiwiri na tapoe ibri ede) ben o de wan makriki sani foe doe te joe teki dati gersi na opobaka! — Lukas 20:37, 38.
O warti wi de na ini na ai foe Jehovah?
9. (a) San na wan toe eigifasi di Jehovah e si leki warti? (b) Foe san ede joe e denki taki den sortoe eigifasi disi warti foeroe gi en?
9 A di foe toe, bijbel e leri wi san Jehovah e si leki wan warti sani na ini wi. Foe taki en makriki, a e prisiri foe den boen eigifasi foe wi nanga foe den moeiti di wi e doe. Kownoe David ben taigi en manpikin Salomo: „Jehovah e ondrosoekoe ala ati, èn a sabi ibri prakseri” (1 Kroniki 28:9). Te Gado e ondrosoekoe den miljardmiljard libisma ati, na ini a grontapoe disi di abi ogridoe di doe nanga tranga èn di foeroe nanga a si di sma no wani si makandra na ai, dan o breiti A moesoe de te A feni wan ati di lobi vrede, waarheid, nanga regtfardikifasi! (Teki gersi Johanes 1:47; 1 Petrus 3:4.) San e pasa te Gado feni wan ati di foeroe nanga lobi gi en, èn di e soekoe foe kisi leri foe en èn di wani foe prati a sabi dati nanga tra sma? Na Maleaki 3:16, Jehovah e taigi wi taki a e arki den wan di e taki nanga tra sma foe en, èn taki a abi srefi „wan boekoe foe memre sani” gi ala „den wan di abi frede gi Jehovah èn gi den wan di e prakseri foe a nen foe en”. Den sortoe eigifasi disi warti foeroe gi en!
10, 11. (a) Fa son sma ben sa kan abi a prakseri foe no teki den boeweisi serjoesoe taki Gado e si den boen eigifasi foe den leki warti? (b) Na sortoe fasi na eksempre foe Abia e sori taki boen eigifasi warti gi Jehovah, awinsi o pikinso nomo de foe ibri wan foe den boen eigifasi dati?
10 Ma na ati di e kroetoe ensrefi, kan kakafoetoe gi den sortoe boeweisi disi taki wi warti na ini na ai foe Gado. Na ati dati kan tan sjoesjoe taki: ’Ma someni trawan de di de moro boen eksempre leki mi na ini den eigifasi dati. O fa Jehovah sa sari te A e teki den gersi mi!’ Jehovah no e teki a wan foetoeboi gersi a trawan, èn a no de wan sma di abi strak markitiki (Galasiasma 6:4). Nanga foeroe koni a e leisi den sani di de dipi na ini wi ati, èn ibri boen eigifasi warti gi en, awinsi o pikinso nomo de foe ibri wan foe den boen eigifasi.
11 Foe eksempre, di Jehovah ben bosroiti taki a heri tiri ini a kownoe-famiri foe Kownoe Jerobeam, di ben fadon komoto na bribi, ben moesoe kisi pori dorodoro leki „koenkoen”, dan A ben gi a komando taki soso Abia, wán foe den manpikin foe a kownoe, ben moesoe beri na wan boen fasi. Foe san ede? „Den feni wan boen sani di a abi gi Jehovah, a Gado foe Israèl, na ini en” (1 Kownoe 14:10, 13). Disi ben wani taki dati Abia ben de wan getrow anbegiman foe Jehovah? A no abi foe de so, foe di a ben dede neleki den trawan foe en ogri osofamiri (Deuteronomium 24:16). Tokoe, a „boen sani” di Jehovah ben si na ini na ati foe Abia, ben de leki wan warti sani gi en, èn a ben doe wan sani na tapoe. Matthew Henry’s Commentary on the Whole Bible e skrifi: „Pe pikinso nomo foe wan boen eigifasi de, A sa feni dati: Gado di e soekoe boen eigifasi na ini wi, e si den èn a e prisiri nanga dati, awinsi a de pikinso nomo foe wan boen eigifasi.” Èn no frigiti, taki srefi efoe Gado feni pikinso nomo foe wan boen eigifasi na ini joe, a kan meki na eigifasi gro so langa joe e doe moeiti foe dini en na wan getrowfasi.
12, 13. (a) Fa Psalm 139:3 e sori taki den moeiti di wi e doe, warti gi Jehovah? (b) Fa wi ben sa kan taki dati Jehovah e wai ala wroko foe wi?
12 Na wan srefi fasi, den moeiti di wi e doe, warti gi Jehovah. Na Psalm 139:1-3, wi e leisi: „O Jehovah, joe ondrosoekoe mi dorodoro, èn joe sabi mi. Joesrefi kon sabi fa mi e go sidon èn fa mi e opo. Joe kon froestan san mi e prakseri foe farawe kaba. Joe ben marki a waka di mi e waka nanga a langa di mi e langa misrefi didon, èn joe kon sabi srefi ala mi pasi.” So boen, Jehovah sabi ala den sani di wi e doe. Ma a no de so, taki na soso sabi wawan Jehovah sabi. Ini Hebrewtongo, den wortoe „joe kon sabi srefi ala den pasi foe mi”, kan abi na idea toe foe „joe e si ala den pasi foe mi leki goedoe” noso „joe e si ala den pasi foe mi leki warti sani”. (Teki gersi Mateus 6:19, 20.) Ma fa Jehovah ben kan si den pasi foe wi leki warti sani, ala di wi de so onvolmaakti èn abi so foeroe sondoe?
13 A de moi foe si taki, soleki fa wan toe sabidensi man ben taki, di David ben skrifi taki Jehovah ben „marki” a waka di a ben waka èn den ten di a ben rostoe, dan a Hebrew wortoe ben wani taki troetroe „wai”. Wán verwijsboekoe e taki: „A wani taki . . . foe wai ala boeba, èn foe libi a siri — foe kibri ala sani di warti. So boen, djaso a wani taki, na wan agersifasi, taki Gado ben wai en. . . . A ben panja ala sani di ben de boeba, noso ala sani di no ben warti, èn a ben si taki san ben tan abra, ben de troe èn prenspari.” Na ati di kroetoe ensrefi, kan wai wi na wan kontrari fasi. A kan kroetoe wi na wan fasi di no e sori sari-ati, foe den fowtoe di wi ben meki na ini a ten di pasa, èn na wan tranga-atifasi a kan si den boen sani di wi ben doe, leki sani di no warti noti. Ma Jehovah e gi wi pardon foe den sondoe foe wi efoe wi abi opregti berow èn efoe wi e doe serjoesoe moeiti foe no meki den srefi misteik baka (Psalm 103:10-14; Tori foe den Apostel 3:19). A e soekoe èn a e poeroe den boen wroko foe wi na mindri foe tra wroko, foe poti den aparti èn a e memre den. Foe taki leti, a e memre den foe têgo so langa wi e tan getrow na en. A ben sa si en leki wan onregtfardiki sani foe frigiti den sani disi, èn noiti a no de onregtfardiki! — Hebrewsma 6:10.
14. San e sori taki den wroko di wi e doe ini a kresten diniwroko, warti gi Jehovah?
14 San na wan toe foe den boen wroko di Gado e si leki warti sani? Pikinmoro ini wan sani di wi e doe di de na eksempre di en Manpikin, Jesus Krestes, ben gi (1 Petrus 2:21) Foe dati ede, wan toemoesi prenspari wroko na foe panja a boen njoensoe foe Gado Kownoekondre. Na Romesma 10:15, wi e leisi: „O switi den foetoe foe den wan de di e meki a boen njoensoe foe boen sani bekènti!” Ala di kande wi no e prakseri foe den gewoon foetoe foe wi taki den „switi”, tokoe a wortoe di Paulus ben gebroiki djaso ben de a srefi wortoe leki a wortoe di ben gebroiki ini a Griki Septuaginta vertaling di den ben skrifi foe Rebeka, Rakèl, nanga Josef — ala den dri sma disi ben moi (Genesis 26:7; 29:17; 39:6). So boen, a prati di wi abi na ini a diniwroko gi wi Gado, Jehovah, de toemoesi moi èn warti foeroe na ini na ai foe en. — Mateus 24:14; 28:19, 20.
15, 16. Foe san ede a hori di wi e horidoro de wan warti sani gi Jehovah, èn fa den wortoe foe Kownoe David na Psalm 56:8, e poti krakti na tapoe a tori disi?
15 Wan tra eigifasi di Gado e si leki wan warti sani, na a hori di wi e horidoro (Mateus 24:13). Hori na prakseri, taki Satan wani taki joe moesoe gowe libi Jehovah. Ibri dei te joe tan loyaal na Jehovah, na ete wan dei di joe jepi foe gi wan piki na tapoe a spotoe di Satan e spotoe (Odo 27:11). Sontron a no makriki foe horidoro. Problema na gosontoe sei, moni problema, kwinsi na emotioneel sei, nanga tra problema kan meki ibri dei di e pasa, de wan tesi. Te wi e horidoro na ondro den sortoe tesi disi, dan dati de wan spesroetoe sani di warti foeroe gi Jehovah. Foe dati ede Kownoe David ben aksi Jehovah foe kibri den watra-ai foe en ini wan agersi „leeri-saka”, di a ben aksi nanga overtoigi: „Den no de na ini a boekoe foe joe?” (Psalm 56:8) Ija, Jehovah e si ala den watra-ai nanga a pina na ondro san wi e horidoro te wi e tan loyaal, leki sani di warti foeroe èn a e memre den. Den watra-ai nanga a pina di wi e pina, warti foeroe toe na ini na ai foe en.
16 O krin a de taki Jehovah e feni foeroe sani na ini ibri wan foe wi foe si den leki warti sani, te a e loekoe den moro boen eigifasi foe wi èn den moeiti di wi e doe! Awinsi fa a grontapoe foe Satan ben handri nanga wi, Jehovah e si wi leki warti sani èn leki wan pisi foe „den sani di ala den nâsi wani troetroe”. — Hagai 2:7.
San Jehovah doe foe sori a lobi foe en
17. Foe san ede a loesoe-ofrandi foe Krestes, moesoe overtoigi wi taki Jehovah nanga Jesus lobi ibri wan foe wi persoonlijk?
17 A di foe dri, Jehovah e doe foeroe foe boeweisi a lobi foe en gi wi. Foe troe, a loesoe-ofrandi foe Krestes na a moro boen piki tapoe a lei foe Satan, taki wi no warti noti èn taki Jehovah no lobi wi. Noiti wi no moesoe frigiti taki a dede di Jesus ben dede nanga hebi pen na a pina-oedoe èn srefi a moro bigi pen na ondro san Jehovah ben de di a ben e loekoe fa en lobi Manpikin ben dede, ben de wan boeweisi taki den lobi wi. Boiti dati, a lobi dati de gi ibri wan foe wi persoonlijk. Dati na a fasi fa na apostel Paulus ben si a tori, bikasi a ben skrifi: „A Manpikin foe Gado . . . ben lobi mi èn a ben gi ensrefi abra gi mi.” — Galasiasma 2:20.
18. Na sortoe fasi Jehovah e hari wi go na Krestes?
18 Jehovah boeweisi en lobi gi wi foe di a ben e jepi ibri wan foe wi persoonlijk foe meki gebroiki foe den winimarki foe Krestes en srakti-ofrandi. Jesus ben taki na Johanes 6:44: „No wan sma kan kon na mi, boiti efoe a Tata di ben seni mi, hari en.” Jehovah srefi e hari wi go na en Manpikin èn na a howpoe foe kisi têgo libi, ala di wi abi sani di e skotoe wi èn ala di wi de onvolmaakti. Disi a e doe nanga jepi foe a preikiwroko, di e doro ibri wan foe wi persoonlijk, èn nanga jepi foe en santa jeje di Jehovah e gebroiki foe jepi wi foe froestan èn foe fiti den jeje waarheid na ini wi libi. Foe dati ede Jehovah kan taki foe wi soleki fa a ben taki foe Israèl: „Mi lobi joe nanga wan lobi di e tan te ten di no abi marki. Dati na foe san ede mi hari joe kon nanga lobi boen-atifasi.” — Jeremia 31:3.
19. Foe san ede a grani di wi abi foe begi, moesoe overtoigi wi taki Jehovah lobi ibri wan foe wi persoonlijk?
19 Ma kande a de nanga jepi foe a grani di wi abi foe begi, taki wi e ondrofeni a lobi foe Jehovah na wan moro krosibei fasi. A e gi ibri wan foe wi a kari foe „begi doronomo” na en (1 Tesalonikasma 5:17). A e arki! Den e kari en srefi a „Jereman foe begi” (Psalm 65:2). A no ben gi a posisi disi na no wan tra sma, no srefi na en eigi Manpikin. Prakseri nomo: A Mekiman foe na universum e gi wi a deki-ati foe go na en ini begi, nanga wan fri fasi foe taki. Kande den tranga begi foe joe kan boeweigi Jehovah srefi foe doe wan sani di a no ben sa doe na wan tra okasi. — Hebrewsma 4:16; Jakobus 5:16; loekoe Jesaja 38:1-16.
20. Foe san ede a lobi di Gado abi gi wi, no moesoe de wan reide gi wi foe si wisrefi prenspari noso taki wi e prakseri wisrefi nomo?
20 No wan kresten di e hori en balansi, ben sa wani foe teki a boeweisi disi foe a lobi foe Gado èn a si di Gado e si wi leki warti sma, leki wan reide foe si ensrefi moro prenspari leki a de troetroe. Paulus ben skrifi: „Nanga jepi foe a no-froedini boen-atifasi di mi ben kisi, mi e taigi ibri wan sma drape na oenoe mindri foe no denki foe ensrefi moro leki a de fanowdoe; ma foe denki nanga wan gosontoe froestan, ibri sma nanga a marki foe bribi di Gado ben gi en” (Romesma 12:3). So boen, ala di wi didon e teki a waran foe a lobi foe wi hemel Tata, meki wi de nanga gosontoe froestan èn meki wi memre taki wi no e froedini a boen-atifasi foe Gado. — Teki gersi Lukas 17:10.
21. Gi sortoe lei foe Satan wi moesoe kakafoetoe doronomo, èn foe sortoe waarheid foe Gado wi moesoe denki dipi ala ten?
21 Meki ibri wan foe wi doe ala moeiti di wi man foe kakafoetoe gi ala den idea di Satan e meki gro na ini na owroe grontapoe disi di e dede gowe. Dati abi na ini toe, taki wi moesoe kakafoetoe gi a prakseri taki wi no warti noti noso taki Gado no lobi wi. Efoe a libi na ini a sistema disi ben leri joe, foe joe si joesrefi leki wan skotoe di srefi a kefalek bigi lobi foe Gado no man wini, noso foe si den boen wroko foe joe leki sani di no prenspari nofo gi den ai foe en di e si ala sani, noso foe si den sondoe foe joe leki sani di de toemoesi bigi di a dede foe en Manpikin di warti foeroe, no man tapoe, dan den leri joe wan lei. Weigri foe teki den sortoe lei disi, na wan tegoe fasi di den e froedini! Meki ala ten wi hori den wortoe foe Paulus na prakseri, di skrifi na ondro a krakti foe a santa jeje na Romesma 8:38, 39: „Mi abi na overtoigi taki no dede, no libi, no engel, no tirimakti, no sani di de now, no sani di moesoe kon ete, no krakti, no hei, no dipi, no wan tra mekisani, sa man foe prati wi foe a lobi foe Gado di de ini Krestes Jesus, wi Masra.”
[Foetoewortoe]
a Foe taki en leti, den ben si den pôtiwan leki sma di no warti noti, nanga a tegoe wortoe „ʽam-ha·ʼaʹrets”, noso „pipel foe a gron”. Soleki fa wan sabiman ben taki, den Fariseiman ben leri taki wan sma no ben moesoe froetrow wan foe den pôtiwan disi nanga warti sani, so srefi a no ben moesoe bribi san den ben froeklari, noso a no moesoe teki den na ini oso leki fisitiman, noso go na den foe tjari wan fisiti, noso no ben moesoe bai sani foe den. Den relisi fesiman ben taki dati efoe wan oemapikin foe wan sma ben trow nanga wan foe den sma disi, dan dati ben sa de a srefi leki te wan sma ben sa tai na oemapikin na fesi foe wan meti, sondro foe na oemapikin man feti gi ensrefi.
San joe e prakseri?
◻ Foe san ede Satan e proeberi foe overtoigi wi taki wi no warti noti èn taki Gado no lobi wi?
◻ Fa Jesus ben gi leri taki ibri wan foe wi warti gi Jehovah?
◻ Fa wi doe sabi taki den boen eigifasi foe wi, warti gi Jehovah?
◻ Fa wi kan de seiker taki Jehovah e si den moeiti di wi e doe leki sani di warti?
◻ Fa Jehovah boeweisi a lobi di a abi gi ibri wan foe wi persoonlijk?
[Prenki na tapoe bladzijde 12]
Jehovah e si èn e memre ala den wan di e prakseri a nen foe en