LYASI LYA KUSAMBILILA LYA 20
Kitabu kya Nfyulo Kili Kyalanda ki Palua Baluani Bakue Leeza?
“Yaabakolonghaniizie pamo pa fuasi ili yakutua mu Kiebrania Armagedoni.”—NFY. 16:16, NWT.
LWIMBO 150 (Lwa Kiswahili) Mukebe Leeza Ukapusuke
KIFUPI KYA LYASIa
1. Kitabu kya Nfyulo kilandile ki palua bantu bakue Leeza?
KITABU kya Nfyulo kili kyalangilila nangue Bukolo bwa ku muulu bwakue Leeza buli mukuteeka, kabili nangue Sataana waakumbilue kufuma ku muulu. (Nfy. 12:1-9) Keekio kyaalengiizie ku muulu kwaluke mutende, inzi, kyaaleetele maavia kuli fwefue. Juu ya ki? Paantu Sataana onvuile kipuki palua bantu bali bamubombela Yehova mu kisinka paanu pa kyalo.—Nfy. 12:12, 15, 17.
2. Ni kiki kyakaba kutukwasia kusiala twali ba kisinka kuli Yehova?
2 Kunti twasiala siani twali ba kisinka kuli Yehova anzia kine Sataana atukoonkele saana? (Nfy. 13:10) Kintu kimo kili kutukwasia, ni kumana beelia byakaba kukitika musita uli mukuiza. Kwa mufuano, mu kitabu kya Nfyulo, mutumua Yoane watulangilila mpaalo inge itwakaba kusekelela leenusie. Kintu kimo kili pakati ka ezio mpaalo, ni kwinoonua kwa baluani bakue Leeza. Kansi loonu, tulondoluele kitabu kya Nfyulo vikilandile palua baluani bakue Leeza ni kintu kyakaba kubapata.
BALUANI BAKUE LEEZA BALONDOLWELUE “MU TULANGI”
3. Ni tulangi ki paleepale tubombiiziwe mu lileembo lya Nfyulo?
3 Mu mulongosie wa kuanza, kitabu kya Nfyulo kyatubuila nangue mpunda ituli kusoma ilondolwelue “mu tulangi,” i kulanda mu milandu ya kupalania. (Nfy. 1:1, NWT) Baluani bakue Leeza balondolwelue mu nzila ya kupalania. Mu keekio kitabu muli binama bingi bya mu kisonso bizimbuilue. Kwa mufuano, muzimbuilue “kinama kimo [kinama kya mu kisonso, NWT] kyali mukufuma mu lyezi.” Keekio kinama kili ni “masengo likumi ni mitue kiloba (saba).” (Nfy. 13:1) Keekio kinama kyakoonkua na “kinama kinge kyafuma mu bulongo kyali ni masengo abili.” Keekio kinama kili kyalanda nga Nzoka mukata kabili “kyakoosia mulilo kufuma ku muulu.” (Nfy. 13:11-13) Kisia kabili, twamona kinama kinge kyaibeleele, “kinama kya mu kisonso kya kasi,” kyapilukiluepo na mwanakazi umo mukambue. Bebio binama bitatu, bilangiliile baluani bakue Yehova Leeza bali bamuluisia weene pamo ni Bukolo bwakue. Kansi, kili buino tubamane buino babo baluani.—Nfy. 17:1, 3.
BINAMA BINA BIKATA SAANA
Binama bina ‘byafuma mu lyezi.’ (Dan. 7:1-8, 15-17) Bilangiliile ma buteeko onse akata a kyalo abateeka ni kukumia saana bantu kutendekela mu nsiku yakue Danieli (lifungu lya 4, 7)
4-5. Bintu bizimbuilue mu kitabu kya Danieli 7:15-17 byatukwasia siani kwinika mana ya tooto tulangi?
4 Ntaanzi ya kubamana babo baluani, tupalile tumanenke mana ya bobo bulanzi bwa kupalania. Eevi tumane buino mana iine, tulekele Bibilia iine iye yailondolola. Tulangi twingi tuli mu kitabu kya Nfyulo, twaalondolwelue kale mu bitabu binge bya Bibilia. Kwa mufuano, kabika Danieli waalootele kiloto, ni mu kiloto kyakue, waamwene “binama bina bikata saana byafuma mu lyezi.” (Dan. 7:1-3) Danieli watubuila mana ya bebio binama. Bebio binama bilangiliile “bamakolo” bana ao buteeko. (Soma Danieli 7:15-17.) Bobo bulondolozi bunvuikile buino, bwatukwasia kwinika nangue binama bizimbuilue mu kitabu kya Nfyulo ni byene bipalile kuya byalangiliile buteeko.
5 Kansi loonu, tutoosie tulangi paleepale tulondolwelue mu kitabu kya Nfyulo. Musita utuli kuya twatoosia, tuli kumona Bibilia viili kutukwasia kunvua mana ya tooto tulangi. Tuli kutendeka na binama bya mu kisonso biizile byakoonkeene. Kya kuanza, tuli kumana kine bebio binama bya mu kisonso bipalaniizie ki. Kisia, tuli kumona kine binama bebio byasaangua na ki. Kupuako, tuli kumana kine bebio bintu byakitika bili na mana ki kuli fwefue.
BALUANI BAKUE LEEZA BAMANIKA
KINAMA KYA MU KISONSO KYA MITUE SABA
Kyafuma “mu lyezi” kabili kili na mitue saba, masengo likumi, ni ngala likumi. (Nfy. 13:1-4) Keekio kinama kilangiliile ma buteeko onse ateeka bantu kufikiila loonu. Mitue saba ilangiliile ma buteeko akata saba a kyalo kyonse ateeka kale ni kukumia saana bantu bakue Leeza (lifungu lya 6-8)
6. Kinama kya mu kisonso kya mitue saba kizimbuilue mu Nfyulo 13:1-4 kili na mana ki?
6 Kinama kya mu kisonso kya mitue saba kili na mana ki? (Soma Nfyulo 13:1-4.) Twamona nangue kinama kiine, kipaleene ni kanfuma, inzi maulu ali nga a kimbui, ni kanua kali nga kanua ka nkalamu, kabili kili ni masengo likumi. Binama bina bizimbuilue mu Danieli katue ka 7 ni byene bili evio vyenka. Inzi, mu kitabu kya Nfyulo, kinama kimosie i kili evio, apana binama bina. Keeki kinama kya mu kisonso te kilangiliilesie buteeko bumo ao buteeko bumo bukata bwa kyalo. Kukila pakaako, Yoane walanda nangue keekio kinama kyaali kyateeka “pa mikowa yonse, pa ntundu yonse, pa ndimi yonse, ni pa mitundu yonse.” Kansi, kipalile kuya kyali kikata saana kuliko buteeko bunge bonse. (Nfy. 13:7) Keeki kinama kya mu kisonso, kipalile kuya kyalangiliile ma buteeko onse a politike ateeka kale bantu kufikiila mpaka onu musita.b—Kas. 8:9.
7. Kila mutue pakati ka elia mitue saba ulangiliile ki?
7 Kila mutue pakati ka elia mitue saba ulangiliile ki? Kitabu kya Nfyulo katue ka 17, kyatukwasia kupata kyasuko, paantu kilondoluele mukisi wa kinama kizimbuilue mu Nfyulo katue ka 13. Mu Nfyulo 17:10, twabuilua eevi: “Makolo asano pa aza makolo kilooba (saba) aalobele kale, likolo limo lili mukuteeka, ni linge telinaize, palikaba kwiza telikaba kukokola pa buteeko.” Mu ma buteeko onse abombiiwa kale na Sataana, ma buteeko saba ali nga “mitue,” paantu ali ni buviinde bukata. Azo, ni ma buteeko akata a kyalo, akumia saana bantu bakue Leeza. Musita mutumua Yoane lwabanga wakikosele, buteeko busano bubanga bwasyateekele. I kulanda: Misri, Ashuru, Babiloni, Umedi pamo ni Perse, ni Ugiriki. Buteeko bukata bwa kyalo bwa sita, i kulanda buteeko bwa Roma, i bubanga bwateeka musita Yoane lwaamwene bintu bili mu kitabu kya Nfyulo. Ni buteeko ki bwali bwakwaluka buteeko bukata bwa kyalo bwa saba kabili bwa kupeleezia, ao mutue wa kupeleezia?
8. Olia mutue wa saba wa keelia kinama kya mu kisonso ulangiliile ki?
8 Loonu, tuli kumona nangue bukabika buli mu kitabu kya Danieli buli kutukwasia kumana mutue wa saba kabili wa kupeleezia wa kinama kya mu kisonso. Ni buteeko ki buli mukuteeka mu enu nsita ya mpela, i kulanda mu “busiku bwakue Mulopue”? (Nfy. 1:10) Bobo buteeko, i buteeko bukwateene bwa Uingereza ni Amerika, i kulanda, Buteeko Bukata bwa Kyalo bwa Uingereza ni Amerika. Kansi, kunti twalanda nangue ozo i mutue wa saba wa keelia kinama kya mu kisonso kizimbuilue mu kitabu kya Nfyulo 13:1-4.
KINAMA KYA MU KISONSO KILI NI MASENGO ABILI ALI NGA A MUANA MUKOOKO
Kili mukufuma “mu bulongo” kabili kili kyalanda “nga nghina nzoka mukata.” Kili mukukoosia “mulilo pa kyalo kufuma mwiulu” kabili kili kyakita tulangi nga “kabika wa bufi.” (Nfy. 13:11-15; 16:13; 19:20) Buteeko bwa Uingereza ni Amerika bupalaniizie keekio kinama kili na masengo abili, kabili kyakutua kabika wa bufi paantu kili mukubazeezia bekazi ba kyalo kabili kyabalanda ‘bakite mukisi’ wa “kinama kya mu kisonso” kili na mitue saba ni masengo likumi (lifungu lya 9)
9. Kinama kya mu kisonso kili na “masengo abili aali ali nga a muana mukooko” kilangiliile ki?
9 Nfyulo katue ka 13 yatubuila nangue ozo mutue wa saba, i kulanda Buteeko Bukata bwa Kyalo bwa Uingereza ni Amerika, ni bwene buli bwakita bintu nga kinama kya mu kisonso kili ni “masengo abili . . . ali nga a muana mukooko, inzi kuya kyalanda nga nghina nzoka.” Keeki kinama “kyaali kyakita tupapo tukata, kyaali kyakoosia mulilo pa kyalo kufuma mwiulu pa menso a bantu bonse.” (Nfy. 13:11-15) Kitabu kya Nfyulo katue ka 16 ni ka 19 kili kyakuuta keekio kinama kya mu kisonso nangue, “kabika wa bufi.” (Nfy. 16:13; 19:20) Danieli wazimbula kintu kipaleene ni keekio, i kulanda nangue Buteeko Bukata bwa Kyalo bwa Uingereza ni Amerika ‘bwakaleeta buinooni bukata.’ (Dan. 8:19, 23, 24, bulondolozi buli pensina.) Kyaakitikile evio vyenka mu Bului bwa Bubili bwa Kyalo. Alia mabomba abili a atomu abombiiziwe eevi kupuisia bului mu Lyezi lya Pasifiki, aatengeneziiziwe na basayansi ba ku Uingereza ni ba ku Amerika. Musita Uingereza ni Amerika lubaatengeneziizie azo mabomba, baakoosiizie “mulilo pa kyalo kufuma mwiulu.”
KINAMA KYA MU KISONSO KYA RANGI YAKASI
Keekio kinama kipilukiluepo na mukambue, i kulanda Babiloni Mukulu. Keekio kinama kilondolwelue nangue i likolo wa munane. (Nfy. 17:3-6, 8, 11) Ku ntendeko, ozo mukambue i ali mukutungulula kinama kya mu kisonso, inzi kisia ozo mukambue wainoonua na keekio kinama. Ozo mukambue alangiliile ma diini onse a bufi ali mu kyalo. Keekio kinama loonu kilangiliile Buumo bwa Ntundu, buli mukuleeta bintu bitonenue na politike ya kyalo kyonse (lifungu lya 10, 14-17)
10. “Mukisi wa Kinama kya mu kisonso” uli na mana ki? (Nfyulo 13:14, 15; 17:3, 8, 11, NWT)
10 Kupuako twamona kinama kinge. Keeki kinama kyene kipaleene saana ni mutue wa saba inzi kyene kipuseeneko, paantu kyene ni kyakasi. Kyakuutua “Mukisi wa Kinama kya mu kisonso, [NWT]” kabili kilondolwelue kuya kyali “likolo lya mwanda (ao, lya munane).”c (Soma Nfyulo 13:14, 15; 17:3, 8, 11) Yoane walanda nangue leeli “likolo” lyaiza, kisia lyazeeza, kisia lyaiza kabili. Keekio kyalangilila buino saana Buumo bwa Ntundu buli mukuya bwaleeta bintu bikabiilue na politike ya kyalo! Lwa ntaanzi bubanga bwakuutua Kwampana kwa Ntundu (Société des Nations). Kisia, kwaapuile mu Bului bwa Bubili bwa Kyalo. Kusiali Kwampana kooko kwa Ntundu kwaiza kwaluka Buumu bwa Ntundu (ONU).
11. Binama bya politike bili mukusonsezia kiki, kabili juu ya ki te tupalile kubitiina?
11 Kupitila kusalanghania mpunda yabo, bebio binama bya politike bili mukumusangukila Yehova pamo ni bantu bakue. Yoane walanda nangue ili nga evelia “makolo a mu kyalo kyonse” ali mukuya akolonghaniiwa ku bului bwa Armagedoni, ili yakuutua nangue “Busiku bukata bwakue Leeza Wamaka Onse.” (Nfy. 16:13, 14, 16) Inzi, tetuviinda kutiina kantu. Leeza weetu mukulu Yehova, wakaba kukita lubilo eevi kubasuunga baalia bali bakwasia buteeko bwakue.—Ezek. 38:21-23.
12. Bebio binama byonse byakaba kupatua na ki?
12 Bebio binama byonse byakaba kupatua na ki? Nfyulo 19:20 (NWT) yaasuka eevi: “Kabili kinama kya mu kisonso kyaakwetue, kyene pamo ni kabika wa bufi waali wakita, ntaanzi ya kinama kya mu kisonso, tulangi twaali wazeeziiziako baalia baapatile kalangi ka kinama kya mu kisonso, kabili ni baalia bali bapupa mukisi wakue. Lubaali bakikosele, bonse babili baapoozelue mu kiziba kya mulilo kili kyaleema na kibiliti.” Kansi, musita ubakaba kuya bateeka, babo baluani bonse bakue Leeza bakaba kwinoonua loonse.
13. Bakristu bali mukupata maavia ki paantu te bali mukwiingizia mu bintu bya politike ya keenu kyalo?
13 Keekio kili na mana ki kuli fwefue? Paantu tuli Bakristu, tupalile kuya twali ba kisinka kuli Leeza ni ku Bukolo bwakue. (Yoan. 18:36) Eevi tuviinde, te tupalile kwiingizia mu bintu bya politike ya keenu kyalo. Inzi kunti kyakola saana, paantu buteeko bwa keenu kyalo buli bwasaangua bwatonene tukwasie saana mipaango yabo kupitila milandu ni bikitua byetu. Baalia bali baunvua muenzo paantu bali batiniiwa kisia bakwasia buteeko bali baaluka ni kalangi ka keelia kinama. (Nfy. 13:16, 17) Anzia evio, kila muntu onse ali ni kaako kalangi takaba kwitabilua na Yehova, kabili wakaba kuzeezia bukose bwa loonse. (Nfy. 14:9, 10; 20:4) Pakaako, ni kintu kya mana saana kusiala bila kwiingizia mu bintu bya politike anzia kine kunti twatintua saana na buteeko kwiingizia mu bintu bebio!
KWINOONUA KWA KUPAPIA KWAKUE MUKAMBUE MUKULU
14. Mutumua Yoane waamwene kintu ki kya kupapia nga vilandile kitabu kya Nfyulo 17:3-5?
14 Mutumua Yoane walanda nangue “waapapiiziwe saana” na kintu kimo eevi kyaamwene. Waamwene ki? Mwanakazi umo wapilukile pa kinama kimo kyaaviizie. (Nfy. 17:1, 2, 6) Ozo mwanakazi ali nga “mukambue mukulu” kabili wakuutua “Babiloni mukulu.” Ali wakita “bukambue” ni “bamakolo ba kyalo.”—Soma Nfyulo 17:3-5.
15-16. “Babiloni Mukulu” naani, kabili twamana siani evio?
15 “Babiloni Mukulu” naani? Ozu mwanakazi taviinda kulangilila kuteania kwa politike, paantu walandua nangue ali wakita bukambue ni bantunguluzi ba politike ba keenu kyalo. (Nfy. 18:9) Kabili, paantu apilukile pa muulu kinama, i kulanda nangue ali waezia kubatungulula babo bantunguluzi. Kukila pakaako, taviinda kulangilila basulu bakata ba mu kyalo kyakue Sataana. Baaba beene bazimbuile ku fuasi inge ya kitabu kya Nfyulo, kabili bakuutilue nangue “basulu ba pa kyalo.”—Nfy. 18:11, 15, 16.
16 Mu Maleembo, mulandu “mukambue” kunti walangilila bantu bali bamupupa Leeza, inzi kuya baiingizia mu kupupa mikisi, ao mu nzila inge baaluka babibuza ba kyalo. (1 Mil Nsi. 5:25; Yak. 4:4) Kwibeelako ni babo, bantu bali bamupupa Leeza mu kisinka, bali nga ‘bantu basinalaale na banakazi.’ (2 Bakor. 11:2; Nfy. 14:4) Babiloni ya kale, i ibanga yaali kitente kyaali kyakitiluamo lupupo lwa bufi. Pakaako, kansi Babiloni Mukulu apalile kulangilila lupupo lonse lwa bufi. Kulanda kisinka, weene i ma diini onse a bufi.—Nfy. 17:5, 18; Mona lyasi lilandile eevi: “Babiloni Mukulu Naani?” lili mu kitente kya jw.org, mu Kiswahili.
17. Babiloni Mukulu wakaba kusaangua na ki?
17 Babiloni Mukulu wakaba kusaangua na ki? Nfyulo 17:16, 17 yaasuka eevi: “Masengo likumi awakimona pamo ni kinama bakamusuula mukambue kabili bakamuvuula byonse bakamusie bwamba ni kumulia mubili wakue ni kumuzizia. Paantu Leeza waatonene kuti afikilizie mapange akue mu mitima yabo.” Kakiine, Yehova wakaba kusonsezia ntundu eevi ikabe kubombia kinama kya mu kisonso kyakasi i kulanda Buumo bwa Ntundu, eevi bukabe kukwata ma diini onse a bufi ni kuenoona.—Nfy. 18:21-24.
18. Kunti twasininkizia siani nangue te tuli mukumukwasia Babiloni Mukulu?
18 Keekio kili na mana ki kuli fwefue? Tupalile kusuunga ‘lupupo luweeme kabili lwa kiine lumuwamiine Leeza.’ (Yak. 1:27) Te tupalile ata kaniini kutwamininua na masambilizio a bufi, nsiku nkulu ya kipagaani, mafunde asipalile palua lwendo, kabili ni kutiina kukoonka tubeelela twa mipasi ibipile tuli twakitua na Babiloni Mukulu! Kabili, tupalile kutwalilila kubasoka bantu ‘bafume mu ozo muzi’ eevi Leeza te kunti abamone nga bantu bali mukukwasia mazaambi akue.—Nfy. 18:4.
LEEZA WAMUPINGULA MULUANI WAKUE MUKATA
NGHINA NZOKA MUKATA WAKASI
Sataana i wapeela buviinde keekio kinama kya mu kisonso. (Nfy. 12:3, 9, 13; 13:4; 20:2, 10) Sataana i muluani mukata wakue Yehova, kabili wakakita miaka 1 000 wali mu abiso. Kisia paapo Sataana wakapoozua mu “kiziba kya mulilo ni kibiliti” (lifungu lya 19-20)
19. “Nghina nzoka mukata wakasi” naani?
19 Kabili kitabu kya Nfyulo kili kyalondoluela palua “nghina nzoka mukata wakasi.” (Nfy. 12:3) Ozu nzoka waluana ni Yesu ni bamalaika bakue. (Nfy. 12:7-9) Ozo nzoka ali mukubeemia bantu bakue Leeza ni kupeela buviinde buteeko bwa bantu. (Nfy. 12:17; 13:4) Ozo nghina nzoka naani? I olia ‘nzoka wa kale ali wakuutua Kibanda ao Sataana.’(Nfy. 12:9; 20:2) Weene i emaniine baluani bonse bakue Yehova.
20. Nghina nzoka wakaba kusaangua na ki?
20 Nghina nzoka wakaba kusaangua na ki? Nfyulo 20:1-3 yalondolola nangue malaika umo wakaba kumupooza Sataana mu abiso. Abiso ezio yakaba kuya yali nga buloko kuli nghina nzoka. Musita Sataana lwakaba kuya wali mu abiso “takabeepa kabili muntu mpaka miaka 1 000 ikakumane.” Kupuako, Sataana pamo ni bibanda byakue bakenoonua musita umo kabili loonse, keekio kipalaniiziwe na “kiziba kya mulilo.” (Nfy. 20:10, NWT) Ezia kutontonkania waikeele mu kyalo Sataana ni bibanda byakue bila balimo. Ozo wakaba wali musita wa weeme saana!
21. Juu ya ki kunti twasaansamuka palua bintu bitwasoma mu kitabu kya Nfyulo?
21 Kakiine, kili kyasonsezia saana kumana mana ya tulangi tuzimbuilue mu kitabu kya Nfyulo! Twabamana baluani bakue Yehova, ni bintu byakaba kubapata. Kaakiine, “ali ni nsaansa ni olia ali wasoma na lizui . . . milandu ya bobu bukabika”! (Nfy. 1:3, NWT) Kisia kwinoonua kwa baluani bakue Leeza, bantu ba kisinka bakasekelela mpaalo ki? Twakaba kulondoluela keekio kiipuzio mu lyasi lya kupeleezia aza maasi atatu.
LWIMBO 23 (Lwa Kiswahili) Yehova Watendeka Kuteeka
a Kitabu kya Nfyulo kibombiizie tulangi eevi kulangilila baluani bakue Leeza. Kitabu kya Danieli kili kyatukwasia kunvua mana ya tooto tulangi. Mu leeli lyasi, tuli kupalania bukabika paleepale buli mu kitabu kya Danieli ni bukabika bunge buli mu kitabu kya Nfyulo. Keekio kili kutukwasia kubamana baluani bakue Leeza. Kisia, tuli kumona kintu kyakaba kubapata.
b Kintu kinge kilangiliile nangue kinama kya mitue saba kilangiliile ma buteeko onse a politike ni keeki, keekio kinama kili na “masengo likumi.” Mpendua likumi, lingi mu Bibilia ili yazimbulua eevi kulangilila kintu kikumeene.
c Kupusana ni keelia kinama kya mu kisonso kya kuanza, mukisi ozo te uli na bisote bya bukolo ao “ngala” ku masengo akue. (Nfy. 13:1) Kili evio paantu “kifumine ku baalia bamakolo saba” kabili buviinde bwakue buswapiile babo bamakolo.—Mona lyasi lili mu kitente kya jw.org lilandile eevi “Mnyama Mwitu Mwenye Rangi Nyekundu wa Ufunuo Sura ya 17 Ni Nini?”