Babylona ea boholo-holo e ile ea fetoha “lehakoe la mebuso.” (Esaia 13:19, The New American Bible) Motse ona o hōlang ka tsela e sa tsitsang o ne o lutse sebakeng se setle tseleng ea khoebo ho tloha Koung ea Persia ho ea Leoatleng la Mediterranean, o sebeletsa e le setsi sa khoebo bakeng sa khoebo ea leoatleng le naheng pakeng tsa Bochabela le Bophirimela.

Lekholong la bosupa la lilemo B.C.E., ho ne ho bonahala eka Babylona ke motse-moholo o ke keng oa haptjoa oa ’Muso oa Babylona. Motse ona o ne o takalalitse holim’a Nōka ea Eufrate, ’me metsi a nōka eo a ne a sebelisetsoa ho etsa foro e sephara, e tebileng le tsamaiso e rarahaneng ea likanale. Ho phaella moo, motse oo o ne o sirelelitsoe ka tsamaiso e khōlōhali ea marako a mabeli, a tšehelitsoeng ke litora tse ngata tsa tšireletso. Hase feela baahi ba oona ba neng ba ikutloa ba sireletsehile.

Leha ho le joalo, lekholong la borobeli la lilemo B.C.E., pele Babylona e phahamela sehlohlolong sa khanya ea eona, moprofeta Esaia o ile a bolela esale pele hore Babylona e ne e tla ‘fieloa ka lefielo la tšenyo.’ (Esaia 13:19; 14:22, 23) Esaia o ile a boela a hlalosa mokhoa oo Babylona e neng e tla oa ka oona. Ba e futuhelang ba ne ba tla “pshesa” linōka tsa eona—mohloli oa tšireletso ea eona e kang ea liforo—ba etse hore motse o hlaselehe habonolo. Esaia o bile a fana le ka lebitso la mohapi—“Cyruse,” morena e moholo oa Persia, “eo ka pel’a hae likeiti li tlang ho buloa ’me ho se mamati a tlang ho koaloa.”—Esaia 44:27–45:2, The New English Bible.

“A ke ke a Tsosoa le ka Mohla o le Mong”

Ho ne ho tla etsahala’ng ka Babylona ka mor’a hore e oe? Esaia o ile a bolela esale pele: “A ke ke a tsosoa le ka mohla o le mong, batho ba ke ke ba aha teng ho isa mefuteng le mefuta; ba-Arabe ba ke ke ba hloma litente tsa bona teng balisa ba ke ke ba etsa meraka teng.” (Esaia 13:20) Ho ne ho ka bonahala e le ntho e makatsang, ho bolela esale pele hore motse o lutseng botleng bo joalo o ne o tla hloka baahi ka ho sa feleng. Na ho ka etsahala hore ebe mantsoe a Esaia a ngotsoe ka mor’a hore a hlokomele hore Babylona e entsoe lesupi?

Ka mor’a hore Cyruse e be eena ea busang, Babylona e hahiloeng—le hoja e le tlaasana—e ile ea tsoela pele e le teng ka makholo a lilemo. Hopola hore Meqolo ea Leoatle le Shoeleng e akarelletsa kopi ea buka e feletseng ea Esaia ea lekholong la bobeli la lilemo B.C.E. Hoo e ka bang nakong eo moqolo oo o kopitsoang ka eona, Baparthia ba ile ba laola Babylona. Lekholong la pele la lilemo C.E., ho ne ho e-na le liahelo tsa Bajuda Babylona, ’me mongoli oa Bibele Petrose o ile a etela mono. (1 Petrose 5:13) Ka nako eo, Moqolo oa Leoatle le Shoeleng oa Esaia o ne o bile teng lilemo tse ka bang makholo a mabeli. Kahoo, ho tloha lekholong la pele la lilemo C.E., Babylona e ne e ntse e e-s’o etsoe lesupi ka ho feletseng, empa buka ea Esaia e ne e le khale e felile pele ho nako eo.a

Joalokaha ho boletsoe esale pele, qetellong Babylona e ile ea fetoha “liqubu tsa majoe” feela. (Jeremia 51:37) Ho ea ka setsebi sa Seheberu Jerome (oa lekholong la bone la lilemo C.E.), mehleng ea hae Babylona e ne e le sebaka seo ho tsongoang ho sona moo “liphoofolo tsa mefuta eohle” li neng li solla teng.⁹ Babylona e ntse e le lesupi ho tla fihlela kajeno.

Esaia ha aa ka a phela hore a bone ha Babylona e hloka baahi. Empa lithako tsa motse oo o kileng oa e-ba matla, hoo e ka bang lik’hilomithara tse 80 ka boroa ho Baghdad, Iraq ea kajeno, ke bopaki bo sisibetseng ba ho phethahala ha mantsoe a hae: “A ke ke a tsosoa le ka mohla o le mong.” Ho tsosolosoa leha e le hofe ha Babylona e le ho hohela bahahlauli ho ka ’na ha hohela baeti, empa “lekala le lehlomela” la Babylona le felile ka ho sa feleng.—Esaia 13:20; 14:22, 23.

Kahoo moprofeta Esaia ha aa ka a bolela lintho tse tla etsahala esale pele tse sa hlakang tse neng li ka tšoanela ketsahalo leha e le efe ea ka moso. Leha e le hore o ile a boela a ngola histori hore e hlahe eka ke boprofeta. Nahana ka hona: Ke hobane’ng ha moikhakanyi a ne a ka ipeha kotsing ka ho “profeta” ntho eo ho hang a neng a ke ke a e laola—hore Babylona e matla ha ho mohla e neng e ka hahuoa hape?