Botle ba Pōpo ea Jehova

“Lifate Tsa Jehova li Khotsofetse”

NA U kile ua ema ka har’a moru nakong eo mahlaseli a letsatsi a hlahang lipakeng tsa lifate tse telele? Na u ne u utloa molumo o sheshang ha moea o ntse o fefola makhasi a lifate?—Esaia 7:2.

Libakeng tse ling tsa lefatše, ka nako e itseng ea selemo, makhasi a lifate tse sa tšoaneng a bonahala a khanya bofubelu, bosehla ba lamunu, bosehla le mebala e meng. Ka sebele ho ba joalokaha eka moru oa cha! Taba ee e lumellana hakaakang le phatlalatso ee e reng: “Nyakallang, lōna lithaba, ka mohoo oa thabo, uena moru le lōna lifate tsohle tse ho oona!”—Esaia 44:23.a

Hoo e ka bang karolo ea boraro ea Lefatše le omileng e apesitsoe ke meru. Ka tsela e babatsehang, meru le lintho tse ngata tse phelang ho eona e tlotlisa Jehova Molimo, Moqapi le ’Mōpi oa eona. Mopesaleme ea bululetsoeng o ile a bina a re: “Rorisang Jehova . . . lōna lifate tsa litholoana le lōna likedare tsohle.”—Pesaleme ea 148:7-9.

Buka ea The Trees Around Us e re: “Lifate li na le lintho tseo motho a li hlokang hore a phele ebile lia mo thabisa. Meru e sireletsa mehloli eo batho ba fumanang metsi ho eona, ea e hloekisa, le ho ba fepela ka metsi a hloekileng. Lifate li boetse li hloekisa moea. Ka tšebetso e hlollang eo ho eona limela tse tala li iketsetsang lijo, lisele tsa makhasi li fetola carbon dioxide, metsi, liminerale le khanya ea letsatsi hore e be lijo tse matlafatsang le moea o hloekileng.

Moru ke ntho e hlollang ka botle le e qapiloeng ka bokhabane. Hangata lifate tse khōlōhali ke tsona tse khahlang ka ho fetisisa morung. Tlas’a tsona ho hōla boieane ba lifene, boriba, lihlahla tse ithatelang, lihlahla tse ling le litlama. E le hore limela tsena li phele, li itšetlehile ka tikoloho eo li e etsetsoang ke lifate, li hōlela moriting oa tsona le ho monya mongobo o bokelloang ke moru.

Hekthere e le ’ngoe ea meru e meng eo lifate tsa eona li lihang makhasi ka nako e itseng ea selemo, e koaheloa ke makhasi a ka bang limilione tse 25 mariha. Ho etsahala joang ka makhasi aa? Likokoanyana, hlobo, libōkō le lintho tse ling tse phelang li qetella li fetotse makhasi ana monontša, e leng motsoako oa bohlokoa oa mobu o nonneng. Ka sebele ha ho letho le senngoang ha lintho tsena tse sa bonahaleng li ntse li lokisa mobu bakeng sa limela tse ncha.

Mobung oa meru o ka tlas’a makhasi ana a shoeleng, ho nyeunya lintho tse phelang. Ho latela buka ea The Forest, ‘lisekoere senthimithareng tse 30 tsa botebo ba lisenthimithara tse 2,5, ho ka fumanoa lintho tse phelang tse ka bang 1 350, ’me sena ha se akarelletse lintho tse nyenyane haholo tse phelang tse likete tsa limilione tse ka bonoang feela ka microscope, tse fumanoang mobung o mong le o mong o ka tlalang seatla.’ Ho feta moo, merung ho phela boieane ba lihahabi, linonyana, likokoanyana le liphoofolo tse anyesang. Ke mang ea lokelang ho tlotlisoa ka botle boo le ka lintho tsee tsa mefuta-futa? Ke ho loketseng hore ebe ’Mōpi oa tsona o re: “Phoofolo e ’ngoe le e ’ngoe e hlaha ea moru ke ea ka, liphoofolo tse holim’a lithaba tse sekete.”—Pesaleme ea 50:10.

Liphoofolo tse ling li bōpiloe li e-na le bokhoni bo tsotehang ba ho ipatela mariha ebe li pholoha serame se bohale sa mariha le linako tse telele tsa ho hloka lijo. Leha ho le joalo, hase liphoofolo tsohle tse ipatelang mariha. Esita le har’a mariha, u ka ’na ua bona mohlape oa likhama o lakoma ha o feta har’a masimo. Likhama ha li ipatele mariha ebile ha li boloke lijo, empa lia sela, li khaola makala a bonolo le mahlomela, joalokaha u ka bona setšoantšong sena se nkiloeng Jeremane.

Mangolo a bua haholo ka limela. Ho latela tlaleho e ’ngoe, Bibele e bua ka limela tse khethehileng tse ka bang 130 tse sa tšoaneng ho akarelletsa le mefuta e ka bang 30 ea lifate. Ha Michael Zohary, eo e leng setsebi sa limela, a hlalosa kamoo e leng habohlokoa kateng hore ebe Bibele e bua ka limela joalo, o re: “Esita le ka har’a lingoliloeng tse tloaelehileng tseo e seng tsa litsebi, ha ho moo ho buuoang haholo hakana ka limela tse amanang le likarolo tse sa tšoaneng tsa bophelo joalokaha ho buuoa ka tsona ka Bibeleng.”

Lifate le meru ke limpho tse ntle haholo tse tsoang ho ’Mōpi ea lerato. Haeba u kile ua qeta nako u le morung, ka sebele u tla lumellana le mantsoe ana a mopesaleme a reng: “Lifate tsa Jehova li khotsofetse, likedare tsa Lebanone tseo a li lemmeng, moo linonyana li etsang lihlaha.”—Pesaleme ea 104:16, 17.

[Mongolo o botlaaseng ba leqephe]

[Lebokose/Litšoantšo tse leqepheng la 9]

Se seng sa lifate tsa litholoana tse khahlehang ka ho fetisisa Bochabela bo Hare ke sefate sa almonde. Ha selemo se thoasa, se tsoha borokong pele ho lifate tse ling tse ngata. Baheberu ba boholo-holo ba ne ba bolela hore sefate sa almonde sea tsoha, e le ha ba bua ka mokhoa o sa tobang ka ho thunya ha sona pele ho tse ling. Sefate sena se bonahala se tsoha ka ho apara lithunthung tsa sona tse ntle tse pinki kapa tse tšoeu.—Moeklesia 12:5.

Har’a mefuta e tsejoang ea linonyana e ka bang 9 000, e ka bang 5 000 ke ea linonyana tse binang. Lipina tsa tsona li etsa hore ho se ke ha khutsa haholo merung e teteaneng. (Pesaleme ea 104:12) Ka mohlala, lirobele li na le pokello ea lipina tse mathe-maloli. Mofuta oa li-warbler o kang o bontšitsoeng mona, ke libini tse nyenyane tse khabileng ka boputsoa ba leeba, bosehla le botala ba sefate sa mohloaare.—Pesaleme ea 148:1, 10.

[Setšoantšo se leqepheng la 9]

Moru oa Normandy, Fora