Waktitoren LIBRARY TAPU INTERNET
Waktitoren
LIBRARY TAPU INTERNET
Sranantongo
  • BIJBEL
  • BUKU
  • KONMAKANDRA
  • w08 1/8 blz. 18-23
  • A nen Yehovah musu de na ini a Nyun Testamenti?

Felem no de na a pisi disi.

Sorry, wan sani no go bun di wi pruberi fu drai a felem.

  • A nen Yehovah musu de na ini a Nyun Testamenti?
  • A Waktitoren—A e taki fu Yehovah Kownukondre 2008
  • Edeprakseri
  • Wan problema di e miti vertaler
  • San den vertaler du?
  • Tu prenspari reide
  • Kari „a nen fu Yehovah”
A Waktitoren—A e taki fu Yehovah Kownukondre 2008
w08 1/8 blz. 18-23

A nen Yehovah musu de na ini a Nyun Testamenti?

A DE prenspari taki a nen fu Gado de na ini Bijbel? A no de fu taki dati Gado ben feni en prenspari. A nen fu en e skrifi nanga yepi fu den fo Hebrew letter di sma sabi leki a Tetragrammaton. A nen disi skrifi pikinmoro 7000 leisi na ini den Hebrew Buku fu Bijbel di ben skrifi biginbigin. Sma sabi a pisi disi fu Bijbel leki na Owru Testamenti.a

Bijbel sabiman e agri taki a nen fu Gado de na ini na Owru Testamenti, noso den Hebrew Buku fu Bijbel. Ma furu fu den feni taki den skrifiman fu den Griki Buku fu Bijbel, noso a Nyun Testamenti, no ben gebroiki a nen fu Gado na ini den buku fu den.

Ma san wan skrifiman fu a Nyun Testamenti ben e du te a ben e teki wan pisi puru fu na Owru Testamenti, èn a pisi dati ben abi a Tetragrammaton na ini? Na ini den pisi dati, furu sma di e vertaal Bijbel e gebroiki a wortu „Masra” na ini a presi fu a nen fu Gado. Ma den vertaler fu a Nieuwe-Wereldvertaling van de Heilige Schrift (Nyun-Grontapuvertaling fu den Santa Buku fu Bijbel) no du dati. Na ini a vertaling disi, a nen Yehovah skrifi 237 leisi na ini den Kresten Griki Buku fu Bijbel, noso a Nyun Testamenti.

Sortu problema Bijbel vertaler e kisi te den musu bosroiti efu den o gebroiki a nen fu Gado na ini a Nyun Testamenti? Sortu bun reide den abi fu gebroiki a nen fu Gado na ini a pisi disi fu Bijbel? Èn sortu wini a abi gi yu te a nen fu Gado skrifi na ini Bijbel?

Wan problema di e miti vertaler

Den owruten bukulolo di de fu feni fu a Nyun Testamenti na ini a ten disi, na soso kopi fu den fosiwan. Den fosi bukulolo di Mateyus, Yohanes, Paulus, nanga tra skrifiman ben skrifi, pori gowe te fu kaba. Dati e kon fu di sma ben e gebroiki den furu. Dati meki sma ben e meki kopi fu den bukulolo dati, èn te den kopi dati ben e kon owru, dan sma ben e meki trawan. Furu fu den dusundusun owruten kopi di de fu feni fu a Nyun Testamenti na ini a ten disi, ben meki sowan tu hondro yari baka di den Bijbel skrifiman ben skrifi den fosiwan. Soleki fa a sori, dan na a ten dati, sma di ben e meki kopi fu den bukulolo, ben e gebroiki a Griki wortu Kuʹri·os noso Kyʹri·os, di wani taki „Masra”, na ini a presi fu a Tetragrammaton. Noso den ben e meki kopi fu bukulolo di ben abi den wortu dati na ini.b

Wan vertaler di sabi a sani disi, musu kon sabi efu buweisi de di e sori taki a Tetragrammaton trutru skrifi na ini den fosi bukulolo fu den Griki Buku fu Bijbel. Buweisi de gi a sani dati? Luku den tori disi:

  • Di Yesus ben teki sani puru fu na Owru Testamenti, noso te a ben leisi na ini, dan a ben e gebroiki a nen fu Gado (Deuteronomium 6:13, 16; 8:3; Psalm 110:1; Yesaya 61:1, 2; Mateyus 4:4, 7, 10; 22:44; Lukas 4:16-21). Na ini a ten fu Yesus nanga den disipel fu en, a Tetragrammaton ben de na ini kopi fu den Hebrew Buku fu Bijbel, noso na Owru Testamenti. Na so a de tu na ini a ten disi. Ma hondrohondro yari langa, sabiman ben e denki taki a Tetragrammaton no ben de na ini den owruten bukulolo fu a Griki Septuaginta fu na Owru Testamenti. Den ben denki tu taki a no ben de na ini den bukulolo fu a Nyun Testamenti. Ma na a pisi ten fu 1950, sabiman kon si wan tumusi moi sani. Sma ben feni wan tu bun owru pisi fu bukulolo fu a Griki Septuaginta di sma ben e gebroiki na ini a ten fu Yesus. Den pisi dati abi a nen fu Gado na ini, di e skrifi nanga yepi fu Hebrew letter.

  • Yesus ben gebroiki Gado nen, èn a meki trawan kon sabi a nen disi (Yohanes 17:6, 11, 12, 26). Yesus ben taki krin: „Mi kon na ini a nen fu mi Tata.” A ben sori krin tu taki a ben e du den wroko fu en „na ini a nen fu [en] Tata”. Fu taki en leti, Yesus en eigi nen wani taki „Yehovah na frulusu”.—Yohanes 5:43; 10:25.

  • A nen fu Gado skrifi na wan syatu fasi na ini den Griki Buku fu Bijbel. Na ini Openbaring 19:1, 3, 4, 6, a nen fu Gado de wan pisi fu a wortu „Haleluyah.” A wortu disi wani taki „Prèise Yah, un pipel!” A wortu Yah na wan syatu fasi fa sma e taki Yehovah.

  • Den owruten buku fu den Dyu e sori taki den Dyu Kresten ben e gebroiki a nen fu Gado na ini den buku fu den. A buku di nen The Tosefta, na wan buku nanga wet di sma ben e prati nanga mofo, èn sma kaba skrifi a buku disi na a ten fu a yari 300. Disi na san a buku disi e taki fu den Kresten buku di sma ben e bron na a Sabat: „Te sma e bron den buku fu den Evangelie skrifiman èn den buku fu den minim [sma e denki taki disi na den Dyu Kresten], dan den no e puru den na ini a faya. Ma den e libi den buku disi meki den bron, . . . èn den buku disi e bron makandra nanga a Nen fu Gado di skrifi na ini.” The Tosefta e sori tu san Dyu leriman Yosé fu Galilea e taki. A man disi ben e libi na a bigin fu a di fu tu yarihondro. A ben taki dati na tra dei fu a wiki „sma ben e koti den pisi puru pe a nen fu Gado ben skrifi na ini den [Kresten buku] èn sma ben e kibri den, ma den ben e bron den pisi di ben tan abra”. Sobun, krinkrin buweisi de taki den Dyu di ben e libi na ini a di fu tu yarihondro ben e bribi taki den Kresten ben e gebroiki a nen Yehovah na ini den buku fu den.

San den vertaler du?

A de so taki den vertaler fu a Nyun-Grontapuvertaling na den wan-enkri sma di e gebroiki a nen fu Gado te den e vertaal den Griki Buku fu Bijbel? Nôno. Fu di furu vertaler sabi den tori di skrifi na tapusei, meki den feni taki den musu gebroiki a nen fu Gado te den e vertaal a Nyun Testamenti.

Fu eksempre, furu Nyun Testamenti Bijbel di vertaal na ini den tongo fu Afrika, Amerkankondre, Asia, nanga den èilanti na ini a Zuidzee, abi a nen fu Yehovah na difrenti presi. (Luku a tabel na tapu bladzijde 21.) Sonwan fu den vertaling disi kon na doro no so langa pasa. A Rotuman Bible (1999) abi a nen Jihova 51 leisi na ini 48 vers fu a Nyun Testamenti. A Batak-Toba vertaling (1989) fu Indonesia abi a nen Jahowa 110 leisi na ini a Nyun Testamenti. A nen fu Gado de tu na ini Fransitongo, Doisritongo, nanga Spanyorotongo vertaling. Fu eksempre, Pablo Besson vertaal a Nyun Testamenti na ini Spanyorotongo na a bigin fu a di fu 20 yarihondro. A vertaling fu en abi a nen Jehová na ini Yudas 14, èn pikinmoro 100 futuwortu e sori taki a nen fu Gado musu skrifi na ini den tekst di abi fu du nanga den futuwortu dati.

Disi na wan tu Ingrisitongo Bijbel di abi Gado nen na ini a Nyun Testamenti:

  • A Literal Translation of the New Testament . . . From the Text of the Vatican Manuscript, fu Herman Heinfetter (1863)

  • The Emphatic Diaglott, fu Benjamin Wilson (1864)

  • The Epistles of Paul in Modern English, fu George Barker Stevens (1898)

  • St. Paul’s Epistle to the Romans, fu W. G. Rutherford (1900)

  • The Christian’s Bible—New Testament, fu George N. LeFevre (1928)

  • The New Testament Letters, fu J.W.C. Wand, Bishop of London (1946)

No so langa pasa, a Bijbel di nen New Living Translation, èn di furu sma sabi, druk baka na ini 2004. Den biginwortu fu a Bijbel disi abi wan edeprakseri di nen „A vertaling fu a nen fu Gado”. A pisi di abi fu du nanga na edeprakseri dati e taki: „Wi vertaal a Tetragrammaton (YHWH) doronomo leki ’MASRA’ èn ala den letter fu a wortu disi na bigi letter, soleki fa a skrifi na ini furu Ingrisitongo vertaling. Na so sma sa man si taki a no de a srefi leki ʹadonai, di wi e vertaal leki ’Masra.’” Èn disi na san a New Living Translation e taki fu a Nyun Testamenti: „A Griki wortu kurios vertaal doronomo leki ’Masra’, ma ibri leisi te a Nyun Testamenti abi wan pisi di teki puru fu na Owru Testamenti, dan a vertaal leki ’MASRA’ di skrifi soso nanga bigi letter.” (Na wi skrifi den wortu skoinsi.) Den vertaler fu a Bijbel disi e agri taki a Tetragrammaton (YHWH) musu de na ini den pisi disi di teki puru fu na Owru Testamenti.

A moi fu sabi, taki na ini a buku di nen The Anchor Bible Dictionary, wan edeprakseri de di nen „A Tetragrammaton na ini a Nyun Testamenti”. A pisi di abi fu du nanga na edeprakseri disi e taki: „Wan tu buweisi de di e sori taki di den skrifiman fu a Nyun Testamenti ben skrifi den buku fu den, dan a Tetragrammaton, noso Yahweh, a Nen fu Gado, ben skrifi na ini wan tu noso na ini ala den pisi di den ben teki puru fu na Owru Testamenti.” Èn sabiman George Howard e taki: „Fu di a Tetragrammaton ben de ete na ini den kopi fu a Griki Bijbel [a Septuaginta] di a fosi kerki ben gebroiki, meki wi kan bribi taki den skrifiman fu a Nyun Testamenti ben gebroiki a Tetragrammaton te den ben e teki pisi puru fu na Owru Testamenti.”

Tu prenspari reide

A de krin taki a Nyun-Grontapuvertaling, no ben de a fosi Bijbel di abi a nen fu Gado na ini a Nyun Testamenti. Neleki fa wan krutuman musu luku bun te a musu koti krutu na ini wan krutu-afersi pe kotoigi no de, na so a Vertaal Komte fu a Nyun Grontapu Bijbel, luku bun sortu buweisi de di e sori taki a nen fu Gado musu skrifi na ini a Nyun Testamenti. Den sani di den kon sabi, meki taki den bosroiti fu gebroiki a nen fu Yehovah di den vertaal den Kresten Griki Buku fu Bijbel. Luku tu prenspari reide fu san ede den du dati.

(1) Den vertaler ben bribi taki den Griki Buku fu Bijbel nanga den santa Hebrew Buku fu Bijbel makandra ben de a heri Wortu fu Gado di a meki sma skrifi nanga yepi fu santa yeye. Fu dati ede, a no ben o fiti taki wantronso den no ben o gebroiki a nen Yehovah moro na ini a Nyun Testamenti.

Fu san ede den ben abi leti fu denki so? Na a pisi ten fu den yari 50, a disipel Yakobus ben taigi den owruman na ini Yerusalem a sani disi: „Simeon fruteri finifini fa Gado bigin poti prakseri na den sma di no de Dyu, fu puru wan pipel na den mindri di musu tyari en nen” (Tori fu den Apostel 15:14). Yu denki taki Yakobus ben o taki a sani disi efu nowan sma na ini a fosi yarihondro ben sabi a nen fu Gado?

(2) Di sma feni owruten kopi fu a Septuaginta di ben abi a nen fu Gado na ini na presi fu a wortu Kyʹri·os (Masra), dan vertaler kon si na ini a ten fu Yesus den owruten kopi fu den na Owru Testamenti di ben vertaal na ini Grikitongo èn sosrefi den wan di ben abi na ini Hebrewtongo, ben abi a nen fu Gado na ini.

Soleki fa a sori, dan na baka di Yesus dede, sma bigin teki a gwenti fu no skrifi a nen fu Gado na ini den kopi di den ben e meki fu den Griki Buku fu Bijbel. A sani disi ben e sori taki den no ben abi lespeki gi Gado. San yu e denki? Yu denki taki Yesus nanga den apostel fu en ben o gi sma deki-ati fu no gebroiki a nen fu Gado?—Mateyus 15:6-9.

Kari „a nen fu Yehovah”

Soleki fa wi si, dan den Buku fu Bijbel srefi e gi kotoigi taki den fosi Kresten trutru ben e gebroiki a nen fu Yehovah na ini den buku fu den. Èn den ben e du dati spesrutu te den ben e teki pisi puru fu na Owru Testamenti, pe a nen dati ben skrifi. A no de fu taki dan, taki den vertaler fu a Nyun-Grontapuvertaling abi bun reide fu gebroiki a nen fu Gado, Yehovah, na ini den Kresten Griki Buku fu Bijbel.

Sortu wini den tori disi kan tyari kon gi yu? Na apostel Paulus ben teki wortu puru fu den Hebrew Buku fu Bijbel, fu memre den Kresten na ini Rome na a sani disi: „Ala sma di e kari a nen fu Yehovah, o kisi frulusu.” Baka dati, a aksi den: „Fa den o kari en efu den no bribi na ini en? Èn fa den o bribi na ini en efu den no yere fu en?” (Romesma 10:13, 14; Yoèl 2:32) Den bijbelvertaling di abi a nen fu Gado na ini pe dati fiti, e yepi yu fu kon krosibei na Gado (Yakobus 4:8). Iya, a de wan grani trutru taki wi man kon sabi a nen fu Gado, Yehovah, èn taki wi man kari a nen dati tu.

a A Tetragrammaton na den fo letter, YHWH, di e prenki a nen fu Gado na ini Hebrewtongo. Nofo tron sma e vertaal den letter disi nanga Yehovah noso Yahweh na ini Ingrisitongo.

b Te yu wani sabi moro fini fa a sani disi kon pasa, dan luku bladzijde 23-27 fu a brochure De Goddelijke Naam die eeuwig zal blijven bestaan. Yehovah Kotoigi tyari en kon na doro.

WAN LIJST DI E SORI FA A TETRAGRAMMATON VERTAAL NA INI A NYUN TESTAMENTI NA INI 99 DIFRENTI TONGO

CHIHOWA: Tyoktawtongo

IÁHVE: Potogisitongo

IEHOUA: Mertongo

IEHOVA: Gilberteisitongo; Hawaitongo; Hiri Motutongo; Kerewotongo; Kiwaitongo; Markistongo; Motutongo Panayititongo (fu Misima); Rarotongatongo; Tahititongo; Towaripitongo

IEHOVAN: Saibaitongo

IEOVA: Kuanuatongo; Wedawtongo

IHOVA: Aneityumtongo

IHVH: Fransitongo

IOVA: Malekulatongo (fu Kulifiwu); Malekulatongo (fu Pankumu); Malekulatongo (Uripifi)

JAHOWA: Batak-Tobatongo

JAHUÈ: Tyakobotongo

JAKWE: (Ki)Sukumatongo

JAHVE: Hongariatongo

JEHOBA: Kipsigistongo; Mentawaitongo

JEHOFA: Tswanatongo

JEHOVA: Doisritongo; Krowâsiatongo; Kélétongo (fu Gabun); Leletongo (fu Manus Èilanti); Nanditongo; Nawruwantongo; Nukuworotongo

JEHOVÁ: Spanyorotongo

JEHÔVA: Fantongo; Tsimihetytongo

JEHOVAH: Bakratongo; Efikitongo; Ingrisitongo; Kalendyintongo; Malagasitongo; Narinyeritongo; Oyibwatongo

JEOVA: Kosrayetongo (fu Kosra)

JIHOVA: Nagatongo (fu Angami); Nagatongo (fu Konyaki); Nagatongo (fu Lota); Nagatongo (fu Mawo); Nagatongo (fu Ntenyi); Nagatongo (fu Santami) Rotumantongo

JIOUA: Mortloktongo

JIOVA: Fidyitongo

JIWHEYẸWHE: Guyaratitongo (fu Alada)

SIHOVA: Tongantongo

UYEHOVA: Sulutongo

YAHOWA: Taitongo

YAHVE: Ilatongo

YAVE: Kongotongo

YAWE: Bobangitongo; Boliatongo; Doluwotongo; Lingalatongo; Mongotongo (fu Lolo); (Lo)Ngandutongo; (Lo)Ntumbatongo; (Ke)Sengeletongo

YEHÓA: Awabakaltongo

YEHOFA: Zuidsei fu Soto

YEHOVA: Tyokwetongo; Tyuwanatongo (fu Tlapi); (Ki)Kalangatongo; Logotongo; Lubatongo; Lukbaratongo; (Shi)Luyimbitongo; (Syi)Lundatongo (fu Ndembu); (Syi)Luvaletongo; Santotongo (fu Hog Harbor); Tifitongo; Umbundutongo; (Isi)Kisosatongo

YEHOVAH: Bubetongo; Mohawktongo; Ngunatongo (fu Efate); Ngunatongo (fu Tonga)

YEHOWA: Ga; Lawosiatongo; (Ki)Songetongo; Tsilubatongo

YEKOVA: Sandetongo

YEOBA: Kubatongo (fu Inkongo)

YEOHOWA: Koreatongo

YHWH: Hebrewtongo

YOWO: Lomwetongo

ZAHOVA: Syintongo (fu Haka-Lai)

WAN VERTALER DI BEN ABI LESPEKI GI A NEN FU GADO

Na ini november 1857, Hiram Bingham II, wan zendeling di ben abi 26 yari, doro na den Gilbert-èilanti (sma sabi en now leki den Kiribati-èilanti) makandra nanga en wefi. Den pikin fu Amerikan sondeskoro ben gi pikinso moni fu pai den kostu fu a zendeling boto di ben tyari den go drape. Den pikin disi ben kari a boto dati a Morning Star (Mamanten Stari) fu sori taki den ben e bribi na ini a Dusun Yari Tiri fu Krestes.

Barrie Macdonald ben skrifi wan buku, èn na ini a buku dati a e taki disi fu Bingham: „Bingham no ben de gosontu. Nofo tron a ben e siki na en bere, èn a ben abi wan siki na en gorogoro di no ben man dresi. A siki dati ben e meki taki a no ben man taki na publiki. Èn en ai ben swaki so te, taki a ben man leisi tu yuru noso dri yuru nomo wán dei” (Cinderellas of the Empire).

Ma Bingham ben wani leri a Gilberteisitongo nomonomo. A sani disi no ben makriki. A bigin sori go na spesrutu sani, èn a ben e aksi sma fu den Gilbert-èilanti fa den ben e kari den sani dati. Na so a bigin leri a tongo disi. Di a ben meki wan lijst fu sowan tu dusun wortu, dan a pai wan fu den sma di ben teki a bribi fu en, fu leri en moro wortu. Ibri leisi te a sma ben leri en wán hondro nyun wortu, dan a ben e pai en wán dala.

A muiti di Bingham ben meki ben abi bun bakapisi. Na ini 1865, a ben musu gowe libi den Gilbert-èilanti fu di a ben kon moro siki. Na a ten dati, a ben feni wan fasi fu skrifi a Gilberteisitongo. Boiti dati, a ben vertaal den buku fu Mateyus nanga Yohanes na ini a Gilberteisitongo. Di a drai go baka na a èilanti dati na ini 1873, dan a tyari a Nyun Testamenti di a ben vertaal na ini a Gilberteisitongo, go nanga en. Den 17 yari baka dati a tan du en vertaalwroko èn na ini 1890, a ben kaba vertaal a heri Bijbel na ini Gilberteisitongo.

Te na a dei fu tide, den sma fu den Kiribati-èilanti e gebroiki a bijbelvertaling fu Bingham. Den wan di e leisi a vertaling dati sa si taki a gebroiki a nen Yehovah (Iehova na ini Gilberteisitongo) dusundusun leisi na ini na Owru Testamenti, èn moro leki 50 leisi na ini a Nyun Testamenti. Iya, Bingham ben de wan vertaler di ben abi lespeki gi a nen fu Gado!

    Sranantongo buku (1978-2025)
    Log Out
    Log In
    • Sranantongo
    • Seni en gi wan sma
    • Settings
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Gebruiksvoorwaarden
    • Privacybeleid
    • Privacyinstellingen
    • JW.ORG
    • Log In
    Seni en gi wan sma