„Na feti na fu yu Yehovah”
„Mi e kon na yu nanga na nen fu Yehovah fu den legre, na Gado fu den fetilin fu Israël, di yu ben kosi.” — 1 SAMUËL 17:45.
1, 2 (a) Sortu tyalansi ben kon gi na legre fu Israël di ben de ondro na tiri fu kownu Saul? (b) Fa den man ini na legre fu Israël ben du tapu na tyalansi fu Goliath, èn suma e sori en srefi now?
TU MAKTI legre tanapu na abrasei fu makandra na a tu sei fu na lagipresi fu Ela, na a zuidwest fu Yerusalem. Na a wan sei na legre fu Israël de ondro na tiri fu na frede kownu Saul. Na a tra sei na Filistijn legre de nanga en kampiun fetiman, na reus Goliath. A kan de taki na nen Goliath wani taki „prodo”. En de moro leki 2.70 meter langa èn abi fetisani fu ede te na futu. Goliath nanga tranga sten e gi wan tyalansi na Israël pe a e kosi Gado. — 1 Samuël 17:1-11.
2 Suma sa teki na tyalansi fu Goliath? „Ala man fu Israël now ben lon gwe te den si na man èn ben frede tumsi.” Ma luku, drape wan sma e kon — wan yongu man a de ete! En nen na David sa wani taki „lobiwan”. A sori taki ooktu na Yehovah „a de wan lobiwan” fu na dek’ati gi di a e gi en srefi na regtvaardikifasi. Samuël ben salfu David kaba fu de ini a ten di e kon kownu fu Israël èn Yehovah yeye ben wroko krakti kaba tapu en. — 1 Samuël 16:12, 13, 18-21; 17:24; Psalm 11:7; 108:6.
3. Fa David e sreka en srefi gi na feti, ma san Goliath weri?
3 Te David e yere fa Goliath „e kosi den fetilin fu na libi Gado”, a e pristeri en srefi fu go wan feti nanga na reus. Te Saul e agri, dan David e go tapu na fetigron, ma no nanga na traditioneel fetisani di Saul ben pristeri en. A abi soso wan tiki, wan slenger èn feifi grati ston — Kontrari Goliath, di e tyari wan lansri di soso na punt kaba e wegi 7 kilo èn wan kopro penti di abi na hebi fu 57 kilo! A yuru ten te na bigi langa Goliath nanga a tyariman fu en skilt e kon krosbei, na Filistijn ’e begi na en gado ogri fu kon tapu David’. — 1 Samuël 17:12-44.
4. Fa David e piki na tyalansi fu na reus?
4 Fa David ben du tapu na tyalansi fu na reus? A e gi en piki fudi ai bari taki: „Yu e kon na mi nanga wan feti-owru èn nanga wan lansri èn nanga wan lansri fu iti, ma mi e kon na yu nanga na nen fu Yehovah fu den legre, na Gado fu den fetilin fu Israël, di yu ben kosi. Na dei disi Yehovah sa gi yu abra na ini mi anoe èn seiker mi sa meki naki yu trowe èn puru yu ede tapu yu; èn tapu a dei disi seiker mi sa gi den dede skin fu a legre kampu fu den Filistijnsma na den fowru fu hemel èn na den busimeti fu grontapu; èn libisma fu heri na grontapu sa sabi taki wan Gado de di de fu Israël. Èn na heri gemeente disi sa sabi taki Yehovah no e ferlusu nanga feti-owru èn nanga lansri, bika NA FETI NA FU YEHOVAH, èn en mu gi unu na ini wi anu.” — 1 Samuël 17:45-47.
5. Fa na feti waka èn suma e ksi na grani?
5 Sondro fu frede David e lon go na a feti. Na slengerston fu en e frei go tapu a marki, èn Goliath e fadon na gron. Iya, Yehovah ben pai David bribi nanga deki-ati fudi a ben tyari na pikin sani disi sondro fowtu go sodati a ben boro go na ini na fesi-ede fu na reus! David e lon go na fesi, e hari Goliath eigi feti-owru puru fu na saka èn e kapu na ede puru fu na bubu. Ini bruya den Filistijnsma e lon gwe. Fu tru yu ben kan taki: „NA FETI NA FU YEHOVAH”! — 1 Samuël 17:47-51.
6. (a) Fu san-ede Yehovah ben kibri a fini pisi fu a feti disi fu owruten? (b) Sortu dyaranti dienstknegti fu Gado abi fanowdu te den abi fu du nanga ferfolgu fu na sei fu feyanti di yu kan teki gersi nanga Goliath?
6 Fu san-ede Yehovah ben kibri na tori fu na strei disi di skrifi finifini ini en Wortu, aladi a feti disi ben feni presi sowan dri dusun yari psa kaba. Na apostel Paulus e taigi wi: „Ala sani di ben skrifi fositen ben skrifi fu leri wi, sodati nanga yepi fu wi horidoro èn nanga yepi fu na trowstu fu den buku wi ben sa abi howpu” (Romeini 15:4). Na ini a ten disi furu getrow dienstknegti fu Gado ben ferdrage syen nanga ferfolgu di ben kon langalanga tapu den fu feyanti di yu ben kan teki gersi nanga Goliath. Aladi na druk fu na feyanti e kon moro bigi, toku wi alamala abi na fertrowstu dyaranti fanowdu taki ’NA FETI NA FU YEHOVAH’.
Na strei-aksi di e go fu a soevereiniteit fu Gado
7. Sortu faya strei-aksi abi fu du nanga ala memre fu Gado pipel na ini ala nâsi, èn fu san-ede?
7 Goliath e kon a fesi fu kosi na Gado fu Israël. Na so na ini na di fu twenti yarhondro disi na totalitair politiek tiri sistema di e tyalansi Yehovah soevereiniteit èn di e tapu skreki gi en dienstknegti fu proberi fu den saka den srefi ini respeki anbegi na a kondre, ben sori en srefi. Na prenspari strei disi ini ala nâsi abi fu du nanga a pipel fu Gado. Fu san-ede? Fudi ini 1914 den ten fu den heiden ofu den faste ten fu den nâsi di den ben taki a fesi fu den ben kon na wan kaba èn na disiten pisi fu ten fu „bruya skreki fu den nâsi, di no sabi wan pasi fu komoto” ben bigin (Lukas 21:24-26). Den ten fu den heiden ben bigin di den nâsi ben bigin trapu nanga futu na ini 607 bifo G.T. na grontapu Yerusalem èn ben waka ini den 2520 yari di ben kon a baka go na 1914, di Yehovah ben poti Yesus leki Messias Kownu na ini na hemel Yerusalem tapu na troon. — Hebrewsma 12:22, 28; Openbaring 11:15, 17.a
8. (a) Fa den kownu fu grontapu ben du tapu na profetis gebod fu ’dini Yehovah nanga frede’? (b) Sortu grontapu kanpiun fetiman na ini a ten disi e kosi Yehovah Gado èn e tapu skreki gi en Kotoigi?
8 Na ini 1914 wan bigi kenki ben feni presi. Den heiden nâsi no ben kan tiri moro langa sondro fu Gado ben moksi en srefi na ini. Ma den „kownu” di ben tiri na a ten dati ben gi yesi na a profeitis komando ’fu dini Yehovah nanga frede’ fudi den e erken en Kownu di ben poti pas na tapu na troon? Nono! Na presi fu dati ’den moksi den srefi makandra leki wan blok teige Yehovah èn teige en salfuwan’, Yesus. Fudi den e feti na baka den eigi marki fu feni bigi nen, meki den ben kon na ini „bruya” èn den ben trowe den srefi go na ini na bigi feti fu 1914-1918 (Psalm 2:1-6, 10-12). Te nanga na dei fu tide libisma tanapu na fesi na faya strei-aksi di e go fu na tirimakti fu grontapu. Na grontapu fu Satan e tan tyari politiki kanpiun kon, di e akruderi nanga den kondreman fu Goliath, den Refaïtsma. Den dictatoriaal tirimakti disi e kosi Yehovah èn e proberi fu tyari en Kotoigi go so fara nanga na tapu di den e tapu skreki gi den fu den saka den srefi na ondro Lanti Lanti, ma soleki alaten de a geval dan na strei èn na wini de fu Yehovah. — 2 Samuël 21:15-22.
9. Suma na ini a ten disi ben handri na ini na fasi fu kownu Saul, èn na sortu fasi?
9 Pe kownu Saul e kon na ini a prenki disi? A fesi kaba Yehovah ben teki a bosroiti fu na oprurufasi ede fu Saul fu ’priti na kownu tirimakti tapu Israël puru fu en’ (1 Samuël 15:21, 28). Now Saul ben misi fu piki na tyalansi fu Goliath fudi a no ben hori Yehovah soevereiniteit hei. Boiti fu dati, a ben go dan moro fara fu ferfolgu David, na sma di ben kiri Goliath èn di Yehovah ben salfu fu teki na presi fu Saul famirilin. Fa na tapu wan tumsi aparti fasi den kerki fesiman fu na kristenheid ben handel tapu precies a srefi fasi! Den ben kakafutu gi na bijbelwaarheid fudi den ben de wan pisi fu na bigi fadon komoto na bribi èn „no e gi yesi na a bun nyunsu” di e go fu Masra Yesus èn en kownukondre di e kon. Den misi krinkrin fu hori Yehovah sovereiniteit hei èn den ferfolgu Yehovah salfu Kotoigi nanga den kompe fu den, na bigi ipi na wan bita fasi srefsrefi. Yehovah sa puru den sma disi a pasi di fadon komoto fu bribi „na ini en atibron”. — 2 Thessalonika 1:6-9; 2:3; Hosea 13:11.
10. (a) Sortu manifest wan grupu prenspari kerki leriman na ini Londen ben tyari kon a doro na ini 1918? (b) Sortu fasi den kerki leriman ben teki na presi fu handri akruderi na manifest di ben tyari kon na doro na ini 1918?
10 Na ini a ten fu na Fosi Grontapufeti dan na fasi fu den kerki fesiman fu no hori den srefi so tranga na gronprakseri ben kon na fesi. Leki fa a sori dan Yesus profeititori fu Mattéus 24 nanga 25 èn Lukas kapitel 21 ben kon tru. Na ini 1918 wan grupu fu prenspari kerki fesiman fu na kristenheid na ini Londen di e teki presi gi den baptistsma, congregationalistissma, presbyteriaansma, episcopaalsma, nanga methodistsma, ben tyari srefi wan manifest kon a doro. Na ini disi den ben ferklari: „Na muiliki ten fu now e sori tapu na bosroiti fu den ten fu den heiden.” Ma den ben libi na tori na a ferklari dati. Den kerki fesiman fu na kristenheid ben go dipi kaba na ini na gi fu yepi na ala tu partij di ben feti na ini na Fosi Grontapufeti. Na presi fu erken na denoya fu Yesus na ini Kownukondre makti, den ben broko kindi gi na denki fu grontapu nâsi — taki den sma ben mu tan na ondro na tiri fu heiden politiki makti di e tyari prati kon, iya fu ogri-atiman leki Goliath na presi fu den moksi den srefi kon na wan na ondro Gado Kownukondre. — Mattéus 25:31-33.
No wan skeki!
11. Suma no ben skeki den srefi ini a tori fu na strei-aksi di ben go fu Gado soevereiniteit, èn na eksempre fu suma den ben waka na en baka?
11 Den dienstknegti fu Gado di gi den srefi na ini na dini fu en e skeki den srefi na ini a tori fu na strei-aksi disi di e go fu Gado soevereiniteit? Kwetkweti, so leki na bijbel tori e meki wi si krin! (Daniël 3:28; 6:25-27; Hebrewsma 11:32-38; Openbaring 2:2, 3, 13, 19) Loyaal kristen na ini a ten disi e hori Yehovah soevereiniteit hei awinsi ala ogri-ati syen nanga ferfolgu de di den e tan kisi fu na sei fu na disiten Goliath di e tapu skreki gi den. Na sofasi den e go na ini den futumarki fu Yesus, „na Manpikin fu David”, di sondro frede ben feti wan yeye feti fu opo taki gi Yehovah soevereiniteit, aladi na a srefi ten a ben de strikt neutraal ini a tori fu den trobi èn na politiki konkru fu na grontapu. Na ini begi na en Tata Yesus ben ferklari taki en bakaman, tru kristensma, ooktu „no de wan pisi fu na grontapu”. — Mattéus 4:8-10, 17; 21:9; Yohannes 6:15; 17:14, 16; 18:36, 37; 1 Petrus 2:21.
12. (a) Suma ben naki na disiten Goliath trowe èn fa so? (b) Sortu krakti a abi tapu na pipel fu Gado taki den e si Goliath „leki a dede”?
12 Na fika pisi fu salfu kristen di yu kan teki gersi nanga David na ini a ten disi ben naki na disiten Goliath kiri. Fa so? Fudi den ben ferklari taki na a trobi di e go fu na tirimakti fu grontapu sondro wan kondisi den tanapu na a sei fu Yehovah. Wan „RESOLUTIE (Di den International Bible Students Association ben teki tapu a kongres ini Cedar Point/Ohio, VS)/tapu sonde 10 september 19922)” ben gi a toon. Na ini dati san e kon now ben taki:
„10. Moro fara wi e ferklari taki wi e libi now na ini na dei fu Gado refensi tapu Satan grontapu makti di yu kan si èn di yu no kan si;
11. Taki na kon bun baka fu na owru grontapu ofu ordening de wan sani di no kan; taki na ten fu na opo fu na Kownukondre fu Gado ondro Kristus Yesus doro; èn taki ala makti èn organisâsi di no nanga den fri wani e saka den srefi na ondro na regtvaardiki tiri fu Masra, sa kisi pori.”
„Na Manpikin fu David”, leki na Ede fu na kristen gemeente, sondro degedege ben meki a waka so, taki na „ston” dati fu kownukondre waarheid ben slenger go na a marki (Mattéus 12:23; Yohannes 16:33; Kolosse 1:18). Na ini den resolutie di ben teki tapu ala yari kongres fu 1922 te 1928, krakti ben poti na tapu a punt disi. Te yu e luku en fu na sei fu na pipel fu Gado, dan „Goliath” ben didon drape dededede èn nanga wan ede di koti puru tapu na gron. Dictatoriaal libisma tirimakti no ben man fu tyari den deki-ati fetiman fu Yehovah soevereiniteit na ondro dwengi fu go skeki den srefi. — Teki gersi Openbaring 20:4.
13. (a) Fa den kerki leriman fu na kristenheid ben skeki den srefi ini a ten fu na kwinsi na ini Hitler Doisrikondre? (b) San na buku Mothers in the Fatherland ben fruteri fu den Kotoigi di no ben skeki densrefi?
13 Wan aparti disiten eksempre di e kon a fesi fu a tapu skreki fu na sei fu politiki tirimakti di kan teki gersi nanga Goliath ben sori en srefi na ini Doisrikondre fu Hitler. Den bigi kerki, na katholiki èn anitri kerki, na wan sari fasi ben skeki den srefi fudi den tyari prijse go gi na nazisme, na anbegi fu na Führer leki wan Gado, fu taki en akakroisi odi èn fu blesi en legre te den ben hari go fu srakti den kompe bribiman fu den na ini nâsi na ini na birti. Na ini nen kristen fu ala kerki — ma no Yehovah Kotoigi — ben meki den hari den go na ini na faya fu na patriottisme (a lobi di wan sma lobi en kondre). Na buku Mothers in the Fatherland ben fruteri: „Den ben seni Yehovah Kotoigi go na concentratiekampu, èn dusun den ben kiri èn ete dusun ben dede na ini den yari 1933 èn 1945 . . . Katholiksma nanga anitrisma ben yere fa den kerki leriman fu den ben gi den deki-ati fu wroko makandra nanga Hitler. Efu den ben kakafutu, dan den ben du disi teige den komando fu na kerki èn fu na kondre.” Fa kerki nanga kondre ben tyari wan bigi brudupaiman kon na tapu den! — Yeremia 2:34.b
14. Fu san-ede nofotron den e frufolgu Yehovah Kotoigi?
14 Te nanga a dei fu tide na ogri-ati dwengi di den e dwengi Yehovah Kotoigi na ini furu kondre e go doro precies soleki Yesus ben taki a fesi. Ma ondro ala omstandigheid den kristen disi e tan preiki fayafaya „na bun nyunsu disi fu na Kownukondre” (Mattéus 24:9, 13, 14). Na lafusei fu na situwâsi disi de taki na ini moro furu kondre sma e erken taki den Kotoigi de opregti borgru di e libi krin, di de bun eksempre ini a tori fu hori baka gi na makti fu lanti (Romeini 13:1-7). Toku ete a de so taki nofotron den e kisi frufolgu. Fun san-ede? Fudi den e weigri fu boigi gi ofu fu gi grani na symbool fu na kondre, fudi soso Yehovah mu kisi anbegi (Deuteronomium 4:23, 24; 5:8-10; 6:13-15). Sondro fu skeki den srefi den e anbegi Yehovah, „en wawan”, èn den e meki Yehovah de na Soeverein Masra fu den libi (Mattéus 4:8-10; Psalm 71:5; 73:28). Fudi den „no de wan pisi fu na grontapu”, meki den e tan hori den kristen neutraliteit ini a tori fu politiki èn den feti fu grontapu. — Yohannes 15:18-21; 16:33.
15, 16. (a) Kotoigi fu ala yari kan waka na baka na eksempre fu suma te na disiten Goliath e taki sani fu skreki den, èn fa wan kristen meisje fu siksi yari ben de leki wan eksempre fu disi? (b) Kristen papa nanga mama wani fu skoro den pikin fu den fu waka na baka sortu sma?
15 Nofotron na disiten Goliath e de leki wan kefar gi den sma di e kibri den soifri retifasi, èn di e poti na anbegi fu Yehovah moro hei leki den anbegi fu kruktu Gado. (Teki gersi nanga Openbaring 13:16, 17). Ma yongu èn owru Kotoigi kan waka baka na eksempre fu David fudi den e opo du wan sani sondro fu frede tapu na tyalansi. Ini wan Latini Amerkankondre wan siksi yari kristen umapikin ben kisi na oso fu sensi en yongu yari wan tumsi bun kweki. (Teki gersi nanga Efesesma 6:4; 2 Timóteus 3:14, 15.) Disi ben meki taki a ben de na skoro na moro bun studenti fu en klas. Ma tapu a gron fu en konsensi di ben oefen nanga na bijbel meki a no ben teki prati na a klas ceremonie di ben abi fu du nanga a dini fu kruktu gado. Di a ben tyari kon a fesi san a ben bribi, na leriman bari taki, taki wan meisje fu a yari fu en ben de tumsi yongu fu abi wan konsensi! Na siksi yari umapikin fu wi ben sori taki na leriman no ben abi reti fudi a ben gi wan tumsi moi kotoigi.
16 Na wan sani di wi mu howpu taki ala kristen papa nanga mama sa gi den pikinwan fu den leri, sodati den kan waka na baka na eksempre fu na yongu David fudi den e teki wan bosroiti te grontapu makti di yu kan teki gersi nanga Goliath e tapu skreki gi den. Meki den de leki den dri getrow Hebrew pikin, leki Daniël nanga furu trawan fu na tori fu bijbel, di nanga deki-ati ’ben tan hori wan bun konsensi’ fudi den ben hori tranga na bijbel gronprakseri. — 1 Petrus 2:19; 3:16; Daniël 3:16-18.
Fa historiaskrifiman e si na tori
17. (a) Fu sortu ontwikkeling na Ingrisi historia skrifiman Toynbee ben gi warskow? (b) Fa na disiten Goliathklasse e tesi na loyaliteit fu Gado pipel?
17 Na Ingrisi historia skrifiman Arnold Toynbee, di ala sma sabi ben warskow gi na ontwikkeling ini ten fu na „takru sani di de fu si taki soeverein nationaal kondre e kisi heiden anbegi”, aladi a ben taki fu disi ooktu na wan tra fasi leki „na srudeki fu na nyun win fu na demokrasiya na ini den owru batra fu na firi fu a lo”. Den sma di e taki taki den eigi nâsi de moro hei leki trawan, èn di srefi e go so fara taki den e anbegi lanti, den tiriman ben drai den poti na sowan fasi fu du san den e taigi den, efu a de now bun ofu ogri. A bakapisi ben de taki na Goliath klasse ben opo tanapu fu tesi na loyaliteit fu den memre fu Gado pipel, di e lobi den kondre pe den gebore ma e weigri fu anbegi lanti èn en symbool.
18. Sortu aksi wan kristen mu piki nanga en konsensi?
18 Net soleki a ben de na ini Nazi Doisrikondre na so wan kristen nanga en heri konsensi mu piki ooktu den aksi: Mi mu bribi taki Gado ben lobi na nâsi pe mi e libi moro leki ini tra nâsi? Ofu fu si wan pisi fu na libisma famiri leki moro hei leki ala tra pisi?
19. San na moro bigi Historia skrifiman fu ala sma, Yehovah, e fruteri wi fu wan fasi fu denki èn waka nanga libi di wani taki taki wán nâsi fu sma de moro hei leki wan tra nâsi?
19 Kon wi go luku pikinso sortu denki na moro bigi Historiaskrifiman fu ala historia skrifiman, Yehovah Gado, na skrifiman fu na bijbel, ben teki. Na apostel Petrus e taigi wi: „Mi e si trutru taki Gado no e teki sma partij, ma na ini ibri nâsi a sma di e frede en èn di e du regtvaardikifasi, a e teki.” „Èn wi no mu handri alaten ini akruderi nanga den wortu fu na apostel Paulus di skrifi na ondro na krakti fu santa yeye taki Gado „e meki komoto fu wán libisma ibri nâsi fu libisma fu libi tapu na heri seti fu na grontapu?”? Fu san-ede na wan nâsi fu sma mu denki èn handri netleki den ben de moro hei leki ibri tra nâsi? Te Paulus e taki fu ala sma dan a ben taki taki wi „de na bakapikin fu Gado”. — Tori fu den Apostel 10:34, 35; 17:26, 29.
20. Nanga sortu tyalansi na pipel fu Gado no sa kon tanapu den fesi moro na ini Yehovah nyun seti, èn fu san wi sa taki fu en na ini na tra studi fu wi?
20 Na ini Yehovah nyun seti dan den sma di e lobi regtvaardikifasi, no kan kon tanapu moro na fesi fu tyalansi di komoto fu totalitaire politiki sistema, di yu kan teki gersi nanga Goliath, bika heimemre fu partij nanga ogri-ati no sa de moro (Psalm 11:5-7). Pe ooktu na grontapu a pipel fu Gado e libi tu, fudi den e gi yesi na Yesus gebod fu ’abi lobi gi makandra soleki en ben lobi den’, dan den ben libi so wan nationalisme kaba na baka (Yohannes 13:34, 35; Yesaya 2:4). Na tra studi e meki wi si sortu lobi dati de!
[Futuwortu]
a Luku fu wan moro finifini takmakandra fu na bijbel teri disi fu ten blz. 129-139 fu na buku „Yu Kownukondre mu kon” di kon a doro nanga yepi fu na Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.
b Luku na Yaribuku fu Yehovah Kotoigi 1975, nlz. 117-121, 133-168, fu eksempre di e gi yu deki-ati fu na fasi fa Yehovah Kotoigi, yongu nanga owru, ben piki na tyalansi fu na nazi-„Goliath” fudi den ben kibri den soifri retifasi.
Aksi fu luku san wi ben leri?
◻ San na bubu, na reus Goliath e agersi?
◻ Na sortu fasi wi kan taki taki na den dienstknegti fu Gado no wan skeki de ini na tori fu na strei-aksi di e go fu Gado Soevereiniteit?
◻ Fu san-ede Gado pipel kan taki na disiten Goliath ben naki trowe na gron?
◻ Suma e handri na a fasi fu kownu Saul, èn na sortu fasi?
◻ Fa Yehovah pipel ben handri netleki David te den ben kon tanapu na fesi fu kwinsi fu na sei fu na disiten Goliath?