Uye Waswapiile Nangue Yehova Wakaba Kukukwasia mu Nsita ya Maavia

1-2. (a) Aali yeetu ipaleene siani ni aali ya Bayuda baabuelele ku Yerusalemu? (b) Londolola maavia paleepale aasaakeene na Bayuda. (Mona ni kisanduku “Mu Nsiku Yakue Hagai, Zekaria ni Ezra.”)

EBA, nsita inge uli waunvua muenzo palua musita uli waiza? Paange waakizezia miilo, ni keekio kyalengia utendeke kwiipuzia kine wakaba kukita siani eevi kupeela bantu ba mulupua lobe bintu bibakabiile. Maavia a mu kyalo kyetu alia ali aleetue na buteeko, kukyuziiwa, ao kukaniiwa kusimikila, kunti byakulengia unvue muenzo palua aali ya bantu ba mu lupua lobe. Eba, uli mukusaakaana ni buavia bumo pakati ka azo maavia? Kine i evio, kutontokania Yehova vyaabakwasiizie Baisraeli lwa kale musita ubaasaakeene na maavia a evio kuli kukukwasia.

² Bayuda baalia baaikeele mu Babiloni buikazi bonse, babanga bakabiile kuya bali ni kiketekelo kikata eevi baviinde kusia buikazi buweeme bwa mu Babiloni ni kuya ku kyalo keelia kisibanga kyamanine bantu bengi pakati kaabo. Musita uniini sie kisia beene kufika, baatendekele kusaakaana ni maavia a kubula nfalanga ni maavia ange alia aaleetelue na buteeko, pamo ni kukyuziiwa na ntundu ibanga yabazyungulukiile. Bamo pakati kaabo baamwene kyakolele kupooza kabili maano ku miilo ya kukuula kabili ekalu yakue Yehova. Pakaako, mu muaka wa 520 eevi, Yesu tanavyalue, Yehova waatumine bakabika babili, Hagai ni Zekaria, bakoselezie bantu eevi batendeke kabili miilo ya kukuula. (Hag. 1:1; Zek. 1:1) Nga vituli kumona, elia miilo yaabombele babo bakabika ya kubakoselezia Bayuda, yaakwasiizie saana. Anzia evio, miaka 50 eevi kisia paapo, Bayuda baalia baabuelele ku Yerusalemu, baali bakabiile kabili kukoseleziiwa. Kisia paapo, Ezra, olia abanga wali ni bufundi bwa kukita makopi a Muzilo, waafumine ku Babiloni ni kuya ku Yerusalemu eevi kubakoselezia bantu bakue Leeza babiike pa ntaanzi lupupo lwa kisinka lwakue Yehova mu buikazi bwabo.—Ezr. 7:1, 6.

3. Ni biipuzio ki bituli kwasuka mu leeli lyasi? (Tuswalo ni Mafunde 22:19)

³ Bukabika bwakue Hagai ni Zekaria bwaakwasiizie bantu bakue Leeza ba kale eevi batwalilile kumuswapila Yehova musita lubakyuziiziwe. Enka evio ni fwefue, bobo bukabika kunti bwatukwasia loonu eevi tuye twaswapiile nangue Yehova wakaba kutukwasia atasie kine twasaakaana na maavia a siani. (Soma Tuswalo ni Mafunde 22:19.) Musita utuli kuya twalondoluela palua mpunda yakue Leeza elia yaalembelue na Hagai ni Zekaria, ni musita utuli kuya twatosia mufuano wakue Ezra, tuli kwasuka beebi biipuzio: Maavia aasaakeene na Bayuda baalia baabuelele ku Yerusalemu aalengiizie bakite ki? Juu ya ki tupalile kutwalilila kupooza maano ku kukita kutona kwakue Leeza mu nsita ya maavia? Kabili, kunti twakita siani eevi tukile kumuswapila Yehova mu nsita ya maavia?

MAAVIA AASAAKEENE NA BAYUDA BAALIA BAABUELELE KU YERUSALEMU AALENGIIZIE BAKITE KI?

4-5. Paange ni kiki kyaalengiizie Bayuda bazeezie mute wa kukuula kabili ekalu?

⁴ Musita Bayuda lubafikile mu Yerusalemu, babanga bali ni miilo ingi ya kubomba. Bila kukokola, baakuulile kabili mazabau akue Yehova, pamo ni musinzi wa ekalu. (Ezr. 3:​1-3, 10) Inzi, kisia musita uniini, te baatwaliliile kuya bali ni mute nga evelia vibabanga ku ntendeko. Juu ya ki? Kukila pa miilo ya kukuula ekalu, babanga bali ni miilo ya kukuula masesi abo a kwikalamo, kulimba mizua, ni kukeba byakulia bya kupeela bantu ba mu lupua lwabo. (Ezr. 2:68, 70) Kabili, baasaakeene ni buavia bwa kukyuziiwa na baluani babo, baalia babanga bakita mipaango ya kubakaania kukuula kabili ekalu.—Ezr. 4:1-5.

⁵ Baalia Bayuda baabuelele, baasaakeene kabili na buavia bwa kupata nfalanga pamo ni maavia ange aaleetelue na buteeko. Mu ozo musita, kyalo kyabo kyaalukile seemu ya buteeko bwa Perse. Kisia Koreshi, Likolo wa Baperse kufua mu muaka wa 530, Yesu tanavyalue, Cambyses, likolo waakoonkelepo, waatonene kuumana ni Misri. Musita lwaali waya ku Misri, kipalile basoda bakue baabaloombele Baisraeli babapeele byakulia, menda, kabili baabaloombele babakingilile. Keekio kyaalengiizie buikazi bwa Baisraeli bukile kubiipa. Musita likolo waakonkelepo, i kulanda Dario wa kuanza, lwaatendekele kuteeka, maavia abanga akilikosie engi, nga evelia bukisanguka bwa bantu ni maavia ange aaleetelue na buteeko bwa Perse. Kulanda kisinka, keekio kyaalengiizie Bayuda bengi baalia baabuelele ku Yerusalemu batendeke kuema ni kwiipuzia bintu bibaali bapalile kukita eevi babapeele bantu ba mu lupua lwabo bintu bibakabiile. Paantu baapatile azo maavia onse, Bayuda bamo baatendekele kutontokania nangue ozo musita te ubanga wapalile kukuula kabili ekalu yakue Yehova.—Hag. 1:2.

6. Nga vilandile Zekaria 4:6, 7, Bayuda baasaakeene na maavia ki ange, kabili ni busininkizio ki bubaapeelue na Zekaria?

⁶ Soma Zekaria 4:6, 7. Kukila pa maavia a kupata nfalanga, pamo ni maavia ange alia aaleetelue na buteeko, Bayuda baasaakeene ni buavia bwa kukyuziiwa. Mu muaka wa 522, Yesu tanavyalue, baluani ba Bayuda baasonseziizie buteeko bwa Baperse bubakaanie kukuula kabili ekalu yakue Yehova. Inzi, Zekaria waabasininkiziizie Bayuda nangue Yehova wakaba kubakwasia kupitila mupasi wakue wa maka eevi baviinde kusipikizia maavia onse. Mu muaka wa 520, Yesu tanavyalue, Likolo Dario waabapeele Bayuda nsaambu ya kutwalilila kukuula kabili ekalu, kabili waabapeele ni nfalanga ya kubakwasia kukita evio. Kukila pakaako, waabalandile bakulu ba buteeko ba mu kaako kazonga babakwasie.—Ezr. 6:1, 6-10.

7. Yehova waabapaalile siani Bayuda baabuelele ku Yerusalemu paantu baabiikile pa ntaanzi kutona kwakue Leeza?

⁷ Kupitila Hagai ni Zekaria, Yehova waabalaile bantu bakue nangue wakaba kubakwasia kine batwalilila kubiika pa ntaanzi miilo ya kukuula kabili ekalu. (Hag. 1:8, 13, 14; Zek. 1:3, 16) Kisia kukoseleziiwa na babo bakabika, Bayuda baatendekele kabili kukuula ekalu mu muaka wa 520, Yesu tanavyalue. Kabili, baapuile kukuula ni miaka isano teinakumane. Paantu Bayuda baabiikile pa ntaanzi kutona kwakue Leeza atasie kine baali ni maavia engi, Yehova waabakwasiizie, apanasie kimubili, inzi ni kimupasi. Keekio kyaalengiizie bamupupe bali ni nsaansa.—Ezr. 6:14-16, 22.

TWALILILA KUPOOZA MAANO KU KUKITA KUTONA KWAKUE LEEZA

8. Milandu ili mu Hagai 2:4 kunti yatukwasia siani kupooza maano ku miilo yakue Leeza? (Mona ni bulondolozi bwa pensina.)

⁸ Paantu lyemo likata lyapalama, ni kintu kya mana saana kuli fwefue kulanguluka nangue tupalile kunakila malaizio a kubomba miilo ya kusimikila kuliko lwa ntaanzi. (Mark. 13:10) Anzia evio, kunti twamona kyakolele kupooza maano ku miilo ya kusimikila kine tuli mukusaakaana ni maavia a kupata nfalanga ao kine buteeko buli mukukaania miilo yeetu ya kusimikila. Eba, ni kiki kili kuviinda kutukwasia kubiika pa ntaanzi miilo yakue Yehova? Tupalile kuya twaswapiile nangue “Yehova wa bisepe”b wakaba kutukwasia kine twabiika pa ntaanzi miilo yakue. Pakaako, te tupalile kutiina kantu ata kamo.—Soma Hagai 2:4.

9-10. Ba mulume ni mukazi bamo baaimweneene siani nangue milandu yaalandile Yesu ili mu lileembo lya Matayo 6:33 ni ya kisinka?

⁹ Tumone mufuano wa bapainia babili bopeene, Oleg ni Irina.c Kisia kuya kukwasia mu kilonghaano kimo kili mu kazonga kange, baazeziizie miilo yabo paantu kwaalukile maavia akata a kupata nfalanga mu kyalo kyabo. Atasie kine baakitile muaka umo eevi, bila bapata miilo, baatwaliliile kwimwena Yehova vyabanga wabakwasia. Nsita inge babanga bakwasiiwa na ba lupua ni bankazi babo. Baakitile ki eevi baviinde kusipikizia maavia abo? Oleg, olia waatiokele mutima lwa ntaanzi walanda eevi: “Kupisia musita wingi mu miilo ya kusimikila kwaatukwasiizie tupooze maano ku bintu bya mana saana mu buikazi.” Musita weene ni mukazi wakue lubaali batwaliliile kukeba miilo, babanga bapisia musita wingi mu miilo ya kusimikila.

¹⁰ Busiku bumo lubabanga babuela ku nsesi yabo bali mukufuma ku miilo ya kusimikila, baainikile nangue kibuza wabo umo mutonua waaendele kilometre 160 eevi, juu ya kubaleetela bifunda bibili bya byakulia. Oleg walanda eevi: “Bobo busiku, twaaimweneene kabili nangue Yehova pamo ni balupua ni bankazi mu kilonghaano baali batwemena saana. Tusininkiziizie nangue Yehova taviinda ata kaniini kulaba babombi bakue atasie kine bamwene nangue aali yabo teikaba kuwaama.”—Mat. 6:33.

11. Kine twapooza maano ku kukita kutona kwakue Leeza, tuswapiile nangue weene wakaba kukita siani?

¹¹ Yehova atonene tupooze maano ku miilo ya kukita basambi, elia ili yapususia bukose. Nga vilandile lifungu lya 7, Hagai waabakoseleziizie bantu bakue Yehova eevi batendeke kabili miilo ya kukuula ekalu. Yehova waabalaile nangue wakaba ‘kubatumina mpaalo’ kine batwalilila kukita evio. (Hag. 2:18, 19) Ni fwefue tusininkiziizie nangue Yehova wakaba kutupaala kine twabiika pa ntaanzi miilo elia yatupeele.

KUNTI TWAKITA SIANI EEVI TUKILE KUMUSWAPILA YEHOVA?

12. Juu ya ki Ezra pamo ni Bayuda baali naabo baali bakabiile kiketekelo kikata?

¹² Mu muaka wa 468, Yesu tanavyalue, Ezra pamo ni kikundi kya bubili kya Bayuda baafumine ku Babiloni ni kuya ku Yerusalemu. Eevi baviinde bobo bulendo, babanga bakabiile kuya bali ni kiketekelo kikata. Babanga batweme oro ni nfalanga, elia ibaapeelue na Likolo eevi ikwasie ku ekalu. Pakaako, paange babanga bali mu buezio bwa kulwisiiwa na babipondo. (Ezr. 7:12-16; 8:31) Kukila pakaako, baafikiile kwinika nangue atasie Yerusalemu te ibanga yakingiliilue buino. Mu muzi wa Yerusalemu te mubanga mwali bantu bengi saana, kabili bibumba ni miliango bibanga byapalile kuwaamiiwa. Mufuano wakue Ezra kunti watusambilizia ki palua kukila kumuswapila Yehova?

13. Ni kiki kyaamukwasiizie Ezra akile kumuswapila Yehova? (Mona ni bulondolozi bwa pensina.)

¹³ Ezra waaimweneene Yehova vyaabakwasiizie bantu bakue musita ubaali mu buezio. Miaka ya ntaanzi, mu muaka wa 484, Yesu tanavyalue, kipalile Ezra abanga waikala mu Babiloni musita Likolo Ahasuero lwaalandile nangue kipalile kwipaya Bayuda bonse babanga baikala mu buteeko bwa Perse. (Est. 3:7, 13-15) Bukose bwakue Ezra pamo ni bwa Bayuda bonse bubanga bwali mu buavia! Pakaako, bantu ba “mu kila kalaale” lubaaunvuile ezio mpunda, baaemene saana ni kulekela kulia, kabili babanga balila musita ubabanga bamuloomba Yehova abakwasie. (Est. 4:3) Ezia kutontonkania Ezra ni Bayunda benakue vibaaiunvuile musita baalia babanga bakita mupaango wa kubepaya lubaaipailue! (Est. 9:​1, 2) Paange, bintu byaakitikile ozo musita byaamuteaniizie Ezra palua maazia a musita uli waiza; kabili keekio kyaamukwasiizie akile kuswapila nangue Yehova ali ni buviinde bwa kukingilila bantu bakue.d

14. Nkazi umo waasambiliile ki musita lwaamwene Yehova wamwemena mu maavia akue?

¹⁴ Musita utuli twaimwena Yehova vyali watukwasia mu nsita ya maavia, keekio kunti kyatukwasia tukile kuswapila nangue wakaba kutukwasia ni mu musita uli waiza. Tumone mufuano wakue Anastasia, olia waali waikala mu Bulaya bwa kutula-koba. Waalekeele miilo yakue paantu tabanga watonene kwiingizia mu bintu bya politike. Walanda eevi: “Ezio ibanga yali mara yane ya kuanza kusiala bila nfalanga.” Kisia waongezia eevi: “Naasiile bintu byonse mu minue yakue Yehova, kabili naaimweneene vyaangemeene mu nzila iibeleele. Kine nazeezia kabili miilo yane, nsikaba kunvua kabili muenzo. Paantu Baba wane wa ku muulu ali mukungemena leelo, wakaba kungemena ni lukeele.”

15. Ni kiki kyaamukwasiizie Ezra atwalilile kumuswapila Yehova? (Ezra 7:27, 28)

¹⁵ Ezra waaimweneene kuboko kwakue Leeza mu buikazi bwakue. Kulanda kisinka, paantu Ezra waatontokaniizie Yehova vyaamukwasiizie mara ingi, keekio kyaalengiizie atwalilile kumuswapila. Waalembele eevi: “Kuboko kwakue Yehova kuli pali neene.” (Soma Ezra 7:27, 28.) Ezra waabombiizie bobo bulanzi mara sita mu kitabu kili na liina lyakue.—Ezr. 7:6, 9; 8:18, 22, 31.

16. Kunti twaimwena kuboko kwakue Leeza mu buikazi bwetu mu aali ki? (Mona ni foto.)

¹⁶ Yehova kunti watukwasia musita utuli mu maavia. Kwa mufuano, musita utuli mukumuloomba mukulu weetu wa miilo atupeele nsaambu ya kukosa ku miilo eevi tuye ku kulonghaana kukata, ao musita utuli mukumulomba twalululeko ntantiko yeetu ya miilo eevi tuviinde kuya twasangua ku kulonghaana kwetu konse, kunti twaimwena Yehova vyali kutukwasia. Weene kunti watwasuka mu nzila itusiswapiile, kabili keekio kunti kyatupapia ni kutulengia tukile kumuswapila.

17. Musita lwabanga mu maavia, Ezra waakitile ki eevi kulangilila nangue waali waikefiizie? (Mona foto ku ntendeko ya kazeeti.)

¹⁷ Ezra waaikefiizie musita lwaali wamuloomba Yehova amukwasie. Musita lwaali wamona nangue ali ni bingi bya kukita, lyonse Ezra abanga wapepa kuli Yehova waikefiizie. (Ezr. 8:21-23; 9:3-5) Keekio kyaalengiizie bange batone kumukwasia ni kupala kiketekelo kyakue. (Ezr. 10:1-4) Kine tuli mukwema palua bintu bya kimubili beelia bitukabiile ao palua bantu ba mu lupua lwetu, tupalile kumubuila Yehova mu lipepo.

18. Tupalile kukita ki eevi tukile kumuswapila Yehova?

¹⁸ Kine tuli mukupepa kuli Yehova twaikefiizie eevi kumuloomba atukwasie, kabili kine twaitabila kukwasiiwa na balupua ni bankazi betu, tuli kukila kumuswapila Leeza. Erika, mama ali na baana batatu, waatwaliliile kuswapila nangue Yehova wakaba kumukwasia atasie nsita wa maavia akata. Mu kipindi sie kifupi, muana wakue olia abanga wali tanavyalue, pamo ni mulume wakue mutonua, bonse bafuile. Pakaako, walanda eevi: “Fwe bantu te tuli na baviinde bwa kumana ntaanzi Yehova vyali wakaba kutukwasia. Weene kunti wakukwasia mu nzila ya kupapia. Naamwene nangue Yehova waasukile mapepo ane engi kupitila milandu ni bintu binaali nakitilua na babibuza bane. Lunaali nababuila babibuza maavia ane, keekio kyaali kyalengia bamone kyaleengele kunkwasia.”

TWALILILA KUMUSWAPILA YEHOVA MPAKA KU MPELA

19-20. Twasambilila ki kupitila Bayuda baalia baandilue kubuela ku Yerusalemu?

¹⁹ Kunti twasambilila lisomo lya mana kupitila Bayuda baalia baandilue kubuela ku Yerusalemu. Paange, bange baandilue kubuela paantu babanga basyakotele, babanga baluele saana, ao paange baandilue kubuele juu ya aali ya lupua lwabo. Anzia evio, baaitoneene kubakwasia baalia baabuelele kupitila kubapeela bulongio bwa kunti bukwasie mu miilo ya kukuula ekalu. (Ezr. 1:5, 6) Kimonekele nangue miaka 19 eevi kisia kikundika kya kuanza kufika mu Yerusalemu, baalia baasiele mu Babiloni baatwaliliile kutuma bulongio ku Yerusalemu.—Zek. 6:10.

²⁰ Atasie kine te tuli na buviinde bwa kukita bintu bitutonene mu miilo yakue Leeza, tuye twaswapiile nangue weene ali wamona kila kintu kituli twakita kufuma ku mutima eevi kumusaansamusia. Twamana siani evio? Mu nsiku yakue Zekaria, Yehova waamulandile abombie oro ni nfalanga, beelia byaatuminue na bazia ba mu Babiloni eevi akite ngala. (Zek. 6:11) Ezio “ngala ikata” ibanga yali ya kubomba nga “kibukisio” palua bulongio bubaatumine mu kwitonena. (Zek. 6:14, bulondolozi bwa pensina.) Tuye twaswapiile nangue Yehova takalaba ata kaniini kwikwinda kwetu mu miilo ya kumubombela atasie kine tuli ni maavia.—Baeb. 6:10.

21. Ni kiki kili kutukwasia kumuswapila Yehova atasie kine twasaakaana ni maavia musita uli waiza?

²¹ Kulanda kisinka, twakaba kutwalilila kusaakaana ni maavia mu enu nsiku ya mpeleezio, kabili aali kunti yakila kwinooneka musita uli waiza. (2 Tim. 3:1, 13) Anzia evio, te tupalile kwema saana. Languluka, Yehova waabalandile eevi bantu bakue mu kipindi kyakue Hagai: “Ndi pamo neenu . . . Tekutiine.” (Hag. 2:4, 5) Ni fwefue tuswapiile nangue Yehova wakaba kuya wali pamo ni fwefue kine twaikwinda saana kukita kutona kwakue. Kine twabombia masomo atwasambilila kupitila bukabika bwakue Hagai, Zekaria, ni mufuano wakue Ezra, tuli kukila kumuswapila Yehova atasie kine kunti twasaakaana na maavia musita uli waiza.