Buka ea Bibele ea 20—Liproverbia
Libui: Salomone, Agure, Lemuele
Sebaka Seo e Ngoletsoeng ho Sona: Jerusalema
Ho Ngoloa ho Phethiloe: hoo e ka bang ka 717 B.C.E.
1. Ke bohlale bofe bo ka fumanoang bukeng ea Liproverbia?
HA SALOMONE, mor’a Davida, e ba morena oa Iseraele ka 1037 B.C.E., o ile a rapela Jehova bakeng sa ‘bohlale le tsebo’ hore a ‘ahlolele batho bana ba bangata.’ Ha Jehova a arabela, a mo neha ‘tsebo le bohlale le pelo e utloisisang.’ (2 Likron. 1:10-12; 1 Mar. 3:12; 4:30, 31) Ka baka leo, Salomone a “bolela maele a kete tse tharo.” (1 Mar. 4:32) Bo bong ba bohlale bona bo boletsoeng bo ile ba tlalehoa bukeng ea Bibele ea Liproverbia. Kaha ka sebele bohlale ba hae ke boo “Molimo o bo kentseng pelong ea hae,” ka baka leo ha re ithuta Liproverbia ha e le hantle re ithuta bohlale ba Jehova Molimo. (1 Mar. 10:23, 24) Maele ana a akaretsa linnete tse sa feleng. Hona joale maele ana a nakong ho tšoana hantle feela le ka moo a neng a le ka teng ha a ne a buuoa ka lekhetlo la pele.
2. Ke hobane’ng ha nako ea Salomone e ne e le eona e loketseng bakeng sa ho fana ka tataiso ea bomolimo ho Liproverbia?
2 Puso ea Salomone e ne e le nako e loketseng ea ho fana ka tataiso ena ea bomolimo. Ho ile ha boleloa hore Salomone o ne a tla “lula teroneng ea Jehova.” ’Muso oa Molimo oa Iseraele o ne o le sehlohlolong sa oona, ’me Salomone o ile a hauheloa ka ho neoa “seriti sa borena” se phahameng. (1 Likron. 29:23, 25, NW) E ne e le nako ea khotso le nala, nako ea tšireletseho. (1 Mar. 4:20-25) Leha ho le joalo, esita le tlas’a puso eo ea Molimo, batho ba ne ba ntse ba e-na le mathata a bona a botho le maima ka baka la ho se phethahale ha motho. Hoa utloahala hore batho ba ne ba tla lebella hore Morena Salomone ea bohlale a ba thuse ho rarolla mathata a bona. (1 Mar. 3:16-28) Ha a ntse a ahlola litaba tsena tse ngata, o ile a bua lipolelo tsa maele tse neng li tšoanela hantle maemo a mangata a bophelo a hlahang letsatsi le letsatsi. Lipolelo tsena tse khutšoane empa e le tse matla li ile tsa nkuoa e le tsa bohlokoa haholo ke ba neng ba lakatsa ho tataisa bophelo ba bona hore bo iphaphathe le thato ea Molimo.
3. Liproverbia li ile tsa kopanngoa hammoho joang?
3 Tlaleho ha e bolele hore Salomone o ngotse Liproverbia. Leha ho le joalo, e re o ‘boletse’ maele, le hore “o ile a . . . batlisisa, hore a hlophise maele a mangata ka tatellano,” ka hoo a bontše hore o ne a e-na le thahasello ea ho boloka maele a mangata hore a tle a sebelisoe hamorao. (1 Mar. 4:32, NW; Moek. 12:9, NW) Nakong ea Davida le Salomone, har’a matona a lekhotla ho ne ho e-na le bangoli ba molao. (2 Sam. 20:25; 2 Mar. 12:10) Hore na bangoli bana ba neng ba le ka lekhotleng la hae ba ngotse le ho bokella maele a hae, ha re tsebe, empa lipolelo tsa ’musi leha e le ofe oa mofuta oa hae li ne li tla hlomphuoa haholo ’me ka tloaelo li ne li tla tlalehuoa. Ka kakaretso ho lumeloa hore buka ena ke pokello e kopantsoeng hammoho ho tsoa libukeng tse ling.
4. (a) Ka kakaretso buka ea Liproverbia e arotsoe joang? (b) Ke mang ea qapileng boholo ba liproverbia?
4 Buka ea Liproverbia e ka aroloa ka likarolo tse hlano. Tsona ke: (1) Likhaolo 1-9 (NW), li bula ka mantsoe a reng, “Maele a Salomone mor’a Davida”; (2) Likhaolo 10-24, li hlalosoa e le “Liproverbia tsa Salomone”; (3) Likhaolo 25-29, karolo ena e qala ka hore: “Ana le oona ke maele a Salomone a ngotsoeng ke banna ba Ezekiase morena oa Juda”; (4) Khaolo 30, e kenyelletsoa e le “lipolelo tsa Agure mor’a Jake”; le (5) Khaolo 31, e akarelletsang “Mantsoe a morena Lemuele, molaetsa o matla oo ’m’ae a mo neileng oona ho mo ruta.” Kahoo Salomone ebile moqali oa maele a mangata. Mabapi le Agure le Lemuele, ha ho letho le tobileng le tsejoang ka bona. Bahlalosi ba bang ba bolela hore Lemuele e ka ’na eaba e ne e le lebitso le leng la Salomone.
5. Liproverbia li ile tsa ngoloa le ho kopanngoa neng hammoho?
5 Liproverbia li ngotsoe le ho kopanngoa neng hammoho? Ha ho pelaelo hore karolo e khōloanyane e ngotsoe nakong ea puso ea Salomone (1037-998 B.C.E.) pele a kheloha. Ka baka la ho se nepisise ho tsejoa ha Agure le Lemuele, ho ke ke ha khoneha ho bolela nako eo litaba tsa bona li ngotsoeng ka eona. Kaha pokello e ’ngoe e entsoe pusong ea Ezekiase (745-717 B.C.E.), pokello ea ho qetela e ne e ke ke ea etsoa pele ho puso ea hae. Na likarolo tse peli tsa ho qetela le tsona li ile tsa bokelloa tlas’a bolaoli ba Morena Ezekiase? Bakeng sa karabelo ho na le mantsoe a leng botlaaseng ba leqephe a fanang ka leseli ho Liproverbia 31:31 ho New World Translation of the Holy Scriptures—With References: “Likh[atiso] tse ling tsa temana ea Sehe[beru] li hlahisa litlhaku tse tharo tsa Seheberu, Chehth, Zaʹyin, Qohph (חזק) tse emelang ho saena ha Morena Ezekiase mongolo o kopilitsoeng o neng o entsoe ke bangoli ba hae ho tiisa hore mongolo o ne o phethiloe.”
6. Liproverbia ke eng, ’me ke hobane’ng ha sehlooho sa buka ena ka Seheberu e le se loketseng?
6 Libibeleng tsa Seheberu buka ena pele e ne e bitsoa ka mantsoe a selelekela a leng bukeng, mish·lehʹ, ho bolelang “maele.” Mish·lehʹ e ka bongateng, ke sebōpeho sa kaheho, sa lebitso la Seheberu ma·shalʹ, e leng lebitso leo ka kakaretso ho nahanoang hore le hlaha motsong oa lentsoe le bolelang “ho tšoana le” kapa “e ka bapisoang le.” Mantsoe ana a hlalosa hantle mantsoe a ka hare a buka, hobane liproverbia (maele) ke lipolelo tseo hangata li sebelisang ho tšoana kapa ho bapisa ho etselitsoeng hore ea a utloang a nahane. Sebōpeho sa lipolelo tse khutsufalitsoeng tsa liproverbia se etsa hore ho be bonolo ’me e be ho thahasellisang ho li utloisisa, ’me ka sebōpeho sena ho bonolo ho li ruta, ho ithuta tsona, le ho li hopola. Mohopolo ha o tlohe kapele.
7. Ke eng se lokelang ho hlokomeloa ka mokhoa oo Liproverbia li ngotsoeng ka oona?
7 Mokhoa oa ho hlalosa oa buka o thahasellisa haholo. O entsoe ka mokhoa oa Seheberu oa thothokiso. Tsela eo boholo ba buka bo entsoeng ka eona ke ho nyalana ha thothokiso. Sena ha se etse hore ha mela kapa litemana li fella li be le molumo o tšoanang. Se etsa hore mela e nang le mantsoe a lumellanang e fane ka mehopolo e tšoanang. Botle ba eona le matla a ho ruta li etsoa ke ho lumellana hona ha mantsoe a mohopolo. Mehopolo e ka tšoana kapa ea fapana, empa matla a mohopolo o tšoanang a teng bakeng sa ho eketsa mohopolo, le ho tiisa hore ho fetisoa se boleloang ke mohopolo. Mehlala ea ho tšoana ha mohopolo e fumanoa ho Liproverbia 11:25; 16:18; le 18:15, le mehlala ea mehopolo e fapaneng ho Liproverbia 10:7, 30; 12:25; 13:25; le 15:8. Mofuta o mong oa sebōpeho sa eona o fumanoa qetellong ea buka. (Liprov. 31:10-31) Litemana tse 22 li hlophisitsoe hore ka Seheberu ka ’ngoe e qale ka tlhaku e latelang ea alfabeta ea Seheberu, e leng mokhoa oa ho sebelisoa ha litlhaku tsa pele tse bōpang mantsoe o sebelisitsoeng le lipesalemeng tse ngata. Har’a mengolo ea boholo-holo ha ho mokhoa oa bongoli o ka tšoanang le ona ka botle.
8. Tsela eo Bakreste ba pele ba ileng ba sebelisa Liproverbia ka eona e paka bonnete ba eona joang?
8 Bonnete ba Liproverbia ho boetse ho bontšoa ke ka moo buka ena e ileng ea sebelisoa haholo ka teng ke Bakreste ba pele ha ba bolela melao ea boitšoaro. Ka moo ho bonahalang ka teng Jakobo o ne a tloaelane haholo le Liproverbia ’me o ile a sebelisa melao-motheo ea tsona keletsong e ntle eo a faneng ka eona bakeng sa boitšoaro ba Bokreste. (Bapisa Liproverbia 14:29; 17:27 le Jakobo 1:19, 20; Liproverbia 3:34 le Jakobo 4:6; Liproverbia 27:1 le Jakobo 4:13, 14.) Mantsoe a qotsitsoeng ka ho toba ho Liproverbia a boetse a fumanoa litemaneng tse latelang: Ba-Roma 12:20—Liproverbia 25:21, 22; Ba-Heberu 12:5, 6—Liproverbia 3:11, 12; 2 Petrose 2:22—Liproverbia 26:11.
9. Liproverbia li lumellana joang le Bibele eohle?
9 Ho phaella moo, Liproverbia li iponahatsa li lumellana le Bibele eohle, ka hona li ipaka e le karolo ea “Lengolo lohle.” Li bonahatsa bonngoe bo hlahelletseng haholo ba mohopolo ha li bapisoa le Molao oa Moshe, thuto ea Jesu, le mengolo ea barutuoa le baapostola ba Jesu. (Bona Liproverbia 10:16—1 Ba-Korinthe 15:58 le Ba-Galata 6:8, 9; Liproverbia 12:25—Mattheu 6:25; Liproverbia 20:20—Exoda 20:12 le Mattheu 15:4.) Esita le ha li ama lintlha tse kang ho lokisoa ha lefatše hore le ahoe ke batho, li bontša mohopolo o tšoanang le oa bangoli ba bang ba Bibele.—Liprov. 3:19, 20; Gen. 1:6, 7; Jobo 38:4-11; Pes. 104:5-9.
10, 11. Ke eng hape e pakang hore buka e bululetsoe ke Molimo?
10 Hape ntho e pakang hore buka ena e bululetsoe ke Molimo ke ho nepahala ha eona litabeng tsa saense, ho sa tsotellehe hore maele a bua ka melao-motheo ea lik’hemik’hale, ea meriana, kapa ea bophelo bo botle. Kamoo ho bonahalang ka teng Liproverbia 25:20 e bua ka ho fetoha ha lik’hemik’hale tsa asiti le matsoai. Liproverbia 31:4, 5 e lumellana le liphuputso tsa kajeno tsa saense tsa hore tahi e thotofatsa tšebetso ea ho nahana. Lingaka tse ngata le litsebi tsa lijo tse nang le phepo e ntle lia lumela hore mahe a linotši ke lijo tse nang le phepo e ntle, li re hopotsa maele a reng: “Ngoan’a ka, ja linotši, hoba li monate.” (Liprov. 24:13) Lintho tse hlokometsoeng kajeno ka kamano e pakeng tsa tšebetso ea kelello le ’mele hase lintho tse ncha ho Liproverbia. “Pelo e thabileng ke sehlare se matlafatsang.”—17:22; 15:17.
11 Ka sebele, buka ea Liproverbia e koahela ka botlalo tlhoko le boemo bo bong le bo bong ba motho hoo setsebi se seng se itseng: “Ha ho kamano leha e le efe bophelong e se nang thuto ea eona e e loketseng, ha ho tšekamelo e ntle kapa e mpe e se nang tšusumetso ea eona e loketseng kapa khalemelo. Hohle mohopolo oa motho o tlisoa kamanong e haufi le oa Molimo, . . . ’me motho o tsamaea joalokaha eka o pel’a Moetsi oa hae le Moahloli . . . Mofuta o mong le o mong oa batho o fumanoa bukeng ena ea boholo-holo; le hoja e ngotsoe lilemo tse likete tse tharo tse fetileng, e sa ntsane e sebetsa tlhahong joalokaha eka e sa tsoa ngoloa ke baemeli ba eona ba phelang.”—Dictionary of the Bible ea Smith, 1890, Moq. III, leqephe 2616.
LITABA TSE KA HARE TSA LIPROVERBIA
12. (a) Ke thothokiso efe e kopantsoeng e bōpang karolo ea pele ea Liproverbia? (b) E ruta eng mabapi le bohlale le boitšoaro ba motho? (c) Ke joang Liproverbia 1:7 e behelang buka eohle mohlala?
12 Karolo ea Pele (1:1–9:18). Ena ke thothokiso e kopantsoeng e entsoeng ka lipolelo tse khutšoanyane tse kang tse tsoang ho ntate li ea ho mora, tse mabapi le bohlokoa ba bohlale bakeng sa ho tataisa pelo, kapa motho kaofela ea ka hare, le ho tataisa takatso. E ruta molemo oa bohlale le litlhohonolofatso tsa bona: thabo, nyakallo, khotso, le bophelo. (1:33; 3:13-18; 8:32-35) E fapanya sena le ho hloka bohlale le liphello tsa hona: ho utloa bohloko ’me qetellong e be lefu. (1:28-32; 7:24-27; 8:36) Mabapi le maemo a fetelletseng haholo le lintho tse ka etsahalang bophelong, e fana ka thuto ea motheo ea boitšoaro ba batho le liphello tsa hona joale le tsa nakong e tlang. Mantsoe a Liproverbia 1:7 a behela buka eohle mohlala: “Ho tšaba Jehova ke motheo oa tsebo.” Liketso tsohle li tlameha ho bontša hore Jehova o eloa hloko. Nako le nako ho phetoa bohlokoa ba ho se lebale melao ea Molimo, ho khomarela litaelo tsa oona le ho se li furalle.
13. Lokolisa likaroloana tse ka sehloohong tse leng karolong eohle ea pele ea Liproverbia.
13 Likaroloana tse ka sehloohong tse leng sebōpehong sohle sa karolo ena ea pele ke bohlale, tsebo, ho tšaba Jehova, taeo, le temoho. Ho fanoa ka litemoso khahlanong le litloaelano tse mpe, ho hana taeo ea Jehova, likamano tse sa lokang le basali basele. (1:10-19; 3:11, 12; 5:3-14; 7:1-27) Ka makhetlo a mabeli, bohlale bo hlalosoa bo le libakeng tsa pontšeng, ho bontša hore boa fumaneha, bo teng. (1:20, 21; 8:1-11) Bo mothofalitsoe ’me bo bua ka mokhoa o ipiletsang ho ba se nang phihlelo, esita le ho fana ka leseli ka pōpo lefatšeng. (1:22-33; 8:4-36) Ena ke buka e makatsang hakaakang! Karolo ena e phetha ka sehlooho sa eona sa pele, hore “qalo ea bohlale ke ho tšaba Jehova.” (9:10) Kaofela ha eona, e bontša hore ho ela Jehova hloko litseleng tsohle tsa rōna, hammoho le ho khomarela ha rōna ho loka ha hae, ke tsela ea bophelo ’me ho ka re sireletsa linthong tse ngata haholo tse sa lakatseheng.
14. Ke ho fapanngoa ha likarolo life ho etsang hore lithuto tse sebetsang tsa Liproverbia li hlake?
14 Karolo ea Bobeli (10:1–24:34). Mona re fumana lipolelo tse ngata tsa bohlokoa haholo tsa maele, tse fanang ka bohlale maemong a rarahaneng haholo a bophelo. Ka ho re ruta tsela e loketseng ea ho li sebelisa, sepheo ke ho re tlisetsa thabo e khōloanyane le bophelo bo thabisang. Ho beha lipolelo tse fapaneng ho etsa hore lithuto tsena li hlake likelellong tsa rōna. Lena ke lethathamo le sa fellang la litaba tse tšohloang ho likhaolo 10, 11, le 12 feela:
lerato le lehloeo
bohlale le bothoto
botšepehi le ho qhekella
ho tšepahala le ketselletso
’nete le bohata
ho fana le ho timana
ho khothala le botsoa
ho tsamaea ka botšepehi le litsela tse sa lokang
keletso e molemo le ho haella ha tataiso e bohlale
mosali ea khothetseng le mosali ea hlabisang lihlong
ho loka le bokhopo
ho inyenyefatsa le boikakaso
Ho nahana ka lethathamo lena mabapi le bophelo ba letsatsi le letsatsi ho tlameha ho re kholisa hore ka sebele Liproverbia ke buka e sebetsang!
15. Fana ka mehlala ea maemo a sa tšoaneng a batho ao ho buuoang ka oona ho Liproverbia.
15 Karolo e setseng kaofela (13:1–24:34) e tsoela pele ka likhopotso tsa eona ka litekanyetso tsa Jehova e le hore re ka ba le temohisiso. Lethathamo la maemo a sa tšoaneng a batho ao ho buuoang ka oona le tla bontša kamoo buka ena e akaretsang taba e ngata ka teng. Ke habohlokoa ka ho fetisisa ho fumana keletso ena ea Bibele mabapi le boikaketsi, boikakaso, hore motho a phethe seo a se buileng, masene, litloaelano, ho laea ngoana le ho mo ruta, pono ea motho ka se lokileng, ho lieha ho halefa, ho hauhela ba tujoang, ho qhekella, thapelo, ho soma, ho khotsofalla litlhoko tsa bophelo, boikhohomoso, phaello e sa lokang, tjotjo, phapang, boitšoaro, ho itšehla thajana, ho khutsa, leeme, likhang, boikokobetso, mabótho-bótho, ho hlokomela ntate le ’mè, lino tse tahang, bomene-mene, litšoaneleho tsa mosali, limpho, ho alingoa ho alima, mosa, tšepo, ho ba le tokelo ea thepa, ho haha lelapa, mohono, ho iphetetsa, lefeela, karabelo e mosa, ho thuisa, le bolekane ba ’nete. Leo ke letlotlo le leholo hakaakang la keletso leo motho a ka eang ho lona bakeng sa tataiso e thusang litabeng tsa letsatsi le letsatsi! Ho ba bang, tse ling tsa lintho tsena li ka bonahala li se bohlokoa, empa mona re hlokomela hore Bibele ha e hlokomolohe litlhoko tsa rōna esita le linthong tse bonahalang li le nyenyane. Tabeng ena, Liproverbia ke tsa bohlokoa bo ke keng ba lekanngoa.
16. Ho fanoa ka keletso efe e matlafatsang karolong ea boraro ea Liproverbia?
16 Karolo ea Boraro (25:1–29:27). Ho fanoa ka keletso e thusang litabeng tse kang hlompho, mamello, lira, ho sebetsana le lithoto, ho ithabisa, ho qekisa, ho boulela, bohloko bo bakiloeng ke motsoalle, tlala, ketselletso, ho hlokomela boikarabelo, phaello, boipolelo, liphello tsa puso ea ba khopo, manganga, litlhohonolofatso tsa puso e lokileng, botlokotsebe ba bana, tsela ea ho tšoara bahlanka, temohisiso, le pono.
17. (a) Ke ‘molaetsa ofe o matla’ oo Agure a o fetisang? (b) Ke likarolo life tse sa tšoaneng tsa lintho tse ’nè tseo a li hlalosang?
17 Karolo ea Bone (30:1-33). Ona ke ‘molaetsa o matla’ o lebisitsoeng ho Agure. Ka mor’a hore mongoli a bone ho se be bohlokoa ha hae, o bua ka ho hlōleha ha motho ho bōpa lefatše le lintho tse ho lona. O re Lentsoe la Molimo le hloekile ebile ke thebe. O kōpa hore leshano le suthisetsoe hōle le eena le hore a se nehoe maruo kapa bofuma. O hlalosa moloko o sa hloekang, o ikhohomosang, le o meharo o nyelisang batsoali ba oona. Ho boleloa ka lintho tse ’nè tse e-song ho ka li re, “Ho lekane!” hammoho le lintho tse ’nè tseo ho leng thata ho li utloisisa. (30:15, 16) Ho boleloa ka boitšoaro bo sebete ba mosali oa mofebi. ’Me ho hlalosoa lintho tse ’nè tseo lefatše le ke keng la li jara, lintho tse ’nè tse nyenyane tse leng bohlale ka hlaho, le lintho tse ’nè tse tsamaeang ka mokhoa o hlollang ka ho fetisisa. Ha mongoli a bapisa ka mokhoa o loketseng, o lemosa hore “ho hotetsa bohale ho hlahisa likomang.”—30:33.
18. Morena Lemuele o re’ng ka (a) mosali ea khopo le (b) mosali ea khothetseng?
18 Karolo ea Bohlano (31:1-31). ‘Molaetsa o mong o matla’ oa morena Lemuele ke ona. O ngotsoe ka mekhoa e ’meli ea bongoli. Karolo ea pele e bua ka bomalimabe bo ka tlelang motho ka mosali e mobe, e lemosa kamoo seno se tahang se ka sokamisang kahlolo, ’me e buella kahlolo e lokileng. Mokhoa oa tatellano ea litlhaku tsa alfabeta ea Seheberu o sebelisitsoeng karolong e qetellang o fana ka tlhaloso ea sebele ea mosali ea khothetseng. Ha e qaqisa e bua ka molemo oa hae, le ho bontša hore mong’a hae oa mo tšepa le ho mo putsa. Litšobotsi tsa hae li kopanyelletsa ho ba ea mafolo-folo, ea tsohang e sa le ka meso, ea leng hlokolosi ha a reka, ea leng mosa ho ba hlokang, le ea bonelang lintho pele le ho bua ka bohlale. Hape oa falimeha, o hlomphuoa ke bana ba hae, le ho rorisoa ke monna oa hae. Habohlokoa ka ho fetisisa, o tšaba Jehova.
LEBAKA LEO E LENG MOLEMO
19. Ke joang Liproverbia ka botsona li tsebahatsang morero oa tsona o molemo?
19 Morero o molemo oa Liproverbia o boletsoe litemaneng tsa pele: “Hore motho a tsebe bohlale le taeo, a lemohe lipolelo tsa kutloisiso, a amohele taeo e fanang ka temohisiso, ho loka le kahlolo le bokhabane, ho neha ba se nang phihlelo bohlale, ho neha mohlankana tsebo le matla a ho nahana.” (1:2-4, NW) Tumellanong le morero oo o boletsoeng, buka e totobatsa tsebo, bohlale, kutloisiso, eo ka ’ngoe ea tsona e leng molemo ka tsela ea eona e ikhethang.
20. Liproverbia li re’ng ka tsebo?
20 (1) Tsebo ke tlhoko e khōlō ea motho, hobane ha ho hotle hore motho a lule a sa tsebe lintho. Motho a ke ke a fumana tsebo e nepahetseng ntle le ho tšaba Jehova, hobane tsebo e qala ka ho ba le tsebo eo. Tsebo e tlameha ho ratoa ho e-na le gauda e hloekisitsoeng. Hobane’ng? Ka tsebo ba lokileng baa lopolloa; e re thiba hore re se mathele sebeng. Re lokela ho e batla ka matla hakaakang, hore re be le eona! E bohlokoa haholo. Kahoo “sekeha tsebe, u mamele lipolelo tsa ba bohlale, u neele pelo ea hao tsebo ea ka.”—22:17; 1:7; 8:10; 11:9; 18:15; 19:2; 20:15.
21. Thuto ea bomolimo e re’ng ka bohlale?
21 (2) Bohlale, e leng matla a ho sebelisa tsebo ka nepo bakeng sa thoriso ea Jehova, ke “sehloho sa ntho tsohle.” Iphumanele bona. Mohloli oa bona ke Jehova. Bohlale bo nehang bophelo bo qala ka ho tseba Jehova Molimo le ho mo tšaba—’me seo ke sephiri se seholo sa bohlale. Kahoo tšaba Molimo, e seng motho. Bohlale bo mothofalitsoeng bo ntša phatlalatso, bo phehella bohle ho fetola litsela tsa bona. Bohlale bo hoeletsa literateng. Jehova o bitsa bohle ba se nang phihlelo le ba hlokang pelo ho sokoloha ’me ba iphepe bohobe ba bohlale. ’Me, ka ho tšaba Jehova, ba tla thaba esita leha ba sa ateloa ke lintho. Litlhohonolofatso tsa bohlale li ngata; liphello tsa bona li molemo haholo. Bohlale le tsebo—tsena ke litlhoko tsa motheo bakeng sa matla a ho nahana, mofuta o tla re sireletsa. Joalokaha linotši li le molemo ’me li le monate le bohlale bo joalo. Bo feta gauda ka bohlokoa; ke sefate sa bophelo. Batho baa timela ke ho hloka bohlale, hobane bohlale bo boloka bophelo; bo bolela bophelo.—4:7; 1:7, 20-23; 2:6, 7, 10, 11; 3:13-18, 21-26; 8:1-36; 9:1-6, 10; 10:8; 13:14; 15:16, 24; 16:16, 20-24; 24:13, 14.
22. Ke tšireletso efe e ka fumanoang kutloisisong?
22 (3) Ntle ho tsebo le bohlale, kutloisiso ke ea bohlokoa; ka hona, “ho tsohle tseo u li fumanang, iphumanele kutloisiso.” Kutloisiso ke matla a ho khona ho bona ntho le likaroloana tsa eona; e bolela temoho, ka linako tsohle ho hopotsoe Molimo, hobane motho a ke ke a itšetleha ka kutloisiso ea hae. Ke ho ke keng ha khoneha hakaakang ho ba le kutloisiso kapa temoho haeba motho a etsa lintho tse khahlanong le Jehova! Hore kutloisiso e be ea rōna, re tlameha ho e batla ka thahasello joaloka letlotlo le patiloeng. Hore re utloisise, re tlameha ho ba le tsebo. Ho batla tsebo ho etsoang ke motho ea nang le kutloisiso hoa putsoa, ’me bohlale bo ka pel’a hae. O sireletsoa lilomong tse ngata-ngata tsa lefatše lena, tse kang ho sireletsoa ho bongata ba batho ba babe ba ka ’nang ba leka ho tšoasa motho hore a tsamaee le bona tseleng ea lefifi. Liteboho li lebisoe ho Jehova Molimo—Mohloli oa tsebo e nehang bophelo, bohlale, le kutloisiso!—4:7; 2:3, 4; 3:5; 15:14; 17:24; 19:8; 21:30.
23. Ke mofuta ofe oa keletso e bohlale o tla tloha o tšohloa?
23 Tumellanong le morero oa bohlokoa oa Liproverbia, buka e fana ka keletso e ngata e bohlale, le e bululetsoeng ho re thusa ho fumana kutloisiso le ho sireletsa pelo, “hobane ke eona mehloli ea bophelo.” (4:23) Ho latelang ke lethathamo la keletso e bohlale e hatelloang haholo bukeng eohle.
24. Ho boletsoe eng ka ba khopo le ba lokileng?
24 Phapang pakeng tsa ea lokileng le ea khopo: Ea khopo o tla tšoasoa litseleng tsa hae tse sa lokang, ’me matlotlo a hae a ke ke a ’moloka letsatsing la khalefo. Ea lokileng o moleng oa ho fumana bophelo ’me o tla putsoa ke Jehova.—2:21, 22; 10:6, 7, 9, 24, 25, 27-32; 11:3-7, 18-21, 23, 30, 31; 12:2, 3, 7, 28; 13:6, 9; 14:2, 11; 15:3, 8, 29; 29:16.
25. Liproverbia li lemosa joang ka boitšoaro bo bobe?
25 Bohlokoa ba ho ba le boitšoaro bo hloekileng: Nako le nako Salomone o lemosa ka boitšoaro bo bobe. Batho ba bafebi ba tla fumana kotlo hammoho le tlotlollo, ’me sekhobo sa bona se ke ke sa tlosoa. “Metsi a utsuoang” a ka bonahala eka a monate ho mocha, empa letekatse le theohela lefung ’me le ea le liphofu tsa lona tse se nang phihlelo. Ba theohelang mokoting o tebileng oa boitšoaro bo bobe ba nyatsuoa ke Jehova.—2:16-19; 5:1-23; 6:20-35; 7:4-27; 9:13-18; 22:14; 23:27, 28.
26. Ho boleloa eng ka boitšoaro?
26 Bohlokoa ba boitšoaro: Botahoa le bonyolo-nyolo lia nyatsuoa. Bohle ba tla fumana kamohelo ea Molimo ba tlameha ho itloaetsa ho lekanyetsa lijong le linong. (20:1; 21:17; 23:21, 29-35; 25:16; 31:4, 5) Ba liehang ho halefa ba tletse temoho ’me ba feta mohale ea hapang motse. (14:17, 29; 15:1, 18; 16:32; 19:11; 25:15, 28; 29:11, 22) Hape boitšoaro boa hlokahala hore ho qojoe mohono le poulelo, tse bolisang masapo a motho.—14:30; 24:1; 27:4; 28:22.
27. (a) Tšebeliso e seng bohlale ea leleme ke efe? (b) Ke hobane’ng ha ho sebelisa ha rōna ka bohlale melomo ea rōna le leleme ho le bohlokoa hakaale?
27 Tšebeliso e bohlale le e seng bohlale ea leleme: Puo e sa lokang, moetselletsi, paki ea bohata, le ea jalang mashano ba tla senoloa, hobane ba manyala ho Jehova. (4:24; 6:16-19; 11:13; 12:17, 22; 14:5, 25; 17:4; 19:5, 9; 20:17; 24:28; 25:18) Haeba molomo oa motho o bua lintho tse ntle, ke mohloli oa bophelo; empa molomo oa leoatla o potlakisa timelo ea lona. “Lefu le bophelo li matleng a leleme; ba le ratang ba tla ja litholoana tsa lona.” (18:21) Ketselletso, leleme le mano, qeko, le ho potlakela ho bua lia nyatsuoa. Ke tsela ea bohlale ho bua ’nete, bakeng sa ho hlompha Molimo.—10:11, 13, 14; 12:13, 14, 18, 19; 13:3; 14:3; 16:27-30; 17:27, 28; 18:6-8, 20; 26:28; 29:20; 31:26.
28. Boikhohomoso bo tlisa kotsi efe, empa boikokobetso bo tlisa melemo efe?
28 Booatla ba boikhohomoso le bohlokoa ba boikokobetso: Motho ea ikhohomosang o iphahamisetsa bophahamong boo a hlileng a seng ho bona, hoo a qetellang a oele. Ba ikhohomosang pelong ba manyala ho Jehova, empa o neha ba ikokobelitseng bohlale, thoriso, maruo, le bophelo.—3:7; 11:2; 12:9; 13:10; 15:33; 16:5, 18, 19; 18:12; 21:4; 22:4; 26:12; 28:25, 26; 29:23.
29. Botsoa bo lokela ho talingoa joang, ’me ho khothala ho na le molemo ofe?
29 Ho khothala, e seng ho ba botsoa: Motho ea botsoa a ka hlalosoa ka litsela tse ngata. O lokela ho ea ho bohloa hore bo mo rute ’me a hlalefe. Empa ea khothetseng—o tla atleha!—1:32; 6:6-11; 10:4, 5, 26; 12:24; 13:4; 15:19; 18:9; 19:15, 24; 20:4, 13; 21:25, 26; 22:13; 24:30-34; 26:13-16; 31:24, 25.
30. Liproverbia li hatella litloaelano tse ntle joang?
30 Litloaelano tse ntle: Ke booatla ho tloaelana le ba sa tšabeng Jehova, le ba khopo kapa lithoto, batho ba halefang, ba jalang litšōmo, kapa le manyolo-nyolo. Ho e-na le hoo, tloaelana le batho ba bohlale, ’me u tla ba bohlale haholoanyane.—1:10-19; 4:14-19; 13:20; 14:7; 20:19; 22:24, 25; 28:7.
31. Ho fanoa ka keletso efe mabapi le khalemelo?
31 Bohlokoa ba khalemelo le taeo: “Hobane Jehova o khalemela eo a mo ratang,” ’me ba elang taeo ena hloko ba tseleng e isang thorisong le bophelong. Ea hloileng khalemelo o tla tlotlolloa.—3:11, 12; 10:17; 12:1; 13:18; 15:5, 31-33; 17:10; 19:25; 29:1.
32. Ho fanoa ka taeo efe mabapi le ho ba mosali ea lokileng?
32 Keletso mabapi le ho ba mosali ea lokileng: Ka makhetlo a mangata Liproverbia li lemosa ka hore mosali e se be ea ratang liphapang le ho itšoara ka mokhoa o hlabisang lihlong. Mosali ea bohlale, le ea khothetseng ea tšabang Molimo o na le molao oa mosa lelemeng la hae; ea fumanang mosali ea joalo o fumana mohau o tsoang ho Jehova.—12:4; 18:22; 19:13, 14; 21:9, 19; 27:15, 16; 31:10-31.
33. Ho fanoa ke keletso efe e molemo mabapi le ho hōlisa bana?
33 Ho hōlisa bana: Ba rute litaelo tsa Molimo ka mehla e le hore ba ‘se lebale.’ Ba hōlise ho tloha bongoaneng ka thuto ea Jehova. U se ke ua ba hlokisa thupa ha ho hlokahala; e le pontšo ea lerato, thupa le khalemelo li neha moshanyana bohlale. Ba hōlisang bana ka tsela ea Molimo ba tla ba le bana ba bohlale ba tla tlisa thabo le nyakallo e khōlō ho ntate le ’mè.—4:1-9; 13:24; 17:21; 22:6, 15; 23:13, 14, 22, 24, 25; 29:15, 17.
34. Ho na le molemo ofe ho nka boikarabelo ba ho thusa ba bang?
34 Boikarabelo ba ho thusa ba bang: Sena se hatelloa hangata ho Liproverbia. Ea bohlale o tlameha ho hasa tsebo hohle molemong oa ba bang. Hape motho o tlameha ho ba mosa ha a bontša mohau ho ba hlokang, ’me ka ho etsa joalo, ka sebele o tla be a alima Jehova, ea mo tiisetsang ho mo fa moputso.—11:24-26; 15:7; 19:17; 24:11, 12; 28:27.
35. Ha buka ea Liproverbia e kena khubung ea mathata a rōna, e fana ka keletso efe?
35 Ho itšetleha ka Jehova: Liproverbia li fihla khubung ea mathata a rōna ka ho eletsa hore re tšepe Molimo ka ho felletseng. Re tlameha ho ela Jehova hloko litseleng tsa rōna kaofela. Motho a ka ’na a rera tsela eo a tla tsamaea ka eona, empa ke Jehova ea tlamehang ho tsamaisa mehato ea hae. Lebitso la Jehova ke tora e matla, eo ea lokileng a balehelang ho eona le ho sireletseha. Tšepa Jehova ’me u ee Lentsoeng la hae bakeng sa tataiso.—3:1, 5, 6; 16:1-9; 18:10; 20:22; 28:25, 26; 30:5, 6.
36. Ke ho tsoa maikutlong afe ho ka hlalosoang hore Liproverbia li nakong, lia sebetsa, le hore li molemo?
36 Buka ea Liproverbia e molemo hakaakang bakeng sa hore rōna ka borōna re ithute le ho itaea le ho etsa joalo ho ba bang! Ha ho karolo leha e le efe ea likamano tsa batho eo ho bonahalang e siuoe. Na ho na le motho ea ikarolang ho barapeli ’moho le eena ba Molimo? (18:1) Na ea leng boemong bo phahameng o fihlela liqeto pele a utloa mahlakore ka bobeli a taba? (18:17) Na motho ke sesoasoi se kotsi? (26:18, 19) Na motho o na le tšekamelo ea ho ba leeme? (28:21) Mohoebi ka lebenkeleng la hae, sehoai tšimong ea sona, monna le mosali le ngoana—kaofela ba fumana thuto ea bohlokoa. Batsoali baa thusoa e le hore ba ka pepesa maraba a mangata a ipatileng tseleng ea mocha. Ba bohlale ba ka ruta ba se nang phihlelo. Liproverbia li sebetsa kae le kae moo re phelang; thuto e fanoang ke buka le keletso ha ho mohla li fetoang ke nako, morupeli oa Moamerika William Lyon Phelps o kile a re: “Buka ea Liproverbia, e nakong ho feta koranta ea hoseng ha kajeno.”a Buka ea Liproverbia e nakong, e-ea sebetsa, ’me e molemo bakeng sa ho ruta hobane e bululetsoe ke Molimo.
37. Liproverbia li lumellana joang le lithuto tsa Salomone e Moholoanyane?
37 Hobane buka ea Liproverbia, e boletsoeng haholo ke Salomone, e molemo bakeng sa ho otlolla lintho, e lebisa batho ho Molimo o Matla ’Ohle. Jesu Kreste le eena o entse joalo, eena ea boleloang ho Mattheu 12:42 e le “e moholo ho Salomone.”
38. Liproverbia li eketsa kananelo ea rōna ea ’Muso oa Molimo le ea melao-motheo ea oona e lokileng joang?
38 Re ka leboha hakaakang hore enoa Ea bohlale ka ho fetisisa ke eena ea khethiloeng ke Jehova e le Peō ea ’Muso! Terone ea hae “e tla tiisoa ke ho loka,” bakeng sa puso ea khotso e fetang hōle ka khanya esita le ea Morena Salomone. Mabapi le puso eo ea ’Muso, ho tla thoe, “Mohau le ’nete li tiisa morena, ka mohau oa hae o tiisa terone ea hae.” Hoo ho tla hlahisa bosafeleng ba puso e lokileng bakeng sa batho, eo Liproverbia e reng ka eona: “Ha morena a ka ahlolela mofutsana ka ho loka, tulo tsa hae li tla tiea ka mehla.” Kahoo, re utloisisa ka thabo hore Liproverbia ha li khantše feela tsela ea rōna e isang tsebong, bohlaleng, le kutloisisong, hammoho le bophelong bo sa feleng, empa, habohlokoa ka ho fetisisa, li phahamisa Jehova e le Mohloli oa bohlale ba ’nete, boo a bo abang ka Kreste Jesu, Mojalefa oa ’Muso. Liproverbia li eketsa haholo kananelo ea rōna ka ’Muso oa Molimo le ka melao-motheo e lokileng eo o busang ka eona hona joale.—Liprov. 25:5; 16:12; 20:28; 29:14.
[Mongolo o botlaaseng ba leqephe]
a Treasury of the Christian Faith, 1949, e ngotsoeng ke Stuber le Clark, leqephe 48.