Bacha Baa Botsa . . .

Bo-ntate ba Iphang Limenyane—Na ba ka Hla ba Balehela Ruri?

“Ha a ne a re, ‘Ke tl’o ba le ngoana oa hao,’ ke ile ka haroha letsoalo. Ke mang ea neng a tla hlokomela ngoana eo? Ke ne ke se boemong ba ho hlokomela lelapa. Ke ile ka batla ho ipha limenyane.”—Jim.a

TLALEHO e tsoang ho Alan Guttmacher Institute e re: “Selemo se seng le se seng banana ba ka tlaase ho lilemo tse 20 ba ka etsang milione . . . baa ima.” Ba bangata hoo e ka bang “78% ea bana ba tsoaloang ke bacha ba ka tlaase ho lilemo tse 20 e-ba ba matšeo.”

Mehleng e fetileng, banna ba ne ba inka ba ikarabella bakeng sa bana bao ba ba tsoetseng. Empa, joalokaha buka ea Teenage Fathers e bolela, “ho emarela matšeong ha ho sa na sekhobo le lihlong tseo li [kileng] tsa e-ba le tsona.” Libakeng tse ling, ho etsetsa ngoanana ngoana ho ka ba ha nkoa e le letšoao la botumo ho bacha! Leha ho le joalo, ke bahlankana ba fokolang feela ka palo ba bang le boitlamo ba nako e telele le bana bao ba ba tsoetseng. Qetellong ba bangata ba itlhohlolla moroalo kapa ba iphe limenyane.b

Empa na mohlankana a ka phonyoha liphello tsa boitšoaro bo bobe ka ho feletseng? Eseng ho latela Bibele. Ea lemosa: “Le se ke la khelosoa: Molimo hase ea ka songoang. Etsoe leha e le sefe seo motho a se jalang, sena ka ho tšoanang o tla se kotula.” (Bagalata 6:7) Joalokaha re tla bona, boitšoaro bo bobe ba likamano tsa botona le botšehali hangata bo fella ka liphello tsa bophelo bohle ho banana le ho bashanyana. Bacha ba ka qoba liphello tse joalo ka ho mamela keletso e hlakileng ea Bibele ea ho qoba boitšoaro bo bobe ba likamano tsa botona le botšehali.

Ho Itlhohlolla Moroalo—Ha ho Bonolo Hakaalo

Ho hlokomela ngoana ho akarelletsa ho tela nako e ngata, chelete le bolokolohi ba motho. Buka ea Young Unwed Fathers ea hlokomela: “Bahlankana ba bang ha ba thahaselle ho ‘hlokomela motho e mong’ haeba ho etsa joalo ho bolela hore ba se ba tla ba le chelete e fokolang bakeng sa bona ka bobona.” Leha ho le joalo, ba bangata ba khola litholoana tse babang bakeng sa boithati boo ba bona. Ka mohlala, linaheng tse ngata makhotla a molao le bo-ramolao ba nena banna ba hlōlehang ho hlokomela bana ba bona ka ho ntseng ho eketseha. Hang ha ho tiisitsoe ka molao hore na ntate oa ngoana ke mang, bashanyana ba nang le bana ba ka ’na ba tlameha ho lefa seo e leng boikarabelo ba bona le lilemong tse tlang—’me e le ka tšoanelo. Bacha ba bangata ba qobelleha ho tsoa sekolong kapa ho sebetsa moo ba lefuoang chelete e nyenyane hore feela ba tsebe ho jara boikarabelo bo joalo. Buka ea School-Age Pregnancy and Parenthood e re: “Ha moshanyana e e-ba motsoali a sa le monyenyane haholo, o na le monyetla o fokolang oa ho fumana thuto e tloaelehileng eo a ka e finyellang.” ’Me haeba a hlōleha ho lefella boikarabelo, likoloto tse khōlō li ka eketseha.

Ke ’nete hore hase bahlankana bohle ba itiisang lipelo ka bana ba bona. Ba bang ba qala ba e-na le merero e metle. Ho latela phuputso e ’ngoe, karolo ea 75 lekholong ea bashanyana ba nang le bana e ile ea etela bana ba bona sepetlele. Ho ntse ho le joalo, kapelenyana bongata ba bo-ntate bao ba banyenyane bo imeloa ke boikarabelo ba ho hlokomela ngoana.

Ba bangata ba fumana hore ha ba na tsebo kapa phihlelo ea ho fumana mosebetsi o motle. Ba hlabisoa lihlong ke hore ba sitoa ho fana ka tšehetso ea lichelete, ha nako e ntse e feta ba kena pooneng. Leha ho le joalo, bohloko ba ho ikoahlaea bo ka tšoenya mohlankana le lilemong tse tlang. Moshanyana e mong ea nang le ngoana oa lumela: “Ka linako tse ling kea ipotsa hore na ebe ho etsahetse eng ka mora oa ka. . . . Ke utloa bohloko hore ebe ke ile ka [mo] furalla, empa hona joale ke lahlehetsoe ke eena. Mohlomong ka le leng o tla mphumana.”

Tšenyo e Entsoeng Baneng

Bo-ntate ba iphileng limenyane ba ka ’na ba boela ba tlameha ho sebetsana le maikutlo a tebileng a molato—molato oa ho baka tšenyo baneng ba bona. Etsoe Bibele e bolela hore ngoana o hloka ’mè le ntate. (Exoda 20:12; Liproverbia 1:8, 9) Ha monna a lahla ngoana oa hae kherehloa, o pepesetsa ngoana eo oa hae mathateng a mangata a ka mo hlahelang. Tlaleho ea Lefapha la Bophelo le Litšebeletso Tsa Sechaba United States e re: “Bana ba banyenyane ba malapeng ao e leng bo-’mè feela ba batla ba fumana limaraka tse tlaase litlhahlobong tse etsoang ka molomo le tsa lipalo. Nakong eo ba leng lilemong tse bohareng tsa bongoana, bana ba hōlisoang ke motsoali a le mong ba batla ba fumana limaraka tse tlaase, ba na le bothata bo boholoanyane ba boitšoaro ’me ba monyetleng o moholo oa ho tšoaroa ke maloetse a sa foleng le ho ba le mathata a kelello. Har’a ba leng lilemong tsa bocha le ba sa tsoa kena lilemong tsa ho ba motho e moholo, ho hōlisetsoa lelapeng la motsoali a le mong ho amahanngoa le menyetla e meholo ea bacha ba ka tlaase ho lilemo tse 20 ba bang le bana, ho tlohela sekolo se phahameng, ho kenngoa teronkong le ho se sebetse kapa ho se kene sekolo.”

Makasine ea Atlantic Monthly e qetella ka hore: “Ho latela bopaki bo ntseng bo eketseha ba tsa bophelo le saense, bana ba malapeng a ferekantsoeng ke tlhalo le ba hlahetseng matšeo ha ba atlehe joaloka bana ba malapeng a nang le batsoali ka bobeli linthong tse ngata tsa boiketlo. Bana ba malapeng a motsoali a le mong ba na le menyetla ea ho futsaneha ka makhetlo a tšeletseng. Ba bile ba mocheng oa ho lula ba futsanehile ho fihlela.”

Hopola hore lintho tsena tse ka ’nang tsa etsahala li thehiloe liphuputsong tse entsoeng lihlopheng eseng hakaalo-kaalo bathong ka bo mong. Bana ba bangata ba fetoha batho ba baholo ba molemo le ba tsitsitseng hantle ho sa tsotellehe khōlo eo ba bileng le eona malapeng abo bona a se nang batsoali ka bobeli. Leha ho le joalo, maikutlo a ho ba molato a ka tšoenya kelello ea mohlankana ea lahlileng ngoana oa hae kherehloa haholo. Moshanyana e mong ea nang le ngoana o re: “Ke masoabi hore ebe ka sebele ke [sentse] bophelo ba hae ka ho sa feleng.”—Teenage Fathers.

Phephetso ea ho Thusa

Hase bashanyana bohle ba nang le bana ba iphang limenyane. Bahlankana ba bang ka nepo ba nka hore ba na le boikarabelo baneng ba bona ’me ba batla ka pelo eohle ho thusa ho ba hōlisa. Leha ho le joalo, hangata sena se bonolo ha se buuoa ho feta ha se se se etsoa. Taba ea pele ke hore moshanyana ea sentseng ngoanana a ka ’na a ba le litokelo tse fokolang tsa molao, eaba ngoanana le batsoali ba hae ke bona ba bang le taolo ea hore na a ka kopana hangata—kapa hanyenyane—hakae le ngoana oa hae. Jim ea qotsitsoeng qalong o re: “Kamehla e ba faqane ea hore na ke mang ea lokelang ho etsa liqeto ka ngoana.” Ka hona, ho ka ’na ha etsoa liqeto tseo ntate oa ngoana a sa li batleng ka ho feletseng, tse kang ho fana ka ngoana hore batho ba bang ba ikhōlisetse eena—kapa hona ho ntša mpa.c Moshanyana e mong ea nang le ngoana oa tletleba: “Ho thata hore ke ba lumelle ho fana ka eena ho motho feela eo ba sa mo tsebeng, empa ke bona eka ha ke na khetho e ’ngoe.”

Bashanyana ba bang ba sentseng banana ba batla ho nyala ’mè oa ngoana oa bona.d Ke ’nete hore lenyalo le ka sireletsa ngoanana hore a se hlajoe ke lihlong ’me le ka etsa hore ngoana a hōlisoe ke batsoali ba babeli. Ho ka ba ha etsahala hore ntle le taba ea hore ba ile ba itšoara hampe, bacha bana ba babeli ba ratana e le ka ’nete. Leha ho le joalo, taba ea hore moshanyana o khona ho etsa ngoana ho hang ha e bolele hore o hōlile ka ho lekaneng kelellong le maikutlong hore e ka ba monna le ntate. Leha e le hona hore e bolela hore o se a ka khona ho hlokomela mosali le ngoana tabeng tsa lichelete. Liphuputso li bontša hore manyalo ao ho kenoeng ho ’ona ka lepotla-potla ka lebaka la ho ima hangata eba a nakoana. Ka hona, ho mathela lenyalong ha se kamehla e leng tharollo e bohlale.

Bahlankana ba bangata ba rata ho hlokomela bana ba bona ka lichelete. Joalokaha ho boletsoe pejana, ho hloka boikemisetso ba sebele hore moshanyana ea nang le ngoana a lule a hlokomela ngoana ka nako e telele—mohlomong lilemo tse 18 kapa ho feta! Empa thuso e joalo e sa khaotseng e ka qobisa ’mè le ngoana hore ba se phele bophelo bo futsanehileng.

Ho thoe’ng ka ho kopanela ho hōliseng ngoana? Ena le eona e ka ba phephetso e thata. Ka linako tse ling batsoali ba bacha bana ba ka ’na ba tšaba hore ba tla tsoela pele ho kopanela likamanong tsa botona le botšehali, ka hona ba ka ’na ba leka ho se ba khothalletse—kapa hona ho ba thibela—ho bonana. Ngoanana ka boeena a ka ’na a etsa qeto ea hore ha a batle ha ngoana oa hae a ba le “kamano” le moshanyana eo eseng monna oa hae. Leha ho le joalo, haeba ntate oa ngoana a lumelloa ho ba le eena kamehla, ke bohlale ha malapa a etsa bonnete ba hore maeto a joalo a behiloe leihlo, e le ho thibela hore ho se ke ha e-ba le boitšoaro bo bong hape bo bobe.

Moo ba lakatsang ho ba haufi le bana ba bona, bashanyana ba bang ba nang le bana ba ithutile ho etsa mesebetsi ea botsoali e kang ho hlatsoa, ho fepa kapa ho balla bana ba bona. Mohlankana ea nang le kutloisiso ka litekanyetso tsa Bibele a ka ba a leka ho ruta ngoana oa hae melao-motheo e meng ea Lentsoe la Molimo. (Baefese 6:4) Empa le hoja tlhokomelo e itseng e lerato eo ntate a e fang ngoana e le molemo ho feta ha e le sieo ka ho feletseng, ho hang ha e tšoane le ea ha ntate a le teng letsatsi le leng le le leng. ’Me haeba ka letsatsi le leng ’mè oa ngoana a nyaloa, ntate oa ngoana a ka ’na a tlameha ho shebella a tsielehile ha monna e mong a nka boikarabelo ba ho hōlisa ngoana oa hae.

Ka hona, ho hlakile hore ho senya ngoanana ho lebisa mahlomoleng a mangata—ho batsoali le ho ngoana. Ntle le ho ameha ka lintho tse ka ’nang tsa etsahala, ho boetse ho na le kotsi ea ho lahleheloa ke kamohelo ea Jehova Molimo, ea nyatsang likamano tsa botona le botšehali tse sa lokelang. (1 Bathesalonika 4:3) Le hoja ho ka khoneha ho etsa se molemohali boemong bo sa thabiseng bo kang ba ho ima ha bacha, ho lokela ho hlake hore ntho e molemo ka ho fetisisa ke ho qoba boitšoaro bo bobe li sa tloha. Moshanyana e mong ea nang le ngoana oa lumela: “Hang ha u senya ngoanana, bophelo ba hao bo ke ke ba hlola bo ba kamoo bo neng bo le kateng.” Ka sebele, moshanyana ea nang le ngoana a ka ’na a tlameha ho phela le liphello tsa phoso ea hae bophelo bohle ba hae. (Bagalata 6:8) Keletso ea Bibele e boetse e ipakile e le bohlale ha e re: “Balehelang bohlola.”—1 Bakorinthe 6:18.

[Mongolo o botlaaseng ba leqephe]

[Setšoantšo se leqepheng la 23]

Ho molemo ho qoba boitšoaro bo bobe li sa tloha