BIBLIOTECA NÁA INTERNET Watchtower
Watchtower
BIBLIOTECA NÁA INTERNET
me̱ʼpha̱a̱
a̱
  • ʼ
  • a̱
  • e̱
  • i̱
  • o̱
  • u̱
  • ŋ
  • BIBLIA
  • MBAʼA I̱YI̱I̱ʼ
  • REUNIÓN
  • nwt Mateo 1:1-28:20
  • Mateo

Nda̱a̱ video gi̱i̱ náa nitaxújmbi̱i̱

Atani̱ mba̱a̱ a̱jkia̱nʼ, tsíyoo gákujmaa video.

  • Mateo
  • Biblia Me̱ʼpha̱a̱ Rí nakánún bi̱ makuwá náa numbaaʼ nuxi̱ʼ
Biblia Me̱ʼpha̱a̱ Rí nakánún bi̱ makuwá náa numbaaʼ nuxi̱ʼ
Mateo

AJNGÁA MÁJÁNʼ RÍ NIʼNIRÁMÁʼ MATEO

1 I̱yi̱i̱ʼ rígi̱ naʼthí ga̱jma̱a̱ numuu Jesucristo,* a̱ʼdióo David, a̱ʼdióo Abrahán.

 2 Abrahán ninindxu̱u̱ anu̱u̱ Isaac, Isaac ninindxu̱u̱ anu̱u̱ Jacob, xó má Jacob ninindxu̱u̱ anu̱u̱ Judá ma̱ngaa nigiʼdiin eʼwíinʼ e̱ji̱i̱n.

 3 Judá ga̱jma̱a̱ Tamar niguáʼdiin a̱jmi̱i̱n e̱jñún, mbáa nigumbiʼyuu Pérez i̱mba̱a̱ Zérah, Pérez ninindxu̱u̱ anu̱u̱ Hezrón, xó má Hezrón ninindxu̱u̱ anu̱u̱ Ram.

 4 Ram ninindxu̱u̱ anu̱u̱ Aminadab, Aminadab ninindxu̱u̱ anu̱u̱ Nahsón, xó má Nahsón ninindxu̱u̱ anu̱u̱ Salmón.

 5 Salmón ga̱jma̱a̱ Rahab niguáʼdaa Boaz, xó má Boaz ga̱jma̱a̱ Rut niguáʼdaa Obed, xó má Obed ninindxu̱u̱ anu̱u̱ Jesé.

 6 Jesé ninindxu̱u̱ anu̱u̱ rey David, David ninindxu̱u̱ anu̱u̱ Salomón bi̱ nigiʼdaa ga̱jma̱a̱ a̱ʼgiu̱u̱ Urías.

 7 Salomón ninindxu̱u̱ anu̱u̱ Rehoboam, Rehoboam ninindxu̱u̱ anu̱u̱ Abías, xó má Abías ninindxu̱u̱ anu̱u̱ Asá.

 8 Asá ninindxu̱u̱ anu̱u̱ Jehosafat, Jehosafat ninindxu̱u̱ anu̱u̱ Jehoram, xó má Jehoram ninindxu̱u̱ anu̱u̱ Uzías.

 9 Uzías ninindxu̱u̱ anu̱u̱ Jotán, Jotán ninindxu̱u̱ anu̱u̱ Acaz, xó má Acaz ninindxu̱u̱ anu̱u̱ Ezequías.

10 Ezequías ninindxu̱u̱ anu̱u̱ Manasés, Manasés ninindxu̱u̱ anu̱u̱ Amón, xó má Amón ninindxu̱u̱ anu̱u̱ Josías.

11 Josías ninindxu̱u̱ anu̱u̱ Jeconías ma̱ngaa nigiʼdiin eʼwíinʼ e̱ji̱i̱n. Bi̱ nikúwá nákha ni̱jkha̱ kiʼdiin náa xuajen Babilonia.

12 Índo̱ nikúwá náa Babilonia, Jeconías ni̱jkha̱nú ninindxu̱u̱ anu̱u̱ Sealtiel, xó má Sealtiel ninindxu̱u̱ anu̱u̱ Zorobabel.

13 Zorobabel ninindxu̱u̱ anu̱u̱ Abiud, Abiud ninindxu̱u̱ anu̱u̱ Eliaquim, xó má Eliaquim ninindxu̱u̱ anu̱u̱ Azor.

14 Azor ninindxu̱u̱ anu̱u̱ Sadoc, Sadoc ninindxu̱u̱ anu̱u̱ Aquim, xó má Aquim ninindxu̱u̱ anu̱u̱ Eliud.

15 Eliud ninindxu̱u̱ anu̱u̱ Eleazar, Eleazar ninindxu̱u̱ anu̱u̱ Mattán, xó má Mattán ninindxu̱u̱ anu̱u̱ Jacob.

16 Jacob ninindxu̱u̱ anu̱u̱ José, ajmbio̱o̱ María ga̱jma̱a̱ María ninindxu̱u̱ ru̱dúu̱ Jesús bi̱ nigumbiʼyuu Cristo.

17 Mbiʼi dí nixtáa Abrahán asndu mbiʼi rí nixtáa David ni̱ʼkha̱ rakúwá mbá 14 xabuanii. Mbiʼi dí nixtáa David asndu mbiʼi rí ni̱jkha̱ kiʼdiin náa xuajen Babilonia ni̱ʼkha̱ rakúwá mbá 14 xabuanii ga̱jma̱a̱ mbiʼi rí ni̱jkha̱ kiʼdiin náa xuajen Babilonia asndu mbiʼi rí nigumaa Cristo ni̱ʼkha̱ rakúwá imbá 14 xabuanii.

18 Xúʼko̱ kaʼnii ni̱jkha̱nú nigumaa Jesucristo. Índo̱ María bi̱ ninindxu̱u̱ ru̱dúu̱ xtáa mbayáa José, ikhú tsiakii ndrígóo Dios* niʼni rí maguewáan ada̱. 19 José bi̱ mani̱ndxu̱u̱ ajmbio̱o̱,* nindxu̱u̱ mbáa májáanʼ xa̱bu̱ ga̱jma̱a̱ tándoo dí María magajnúu gamajkuu náa inún xa̱bu̱. Ikha jngóo nindxa̱ʼwáminaʼ rí maniña̱a̱ʼ* nguʼwa̱á. 20 Nda̱wa̱á rí nindxa̱ʼwáminaʼ rígi̱, ikhú mbáa ángel ndrígóo Jeobá* nikujmaa náa xnuʼndoo ga̱jma̱a̱ niʼthúu̱n: “José,* xámiñaaʼ mi̱dxu̱ʼ jcháa María náa guʼwáaʼ mu maʼni a̱ʼgia̱a̱ʼ, numuu rí ada̱ bi̱ kaguewáan, nigiwa̱nʼ ga̱jma̱a̱ tsiakii ndrígóo Dios. 21 Ikhaa magiʼdaa mbáa ada̱ ga̱jma̱a̱ gíʼmaa maraxna mbiʼíí Jesús* numuu rí ikhaa maʼni kríya̱a̱ʼ xuajñuu náa aʼkhá”. 22 Nirígá xúgíʼ rígi̱ mu mambanúu rí Jeobá* niʼtáriyaʼ náa mbáa profeta:* 23 “Wáxá* maguewáan mbáa ada̱ ga̱jma̱a̱ índo̱ gáxtáa magumbiʼyuu Emmanuel”, rí nandoo gáʼthúu̱n “Dios xtáa ga̱jma̱á ni̱ndxu̱lú”.

24 Índo̱ ndijui̱i̱ José, ikhú ni̱jkha̱ kayáa María náa goʼwóo mu maʼni a̱ʼgiu̱u̱ xó má niʼthúu̱n maʼni ángel ndrígóo Jeobá.* 25 Mú tábóoʼ* ga̱jma̱a̱ asndu índo̱ nixtáa ada̱. Ga̱jma̱a̱ ikhaa nixná mbiʼyuu Jesús.

2 Nda̱wa̱á rí Jesús nigumaa náa Belén náa mbayuuʼ Judea, mbiʼi rí nixtáa raʼtáñajunʼ Herodes* xóo rey. Ikhú niguwáʼ náa Jerusalén tikhuun xa̱bu̱ xawan* bi̱ niguwáʼ xígií náa nagájnuu a̱jkha̱ʼ, 2 ga̱jma̱a̱ nirajxi̱: “Náá xtáa ada̱ bi̱ mani̱ndxu̱u̱ rey ndrígu̱ún judíos rá. Numuu rí ndi̱ya̱a̱xu̱ a̱ʼgua̱a̱n ndrígóo nákha nikúwáanʼxu náa nagájnuu a̱jkha̱ʼ, ikha jngóo nagúwaʼxu mu musmbatígu̱xu̱ inuu”. 3 Índo̱ niʼdxuun rígi̱ rey Herodes, ikhú nixmiéjuunʼ, xúʼko̱ má xa̱bu̱ Jerusalén ma̱ngaa. 4 Ikhú rey Herodes nindxaʼwúún xúgíinʼ ndxajkun bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ ga̱jma̱a̱ bi̱ nusngáa xtángoo náa xuajen. Nirajxu̱u̱n náá phú mina̱a̱ʼ gágumaa Cristo.* 5 Ikhiin niriʼña: “Náa Belén mbayuuʼ Judea, numuu rí xúʼko̱ niʼnirámáʼ profeta:* 6 ‹Ikháán Belén, dí rígá náa ku̱ba̱ʼ ndrígóo Judá, na̱nguá má nindxa̱a̱ʼ mbá xuajen chíʼgíiʼ kayuuʼ náa majñu̱únʼ xa̱bu̱ ñajunʼ bi̱ kúwá náa Judá, numuu rí náa ikháán magajnúu mbáa xa̱bu̱ ñajunʼ bi̱ mañewu̱u̱n xuajñuʼ Israel›”.

7 Ikhú Herodes nindxaʼwúún ngu̱ʼwa̱á xa̱bu̱ xawan mu mbaʼyoo nguáná phú nikujmaa a̱ʼgua̱a̱n. 8 Ikhú nikuʼmiin magún Belén, ga̱jma̱a̱ niʼthún: “Aʼguala ga̱jma̱a̱ guʼyáaʼ ada̱ náa mbá xúgíʼ xuajen. Índo̱ gúxkamaa gáguwaaʼla gúthu̱nʼ mu mangúún maʼgá gásmbatígo̱ʼ náa inuu”. 9 Nda̱wa̱á dí rey niʼthún rígi̱, ikhú nirajtuun kamba̱a̱ nigún. Ga̱jma̱a̱ a̱ʼgua̱a̱n bi̱ ndiyáá náa nagájnuu a̱jkha̱ʼ,* ni̱jkha̱ kagui̱i̱n asndu náa xtáa ada̱. 10 Índo̱ ndiyáá rígi̱, ikhú nidxún wéñuuʼ. 11 Índo̱ nitu̱ʼu̱u̱n náa guʼwá ndiyáá ada̱ ga̱jma̱a̱ María bi̱ nindxu̱u̱ ru̱dúu̱. Ikhú nismbati̱gu̱u̱n ga̱jma̱a̱ nixnáá gamajkhu. Ma̱ngaa nirawíi rí kuda muxnáá, xóo oro, olíbano* ga̱jma̱a̱ mirra.* 12 Numuu rí Dios niʼthún náa mbá xnuʼndaa rí xátangi̱i̱n gúyáá Herodes, ikha jngóo nirajtuun i̱mba̱ kamba̱a̱ magúun xuajñún.

13 Nda̱wa̱á rí nigúun, ikhú mbáa ángel ndrígóo Jeobá* niʼthúu̱n José náa mbá xnuʼndaa: “Arajxu̱u̱nʼ, atagáyáaʼ jcháa ada̱ ga̱jma̱a̱ ru̱dúu̱, ayuʼ náa Egipto, aguanáaʼ ikhí asndu índo̱ ikhúúnʼ gáthanʼ midxa̱a̱ʼ, numuu dí Herodes mbayáaʼ ada̱ mu maxíyáa”. 14 Núkhu má mbruʼun rúʼko̱ José nigijxi̱i̱, nigáyúu kayáa ada̱ ga̱jma̱a̱ ru̱dúu̱, nigún náa Egipto, 15 ga̱jma̱a̱ niguanún ikhí asndu índo̱ nikháñuu Herodes. Xúgi̱ kaʼnii nimbánuu rí Jeobá* niʼtáriyaʼ náa mbáa profeta: “Mandxa̱ʼwa̱a̱ ma̱ʼkha̱a̱ a̱ʼdióʼ asndu Egipto”.

16 Índo̱ Herodes ndiʼyoo rí xa̱bu̱ xawan nininduwaaʼ, nikiʼnáa wéñuuʼ. Ikhú niríya̱a̱ʼ cuenta rí xóo nitháán xa̱bu̱ xawan mbiʼi rí nikujmaa a̱ʼgua̱a̱n, ikhú nikuʼma muradíin xúgíinʼ e̱ji̱n bi̱ ndiʼkhú nigumiin asndu bi̱ guáʼdáá a̱jma̱ tsigúnʼ, bi̱ kúwá náa Belén ga̱jma̱a̱ náa xuajen dí tri̱ga̱ mijngii. 17 Xúʼko̱ nimbánuu rí niʼtáriyaʼ profeta Jeremías: 18 “Náa xuajen Ramá niwán mbá aʼwá, rí mbáa nambi̱ya̱ʼ ga̱jma̱a̱ nagáwiinʼ a̱jkiu̱u̱n. Nindxu̱u̱ Raquel bi̱ nambi̱ya̱ʼ ga̱jma̱a̱ numún e̱ji̱i̱n, na̱nguá eniñaminaʼ muni̱i̱ a̱jkiu̱u̱n numuu rí ní ndáwi̱i̱n e̱ji̱i̱n”.

19 Índo̱ Herodes nikháñuu, ikhú ángel ndrígóo Jeobá* nikujmaa náa xnuʼndoo José, índo̱ xtáa náa Egipto, 20 ga̱jma̱a̱ niʼthúu̱n: “Atujxa̱a̱ʼ, ayu̱u̱ʼ jcháa ada̱ ga̱jma̱a̱ ru̱dúu̱ náa ku̱ba̱ʼ ndrígóo Israel, numuu rí nikháñúún má bi̱ nandún muxíyáa ada̱”. 21 Ikhú José nitu̱jxu̱u̱, nitanga̱a̱ kayáa ada̱ ga̱jma̱a̱ ru̱dúu̱ náa ku̱ba̱ʼ ndrígóo Israel. 22 Mú nimíñuu gáʼga̱a̱ náa Judea índo̱ niʼdxawun dí Arquelao a̱ʼdióo Herodes xtáa raʼtáñajunʼ ikhí. Ga̱jma̱a̱ ni̱jkha̱ náa mbayuuʼ Galilea, numuu rí náa mbá xnuʼndaa Dios niʼthúu̱n maʼga ikhí. 23 Ikhú ni̱jkha̱ gáxtáa náa mbá xuajen rí mbiʼyuu Nazaret. Xúʼko̱ nimbánuu rí nitariyaʼ profetas rí “magumbiʼyuu Nazareno”.*

3 Ikhú Juan bi̱ nakumíinʼ iyááʼ xa̱bu̱,* nigíʼdu̱u̱ niʼtáráʼa náa ku̱ba̱ʼ mijxooʼ* ndrígóo Judea. 2 Niʼthí: “Gatanga̱a̱ a̱jkia̱la, numuu dí Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios* bi̱ xtáa mekhuíí na̱ʼkha̱ rajngiyuu”. 3 Bigi̱ nindxu̱u̱ bi̱ profeta* Isaías niʼthí ga̱jma̱a̱ numuu: “Náa ku̱ba̱ʼ mijxooʼ nawáán endxaʼwá mbáa xa̱bu̱ bi̱ naʼthí: ‹¡Gu̱ni̱ májáanʼ kambo̱o̱ Jeobá!* Gu̱ni̱ kaʼwi̱i̱ kambo̱o̱›”. 4 Xtíñuu Juan niguma ga̱jma̱a̱ xtátsiu̱u̱n camello ga̱jma̱a̱ rí kaxtoʼóo smídúu nindxu̱u̱ xtá. Naʼkhu̱u̱n tsíʼbu ga̱jma̱a̱ naʼga̱a̱n ñúúnʼ a̱ʼma xáná. 5 Nigún ruyáá xa̱bu̱ bi̱ kúwá náa Jerusalén, bi̱ kúwá náa xúgíʼ Judea ga̱jma̱a̱ xúgíinʼ bi̱ kúwá náa mbayuuʼ Jordán. 6 Ikhaa nakumíinʼ iyááʼ náa mañu Jordán ga̱jma̱a̱ ikhiin nithi pa̱jnu aʼkhúún náa inún xa̱bu̱.

7 Índo̱ ndiʼñún mbaʼin fariseos* ga̱jma̱a̱ saduceos,* bi̱ naguwáʼ gúyáá náa ekumíinʼ iyááʼ xa̱bu̱, ikhú niʼthún: “E̱jín a̱bu̱nʼ, tsáá niʼtála maguwaʼ. Lá nakumalaʼ dí makáwáanʼ índo̱ Dios gákiʼnáa ráʼ. 8 Ginii gusngajmá rí natanga̱a̱ a̱jkia̱la. 9 Xútha̱a̱n a̱jkia̱la mu̱tha̱ rígi̱ ‹anu̱xu nindxu̱u̱ Abrahán›. Numuu rí na̱tala rí Dios ma̱ndoo maʼni rí asndu náa itsí rígi̱ magajnún bi̱ mani̱ndxu̱ún e̱ji̱i̱n Abrahán. 10 Rígá má xawii hacha mu marujtu ixi̱ asndu ajmu̱ú. Ikha jngóo, xúgíʼ ixi̱ dí tséxná májánʼ xndúu mutuwíi ga̱jma̱a̱ majti mikha náa aguʼ. 11 Ikhúúnʼ, nakuʼmáanʼla iyááʼ numuu rí natanga̱a̱ a̱jkia̱la. Mú, bi̱ na̱ʼkha̱ kidxuʼ gíʼdoo itháan tsiakii ki xóo ikhúúnʼ, ga̱jma̱a̱ ikhúúnʼ ni rakáʼyoʼ marajkúuʼ raxtóo.* Ikhaa matsúwáanʼla ga̱jma̱a̱ espíritu santo* ma̱ngaa ga̱jma̱a̱ aguʼ.* 12 Kayá má ajua̱nʼ* rí maxpájxi̱ ga̱jma̱a̱ mu maʼni kaʼwi̱i̱ náa niñejunʼ, magímbóo trigo ga̱jma̱a̱ magujxi̱i̱ náa xtagaʼu, mú náskoo matsikáa náa aguʼ dí rakáʼnii majuiʼyúuʼ”.

13 Ikhú Jesús nigájnuu náa Galilea ga̱jma̱a̱ ni̱jkha̱ náa Jordán mu Juan makumáaʼ iyááʼ. 14 Mú, Juan nigíʼ marikhoo. Niʼthúu̱n: “Náá numuu rí na̱dxa̱ʼ makuʼmáanʼ iyááʼ, ikháán gíʼmaa rí matuxuʼmúnʼ iyááʼ ikhúúnʼ”. 15 Jesús niriʼñuu: “Ataxúmúnʼ iyááʼ xúgi̱ mu xúʼko̱ muʼnimbáníí xúgíʼ rí Dios nandoo”. Ikhú Juan nindoo nikumáanʼ iyááʼ. 16 Índo̱ Jesús nigájna̱a̱ náa iya’, ikhú nimbaʼtoo mekhu ga̱jma̱a̱ Juan ndiʼyoo espíritu ndrígóo Dios nagajtaa xóo mbáa paloma náa Jesús. 17 Ikhú niwáán mbá aʼwá asndu mekhuíí rí niʼthí: “Bugi̱ nindxu̱u̱ A̱ʼdióʼ bi̱ nandoʼ ka̱yo̱o̱, bi̱ naʼni rí maʼdxuu a̱jkiu̱nʼ”.

4 Ikhú espíritu* ndrígóo Dios ni̱jkha̱ kayáa Jesús náa ku̱ba̱ʼ mijxooʼ* mu xúʼko̱ Gixa̱a̱ magruiga̱ tsáʼkhá náa inuu. 2 Jesús nixkidxu̱u̱ wéñuuʼ numuu rí tákuiʼtsu mbá 40 mbiʼi ga̱jma̱a̱ 40 mbruʼun. 3 Ikhú Gixa̱a̱ ni̱ʼkha̱ mu magíʼ tsáʼkhá náa inuu ga̱jma̱a̱ niʼthúu̱n: “Á mu nindxa̱a̱ʼ A̱ʼdióo Dios aratháán itsí rígi̱ mu magutajxi̱i̱ ganitsu”. 4 Mú ikhaa niriʼñuu: “Náa kiʼnirámá’ naʼthí: ‹Raʼkháa i̱ndó rí makuiʼtsu* gíʼmaa maxtáa ga̱jma̱a̱ xa̱bu̱, gíʼmaa maʼnimbánuu xúgíʼ rí naʼthí Jeobá›”.*

5 Ikhú Gixa̱a̱ ni̱jkha̱ kayáa náa xuajen Jerusalén* ga̱jma̱a̱ nitsriguii náa itháan mitsídánʼ* náa guʼwá rí nduyamajkuíí Dios 6 ga̱jma̱a̱ niʼthúu̱n: “Á mu nindxa̱a̱ʼ a̱ʼdióo Dios, atajmbatígúmináʼ, numuu rí náa kiʼnirámá’ naʼthí: ‹Ikhaa makungui̱i̱nʼ ángeles mu muñewa̱a̱nʼ ga̱jma̱a̱ murtuwíín mu xáxnúu itsí rajkuáaʼ›”.* 7 Jesús niriʼñuu: “Ma̱ngaa náa kiʼnirámá’ naʼthí: ‹Xátaʼgíʼ tsáʼkhá* náa Jeobá* Dios ndrígáaʼ›”.

8 Mbu̱júu̱ʼ Gixa̱a̱ ni̱jkha̱ kayáa Jesús náa mbá kúbá rí itháan mitsídánʼ ga̱jma̱a̱ nisngájmuu xúgíʼ xuajen mba̱ʼu̱ dí rígá,* ma̱ngaa rí gíʼdoo numuu dí rígá ikhí. 9 Ikhú niʼthúu̱n: “Maxna̱a̱ʼ xúgíʼ rígi̱ á mu natasmbáti̱ga̱a̱ʼ ga̱jma̱a̱ natayamajkhuʼ káaʼ mbá miʼtsú wáa”. 10 Ikhú Jesús niriʼñuu: “¡Ayuʼ kaníí Gixa̱a̱!* Numuu rí náa kiʼnirámáʼ naʼthí: ‹I̱ndó Jeobá* Dios ndrígáaʼ gátayamajkuíí ga̱jma̱a̱ i̱ndó ikhaa gátani̱ ñajuunʼ›”. 11 Ikhú Gixa̱a̱ niniñuuʼ ga̱jma̱a̱ nda̱wa̱á niguwáʼ ángeles gúmbayíí* Jesús.

12 Índo̱ Jesús niʼdxawun dí nigún kuya̱a̱ Juan náa guʼwá e̱jua̱nʼ, ikhú ni̱jkha̱ Galilea. 13 Nda̱wa̱á rí nigájnáa náa Nazaret ni̱jkha̱ gáxtáa Capernaúm, náa rawuunʼ lamáa, mbayuuʼ Zabulón ga̱jma̱a̱ Neftalí. 14 Nirígá rígi̱ mu mambanúu rí niʼtáriyaʼ profeta* Isaías: 15 “¡Mbayuuʼ Zabulón ga̱jma̱a̱ Neftalí, Galilea náa kúwá xa̱bu̱ bi̱ na̱nguá ni̱ndxu̱ún judíos dí gíʼ náa kamba̱a̱ rí na̱jkha̱ náa lamáa, i̱mba̱ ridoo Jordán náa narámaaʼ a̱jkha̱ʼ! 16 Maski ajndu xa̱bu̱ bi̱ kúwá náa xuajen rúʼko̱, kúwá náa mikríná mbiʼ, mú niguánu ndiyáá aguʼ”. 17 Asndu nákha mbiʼi rúʼko̱ Jesús nigíʼdu̱u̱ niʼtáráʼa ajngáa rígi̱: “Atanga̱a̱ a̱jkia̱la, numuu rí Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios* bi̱ xtáa mekhuíí na̱ʼkha̱ rajngiyuu”.*

18 Índo̱ xtáa ra̱jkha̱ náa rawuunʼ lamáa ndrígóo Galilea, ndiʼñún a̱jmi̱i̱n xa̱bu̱ bi̱ mbáwíi rudúún, bi̱ kúwá rudama̱ʼa̱ amaʼ náa lamáa mu murawíin e̱gi̱ʼ, mbáa mbiʼyuu Simón bi̱ nutháán Pedro ga̱jma̱a̱ i̱mba̱a̱ mbiʼyuu Andrés. 19 Ikhú niʼthún: “Aguwaʼ mu̱ʼgua̱, ga̱jma̱a̱ ikhúúnʼ ma̱ni̱ rí mbuʼñíinʼ xa̱bu̱ xó má eʼñínʼla egi̱ʼ”. 20 Mbá nacha̱ niniña̱a̱ʼ amaʼ ga̱jma̱a̱ nigún gajmiún. 21 Índo̱ ni̱jkha̱ itháan, ikhú ndiʼñún mbu̱júu̱ʼ a̱jmi̱i̱n xa̱bu̱, Santiago ga̱jma̱a̱ ndxájuu bi̱ mbiʼyuu Juan, e̱ji̱i̱n Zebedeo bi̱ kúwá runi̱i̱ amaʼ gajmiún anu̱ún náa mbá barco. Ikhú Jesús nindxaʼwún 22 ga̱jma̱a̱ ikhiin mbá nacha̱ niniña̱a̱ʼ barco ma̱ngaa niniña̱a̱ʼ anu̱ún ga̱jma̱a̱ nigún gajmiún.

23 Jesús ni̱jkha̱ xúgíʼ Galilea raʼsngáa náa guʼwá rí bi̱ judíos nuxnáá gamajkhu Dios* ga̱jma̱a̱ niʼtáráʼa ajngáa májánʼ ndrígóo Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios.* Ga̱jma̱a̱ niʼni thanún xa̱bu̱ bi̱ guáʼdáá xúgíʼ enii nandii. 24 Rí niʼni niwán ri̱go̱o̱ asndu náa xúgíʼ Siria. Ikhú niguwáʼ kudiin xúgíinʼ bi̱ guáʼdáá nandii, bi̱ guáʼdiin giñán xkawi̱i̱nʼ,* bi̱ najmeñún ga̱jma̱a̱ bi̱ nikháñuu xuñúnʼ. Ikhaa niʼni thanún. 25 Ikha jngóo mbaʼin xa̱bu̱ nigún kidxuuʼ bi̱ kúwá náa Galilea, Decápolis,* xó má bi̱ kúwá náa Jerusalén, Judea ga̱jma̱a̱ bi̱ kúwá náa mbaaʼ dí rígá náa i̱mba̱ ridoo Jordán.

5 Índo̱ Jesús ndiʼñún mbaʼin xa̱bu̱, ikhú nitsimuu náa kúbá. Índo̱ nigi̱ʼi̱ xa̱bi̱i̱ nixuʼmamijná náa ikhaa. 2 Ikhú Jesús nigíʼdu̱u̱ niʼsngúún rígi̱:

3 “Gagi kúwá bi̱ nduyáá rí nda̱ñúnʼ mbuyáaʼ Dios, numuu rí ikhiin kaʼñún náa rí maʼtáñajunʼ Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios* bi̱ xtáa mekhuíí.

4 Gagi kúwá bi̱ kúwi̱i̱n ngíná, numuu rí maʼni̱i̱ tsímáá a̱jkiu̱ún.

5 Gagi kúwá xa̱bu̱ guabiinʼ, numuu rí ikhiin makána̱án ku̱ba̱ʼ.

6 Gagi kúwá xa̱bu̱ bi̱ nandún* maguma rí jmbu, numuu rí mambanúu rí nandún.

7 Gagi kúwá xa̱bu̱ bi̱ nagáwiinʼ a̱jkiu̱ún kuñúún eʼwíinʼ, numuu rí xúʼko̱ má gágáwíinʼ a̱jkiu̱ún kuñúún mangiin.

8 Gagi kúwá xa̱bu̱ bi̱ kaʼwu a̱jkiu̱ún,* numuu rí ikhiin mbuyáá Dios.

9 Gagi kúwá xa̱bu̱ bi̱ nuni̱ marigá dí tsímáá, numuu rí ikhiin magumbiʼñúún e̱ji̱i̱n Dios.

10 Gagi kúwá xa̱bu̱ bi̱ naguma gíníin ga̱jma̱a̱ numuu rí nuni̱ dí jmbu, numuu rí ikhiin kaʼñúún náa Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios* bi̱ xtáa mekhuíí.

11 Gaʼdxala, á mu xa̱bu̱ nutawéñala ga̱jma̱a̱ numuʼ, nuni̱ gínáanʼla, nuninduwaʼ mu muthi xúgíʼ enii dí ra̱májánʼ ga̱jma̱á numala. 12 Gakuwáanʼla gagi índo̱ gárígá rígi̱, gaʼdxala wéñuuʼ, numuu dí ra̱ʼkhá tháán mba̱a̱ dí gáxnala Dios,* numuu rí xúʼko̱ má niguma gíníin profetas* bi̱ nikúwá nákha wajyúuʼ.

13 Ikháanʼ ñajuanla xóo idú náa numbaaʼ. Mú, á mu idú nánguá miríná, ní xándoo mata̱nga̱a̱ maʼni̱i̱ miríná. Nánguá péñu, nagadíí rexa̱a̱ mu mujngupriga̱ xa̱bu̱.

14 Ikháanʼ nindxa̱la xóo aguʼ náa numbaaʼ, numuu rí xándoo marigá ngo̱ʼo̱o̱ mbá xuajen á mu grígu náa inuu kúbá. 15 Nimbáa tséskámuu aguʼ mu magídáʼ náa agoo canasta,* dí naʼni natsrigu náa mitsídánʼ mu mambiʼñún xúgíinʼ bi̱ kúwá náa guʼwá. 16 Xúʼko̱ má mangáanʼla, gu̱ni̱ mambiʼi agiala mu mbuyáá xa̱bu̱. Guyáá rí ikháanʼla nu̱ni̱ rí májánʼ, mu xúʼko̱ muni̱ mba̱a̱ Ana̱la* bi̱ xtáa mekhuíí.

17 Xákumala dí ni̱ʼkhá gáni gámbáa Xtángoo ndrígóo Moisés o rí niniraʼmáʼ profetas. Táʼkhá gáni gámbáa, ni̱ʼkhá gánimbánuu. 18 Na̱tala gajkhun rí tséʼniuu á mu ku̱ba̱ʼ ga̱jma̱a̱ mekhu nandáti̱ga̱a̱, mú rí naʼthí náa Xtángoo mambanúu tsiakii. 19 Ikha jngóo, asndu tsáa bi̱ xáʼnimbánuu mbá xtángoo dí itháan chíʼgíiʼ ga̱jma̱a̱ xúʼko̱ má eʼsngúún xa̱bu̱ muni̱, mani̱ndxu̱u̱ itháan chíʼgíiʼ náa maʼtáñajunʼ Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios* bi̱ xtáa mekhuíí. Mú bi̱ gáʼnimbo̱o̱ ga̱jma̱a̱ naʼsngúún eʼwíinʼ mani̱ndxu̱u̱ itháan mba̱a̱ náa maʼtáñajunʼ Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios* bi̱ xtáa mekhuíí. 20 Na̱tala rí á mu tséni rí itháan jmbu ki xóo fariseos ga̱jma̱a̱ bi̱ nusngáa xtángoo, xáta̱ʼa̱ʼla náa naʼtáñajunʼ Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios* bi̱ xtáa mekhuíí.

21 Lá túdxawíín rí nijuiʼthún wajin xiʼñála: ‹Xátaxíyáa xa̱bu̱, ga̱jma̱a̱ asndu tsáa bi̱ gáxiyáa xa̱bu̱ maʼga gáwiji̱i̱ asndu náa guʼwá ñajunʼ›.* 22 Mú ikhúúnʼ na̱tala rí asndu tsáa bi̱ nakásngañu̱u̱ʼ má xúʼko̱ kaʼyoo ndxájuu, maʼga gáwiji̱i̱ náa guʼwá ñajunʼ. Ga̱jma̱a̱ asndu tsáa bi̱ gáʼtá wéñuuʼ ndxájuu maʼga gáwiji̱i̱ náa guʼwá ñajunʼ mba̱a̱. Mú asndu tsáa bi̱ gáʼthúu̱n ndxájuu, ‹¡Nda̱a̱ numaaʼ, skágunʼ nindxa̱a̱ʼ ján!›, gamíi maʼga náa aguʼ ndrígóo Gehena.*

23 Ikha jngóo, á mu nadxuʼ jcháaʼ mbá tsigijñaʼ náa altar* ga̱jma̱a̱ ikhí narmáʼáan a̱jkia̱a̱nʼ dí ndxájuaaʼ nakiʼnáa kaʼyaaʼ, 24 atatsíñááʼ tsigijñaʼ ndrígáaʼ náa inuu altar ga̱jma̱a̱ ayuʼ gátaʼyáaʼ ndxájuaaʼ. Ginii, gambajxíiʼ ga̱jma̱a̱ʼ, nda̱wa̱á gídxa̱a̱ʼ gáraxnajxí tsigijñaʼ ndrígáaʼ.

25 Á mu bi̱ nakiʼnáa kaʼyaaʼ na̱jkha̱ gákruiga̱a̱n, ataniminaʼ matanimbánii wapháá xkujndu,* índo̱ xtaa ra̱dxu̱ʼ ga̱jma̱a̱ʼ kamba̱a̱, mu xa̱bu̱ bi̱ nakiʼnáa kaʼyaaʼ xáxnájxi̱i̱n náa ñawúunʼ bi̱ naʼnimbánuu xkujndu ga̱jma̱a̱ bi̱ naʼnimbánuu xkujndu gáxnájxi̱i̱n náa ñawúunʼ bi̱ nañewu̱u̱n guʼwá ñajunʼ ga̱jma̱a̱ ikháán mi̱dxu̱ʼ guʼwá e̱jua̱nʼ. 26 Natha̱nʼ gajkhun dí xágajnáaʼ ikhí asndu índo̱ gámbáaʼ rataninuma̱a̱ mbá xúgíʼ mbújkha̱a̱.*

27 Ikháanʼla nidxawíín rí nijuiʼthá: ‹Xátani̱ aʼkhá ga̱jma̱a̱ʼ i̱mba̱a̱›.* 28 Mú ikhúúnʼ na̱tala rí asndu tsáa bi̱ nayejxu̱u̱ má xúʼko̱ mbáa a̱ʼgu̱ rí asndu nagua̱ʼa̱ mabóoʼ ga̱jma̱a̱, nikudaminaʼ má aʼkhá ga̱jma̱a̱ náa a̱jkiu̱u̱n. 29 Ikha jngóo, á mu ida májáanʼ naʼniaaʼ matani̱ mbá dí raʼkhí, atríyaʼ ga̱jma̱a̱ atada̱ʼ. Itháan májánʼ rí matanimbáti̱ga̱ mbá idaaʼ ki xóo mbá xúgíʼ xuyaaʼ maʼga náa Gehena.* 30 Xúʼko̱ má, á mu ñawún májáanʼ naʼniaaʼ matani̱ mbá dí raʼkhí, atrujturígú ga̱jma̱a̱ atada̱ʼ. Itháan májánʼ rí matanimbáti̱ga̱ mbá ñawáanʼ ki xóo mbá xúgíʼ xuyaaʼ maʼga náa Gehena.*

31 Ma̱ngaa nijuiʼthá: ‹Asndu tsáa bi̱ gániña̱a̱nʼ* a̱ʼgiu̱u̱, gaxnáala mbá i̱yi̱i̱ʼ náa naʼthí rí naniña̱a̱nʼ›. 32 Mú ikhúúnʼ na̱tala, rí asndu tsáa bi̱ naniñaanʼ a̱ʼgiu̱u̱, naʼni rí a̱ʼgiu̱u̱ makudaminaʼ aʼkhá ga̱jma̱a̱ i̱mba̱a̱. I̱ndó ma̱ndoo maniña̱a̱ʼ, á mu a̱ʼgiu̱u̱ nibóoʼ xkawiʼ kayuuʼ ga̱jma̱a̱ i̱mba̱a̱.* Ga̱jma̱a̱ asndu tsáa bi̱ gáyáa a̱ʼgu̱ bi̱ niguanáa, nakudaminaʼ aʼkhá ma̱ngaa.

33 Ma̱ngaa nidxawíínla rí nijuiʼthún wajin xiʼñála: ‹Xáraxna ajngáaʼ, á mu xátanimbaníí, atanimbánii rí nitaxúdaminaʼ náa Jeobá›.* 34 Mú ikhúúnʼ na̱tala: Xúxna ajngála. Xútha, ndaʼyoo mekhu índo̱ gúxna ajngála, numuu dí ikhí rígá xíliu̱u̱* Dios, 35 ni má xútha rí ndaʼyoo ku̱ba̱ʼ, numuu dí ikhí frúwan rajkhúu, ni má Jerusalén numuu dí ikhí xuajñuu Rey. 36 Ga̱jma̱a̱ xárata rí ndaʼyoo edxa̱a̱ʼ, numuu rí xándoo matani̱ rí mbá xtátsianʼ maʼni̱i̱ skuniʼ o miʼxá. 37 Á mu naratá, ‹xúʼko̱›, gaʼni xúʼko̱. Á mu ‹na̱nguá›, na̱nguá. Á mu mba’ ratáá, na̱ʼkha̱ náa Gixa̱a̱.*

38 Ikháanʼ nidxawíínla rí nijuiʼthá: ‹Á mu mbáa naríyaʼ idaaʼ, gagajnúu iduu ma̱ngaa, ga̱jma̱a̱ á mu mbáa naríyaʼ iñaaʼ gagajnúu iñuuʼ ma̱ngaa›. 39 Mú ikhúúnʼ na̱tala: Xágiʼdaaʼ ga̱jma̱a̱ʼ mbáa xa̱bu̱ ra̱májáanʼ. Á mu mbáa naxnúu mbá níʼkhóo inaaʼ, atatsíñánʼ maxnúu i̱mba̱ níʼkhóo ma̱ngaa. 40 Á mu mbáa nandoo maʼga kañáán náa guʼwá ñajunʼ mu maríya kaʼyáaʼ xtíñaaʼ rí xtagíʼ awúu̱n, atatsíñánʼ rí mayéʼga xtíñaaʼ rí mbájníí* ma̱ngaa. 41 Á mu mbáa xa̱bu̱ ñajunʼ natsudán mu matambáyii mida eʼda mbá kilómetro,* a̱jma̱ kilómetro gátambáyii. 42 Á mu mbáa na̱nda̱ʼa̱a̱ʼ rí matambáyii, atambáyii. Á mu mbáa na̱nda̱ʼa̱a̱ʼ rí maraxnatíʼñán mbújkha̱a̱, araxnatíʼñán mú xátruma̱a̱ inuu.

43 Ikháanʼla nidxawíín rí nijuiʼthá: ‹Gaʼndaaʼ xtayáá xa̱bu̱ numba ga̱jma̱a̱ʼ ga̱jma̱a̱ gawiya̱a̱ʼ xtayáá bi̱ nakiʼnáa kaʼyaaʼ›. 44 Mú ikhúúnʼ na̱tala rí gaʼndala ku̱ñu̱u̱n má xúʼko̱ bi̱ tsíñún gúyala ga̱jma̱a̱ gutajkáan* má xúʼko̱ ga̱jma̱a̱ numún bi̱ nuni̱ gínáanʼla. 45 Xúʼko̱ gúsngajmá rí nindxa̱la e̱ji̱i̱n Ana̱la bi̱ xtáa mekhuíí, numuu rí ikhaa naʼni magajnúu a̱jkha̱ʼ náa xa̱bu̱ míjíinʼ ga̱jma̱a̱ náa xa̱bu̱ ra̱míjíinʼ, ga̱jma̱a̱ naʼni rí maxnúu ruʼwa náa kúwá xa̱bu̱ bi̱ nuni̱ rí jmbu ga̱jma̱a̱ náa bi̱ tséni̱ rí jmbu. 46 Numuu rí á mu nandala kuñu̱u̱n bi̱ nandún kuyala, dí lá gúda̱a̱ʼ xúʼko̱ rá. Lá raʼkháa xúʼko̱ má eni̱ xa̱bu̱ bi̱ nuruma mbújkho̱o̱ guʼwá ñajunʼ ma̱ngaa dxe̱ʼ. 47 Ga̱jma̱a̱, á mu i̱ndó a̱ngia̱la rajxi̱ín, lá májánʼ rúʼko̱ ráʼ. Lá raʼkháa xúʼko̱ má eni̱ xa̱bu̱ numbaaʼ mangiin rá’. 48 Ikha jngóo, gu̱ni̱ xó má eʼni Ana̱la bi̱ xtáa mekhuíí.*

6 Índo̱ gúnila rí májánʼ, tsumáá gúni mu xúyáá xa̱bu̱. Numuu rí á mu pajnu eni̱la, nda̱a̱ rí gúda̱a̱ʼ náa Ana̱la bi̱ xtáa mekhuíí. 2 Índo̱ gátambáyii mbáa xa̱bu̱ bi̱ ndayóoʼ, xájngruiga̱a̱ʼ rarathá rí natani̱, xóo eni̱ xa̱bu̱ bi̱ a̱jma̱ inún náa guʼwá rí judíos nuxnáá gamajkhu Dios ga̱jma̱a̱ náa kamba̱a̱ mu xa̱bu̱ mbuyamajkún. Na̱tala gajkhun dí rígá má rí nida̱a̱ʼ xa̱bu̱ buʼko̱. 3 Ikha jngóo, índo̱ gátambáyii mbáa bi̱ ndayóoʼ, xátani̱ rí mbaʼyoo nimbáa rí nitani̱. 4 Mu xúʼko̱ marigá ngo̱ʼo̱o̱ rí gátani. Ikhú Ana̱a̱ʼ bi̱ ndaʼyoo nguʼwa̱á maʼni numa̱a̱ʼ rí nitani̱.

5 Ma̱ngaa índo̱ gútajkáan,* xúni̱ xóo eni̱ xa̱bu̱ bi̱ a̱jma̱ inún. Ikhiin nanigu̱u̱nʼ muguajún mu mutajkáan náa guʼwá rí judíos nuxnáá gamajkhu Dios ga̱jma̱a̱ náa kamba̱a̱ náa nagún mbaʼin xa̱bu̱ mu mbuñún. Na̱tala gajkhun dí rígá má rí nida̱a̱ʼ xa̱bu̱ buʼko̱. 6 Mú, índo̱ ikháán gáratajkáan, atruguaraʼaminaʼ náa guʼwáaʼ, aratákáñii Ana̱a̱ʼ bi̱ xtáa nguʼwa̱á. Ikhú Ana̱a̱ʼ bi̱ nayejxa̱a̱ʼ ngu̱ʼwa̱á maʼni numa̱a̱ʼla. 7 Índo̱ gáratajkáan, xárata kikháá ajngáa xóo eni̱ xa̱bu̱ bi̱ tséninuwiinʼ Dios, bi̱ nakumu̱ún rí maʼdxawún á mu najmún kikháá ajngáa mbaʼa nuthu. 8 Xúnila xóo eni̱ ikhiin. Ana̱la ndaʼyoo má rí eyála asndu nákha ikháanʼ xóó tsénda̱ʼa̱a̱la.

9 Ikháanʼla gíʼmaa mutajkáan* xúgi̱ kaʼnii:

‹Anu̱xu bi̱ xtaa mekhuíí, kaʼwu gáʼni mbiʼyaaʼ. 10 Ga̱ʼkha̱ rí naratáñajunʼ.* Gaguma rí nandaaʼ ikháán, xó má mekhuíí xúʼko̱ má náa tsu̱du̱u̱ ku̱ba̱ʼ ma̱ngaa. 11 Araxnúxu rí muphúxu* mbiʼi rígi̱. 12 Atani̱ mba̱a̱ a̱jkia̱a̱nʼ rí nakiéʼkuxu* xó má ikháanʼxu nu̱ni̱ mba̱a̱ a̱jkiu̱xu kuñu̱u̱n bi̱ nakiéʼkúún náa inuxu. 13 Xátatsiʼñááʼ rí majngutíguáanʼxu* náa tsáʼkhá, atani̱ káwáanʼxu náa ñawúunʼ Gixa̱a̱›.*

14 Numuu rí á mu nu̱ni̱ mba̱a̱ a̱jkia̱la kuñu̱u̱n bi̱ nuniala dí ra̱májánʼ, xúʼko̱ má Ana̱la bi̱ xtáa mekhuíí maʼni mba̱a̱ a̱jkiu̱u̱n kaʼyala mangáanʼ. 15 Mú, á mu ikháanʼ tséni mba̱a̱ a̱jkia̱la kuñu̱u̱n eʼwíinʼ, Ana̱la ma̱ngaa xáʼni mba̱a̱ a̱jkiu̱u̱n kaʼyala índo̱ gákiéʼkala.

16 Índo̱ nurkuéyimijná,* xúni gíná inala xóo eni̱ xa̱bu̱ bi̱ a̱jma̱ inún, numuu rí ikhiin tséjñáa inún mu eʼwíinʼ mbuyáá rí nurkueyimijná. Na̱tala gajkhun dí rígá má rí nida̱a̱ʼ xa̱bu̱ buʼko̱. 17 Mú índo̱ ikháán natarkuéyiminaʼ, ataxtájma̱a̱ aceite rí ndataun náa edxa̱a̱ʼ ga̱jma̱a̱ arajñáa inaaʼ.* 18 Mu i̱ndó Ana̱a̱ʼ bi̱ xtáa nguʼwa̱á mbaʼyaaʼ rí natarkuéyiminaʼ raʼkháa xa̱bu̱, ikhú Ana̱a̱ʼ maʼni numa̱a̱ʼla.

19 Ní xúrajxi̱i̱ rí gíʼdoo wéñuuʼ numuu náa tsu̱du̱u̱ ku̱ba̱ʼ, náa i̱ndó ruxi* e̱ʼphu̱ ga̱jma̱a̱ náa i̱ndó iyooʼ eʼkha̱a̱ ga̱jma̱a̱ náa kuʼwáʼ natu̱ʼu̱u̱n nuni̱ kuʼwáʼ. 20 Gurajxi̱i̱ rí gíʼdoo numuu mekhuíí náa ruxi tséʼphu ni má tséʼkha̱a̱ iyooʼ ga̱jma̱a̱ náa kuʼwáʼ tsetu̱ʼu̱u̱n. 21 Numuu rí náa nirajxi̱i̱ rí gíʼdoo numuu, ikhí má rígá a̱jkia̱a̱nʼ* ma̱ngaa.

22 Idaaʼ nindxu̱u̱ agiuuʼ xuyaaʼ. Ikha jngóo á mu idaaʼ nayejxi̱ náa rí májánʼ,* xúgíʼ xuyaaʼ mambiʼi. 23 Mú á mu idaaʼ nindxu̱u̱ ra̱májánʼ, xúgíʼ xuyaaʼ maʼni mikrína. Á mu aguʼ dí rígá náa ikháán nánguá mbiʼi, ¡mikrína mbiʼ gáʼni náa ikháán!

24 Nimbáa xándoo mani̱ndxu̱u̱ ñumbáá náa inún a̱jmi̱i̱n xa̱bu̱. Numuu rí mbáa maʼndoo kaʼyoo mú xándoo kaʼyoo i̱mba̱a̱ o mambajxúu ga̱jma̱a̱ mbáa mú xámbájxúu ga̱jma̱a̱ i̱mba̱a̱. Xándoo mu̱ni̱ ñajuunʼ Dios ga̱jma̱a̱ ikhú má mbuʼyáʼ muguaʼdáá wéñuuʼ.

25 Ikha jngóo na̱tala: Xáxmiéjuanla gáʼni rí makuwáanʼla ga̱jma̱a̱ xóo rí muphula ga̱jma̱a̱ rí muwa̱nla, o rí muʼgíʼ. Lá ragíʼdoo itháan numuu rí makuwáanʼ ki xóo ganitsu ga̱jma̱a̱ xtíñálá ráʼ. 26 Guyejxu̱u̱n májánʼ ñu̱ʼu̱ bi̱ jngruigu̱u̱n rijma̱a̱.* Tsédu ni má tsérajxi̱i̱ náa xtagaʼu, mú Anu̱lú bi̱ xtáa mekhuíí naxníʼtsún. Lá raguáʼdáá itháan numala ikháanʼ ki xóo ikhiin xáʼ. 27 Tsáa dí ikháanʼla ga̱jma̱a̱ numuu rí naxmiéjuunʼ ma̱ndoo maʼnirámáaʼ i̱mbá chíʼgíiʼ mbiʼi rí maxtáa rá. 28 Ma̱ngaa, náá numuu rí naxmiéjuanla ga̱jma̱a̱ numuu rí muʼgíʼ rá. Guyejxi̱i̱ ri̱ʼi̱ dí rígá xanáá. Tsíñajunʼ gakhi̱i̱ ni má tséxumáá gúmá, 29 mú ikhúúnʼ na̱tala rí asndu Salomón táguwúunʼ mbá xtíin mitsaanʼ xóo ri̱ʼi̱ rúʼko̱. 30 Á mu Dios naʼni dí ri̱ʼi̱ dí rígá xanáá makujmaa mitsaanʼ, rí xúgi̱ rígá gi̱i̱ mú dí i̱mba̱ néjtsu̱ú nujndooʼ ga̱jma̱a̱ najti náa aguʼ, lá xáxnala rí muʼgíʼ ikháanʼ maski ajndu na̱nguá kuaʼdáá mba̱a̱ fe ráʼ. 31 Ikha jngóo, xáxmiéjuanla ga̱jma̱a̱ xútha: ‹Dí gúʼphu̱, dí gúʼwa̱a̱n o ndiéjunʼ gúʼgíiʼlú rá.› 32 Numuu rí xúgíʼ rígi̱ nduyáʼ xa̱bu̱ bi̱ tséniʼniiʼ Dios, mú Ana̱la bi̱ xtáa mekhuíí ndaʼyoo rí ndayála xúgíʼ rígi̱.

33 Ikha jngóo, guʼyáʼ ginii rí naʼtáñajunʼ Dios* ga̱jma̱a̱ xúgíʼ rí májánʼ rí na̱ʼkha̱ náa ikhaa, ga̱jma̱a̱ ikhú makhánala xúgíʼ rígi̱. 34 Ikha jngóo, xáxmiéjuanla nditháan ga̱jma̱a̱ numuu imbo̱o̱ mbiʼi, numuu rí imbo̱o̱ mbiʼi marigá rí maʼni maxmiéjuanla. Numuu rí mámbá mbiʼi narígá xkujndu.

7 Xútha rí guáʼdáá aʼkhúún a̱ngia̱la, mu Dios xáʼthí rí kuaʼdáá aʼkhála mangáanʼ. 2 Numuu rí xó má nu̱ta̱ rí guáʼdáá aʼkhúún eʼwíinʼ xúʼko̱ má gájuiʼthá rí kuaʼdáá aʼkhála mangáanʼ, xó má eniu̱u̱n eʼwíinʼ xúʼko̱ má gágumáanʼla mangáanʼ. 3 Ndíjkha rí natiejxi̱i̱ náska rí kraʼa náa iduu ndxájuaaʼ rí asndu tsétayáá ixi̱ rí kraʼa náa idaaʼ rá. 4 Xú káʼnii lá gárata̱a̱n ndxájuaaʼ rí matríya̱a̱ʼ náska iduu á mu itháan mba̱a̱ ixi̱ rí kraʼa náa idaaʼ rá. 5 ¡A̱jma̱ inaaʼ ján! Ginii, atríya̱a̱ʼ ixi̱ rí kraʼa náa idaaʼ mu xúʼko̱ ma̱ndoo ma̱ta̱ya̱a̱ májánʼ xóo gátríya̱a̱ʼ náska rí kraʼa náa iduu ndxájuaaʼ.

6 Xúxnu̱u̱n xuwáánʼ rí kaʼyoo Dios. Ma̱ngaa xústi̱ga̱ itsí mitsaanʼ* náa inún a̱ga, mu xújngupri̱gu̱u̱n ga̱jma̱a̱ matangi̱i̱n kudáanʼla mu muni̱ gínáanʼla.

7 Gunda̱ʼa̱ má xúʼko̱ mu makhánala, guʼyáʼ má xúʼko̱ mu muxkamaa, gudi̱i̱ má xúʼko̱ xkrugua mu mambaʼtoo. 8 Numuu rí asndu tsáa bi̱ na̱nda̱ʼa̱ nakhánúu, ga̱jma̱a̱ asndu tsáa bi̱ ndayáʼ naxkamaa ga̱jma̱a̱ asndu tsáa bi̱ naʼdu̱u̱ xkrugua nambaʼtoo. 9 Tsáa mbáa rí ikháanʼla, á mu a̱ʼdióo na̱nda̱ʼa̱ rí mi̱khu̱, lá maxnúu itsí mi̱khu̱ xáʼ. 10 O á mu e̱gi̱ʼ enda̱ʼa̱a̱ mikhu̱u̱, lá muxnia̱a̱ a̱bu̱nʼ mi̱khu̱u̱ xáʼ. 11 Ikháanʼ maski ajndu ñajuanla xa̱bu̱ aʼkhá najmañala nuxnu̱u̱n rí májánʼ e̱jña̱la. ¡Itháan Anu̱lú bi̱ xtáa mekhuíí, maxnúún xúgíʼ rí májánʼ bi̱ gúnda̱ʼa̱a̱!

12 Ikha jngóo guniu̱u̱la eʼwíinʼ xúgíʼ rí nandala muniala ikháanʼ. Numuu dí rígi̱ nindúún gúthi profetas* ga̱jma̱a̱ Xtángoo ndrígóo Moisés.

13 Ata̱ʼa̱la náa xkrugua rí chíma̱ja̱nʼ. Numuu rí ma̱ja̱nʼ nindxu̱u̱ xkrugua ga̱jma̱a̱ ma̱ja̱nʼ nindxu̱u̱ kamba̱a̱ rí na̱jkha̱ kagui̱i̱n mandáti̱gi̱i̱n, mbaʼin natu̱ʼu̱u̱n náa xkrugua rúʼko̱. 14 Mú chíma̱ja̱nʼ nindxu̱u̱ xkrugua ga̱jma̱a̱ smídú nindxu̱u̱ kamba̱a̱ rí na̱jkha̱ kagui̱i̱n mu makuwá, mú káaʼ nguéjmi̱i̱n bi̱ nuxkamaa.

15 Guñeumíjna̱la náa profetas bi̱ minduwiinʼ bi̱ nunimíjna̱ xóo mugu̱, mú náa a̱jkiu̱ún ni̱ndxu̱ún xóo lobos* bi̱ najmangu̱u̱nʼ. 16 Majmaʼniúnʼ ga̱jma̱a̱ rí nuni̱. Lá ragájkhun rí náa tsuwanʼ tséxná uva ni má higos ráʼ. 17 Xúʼko̱ má mbá ixi̱ májánʼ, májánʼ má xndúu ejma̱a̱, ga̱jma̱a̱ mbá ixi̱ niʼga, ra̱májánʼ má xndúu ejma̱a̱. 18 Mbá ixi̱ rí májánʼ xándoo maxná xndúu dí ra̱májánʼ ga̱jma̱a̱ mbá ixi̱ ra̱májánʼ xándoo maxná xndúu dí májánʼ. 19 Xúgíʼ ixi̱ rí tséxna májánʼ xndúu nuthu ga̱jma̱a̱ najti náa aguʼ. 20 Ikha jngóo xa̱bu̱ buʼko̱ majmaʼniúnʼ ga̱jma̱a̱ rí nuni̱.

21 Raʼkháa xúgíinʼ bi̱ nuthu̱nʼ: ‹Tátá, Tátá› mata̱ʼa̱án náa naʼtáñajunʼ Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios* bi̱ xtáa mekhuíí. I̱ndó mata̱ʼa̱án bi̱ nuni̱ rí nandoo Anu̱ʼ bi̱ xtáa mekhuíí. 22 Mbiʼi rúʼko̱ mbaʼin muthu̱nʼ: ‹Tátá, Tátá. Lá raʼkháa ga̱jma̱a̱ mbiʼyaaʼ nitaríyaʼxu rí marigá nda̱wa̱á ráʼ. Lá raʼkháa ga̱jma̱a̱ mbiʼyaaʼ nixkawíinxu xa̱bu̱ wéñiiʼ ráʼ. Lá raʼkháa ga̱jma̱a̱ mbiʼyaaʼ ni̱ni̱xu̱ mbaʼa milagro ráʼ.› 23 Mú ikhú mathu̱u̱n: ‹¡Tániʼniáanʼla jún! ¡Aʼguala kaníí, ikháanʼ bi̱ nanújngurámala xtángoo!›.

24 Ikha jngóo, asndu tsáa bi̱ gáʼdxawun rí nitha̱ ga̱jma̱a̱ naʼnimbánuu, mani̱ndxu̱u̱ xóo xa̱biya̱ bi̱ nandxa̱ʼóo májánʼ edxu̱u̱ bi̱ niʼni goʼwóo náa tsu̱du̱u̱ itsí. 25 Índo̱ nixnúu ruʼwa, niʼni mba̱a̱ iyaʼ ga̱jma̱a̱ ra̱ʼkhá tháán gakhi̱i̱ nixnúu giñánʼ náa kri̱ga̱ guʼwá rúʼko̱..., mú guʼwá tángaxi̱i̱ numuu dí rajkhúu kiʼdu náa itsí. 26 Mú, á mu xa̱bu̱ bi̱ naʼdxawuun rí na̱tha̱ ga̱jma̱a̱ tséʼnimbánuu, mani̱ndxu̱u̱ xóo xa̱bu̱ bi̱ tséndxaʼóo májánʼ edxu̱u̱ bi̱ niʼni goʼwóo náa wi̱ʼi̱. 27 Índo̱ nixnúu ruʼwa, niʼni mba̱a̱ iyaʼ ga̱jma̱a̱ ra̱ʼkhá tháán nixnúu giñánʼ náa kri̱ga̱ guʼwá rúʼko̱..., ikhú guʼwá rúʼko̱ ningaxi̱i̱. Nijngudiri̱ga̱a̱ mbá kayuuʼ”.

28 Índo̱ Jesús niguámbóo niʼthí rígi̱, xa̱bu̱ bi̱ kúwá ikhí asndu ni̱jkha̱ a̱jkiu̱ún ga̱jma̱a̱ rí xóo eʼsngáa. 29 Numuu rí naʼsngúún xóo mbáa xa̱bu̱ bi̱ gíʼdoo numuu, raʼkháa xóo bi̱ nusngáa xtángoo.

8 Índo̱ nigajta̱a̱ náa kúbá, mbiʼin xa̱bu̱ nigún kidxuuʼ. 2 Ikhú ni̱ʼkha̱nú mbáa xa̱bu̱ bi̱ gíʼdoo nandii lepra* ga̱jma̱a̱ nismbáti̱go̱o̱ náa inuu, ikhú niʼthúu̱n: “Tátá, ikhúúnʼ nda̱yo̱o̱ rí ma̱ndoo matani̱ thanuʼ, á mu nandaaʼ”. 3 Ikhú Jesús nikrui̱ya̱ʼ ñawúunʼ ga̱jma̱a̱ nixkrámaaʼ, ikhú niʼthúu̱n: “Aan xúʼko̱, nandoʼ, ga̱ʼni̱i̱ a̱jkia̱a̱nʼ”. Núkhu niʼni̱i̱ a̱jkiu̱u̱n xa̱bu̱. 4 Ikhú Jesús niʼthúu̱n: “Tsumáálá, xárata̱a̱n nimbáa. Mú, ayu̱u̱ʼ gáraxnaxíminaʼ náa ndxajkun ga̱jma̱a̱ ayá gídxúʼ tsigijñaʼ rí naʼthí náa xtángoo ndrígóo Moisés, mu xúʼko̱ mbuyáá rí niguma thanaaʼ”.

5 Índo̱ ni̱jkha̱nú náa xuajen Capernaúm, ikhú ni̱ʼkha̱ gáʼyoo mbáa bi̱ naʼtáñajúúnʼ soldados* ga̱jma̱a̱ nindo̱ʼo̱o̱ rí mambáyúu. 6 Niʼthúu̱n: “Tátá, bi̱ nambáyuʼ nandoo kháñuu, naʼni xa̱a̱ʼ.* Kraʼaa kabóoʼ kayuuʼ náa goʼwóʼ ga̱jma̱a̱ namínúuʼ wéñuuʼ”. 7 Ikhú Jesús niʼthúu̱n: “Ma̱ni̱ thanuu má índo̱ gáʼgánú ikhí”. 8 Mú bi̱ naʼtáñajúúnʼ soldados niʼthúu̱n: “Tátá, rakáʼyoʼ mata̱ʼa̱a̱ʼ náa goʼwóʼ. I̱ndó arathá rí maʼni̱i̱ a̱jkiu̱u̱n ga̱jma̱a̱ ikhaa maʼni̱i̱. 9 Numuu rí mangúún nanimbo̱ʼ rí nutañajunʼ ma̱ngaa gúʼdiin soldados bi̱ natañájúúnʼ. Índo̱ mbáa na̱thu̱u̱n ‹¡Ayuʼ!› ikhaa na̱jkha̱, ga̱jma̱a̱ índo̱ i̱mba̱a̱ na̱thu̱u̱n ‹¡Aye̱!› ikhaa na̱ʼkha̱, ga̱jma̱a̱ índo̱ na̱thu̱u̱n ñumbáá ndrígóʼ* ‹¡Atani̱ rígi̱!› ikhaa naʼni”. 10 Índo̱ Jesús niʼdxuun rígi̱ niguanúu tsiánguá, ikhú niʼthún bi̱ nagún kidxuuʼ: “Na̱tala gajkhun rí táxkamaa nimbáa náa Israel bi̱ gíʼdoo mbá fe mba̱a̱ xóo xa̱bu̱ bugi̱. 11 Na̱tala rí mbaʼin maguwáʼ náa nagájnuu a̱jkha̱ʼ ga̱jma̱a̱ náa naráma̱a̱ʼ a̱jkha̱ʼ ma̱ngaa mutrigi̱i̱n náa mesa gajmiún Abrahán, Isaac ga̱jma̱a̱ Jacob náa naʼtáñajunʼ Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios* bi̱ xtáa mekhuíí. 12 Mú bi̱ Dios niʼthún mutañajunʼ nákha ginii, majuixkawíin rexa̱a̱ náa mikrína. Ikhí mumbi̱ya̱ʼ ga̱jma̱a̱ mupuduun iñúnʼ”. 13 Ikhú Jesús niʼthúu̱n bi̱ naʼtáñajúúnʼ soldados: “Ayu̱u̱ʼ guʼwáaʼ ga̱jma̱a̱ gambanúu rí nitanda̱ʼa̱ xó má fe rí nitasngájma”. Núkhu má ikhú niʼni̱i̱ a̱jkiu̱u̱n bi̱ nambáyúu.

14 Índo̱ Jesús nito̱ʼo̱o̱ náa goʼwóo Pedro, ikhú ndiʼyoo rí dxa̱giu̱u̱ kaʼmáaʼ náa xiawoo naʼniuu mijkha.* 15 Ikhú Jesús niguajtuun ñawúunʼ ga̱jma̱a̱ núkhu niwi̱ji̱i̱ mijkha. Ikhú nitujxi̱i̱ ga̱jma̱a̱ niʼni mbaʼwi̱i̱. 16 Índo̱ niʼni wakhíʼ, niguwáʼ kudiin náa Jesús mbaʼin xa̱bu̱ bi̱ guáʼdiin giñán xkawi̱i̱nʼ,* ga̱jma̱a̱ mbóó má eʼthúún, ikhú nagájnaán giñán xkawi̱i̱nʼ. Ma̱ngaa niʼni thanún xúgíinʼ xa̱bu̱ bi̱ numíniiʼ ga̱jma̱a̱ nandii. 17 Nirígá rígi̱ mu mambanúu rí niʼtáriyaʼ profeta* Isaías: “Ikhaa nigu̱u̱ nandiulú ga̱jma̱a̱ xúgíʼ ga̱ʼkhu̱ rí kuaʼdáá”.

18 Índo̱ Jesús ndiʼyoo rí mbaʼin xa̱bu̱ eruguama̱ʼa̱a̱n, ikhú niʼtáñajúúnʼ rí magún i̱mba̱ ridoo. 19 Ikhú nikuʼmaminaʼ mbáa bi̱ naʼsngáa xtángoo ga̱jma̱a̱ niʼthúu̱n: “Maestro, maʼgá ga̱jma̱á nindxa̱a̱ʼ asndu náá má gídxúʼ”. 20 Mú Jesús nigawuuʼ: “Igi̱* guáʼdáá iñúnʼ ga̱jma̱a̱ ñu̱ʼu̱ bi̱ jngrui̱gu̱u̱n rijma̱a̱ guáʼdáá xújúúnʼ, mú A̱ʼdióo xa̱biya̱ asndu ragíʼdoo náa magíʼ edxu̱u̱”. 21 Mbáa xa̱bi̱i̱ niʼthúu̱n: “Tátá, atatsíñúnʼ maʼgáaʼ gádíi anu̱ʼ ginii”. 22 Jesús niriʼñuu: “Ayi̱ kha mu̱ʼgua̱, atatsíñúúnʼ wajinʼ mudumijnáá”.

23 Índo̱ Jesús nitsimuu náa barco ikhú xa̱bi̱i̱ nitsimún mangiin mu magún gajmiún. 24 Índo̱ Jesús xtáa raʼgu, nda̱a̱ tsu̱ma̱ nixnúu mbá giñán mbiʼ náa lamáa rí asndu iyaʼ rí naʼbaxu̱u̱ nismbataʼa náa barco. 25 Ikhú nigún gúxkajui̱i̱ ga̱jma̱a̱ nitháán: “¡Tátá, atambáyuxu̱! ¡Makañúlú rá!”. 26 Mú ikhaa niʼthún: “Náá ni̱jkha̱ fe ndrígála, náá numuu rí namíñala”. Ikhú nitu̱jxu̱u̱ ga̱jma̱a̱ nixprígúu giñánʼ ga̱jma̱a̱ lamáa, ikhú ni̱ʼkha̱ gáʼni wíí. 27 Ikhú xa̱bi̱i̱ niguanún tsiánguá ga̱jma̱a̱ nitamijná: “Tsáá phú nindxu̱u̱ xa̱bu̱ bugi̱ rí asndu giñánʼ ga̱jma̱a̱ lamáa nunimbu̱ún kuyáá rá”.

28 Índo̱ ni̱jkha̱nú náa i̱mba̱ ridoo lamáa, náa mbaaʼ rí kaʼyoo Gadara, ikhú a̱jmi̱i̱n xa̱bu̱ bi̱ guáʼdiin giñán xkawi̱i̱nʼ* bi̱ naguwáʼ xígií náa najuaʼdi̱ín wajinʼ, niguwáʼ gútsijníín Jesús. Ra̱ʼkhá tháán jmangu̱u̱nʼ rí nimbáa tsénújngoo náa kamba̱a̱ rúʼko̱. 29 Ikhú nigíʼdi̱i̱ nindxa̱ʼwa̱: “A̱ʼdióo Dios, dí lá eyaaʼ ga̱jma̱á ni̱ndxu̱xu̱ʼ rá. Lá na̱dxa̱ʼ gátani̱ gínáanʼxu̱ maski ajndu xóó tséjkha̱nú mbiʼi ráʼ.” 30 Ga̱jma̱a̱ mijngii má ikhí kajtiin mbaʼin a̱ga ruphiʼtsu. 31 Ikhú xa̱bu̱ wéñiiʼ nigíʼdi̱i̱ nitakáñíí Jesús: “Á mu nataxkawáanʼxu, atatsíñuxu matu̱ʼu̱xu náa a̱ga buʼko̱”. 32 Ikhú ikhaa niʼthún: “¡Aʼguala!”. Ikhú nigajna̱án náa xa̱bu̱ ga̱jma̱a̱ nita̱ʼa̱án náa a̱ga. Ga̱jma̱a̱ ikhú a̱ga nijngutíguíin náa mitsídánʼ, nijnguíʼíin náa lamáa ga̱jma̱a̱ ikhú nikháñúún. 33 Xa̱bu̱ bi̱ nuñawu̱u̱n a̱ga nijngujuíin ragáñún. Nigún náa xuajen gúthi xúgíʼ dí nirígá ma̱ngaa rí niguáʼníí xa̱bu̱ bi̱ guáʼdiin giñán xkawi̱i̱nʼ.* 34 Ikhú mbá xúgíinʼ xa̱bu̱ xuajen nigún gúyáaʼ Jesús ga̱jma̱a̱ índo̱ nixkamaa nitakáñíín rí magajnáa náa mbaaʼ rúʼko̱.

9 Jesús nitsimuu náa barco ga̱jma̱a̱ nikidaa náa i̱mba̱ ridoo lamáa ga̱jma̱a̱ ni̱jkha̱a̱ náa xuajñuu. 2 Ga̱jma̱a̱ ikhí tikhuun xa̱bu̱ niguwáʼ kuya̱a̱ mbáa xa̱bu̱ bi̱ nikháñuu xuyuuʼ* kaʼmáaʼ náa xiawoo. Índo̱ Jesús ndiʼyoo fe rí guáʼdáá, ikhú niʼthúu̱n bi̱ nikháñuu xuyuuʼ: “¡A̱ʼdióʼ, gakhi̱i̱ a̱jkia̱a̱nʼ gátani̱! Nijngudi̱i̱ má aʼkháanʼ rá”. 3 Ikhú tikhuun bi̱ nusngáa xtángoo nitamijná náa awúu̱n a̱jkiu̱ún: “Naʼthá wéñuuʼ Dios xa̱bu̱ bugi̱”. 4 Numuu rí Jesús ndiʼyoo má rí kúwá rundxa̱ʼwa̱míjna̱, ikha jngóo niʼthún: “Náá numuu rí nundxaʼwamíjná dí ra̱májánʼ náa a̱jkia̱la rá. 5 Gu̱thu̱nʼ, ndiéjunʼ dí itháan ragákhíi ma̱ta̱, ‹nijngudi̱i̱ má aʼkháanʼ› o ‹atujxa̱a̱ʼ ga̱jma̱a̱ ayu̱u̱ʼ› dxe̱ʼ. 6 Mu mbu̱ya̱a̱ dí A̱ʼdióo xa̱biya̱ nikánáán ñajunʼ mu maʼnijngudi̱i̱ aʼkhá náa numbaaʼ...”. Ikhú niʼthúu̱n bi̱ nikháñuu xuyuuʼ: “Atujxa̱a̱ʼ, atiéjxi̱i̱ xiewaaʼ ga̱jma̱a̱ ayu̱u̱ʼ guʼwáaʼ”. 7 Ikhú nitujxi̱i̱ ga̱jma̱a̱ ni̱jkha̱a̱ goʼwóo. 8 Índo̱ xa̱bu̱ ndiyáá rígi̱, niguanún tsiánguá ga̱jma̱a̱ nini̱ mba̱a̱ Dios, numuu rí nixnúún ñajunʼ rígi̱ xa̱bu̱ numbaaʼ.

9 Índo̱ Jesús ni̱jkha̱ i̱mba̱ níʼkhá, ikhú ndiʼyoo mbáa xa̱bu̱ bi̱ mbiʼyuu Mateo bi̱ gíʼ náa guʼwá rí naxtuma mbújkho̱o̱ guʼwá ñajunʼ, ikhú niʼthúu̱n: “Ayi̱ mu̱ʼgua̱”. Ikhú Mateo mbá nacha̱ nitu̱jxu̱u̱ ni̱jkha̱ ga̱jma̱a̱. 10 Índo̱ Jesús xtáa rakuiʼtsu gajmíi̱n xa̱bi̱i̱ náa goʼwóo Mateo, ikhú niguáʼnú mbaʼin bi̱ nuruma mbújkho̱o̱ guʼwá ñajunʼ mangiin xa̱bu̱ aʼkhá ga̱jma̱a̱ nitri̱gi̱i̱n niphiʼtsu gajmiún. 11 Índo̱ fariseos ndiyáá rígi̱ ikhú nirajxu̱u̱n xa̱bi̱i̱ Jesús: “Náá numuu rí maestriala nakuiʼtsu gajmíi̱n xa̱bu̱ bi̱ nuruma mbújkho̱o̱ guʼwá ñajunʼ ga̱jma̱a̱ xa̱bu̱ aʼkhá rá.” 12 Numuu rí Jesús niʼdxawun rí nithi, ikha jngóo niʼthún: “Xa̱bu̱ bi̱ tséʼniún nandii tséñúúnʼ má xa̱bu̱ bi̱ naʼni thana, mú bi̱ naʼniún nandii, nda̱ñúúnʼ. 13 Ikha jngóo a̱ʼgua̱ʼla ga̱jma̱a̱ gu̱ya̱a̱ ndiéjunʼ eyoo gáʼthúu̱n ajngáa rígi̱: ‹Rí magáwíinʼ a̱jkiu̱ún xa̱bu̱ eyoʼ jún, raʼkháa rí muxnajxi̱ tsigijñaʼ›. Numuu rí ni̱ʼkhá gáñiinʼ xa̱bu̱ aʼkhá, raʼkháa xa̱bu̱ jmbiin”.

14 Ikhú niguwáʼ xa̱bi̱i̱ Juan ga̱jma̱a̱ nirajxi̱i̱: “Náá numuu rí ikháanʼxu ga̱jma̱a̱ fariseos naguʼwunxu nurkuéyimijná* mú xa̱bia̱a̱ʼ tséni rá.” 15 Jesús niriʼñúún: “Lá ragájkhun rí índo̱ narígá mbá ndxa̱a̱ gatsigúnʼ, bi̱ nambájxu̱u̱n gajmíi̱n bi̱ manigúnʼ na̱nguá kúwá gíná numuu rí ikhaa xóó xtáa gajmíi̱n xáʼ. Mú maʼga̱nú mbiʼi rí magajta káñúnʼ bi̱ manigúnʼ, ikhú rí murkueyimijná. 16 Nimbáa nda̱wa̱a̱ tsáa eʼxmíjma̱a̱ xtíin nuxi̱ʼ náa mbá xtíin wayuu, numuu rí índo̱ xtíin nuxi̱ʼ gágaxtri̱ga̱ maxúmuu xtíin wayuu ga̱jma̱a̱ itháan mba̱a̱ gútu. 17 Ga̱jma̱a̱ nimbáa tseguxiʼñáʼ vino nuxi̱ʼ náa kulámbra wayuu. Numuu rí á mu nuxiña̱ʼ, kulámbra muthu ga̱jma̱a̱ vino magadíí, ga̱jma̱a̱ ikhú kulámbra ní xájmaa. Xa̱bu̱ nuxiña̱ʼ vino nuxi̱ʼ náa kulámbra nuxi̱ʼ, xúʼko̱ mbá nájma̱ naxtie̱wa̱a̱n”.

18 Índo̱ xtáa raʼthí rígi̱, ikhú ni̱ʼkha̱ mbáa xa̱bu̱ ñajunʼ nismbáti̱go̱o̱ náa inuu ga̱jma̱a̱ niʼthúu̱n: “Mbáa nikháñuu má wáxióʼ xúgi̱, mú ayi̱ ga̱jma̱á ni̱ndxu̱ʼ mu mátaxkrámáaʼ mu xúʼko̱ magabi̱i̱ʼ”.

19 Ikhú Jesús ni̱jkha̱ ga̱jma̱a̱, nigún xa̱bi̱i̱ ma̱ngaa. 20 Nda̱a̱ tsu̱ma̱ nikuʼmaminaʼ mbáa a̱ʼgu̱ náa kidxuuʼ, bi̱ naʼni má mbá 12 tsiguʼ rí naʼniuu eʼdi mbiʼ, ikhú nixkajma rawuunʼ xtíñuu, 21 numuu rí ikhaa nikumu̱u̱: “Maʼni̱i̱ a̱jkiu̱nʼ á mu i̱ndó naxkajma xtíñuu”. 22 Jesús nitangayii ga̱jma̱a̱ índo̱ ndiʼyoo, ikhú niʼthúu̱n: “¡Wáxioʼ, gakhi̱i̱ a̱jkia̱a̱nʼ gátani̱! Fe ndrígáaʼ niʼni thanaaʼ”. Ga̱jma̱a̱ núkhu má niʼni̱i̱ a̱jkiu̱u̱n a̱ʼgu̱.

23 Índo̱ Jesús nito̱ʼo̱o̱ náa goʼwóo xa̱bu̱ ñajunʼ, ndiʼñún bi̱ nudi̱i̱* ga̱jma̱a̱ mbóó tsaʼwáá eni̱ xa̱bu̱ ndiʼyoo, 24 Jesús niʼthún: “Aʼgua̱a̱ʼla, tákháñúu dxáʼgú, naʼgu”. Índo̱ nidxawíín rígi̱, ikhú nitsijmaa. 25 Índo̱ nixkawíin xa̱bu̱, ikhú nito̱ʼo̱o̱ náa kraʼaa dxáʼgú, niguajtuun ñawúunʼ ga̱jma̱a̱ ikhú nitujxi̱i̱. 26 Rígi̱ niwán ri̱go̱o̱ náa xúgíʼ xuajen.

27 Índo̱ Jesús nigájnáa ikhí, ikhú a̱jmi̱i̱n xa̱bu̱ bi̱ tsékruigu̱u̱n nitháán: “¡A̱ʼdióo David, agáwíinʼ a̱jkia̱a̱nʼ xtayuxu!”. 28 Índo̱ nito̱ʼo̱o̱ náa mbá guʼwá, ikhú bi̱ tsékruigu̱u̱n nixuʼmamijná náa ikhaa ga̱jma̱a̱ ikhaa nirajxu̱u̱n: “Lá nakumalaʼ rí maʼngo̱ʼ ma̱ni̱ thanala ráʼ.” Ikhú ikhiin niriʼña̱a̱, “xúʼko̱, Tátá”. 29 Ikhú nixkajma idún ga̱jma̱a̱ niʼthún: “Gagumatanala xó má ikháanʼ ninda̱ʼa̱la”. 30 Ikhú nimbaʼta̱a̱ idúún. Mú Jesús niʼthún: “Nimbáa xúta̱a̱nla rígi̱”. 31 Índo̱ nigájni̱ín ikhí, nigún ruthi ga̱jma̱a̱ numuu ikhaa náa xúgíʼ xuajen.

32 Índo̱ kúwá ragúun, ikhú xa̱bu̱ niguwáʼ kuya̱a̱ mbáa xa̱bu̱ chíjmáa bi̱ gíʼdaa giñán xkawi̱i̱ʼ* náa Jesús. 33 Nda̱wa̱á rí Jesús nixkriya̱a̱ʼ giñán xkawi̱i̱ʼ* ikhú chíjmáa nigri̱ya̱ʼ niʼthí ga̱jma̱a̱ xúgíinʼ xa̱bu̱ niguanún tsiánguá, ikhú nithi: “Nimbá miʼtsú túʼyáá rígi̱ náa Israel”. 34 Mú fariseos nithi: “Ga̱jma̱a̱ tsiakii ndrígóo bi̱ naʼtáñajúúnʼ xa̱bu̱ wéñiiʼ naxkawíin xa̱bu̱ wéñiiʼ”.

35 Jesús nigíʼdu̱u̱ ni̱jkha̱ náa xuajen mba̱ʼu̱ ga̱jma̱a̱ náa xuajen majkhaʼ. Ni̱jkha̱ raʼsngáa náa guʼwá rí bi̱ judíos nuxnáá gamajkhu Dios, niʼtáraʼa ajngáa rí májánʼ ga̱jma̱a̱ numuu Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios* ga̱jma̱a̱ niʼni thanún xúgíinʼ xa̱bu̱ bi̱ guáʼdáá asndu xkáʼnii má nandii. 36 Índo̱ ndaʼñún xa̱bu̱, nagáwíinʼ a̱jkiu̱u̱n numuu rí niguma gíníi ga̱jma̱a̱ niguanáti̱gu̱u̱n* xóo mugu̱ bi̱ nda̱wa̱a̱ báxtúu ndrígu̱ún. 37 Ikhú niʼthún xa̱bi̱i̱: “Mba̱a̱ rí nijma̱a̱ náa nijuaʼdu, mú káaʼ nguéjmi̱i̱n bi̱ nuñajunʼ. 38 Ikha jngóo gutakáñíí bi̱ kaʼyoo magu̱u̱ rí nijma̱a̱, mu makungui̱i̱nʼ ñumbáá mugimbóo rí nijma̱a̱”.

10 Ikhú nigímbíin bi̱ mbá 12 xa̱bi̱i̱, nixnúún tsiakii mu muxkawíin xa̱bu̱ wéñiiʼ* ma̱ngaa rí muni̱ thanún xúgíinʼ xa̱bu̱ bi̱ guáʼdáá asndu xkáʼnii má nandii.

2 Xígi̱ mbiʼñún bi̱ mbá 12 apóstoles* ndrígio̱o̱: Timbáa, Simón bi̱ nutháán Pedro ga̱jma̱a̱ giʼtio̱o̱ bi̱ mbiʼyuu Andrés, Santiago a̱ʼdióo Zebedeo ga̱jma̱a̱ ndxájuu bi̱ mbiʼyuu Juan, 3 Felipe ga̱jma̱a̱ Bartolomé, Tomás ga̱jma̱a̱ Mateo bi̱ naruma mbújkho̱o̱ guʼwá ñajunʼ, Santiago a̱ʼdióo Alfeo ga̱jma̱a̱ Tadeo, 4 Simón bi̱ xtiékoo ga̱jma̱a̱ Judas Iscariote, bi̱ nda̱wa̱á nixnájxi̱i̱ Jesús.

5 Índo̱ Jesús nikuʼmiin bi̱ mbá 12 xa̱bi̱i̱, niʼthún muni̱ rígi̱: “Xáʼguala náa kúwá xa̱bu̱ bi̱ na̱nguá ni̱ndxu̱ún judíos ga̱jma̱a̱ xáʼguala náa xuajen ndrígóo Samaria. 6 Guʼgua gúʼñíinʼ xa̱bu̱* Israel bi̱ ni̱ndxu̱ún xóo mugu̱ bi̱ nindáti̱gi̱i̱n. 7 Guʼgua rutaráʼa, gu̱tha̱, ‹Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios* bi̱ xtáa mekhuíí na̱ʼkha̱ rajngiyuu* má›. 8 Gu̱ni̱ thanún bi̱ naʼniún nandii, gunigabi̱ín* bi̱ nikháñun, gu̱ni̱ thanún bi̱ guáʼdáá lepra, guxkawíin xa̱bu̱ wéñiiʼ. Nimina̱ánʼla, ikha jngóo guxna̱ála mangáanʼ. 9 Xúdéʼgua oro, plata ni má cobre náa xtíin rí kaxtoʼóo smídala, 10 ni xúdéʼgua ganitsu, ni má i̱mba̱ edi̱i̱ xtíñala, ni má i̱mba̱ edi̱i̱ raxtála,* ni má ragótiala, numuu rí bi̱ nañajunʼ kaʼyoo rí makhánáá rí mi̱khu̱.

11 Índo̱ gáta̱ʼa̱la náa mbá xuajen mba̱a̱ o chíʼgíiʼ, guʼyáaʼ asndu náa muxkamaa bi̱ kaʼyoo maʼdxun ajngáa, gaguanala ikhí asndu índo̱ gágajnála maʼgua i̱mba̱ níʼkhá. 12 Índo̱ gáta̱ʼa̱la náa mbá guʼwá, gurajxi̱ín* bi̱ kúwá ikhí. 13 Á mu nundriguáanʼ, mambáñún má ikhiin, á mu na̱nguá, xámbáñun má. 14 Á mu náa mbá guʼwá o xuajen tséndriguáanʼla ni má tsédxawanla, índo̱ gágajnáanʼla ikhí, guxprígúu yujndaʼ rajkuala. 15 Na̱tala dí mbiʼi rí mixtanda̱ʼa̱a̱ cuenta, itháan gakhi̱i̱ gúmíniiʼ xa̱bu̱ buʼko̱, ki xóo xuajen Sodoma ga̱jma̱a̱ Gomorra.

16 Nakuʼmáanʼla xóo mugu̱ náa majñúnʼ lobos.* Wipiáanʼla gúni̱ xóo wipiin abu̱nʼ, ga̱jma̱a̱ ganindxa̱la xóo palomas bi̱ nda̱a̱ aʼkhúún. 17 Guñewumíjna̱la náa xa̱bu̱, numuu rí muxnajxáanʼla náa guʼwá ñajunʼ ga̱jma̱a̱ muxpajtiáanʼla náa guʼwá rí bi̱ judíos nuxnáá gamajkhu Dios. 18 Ga̱jma̱a̱ numuʼ maʼga kiʼdáanʼ náa inún xa̱bu̱ ñajunʼ ga̱jma̱a̱ náa inún reyes. Mu xúʼko̱ xúgíinʼ ikhiin mbuyáá ga̱jma̱a̱ numuʼ. 19 Índo̱ gúxnajxa̱ánʼla, xáxmiéjuanla ndiéjunʼ gútha̱ o xóo gútha̱, numuu rí índo̱ gáʼganú mbiʼi maguaʼdáá má dí mu̱tha̱. 20 Numuu dí raʼkháa i̱ndó ikháanʼla gútha̱, tsiakii ndrígóo Ana̱la gáʼthí ga̱jma̱á numala. 21 Ma̱ngaa ndxájuu má xa̱bu̱ gáxnájxi̱i̱ mu muxiyáa, ga̱jma̱a̱ xabuanii muxnajxi̱i̱n e̱jñún ga̱jma̱a̱ e̱ji̱n muxnajxi̱i̱n anu̱ún mu makhañún. 22 Xúgíinʼ xa̱bu̱ mawiñu̱u̱nʼ kuyala ga̱jma̱a̱ numuu mbiʼyuʼ. Mú bi̱ gáʼngo̱o̱ asndu índo̱ gártumuu mbiʼi, buʼko̱ bi̱ makríya̱a̱ʼ. 23 Índo̱ gúni gínáanʼla náa mbá xuajen gaʼguala náa i̱mba̱ xuajen, numuu rí na̱tala, rí asndu xóó tsériña̱a̱nʼla* náa xúgíʼ xuajen rí kaʼyoo Israel índo̱ gátanga̱a̱ A̱ʼdióo xa̱biya̱.

24 Bi̱ naʼnigajmaa ragíʼdoo itháán numuu ki xóo bi̱ naʼsngáa, ni má ñumbáá náa bi̱ naʼtáñajuunʼ. 25 Mbáa bi̱ naʼnigajmaa magiʼthu̱u̱n magumaa xó má bi̱ naʼsngáa, ga̱jma̱a̱ ñumbáá xóo bi̱ naʼtáñajuunʼ. Á mu minaaʼ tátá nitháán Gixa̱a̱.* ¡Iwáá lá bi̱ kúwá náa goʼwóo xúthún xá! 26 Ikha jngóo, xámiñala kuñu̱u̱n, numuu rí nda̱a̱ nimbá rí kúgoo rí xáʼga̱nú makujmaa, ni má nda̱a̱ nimbá rí ngu̱ʼwa̱ rí xáʼga̱nú maʼni pa̱jnu. 27 Rí na̱tala náa mikríná, gu̱tala índo̱ gáʼni mbiʼi, rí na̱tala ngo̱ʼo̱o̱, gu̱tala pa̱jnu, xúrkaʼwu. 28 Xámiñala kuñu̱u̱n bi̱ i̱ndó muni̱ gámbáa xuyala, mú xáʼngu̱u̱n gúriya kaʼyála rí makuwáanʼ nda̱wa̱á. Gamiñala kuya̱a̱ bi̱ magudiáanʼla mbá kayuuʼ náa Gehena.* 29 Lá tséxtangujui̱i̱n a̱jmi̱i̱n ñu̱ʼu̱ ga̱jma̱a̱ mbá mbújkha̱a̱ dí rambáa numuu* ráʼ. Mú Anu̱lú ndaʼyoo índo̱ mbáa dí ikhiin naxpátríguíi* mbayíʼ. 30 Mú ikháanʼla asndu kíxnuu xúgíʼ xtátsúun edxa̱la. 31 Ikha jngóo, xámiñala, ikháanʼ kuaʼdáá itháan numala ki xóo mbaʼin ñu̱ʼu̱.

32 Asndu tsáa má bi̱ gáʼthí rí májánʼ ga̱jma̱a̱ numuʼ náa inún xa̱bu̱, xúʼko̱ má mangúún ma̱ta̱ rí májánʼ ga̱jma̱a̱ numuu náa inuu Anu̱ʼ bi̱ xtáa mekhuíí. 33 Mú, á mu mbáa naʼthí rí tséniniúnʼ náa inún xa̱bu̱, xúʼko̱ má gátha rí tséniʼníiʼ mangúún náa inuu Anu̱ʼ bi̱ xtáa mekhuíí. 34 Xákumala rí ni̱ʼkhá ka̱yo̱ʼ dí tsímáá náa numbaaʼ, i̱ndó sia̱nʼ* ni̱ʼkhá ka̱yo̱ʼ. 35 Numuu rí ni̱ʼkhá gáni rí magiʼdoo xkujndu ada̱ ga̱jma̱a̱ anu̱u̱, wáxá ga̱jma̱a̱ ru̱dúu̱, gu̱ʼgúnʼ ga̱jma̱a̱ dxa̱giu̱u̱. 36 Ikha jngóo, bi̱ makiʼníin kuyáá xa̱bu̱, mani̱ndxu̱ún bi̱ makuwá má náa goʼwóo. 37 Bi̱ nandoo kaʼyoo itháan anu̱u̱ o ru̱dúu̱ rakáʼyoo mani̱ndxu̱u̱ xa̱bi̱ʼ, ga̱jma̱a̱ bi̱ nandoo kaʼyoo itháan dxámiuu* o wáxioo rakáʼyoo mani̱ndxu̱u̱ xa̱bi̱ʼ. 38 Bi̱ nandoo ma̱ʼkha̱ kidxuʼ mú tsíyoo rí maguma gínáa,* xándoo mani̱ndxu̱u̱ xa̱bi̱ʼ. 39 Bi̱ nandoo maxtáa, makhañúu, mú bi̱ gákháñuu ga̱jma̱á numuʼ, mata̱nga̱a̱ maxtáa mbu̱júu̱ʼ.

40 Bi̱ nagruiguáanʼla ikháanʼ nagruigúún má mangúún, ga̱jma̱a̱ bi̱ nagruigún ikhúúnʼ, nagruiguíi bi̱ nikuʼmún ma̱ngaa. 41 Bi̱ nagruiguíi mbáa profeta,* numuu dí nindxu̱u̱ profeta bi̱ nagruiguíi, ikha jngóo mada̱a̱ʼ xóo mbáa profeta. Bi̱ nagruiguíi mbáa xa̱bu̱ májáanʼ, numuu dí nindxu̱u̱ xa̱bu̱ májáanʼ bi̱ nagruiguíi, ikha jngóo mada̱a̱ʼ xóo mbáa xa̱bu̱ májáanʼ. 42 Na̱tala gajkhun, rí mada̱a̱ʼ má tsiakii asndu tsáa bi̱ gáxnúu iyaʼ maga̱a̱n mbáa xa̱bi̱ʼ”.*

11 Índo̱ Jesús niguámbóo niʼthún rí muni̱ bi̱ mbá 12 xa̱bi̱i̱, ikhú ni̱jkha̱ náa i̱ʼwáʼ xuajen mu maʼsngáa ga̱jma̱a̱ maʼtáraʼa.

2 Índo̱ Juan bi̱ nakumíinʼ iyááʼ xa̱bu̱ kraʼaa náa guʼwá e̱jua̱nʼ niʼdxawun rí naʼni Cristo, ikhú nikuʼmiin xa̱bi̱i̱ 3 mu magún gúrajxi̱i̱: “Lá ikháán nindxa̱a̱ʼ bi̱ ma̱ʼkha̱ o muguáʼthi̱i̱nxu i̱mba̱a̱ dxe̱ʼ”. 4 Ikhú Jesús niriʼñún: “Aʼgua̱a̱ʼ gútha̱a̱n Juan rí ndu̱ya̱a̱ ga̱jma̱a̱ rí nudxawíínla: 5 Rí xúgi̱ bi̱ tsékruigu̱u̱n nuyejxi, bi̱ gúʼxíinʼ nandoo nagún, bi̱ tsédxuun nudxuun, bi̱ guáʼdáá nandii lepra naguma thanún, bi̱ nikháñun nagabi̱ín* ga̱jma̱a̱ bi̱ migíníi najuiʼthún ajngáa rí májánʼ. 6 Gagi xtáa xa̱bu̱ bi̱ tséʼni a̱jma̱ a̱jkiu̱u̱n maʼnimbo̱o̱ kaʼyoʼ”.

7 Índo̱ xa̱bu̱ bugi̱ kúwá ragúun, Jesús nigíʼdu̱u̱ niʼthún xa̱bu̱ ga̱jma̱a̱ numuu Juan: “Dí nijkua gúya̱a̱ náa ku̱ba̱ʼ mijxooʼ rá. Lá mbá e̱ʼe̱n* rí naʼbajngaa giñánʼ ráʼ. 8 Mú, dí nijkua gúya̱a̱la. Lá mbáa xa̱bu̱ bi̱ kagúwunʼ xtíin májánʼ* ráʼ. ¡Bi̱ kugíʼ xtíin májánʼ kúwá náa guʼwún reyes! 9 Mú, tsáá nijkua gúya̱a̱. Mbáa profeta* ráʼ. Xúʼko̱, ikhúúnʼ na̱tala rí nindxu̱u̱ itháan ki xóo mbáa profeta. 10 Ikhaa bi̱ nijuiʼthá ga̱jma̱a̱ numuu: ‹¡Makuʼmáa maʼga ginii bi̱ najngrui̱go̱o̱ kagu̱u̱ ajngóʼ, ga̱jma̱a̱ ikhaa maʼga raríyaʼ kamba̱a̱ náa mi̱dxu̱ʼ!›. 11 Na̱tala gajkhun rí Juan bi̱ nakumíinʼ iyááʼ xa̱bu̱, nindxu̱u̱ itháan mba̱a̱ ki xóo xúgíinʼ xa̱bu̱ numbaaʼ.* Mú bi̱ itháan chíʼgíiʼ náa naʼtáñajunʼ Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios* bi̱ xtáa mekhuíí, itháan mba̱a̱ ki xóo ikhaa. 12 Asndu mbiʼi rí nixtáa Juan bi̱ nakumíinʼ iyááʼ xa̱bu̱, mbaʼin xa̱bu̱ nugími̱jna̱ matu̱ʼu̱u̱n náa naʼtáñajunʼ Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios* bi̱ xtáa mekhuíí. Ga̱jma̱a̱ mbaʼin bi̱ nugími̱jna̱ muxkamaa, naʼngu̱u̱n nuxkamaa. 13 Numuu rí asndu mbiʼi rí nixtáa Juan, Xtángoo ndrígóo Moisés ga̱jma̱a̱ profetas nitariya̱ʼ má dí marigá. 14 Nandala o tsíyala munimbala, mú ikhaa nindxu̱u̱ ‹Elías bi̱ wíji̱ ma̱ʼkha̱›. 15 Bi̱ gíʼdoo cháʼwuun, gagíʼ edxu̱u̱ maʼdxuun.

16 Tsáá gáni mbríguii gajmiún xa̱bu̱ bugi̱ rá. Ni̱ndxu̱ún xóo e̱ji̱n bi̱ trigi̱i̱n náa xuáá, bi̱ nutún a̱ngiu̱ún bi̱ nutsíin gajmiún: 17 ‹Nidi̱i̱xu* mú ikháanʼ túsiala. Ninixu ajmúú gíná, mú ikháanʼla túmbi̱ya̱ʼ›.* 18 Numuu rí índo̱ Juan ni̱ʼkha̱, tákuiʼtsu ga̱jma̱a̱ tágáan mú xa̱bu̱ nithi: ‹Gíʼdaa giñán xkawi̱i̱ʼ›.* 19 Ga̱jma̱a̱ índo̱ ni̱ʼkha̱nú A̱ʼdióo xa̱biya̱, bi̱ nakuiʼtsu ga̱jma̱a̱ bi̱ naʼga̱a̱n, ga̱jma̱a̱ xa̱bu̱ nithi: ‹Mbáa xa̱biya̱ bi̱ nakuiʼtsu egoo ga̱jma̱a̱ mbáa bi̱ naʼga̱a̱n wéñuuʼ vino, bi̱ nambájxu̱u̱ gajmíi̱n bi̱ nuruma mbújkho̱o̱ guʼwá ñajunʼ, mangiin xa̱bu̱ aʼkhá›. Asndu xú káʼnii má, mú ku̱ma̱ nakujmaa ga̱jma̱a̱ xúgíʼ rí naguma.

20 Ikhú nigíʼdu̱u̱ nikiʼnáa kaʼyoo xuajen náa niʼni mbaʼa milagro, numuu rí tátanga̱a̱ a̱jkiu̱ún xa̱bu̱: 21 “¡Corazín, gínáála ikháán! ¡Gínáála ikháán Betsaida! Numuu rí á mu milagro rí niguma náa ikháán niguma náa xuajen Tiro ga̱jma̱a̱ Sidón, ikhiin niʼníí má nigúwúúnʼ xtíin mi̱du̱* ga̱jma̱a̱ nitri̱gi̱i̱n náa idiʼ mu musngajma rí nitanga̱a̱ a̱jkiu̱ún. 22 Na̱tala rí índo̱ mbiʼi rí mixtanda̱ʼa̱a̱ cuenta itháan gakhi̱i̱ gúmíniiʼ ikháanʼ ki xóo Tiro ga̱jma̱a̱ Sidón. 23 Ga̱jma̱a̱ ikháán Capernaúm, lá naku̱ma̱a̱ʼ rí makráʼán asndu mekhuíí ráʼ. Ikháán markawa̱a̱ʼ asndu náa Iñá wajinʼ.* Numuu rí á mu milagro rí niguma náa ikháán niguma náa Sodoma, xuajen rúʼko̱ kaʼnííʼ rígá xúgi̱. 24 Natha̱nʼ rí mbiʼi rí mixtanda̱ʼa̱a̱ cuenta matamíniiʼ itháan ikháán ki xóo Sodoma”.

25 Mbiʼi rúʼko̱ Jesús niʼthí: “Anu̱ʼ, na̱ni̱ mba̱a̱n náa inún xa̱bu̱, Tátá bi̱ kaʼyoo mekhu ga̱jma̱a̱ ku̱ba̱ʼ, numuu rí nitarkaʼwu rígi̱ náa xa̱bu̱ bi̱ nduyáá ga̱jma̱a̱ bi̱ nakru̱ʼu̱u̱n, nitani̱ mbuyáá rígi̱ e̱ji̱n majkhiinʼ. 26 Xúʼko̱, Anu̱ʼ, numuu rí májánʼ nitayáá matani̱ xúgi̱ kaʼnii”. 27 Ma̱ngaa niʼthí: “Anu̱ʼ nixnájxu̱ʼ xúgíʼ dí rígá. Nimbáa tséʼninuwiinʼ Ada̱ i̱ndó Anu̱u̱. Xúʼko̱ má Ada̱ i̱ndó ikhaa eʼninuwiinʼ Anu̱u̱, ga̱jma̱a̱ Ada̱ ma̱ndoo maʼsngúún eʼwíinʼ xóo nindxu̱u̱ Anu̱u̱. 28 Xúgiáanʼ ikháanʼ bi̱ nuñajunʼ gakhi̱i̱ ga̱jma̱a̱ bi̱ néʼngala, aguwaʼla náa ikhúúnʼ ga̱jma̱a̱ ikhúúnʼ ma̱ni̱ mbuya̱a̱jxa̱la. 29 Gudala yokiuʼ ma̱ngaa gajmañala xóo e̱ni̱ ikhúúnʼ, numuu rí tsékiʼnún ga̱jma̱a̱ ni̱ndxu̱ʼ mbáa xa̱bu̱ guabaaʼ. Náa ikhúúnʼ muxkamaa rí maʼni̱i̱ a̱jkia̱la. 30 Numuu rí yokiuʼ na̱nguá gakhi̱i̱ mi̱dxu̱ʼ xtaaʼ ga̱jma̱a̱ rí ka̱gu̱ na̱nguá mikiwu̱n”.

12 Mbóo mbiʼi sábado,* Jesús xtáa ranújngoo náa mbaaʼ rí kiʼdu trigo. Xa̱bi̱i̱ nixkidxu̱u̱n ikha jngóo nixmajui̱i̱ iñuu trigo ni̱ʼphu̱. 2 Índo̱ fariseos ndiyáá rígi̱, ikhú nithi: “¡Atayáá rí eni̱ xa̱bia̱ʼ! Kúwá runi̱ mbá dí ragíʼmaa maguma mbiʼi sábado”. 3 Ikhú ikhaa niʼthún: “Lá túraxnuu rí niʼni David índo̱ ikhaa gajmíi̱n xa̱bi̱i̱ nixkidxu̱u̱n ráʼ. 4 Lá táto̱ʼo̱o̱ náa goʼwóo Dios gajmíi̱n xa̱bi̱i̱ ga̱jma̱a̱ ni̱ʼphu̱ pan rí nijuixnáxi̱ xáʼ. Rúʼko̱ dí ragíʼmaa muni̱. I̱ndó ndxajkun kaʼñúún mu̱phu̱. 5 Ma̱ngaa, lá túraxnuu náa Xtángoo ráʼ. Rí ndxajkun bi̱ nuñajunʼ náa guʼwá rí nduyamajkuíí Dios nuñajunʼ asndu mbiʼi sábado ga̱jma̱a̱ rúʼko̱ tséʼni maguaʼdáá aʼkhúún. 6 Mú ikhúúnʼ na̱tala, rí gi̱i̱ guáʼdaa mbáa bi̱ itháan gíʼdoo numuu ki xóo guʼwá rí nduyamajkuíí Dios. 7 Á mu nikruaʼala rí eyoo gáʼthúu̱n ajngáa rígi̱ ‹rí magáwíinʼ a̱jkiu̱ún xa̱bu̱ eyoʼ jún, raʼkháa rí muxnajxi̱ tsigijñaʼ›, xútha númúún bi̱ raguáʼdáá aʼkhúún. 8 Numuu rí A̱ʼdióo xa̱biya̱ naʼtáñajunʼ mbiʼi sábado”.

9 Nda̱wa̱á, ikhaa nito̱ʼo̱o̱ náa guʼwá rí ikhiin nuxnáá gamajkhu Dios, 10 ikhí ndiʼyoo mbáa xa̱bu̱ bi̱ niʼni xa̱ʼ ñawúunʼ.* Mu mbuya̱ʼ mbá rí xóo muni̱ tsu̱di̱i̱ Jesús, ikha jngóo nirajxi̱i̱: “Lá ma̱ndoo maguma thanáá mbáa xa̱bu̱ mbiʼi sábado ráʼ.” 11 Ikhaa niriʼñún: “Á mu mbáa mugiala naxpátuáʼáan náa iñáʼ dí mbiʼi sábado, lá xúríyáaʼla xáʼ. 12 ¡Mbáa xa̱bu̱ gíʼdoo itháan numuu ki xóo mbáa mugu̱! Ikha jngóo, ma̱ndoo maguma mbá rí májánʼ mbiʼi sábado”. 13 Ikhú niʼthúu̱n xa̱bu̱: “Ataxruíyaʼ ñawáanʼ”, ikhaa nikrui̱ya̱ʼ ñawúunʼ, ikhú ñawúunʼ niʼni̱i̱ xó má dí imbo̱o̱ʼ. 14 Ikhú fariseos nigájna̱án ga̱jma̱a̱ ni̱ri̱ya̱ʼ awan xóo muxiyáa. 15 Índo̱ Jesús niʼdxuun rígi̱, ikhú nigájnáa ikhí, mbaʼin xa̱bu̱ nigún kidxuuʼ ga̱jma̱a̱ ikhaa niʼni thanún mbá xúgíinʼ. 16 Ikhú niʼthún rí xútháán nimbáa tsáa nindxu̱u̱ ikhaa. 17 Xúʼko̱ nimbánuu rí niʼtáriyaʼ profeta* Isaías:

18 “Gu̱ya̱a̱, bigi̱ nindxu̱u̱ xa̱bi̱ʼ, bi̱ ndiʼyáaʼ, bi̱ nandoʼ ka̱yo̱o̱, bi̱ naʼni rí maʼdxuu a̱jkiu̱nʼ. Ma̱ni̱ marigá espíritu* ndrígóʼ náa ikhaa, ga̱jma̱a̱ ikhaa maʼni mbuyáá xúgíinʼ xa̱bu̱ ndiéjunʼ nindxu̱u̱ rí jmbu. 19 Xáyáʼ ajngáa ni má xákiʼnáa, nimbáa xáʼdxuun aʼwóo náa kamba̱a̱ a̱pha̱. 20 Xáxpigawóo e̱ʼe̱n* rí na̱jkha̱ rajmigaʼ ni má xándijyúuʼ ndélá rí na̱jkha̱ rajuíyuuʼ. Asndu índo̱ gáʼga̱nú marigá rí jmbu. 21 Ga̱jma̱a̱ xúʼko̱ gáʼni rí xúgíinʼ xa̱bu̱ muguaʼthi̱i̱n marigá dí májánʼ náa mbiʼyuu ikhaa”.

22 Ikhú niguwáʼ kuya̱a̱ mbáa xa̱bu̱ bi̱ gíʼdaa giñán xkawi̱i̱ʼ* bi̱ tsíkruigo̱o̱ ga̱jma̱a̱ tséʼthí mú Jesús niʼni thanuu, ikhú xa̱bu̱ nigriyaʼ niʼthí ga̱jma̱a̱ niyejxi̱. 23 Mbá xúgíinʼ xa̱bu̱ niguanún tsiánguá ga̱jma̱a̱ nithi: “Lá raʼkháa A̱ʼdióo David bugi̱ ráʼ.” 24 Índo̱ fariseos nidxawíín rígi̱, ikhú nithi: “Xa̱bu̱ bugi̱ najmiuu Gixa̱a̱* mu maxkawíin xa̱bu̱ wéñiiʼ, bi̱ naʼtáñajúúnʼ xa̱bu̱ wéñiiʼ”. 25 Ndiʼyoo má dí e̱ndxa̱ʼwa̱míjna̱, ikha jngóo niʼthún: “Xa̱bu̱ ñajunʼ bi̱ nagiʼdu̱u̱n xákúwá kambájxu̱u̱n, xúʼko̱ má, á mu xuajen o mbá guʼwíin xa̱bu̱ nagiʼdu̱u̱n, xákúwá májánʼ. 26 Xúʼko̱ má, á mu Gixa̱a̱* naxkriya̱a̱ʼ Gixa̱a̱ ga̱jma̱a̱, ikhaa má tsíyoo gáʼyaminaʼ. Xú káʼnii lá gáʼngo̱o̱ gáʼtañajunʼ xúʼko̱ xá. 27 Á mu ikhúúnʼ najmiuʼ Gixa̱a̱* mu maxkawíin xa̱bu̱ wéñiiʼ, tsáá lá ejmiúún xa̱bia̱la ikháanʼ mu muxkawíin xá. Ikhiin má gúsngajma rí minduwáanʼla. 28 Á mu ikhúúnʼ naxkawíin xa̱bu̱ wéñiiʼ ga̱jma̱a̱ tsiakii ndrígóo Dios,* nandoo gáʼthúu̱n rí túya̱a̱ xóo ni̱ʼkha̱nú Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios.* 29 Á mu mbáa xa̱bu̱ nandoo mato̱ʼo̱o̱ náa goʼwóo xa̱bu̱ migújkuíiʼ mu maʼni kúwóoʼ, lá raʼkháa ginii ndayóoʼ maruʼwóo xáʼ. I̱ndó xúʼko̱ rí ma̱ndoo maʼni kúwóoʼ. 30 Bi̱ tsémbajxu̱u̱ ga̱jma̱á ni̱ndxu̱ʼ gíʼdún sia̱nʼ, bi̱ tségimbóó ga̱jma̱á ni̱ndxu̱ʼ, naxídingaa.

31 Ikha jngóo na̱tala rí Dios maʼni mba̱a̱ a̱jkiu̱u̱n kaʼñún xa̱bu̱ bi̱ asndu xkáʼníí má aʼkhá rí nuni̱ ga̱jma̱a̱ á mu nuta wéñííʼ rí mitsúʼkháan. Mú bi̱ gáʼtá wéñuuʼ espíritu santo,* Dios xáʼni mba̱a̱ a̱jkiu̱u̱n kaʼyoo. 32 Mbá xkri̱da, bi̱ gáʼtánumuu A̱ʼdióo xa̱biya̱, Dios maʼni mba̱a̱ a̱jkiu̱u̱n kaʼyoo. Mú bi̱ gáʼtá wéñuuʼ espíritu santo, Dios xáʼni mba̱a̱ a̱jkiu̱u̱n kaʼyoo, ni má xúgi̱* ni má nda̱wa̱á.

33 Á mu ikháanʼ nindxa̱la mbá ixi̱ májánʼ, rí ma̱jma̱a̱ náa ikháanʼla mani̱ndxu̱u̱ májánʼ. Mú, á mu ikháanʼ nindxa̱la mbá ixi̱ niʼga, rí ma̱jma̱a̱ náa ikháanʼla mani̱ndxu̱u̱ ra̱májánʼ. Numuu rí xó má nindxu̱u̱ ixi̱, xúʼko̱ má xndúu gáxná. 34 E̱jín a̱bu̱nʼ, xkáʼnii gándoo gútha̱ mbá dí májánʼ á mu xa̱bu̱ ra̱májáanʼ nindxa̱la rá. Numuu dí gíwánʼ náa a̱jkiu̱u̱n* xa̱bu̱, rúʼko̱ má eʼthí. 35 Mbáa xa̱bu̱ májáanʼ, májánʼ má dí eguwíi náa a̱jkiu̱u̱n, mú mbáa xa̱bu̱ bi̱ ra̱májáanʼ, ra̱májánʼ má dí eguwíi náa a̱jkiu̱u̱n. 36 Ikhúúnʼ na̱tala rí mbiʼi rí mixtanda̱ʼa̱a̱ cuenta, xa̱bu̱ muxnajxi̱i̱ cuenta ga̱jma̱a̱ numuu ajngáa dí tséjmaa rí nithi. 37 Ajngáa dí naratá masngájmán á mu nindxa̱a̱ʼ májáanʼ xa̱bu̱ o á mu xtaʼdáá aʼkháanʼ”.

38 Ikhú tikhuun fariseos ga̱jma̱a̱ bi̱ nusngáa xtángoo nitháán: “Maestro, nanduxu rí matani̱ mbá milagro mu mbu̱ya̱a̱xu”. 39 Ikhú ikhaa niriʼñún: “Xa̱bu̱ ra̱míjíinʼ* bugi̱ nda̱a̱ rí gúyáá, i̱ndó mbuyáá milagro rí nirígá ga̱jma̱a̱ numuu profeta Jonás. 40 Numuu dí xó má Jonás nixtáa náa awúu̱n e̱gi̱ʼ mba̱a̱ ajtsú mbiʼi ga̱jma̱a̱ ajtsú mbruʼun. Xúʼko̱ má A̱ʼdióo xa̱biya̱, maxtáa ajtsú mbiʼi ga̱jma̱a̱ ajtsú mbruʼun náa awúu̱n ku̱ba̱ʼ. 41 Mbiʼi rí mixtanda̱ʼa̱a̱ cuenta, xa̱bu̱ Nínive maguajxu̱ún ga̱jma̱a̱ muthún rí maguáʼníí xa̱bu̱ bi̱ kúwá xúgi̱. Numuu rí ikhiin nitanga̱a̱ a̱jkiu̱ún índo̱ nidxawíín rí niʼtáráʼa Jonás. Mú gu̱ya̱a̱la, gi̱i̱ xtáa mbáa bi̱ itháan gíʼdoo numuu ki xóo Jonás. 42 Mbiʼi rí mixtanda̱ʼa̱a̱ cuenta, reina bi̱ xtáa náa Saba matujxu̱u̱ mu maʼthí dí gáguáʼníí xa̱bu̱ bi̱ kúwá xúgi̱. Numuu rí ikhaa ni̱ʼkha̱ asndu náa naguámbarigo̱o̱ numbaaʼ mu maʼdxawuun ku̱ma̱ ndrígóo Salomón. Mú gu̱ya̱a̱la, gi̱i̱ xtáa mbáa bi̱ itháan gíʼdoo numuu ki xóo Salomón.

43 Índo̱ mbáa giñán xkawi̱i̱ʼ* nagájna̱a̱ náa mbáa xa̱bu̱, ikhú na̱jkha̱ náa ku̱ba̱ʼ mijxooʼ gáyáʼ náa mbayáa xu̱u̱ʼ, mú tséxkamaa. 44 Ikhú naʼthí: ‹Matanga̱án goʼwóʼ náa nigájnuʼ›, mú índo̱ na̱jkha̱núu ndaʼyoo rí ndáwa̱a̱ tsáa xtáa, niguma kaʼwi̱i̱ ga̱jma̱a̱ kijmarata̱a̱. 45 Ikhú ikhaa na̱jkha̱ ga̱jma̱a̱ na̱ʼkha̱a̱ kagui̱i̱n i̱mbá juwiin giñán xkawi̱i̱nʼ* bi̱ itháan xkawi̱i̱nʼ ki xóo ikhaa. Ikhú natu̱ʼu̱u̱n nakúwá ikhí, ga̱jma̱a̱ xa̱bu̱ buʼko̱ itháan xkawi̱ʼ rí naʼni ki xóo nákha ginii. Xúʼko̱ má gúgíʼníin xa̱bu̱ bi̱ ra̱míjíinʼ bugi̱”.

46 Índo̱ ikhaa xtáa raʼthún xa̱bu̱, ru̱dúu̱ ga̱jma̱a̱ gua̱ʼti̱i̱n guájun rexa̱a̱ numuu rí nandún mutamijná gajmiún. 47 Ikhú mbáa niʼthúu̱n: “Natayáá ráʼ. Ru̱dáa̱ʼ ga̱jma̱a̱ guaʼtia̱a̱nʼ guájun rexa̱a̱, nandún maratamíjná gajmiáanʼ”. 48 Ikhú ikhaa niriʼñuu bi̱ niʼthúu̱n: “Tsíin ni̱ndxu̱ún ru̱dúʼ ga̱jma̱a̱ tsíin ni̱ndxu̱ún a̱ngui̱nʼ rá.” 49 Ikhú niʼni ñawúunʼ náa kúwá xa̱bi̱i̱ ga̱jma̱a̱ niʼthí: “¡Natayáá ráʼ! ¡Bugi̱ nindxu̱u̱ ru̱dúʼ ga̱jma̱a̱ bugi̱ ni̱ndxu̱ún a̱ngui̱nʼ! 50 Numuu dí xúgíinʼ bi̱ nuni̱ rí nandoo Anu̱ʼ bi̱ xtáa mekhuíí, ni̱ndxu̱ún a̱ngui̱nʼ ga̱jma̱a̱ ru̱dúʼ”.

13 Mbiʼi rúʼko̱, Jesús nigájnuu náa guʼwá, ni̱jkha̱ gági̱ʼi̱ náa rawuunʼ lamáa. 2 Niguwáʼ mbaʼin wéñuuʼ xa̱bu̱ náa ikhaa, ikha jngóo ikhaa nitsimuu náa barco ga̱jma̱a̱ nigiwa̱nʼ, mú xúgíinʼ xa̱bu̱ niguájun náa rawuunʼ lamáa. 3 Ikhú ikhaa nigíʼdu̱u̱ nijmuu mbaʼa xkri̱da mu maʼsngúún, niʼthún: “¡Gudxawíín! Mbáa xa̱bu̱ nigájnuu gáʼdu tsígáʼ. 4 Índo̱ ikhaa ni̱jkha̱ raʼdu, tikhuu tsígáʼ nijngutígú náa rawuunʼ kamba̱a̱, mú niguwáʼ ñu̱ʼu̱ ni̱ʼphu̱. 5 I̱ʼwáʼ nijngutígú náa rígá itsí, numuu rí nda̱a̱ májánʼ ku̱ba̱ʼ, ikha jngóo tájyúuʼ nikráʼáan. 6 Numuu rí na̱nguá ni̱jkha̱ mi̱jnu̱ʼ ajmu̱u̱, ikha jngóo índo̱ nikráʼáan a̱jkha̱ʼ niʼni mijkha, ikhú nijndooʼ. 7 I̱ʼwáʼ nijngutígú náa majñu̱u̱ʼ tsuwanʼ, índo̱ tsuwanʼ ndiʼya, ikhú nikájxu̱u̱ʼ.* 8 Ga̱jma̱a̱ i̱ʼwáʼ nijngutígú náa ku̱ba̱ʼ májánʼ, rúʼko̱ rí nigu̱ májánʼ tsígooʼ. Tikhuu nigu̱ itháan rí mbá 100 ki xóo rí nijuiʼdu, tikhuu rí 60 ga̱jma̱a̱ i̱ʼwáʼ rí 30. 9 Bi̱ gíʼdoo cháʼwuun, gagíʼ edxu̱u̱ maʼdxuun”.

10 Ikhú xa̱bi̱i̱ nixuʼmamijná ga̱jma̱a̱ nirajxi̱i̱: “Náá numuu rí mbawíí xkri̱da ejmaaʼ mu marathu̱u̱n xá.” 11 Ikhaa niriʼñúún: “Ikháanʼ nikánála makrua̱ʼa̱la̱ ngu̱ʼwa̱ rí mitsúʼkháan dí rígá náa Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios* bi̱ xtáa mekhuíí, mú ikhiin na̱nguá. 12 Numuu rí bi̱ gíʼdoo, makánáán itháan, ga̱jma̱a̱ magiʼdoo wéñuuʼ. Mú bi̱ ragíʼdoo, asndu dí gíʼdoo magajta káyííʼ. 13 Ikha jngóo najmuʼ xkri̱da mu mathu̱u̱n, maski má tima idún mú tséyáá. Maski má tima cháʼwún mú tsédxawíín ga̱jma̱a̱ nditháan tsékru̱ʼu̱u̱n. 14 Náa ikhiin nambánuu rí niʼtáriyaʼ profeta* Isaías: ‹Ikháanʼla mudxawíín mú nditháan xákrua̱ʼa̱la. Muyejxi̱ mú nditháan xúya̱a̱. 15 Numuu rí niʼni gújkhúʼ a̱jkiu̱ún* xa̱bu̱ bugi̱. Niruguáá cháʼwúún ga̱jma̱a̱ niruguáá idún mu xúdxawíín ní má xúyáá ní má xákru̱ʼu̱u̱n ni má xúgíiʼ a̱jkiu̱ún ga̱jma̱a̱ xátangi̱i̱n náa Dios mu ikhúún’ ma̱ni̱ thanún›.

16 Mú, gagi kuwáanʼ ikháanʼla numuu rí idala ndaʼyoo ga̱jma̱a̱ cháʼwanla naʼdxuun. 17 Na̱tala gajkhun rí mbaʼin profetas ga̱jma̱a̱ xa̱bu̱ bi̱ nini̱ rí májánʼ nindúún mbuyáá rí ndu̱ya̱a̱la ikháanʼ xúgi̱, mú túyáá, nindúún mudxawíín rí ikháanʼ kuwáanʼla rudxawíínla xúgi̱, mú túdxawíín.

18 Ikha jngóo, rí xúgi̱ gudxawíín dí eyoo gáʼthúu̱n xkri̱da ndrígóo bi̱ naʼdu. 19 Índo̱ mbáa naʼdxaun ajngáa ga̱jma̱a̱ numuu Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios* mú tséʼkro̱ʼo̱o̱, na̱ʼkha̱ Gixa̱a̱* ga̱jma̱a̱ narubuwíi rí nijuiʼdu náa a̱jkiu̱u̱n xa̱bu̱. Rígi̱ nindxu̱u̱ tsígáʼ rí nijngutígú náa rawuunʼ kamba̱a̱. 20 Tsígáʼ rí nijngutígú náa rígá itsí, bugi̱ nindxu̱u̱ bi̱ naʼdxaun ajngáa mbá nacha̱ ma̱ngaa nagruigú ga̱jma̱a̱ gagi. 21 Numuu rí tséjkha̱ mi̱jnu̱ʼ ajmu̱u̱, káaʼ naʼngo̱o̱ nawi̱ji̱ mbá xngaa. Mú índo̱ na̱ʼkha̱nú gamiéjunʼ o naguma gínáa ga̱jma̱a̱ numuu ajngáa mbá nacha̱ má naniñuuʼ. 22 Tsígáʼ rí nijngutígú náa majñu̱u̱ʼ tsuwanʼ, nindxu̱u̱ bi̱ naʼdxaun ajngáa mú naniñuuʼ rí gamiéjunʼ dí rígá mbiʼi xúgi̱* ga̱jma̱a̱ rí nandoo magiʼdoo wéñuuʼ naʼni makájxu̱u̱ʼ, ikha jngóo tsígáʼ tségu̱ xndúu. 23 Ga̱jma̱a̱ tsígáʼ rí nijngutígú náa ku̱ba̱ʼ májánʼ, ni̱ndxu̱ún bi̱ nudxawíín ajngáa ga̱jma̱a̱ nakru̱ʼu̱u̱n ndiéjunʼ eyoo gáʼthúu̱n. Rígi̱ dí nigu̱ májánʼ xndúu. Tikhuu nigu̱ itháan rí 100, tikhuu rí 60 ga̱jma̱a̱ i̱ʼwáʼ rí 30”.

24 Ikhú nigíʼ imbo̱o̱ xkri̱da: “Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios* bi̱ xtáa mekhuíí nambríguii ga̱jma̱a̱ mbáa xa̱bu̱ bi̱ niʼdu tsígáʼ rí májánʼ náa mbayuuʼ. 25 Índo̱ xa̱bu̱ kúwá runuʼ, ikhú ni̱ʼkha̱ xa̱bu̱ sia̱nʼ ga̱jma̱a̱ niʼduroʼoo tsígáʼ dí ra̱májánʼ náa majñu̱u̱ʼ trigo, nda̱wa̱á ni̱jkha̱a̱. 26 Índo̱ nikráʼáan trigo ga̱jma̱a̱ nigu̱ iñuu ikhú nikráʼáan iná dí ra̱májánʼ ma̱ngaa. 27 Ikhú ñumbáá nigúun gúyáá bi̱ kaʼyoo tsígáʼ ga̱jma̱a̱ nitháán: ‹Tátá, lá raʼkháa tsígáʼ dí májánʼ nitadu náa mbayáaʼ ráʼ. Ndíjkha rí nakráʼáan iná dí ra̱májánʼ ma̱ngaa rá.› 28 Ikhaa niʼthún: ‹Mbáa xa̱bu̱ sia̱nʼ niʼni rígi̱›. Ikhú ikhiin nitháán: ‹Lá nandaaʼ muʼguá gúrubuwíixu̱ ráʼ.› 29 Ikhú ikhaa niʼthún: ‹Na̱nguá, xúʼguala, numuu rí gamíi murubuwíi asndu trigo ma̱ngaa. 30 Guniʼñáánʼ má mbaʼya nájma̱ asndu mbiʼi rí mixtagímbóo, ikhú mathu̱u̱n ñumbáá rí murubuwíi ginii iná dí ra̱májánʼ, mugimbóola ga̱jma̱a̱ muruʼwa̱a̱ mu mikha̱a̱, nda̱wa̱á mugimbóo trigo ga̱jma̱a̱ murajxi̱i̱ náa xtagaʼwu›”.

31 Ma̱ngaa nigíʼ imbo̱o̱ʼ xkri̱da: “Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios* bi̱ xtáa mekhuíí nindxu̱u̱ xóo tsígooʼ mostaza, rí mbáa xa̱bu̱ niʼdu náa mbayuuʼ. 32 Tsígáʼ rígi̱ rí itháan chíʼgíiʼ ki xóo i̱ʼwáʼ tsígáʼ, mú ndaʼya itháan ki xóo i̱ʼwáʼ iná rí najuiʼdu, naʼni mbá ixi̱ mba̱a̱, ikhú naguwáʼ ñu̱ʼu̱ bi̱ jngruigu̱u̱n rijma̱a̱ ga̱jma̱a̱ nuni̱ xújúnʼ náa ñawúunʼ”.

33 Ga̱jma̱a̱ niʼthún xóó i̱mba̱ xkri̱da: “Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios* bi̱ xtáa mekhuíí nindxu̱u̱ xóo levadura, rí mbáa a̱ʼgu̱ nindáwo̱o̱ʼ náa mbá gu̱wa̱ʼ kilo harina. Ikhú xúgíʼ xúwáʼ nikájxi̱i̱”.

34 Náa mbá xúgíʼ rígi̱ rí niʼthún xa̱bu̱ Jesús, nijmuu xkri̱da. Mámbá rí naʼthí najmuu xkri̱da. 35 Xúʼko̱ nimbánuu rí niʼtáriyaʼ profeta, bi̱ niʼthí: “Ma̱jmuʼ xkri̱da índo̱ matha̱, matha̱ dí nirígá ngo̱ʼo̱o̱ asndu nákha mbiʼi rí niguma numbaaʼ”.

36 Índo̱ niguámbóo niʼtángawúún xa̱bu̱, nito̱ʼo̱o̱ náa guʼwá. Xa̱bi̱i̱ nixuʼmamijná ga̱jma̱a̱ nitháán: “Arathúxu dí eyoo gáʼthúu̱n xkri̱da ndrígóo iná dí ra̱májánʼ rí nijuiʼdu náa mbaaʼ”. 37 Ikhaa niʼthún: “Bi̱ niʼdu tsígáʼ dí májánʼ nindxu̱u̱ A̱ʼdióo xa̱biya̱. 38 Mbaaʼ nindxu̱u̱ numbaaʼ. Tsígáʼ rí májánʼ ni̱ndxu̱ún bi̱ mataʼáán náa maʼtáñajunʼ Xa̱bu̱ Ñajunʼ* ndrígóo Dios. Iná dí ra̱májánʼ ni̱ndxu̱ún e̱ji̱i̱n Gixa̱a̱.* 39 Xa̱bu̱ sia̱nʼ bi̱ niʼdu nindxu̱u̱ Gixa̱a̱. Rí mixtagijxi̱i̱ nindxu̱u̱ índo̱ gártumuu* mbiʼi rí kuwáanʼ,* ga̱jma̱a̱ ñumbáá ni̱ndxu̱ún ángeles. 40 Xó má naxtuburiyaʼ iná dí ra̱májánʼ ga̱jma̱a̱ nakha náa aguʼ, xúʼko̱ má gárigá índo̱ gártumuu* mbiʼi rí kuwáanʼ.* 41 A̱ʼdióo xa̱biya̱ makungui̱i̱nʼ ángeles ndrígio̱o̱, ikhiin murawíin xa̱bu̱ bi̱ nuni̱ dí muxudami̱jna̱ aʼkhá eʼwíinʼ ga̱jma̱a̱ bi̱ nanújngorámúnʼ xtángoo náa maʼtáñajunʼ. 42 Ga̱jma̱a̱ mudriñi̱i̱nʼ náa iñáʼ rí nakha. Ikhí mumbi̱ya̱ʼ ga̱jma̱a̱ mupuduun iñúnʼ. 43 Mbiʼi rúʼko̱, bi̱ nuni̱ rí jmbu mambiʼiin xóo a̱jkha̱ʼ náa naʼtáñajunʼ Anu̱ún. Bi̱ gíʼdoo cháʼwuun, gagíʼ edxu̱u̱ maʼdxuun.

44 Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios* bi̱ xtáa mekhuíí, nindxu̱u̱ xóo mbá rí gíʼdoo wéñuuʼ numuu rí gíwanʼ ngu̱ʼwa̱ náa mbá mbaaʼ rí nixkamaa mbáa xa̱bu̱. Ikhú xa̱bu̱ buʼko̱ nirkaʼwu, numuu rí nidxuu wéñuuʼ ikha jngóo ni̱jkha̱a̱ gágujua̱a̱ mbá xúgíʼ rí gíʼdoo, ikhú ni̱ʼtsi̱ mbaaʼ rúʼko̱.

45 Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios* bi̱ xtáa mekhuíí, ma̱ngaa nindxu̱u̱ xóo mbáa xa̱bu̱ bi̱ naʼtsingaa, bi̱ ndayáʼ itsí mitsaanʼ.* 46 Índo̱ nixkamaa itsí mitsaanʼ, ikhú ni̱jkha̱a̱ ga̱jma̱a̱ mbá nacha̱ nigujua̱a̱ xúgíʼ rí gíʼdoo ga̱jma̱a̱ niʼtsi.

47 Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios* bi̱ xtáa mekhuíí, nindxu̱u̱ xóo amaʼ dí nurugui̱i̱n ga̱jma̱a̱ e̱gi̱ʼ, rí nidama̱ʼa̱ náa lamáa ga̱jma̱a̱ nijchún xúgíinʼ enii e̱gi̱ʼ. 48 Índo̱ nijtíin, ikhú niriya̱a̱ʼ amaʼ asndu náa rawuunʼ lamáa, nitri̱gi̱i̱n ga̱jma̱a̱ niraʼwi̱i̱n e̱gi̱ʼ, e̱gi̱ʼ míjíinʼ nidriñi̱i̱nʼ náa canasta ga̱jma̱a̱ bi̱ ra̱míjíinʼ nixidíin. 49 Xúʼko̱ má gárígá índo̱ gártumuu* mbiʼi rí kuwáanʼ.* Ikhú maguwáʼ ángeles muni̱ wájíinʼ bi̱ míjíinʼ náa bi̱ ra̱míjíinʼ. 50 Ga̱jma̱a̱ bi̱ ra̱míjíinʼ mudriñi̱i̱nʼ náa iñáʼ rí nakha. Ikhí mumbi̱ya̱ʼ ga̱jma̱a̱ mupuduun iñúnʼ.

51 Nikruaʼala dí eyoo gáʼthúu̱n mbá xúgíʼ rígi̱ ráʼ.” Ikhiin niriʼña: “Nikru̱ʼu̱xu̱”. 52 Ikhú ikhaa niʼthún: “Á mu xúʼko̱, gudxawíín rígi̱: Asndu tsáa bi̱ naʼsngáa, bi̱ nijmañuu náa Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios* bi̱ xtáa mekhuíí, nindxu̱u̱ xóo mbáa xa̱bu̱ bi̱ kayá edxu̱u̱ náa goʼwóo, bi̱ naguwíi náa kajthi rí gíʼdoo numuu dí nuxi̱ʼ ga̱jma̱a̱ rí wayuu”.

53 Índo̱ Jesús niguámbóo niʼthí xúgíʼ xkri̱da rígi̱, ikhú ni̱jkha̱ i̱mba̱ níʼkhá. 54 Índo̱ ni̱jkha̱núu náa xuajñuu, ikhú niʼsngúún xa̱bu̱ náa guʼwá rí bi̱ judíos nuxnáá gamajkhu Dios, asndu niʼniún tsiánguá ga̱jma̱a̱ rí niʼthún. Ikhú xa̱bu̱ nithi: “Náá ni̱ʼkha̱ xúgíʼ rí najmañuu xa̱bu̱ bugi̱ ga̱jma̱a̱ tsiakii mu maʼni milagro rá. 55 Lá raʼkháa a̱ʼdióo bi̱ naʼtóo ixi̱ ñajuunʼ xáʼ. Lá raʼkháa María ru̱dúu̱ xáʼ. Lá raʼkháa Santiago, José, Simón ga̱jma̱a̱ Judas ni̱ndxu̱ún gua̱ʼthi̱i̱n xáʼ. 56 Lá raʼkháa gua̱ʼti̱i̱n wa̱ʼxa̱ʼ kúwá ga̱jma̱á ni̱ndxu̱lú gi̱i̱ xáʼ. Náá ndiyóo ikhaa xúgíʼ rígi̱ xá.” 57 Xúgíʼ rígi̱ niʼni rí xúnimbu̱u̱n kuyáá. Mú Jesús niʼthún: “Mbáa profeta nuni̱ mba̱a̱ asndu náá, mú náa xuajñuu ga̱jma̱a̱ náa goʼwóo na̱nguá”. 58 Numuu rí na̱nguá guáʼdáá fe, ikha jngóo táʼni mbaʼa milagro ikhí.

14 Nákha mbiʼi rúʼko̱, Herodes* xtáa raʼtáñajunʼ náa mbayuuʼ Galilea, niʼdxuun rí nithi ga̱jma̱a̱ numuu Jesús, 2 ikhú niʼthún xa̱bi̱i̱: “Nindxu̱u̱ Juan bi̱ nakumíinʼ iyááʼ xa̱bu̱, ni̱ga̱bi̱i̱* náa majñúnʼ wajinʼ, ikha jngóo najmaa naʼni milagro”. 3 Nákha wapháá, Herodes nigujtuwiin Juan, niroʼóo ga̱jma̱a̱ cadena, ikhú nikudaaʼ guʼwá e̱jua̱nʼ ga̱jma̱a̱ numuu Herodías, a̱ʼgiu̱u̱ ndxájuu bi̱ mbiʼyuu Filipo. 4 Numuu dí Juan niʼthúu̱n má xúʼko̱: “Xándoo maraʼdaa a̱ʼgiu̱u̱ ndxájuaaʼ”. 5 Herodes nindoo maxíyáa, mú nimíñuu eni̱ xa̱bu̱ numuu rí nduyáá Juan xóo mbáa profeta.* 6 Mú índo̱ niʼni ndxa̱a̱ numuu dí nirámaaʼ tsiguuʼ Herodes, ikhú wáxioo Herodías niʼtsia, Herodes ra̱ʼkhá tháán ninigu̱u̱ʼ 7 ikha jngóo nixná ajngóo rí maxnúu asndu ndiéjúnʼ má rí gánda̱ʼa̱. 8 Numuu dí ru̱dúu̱ nitsudaa, ikha jngóo niʼthí: “Nandoʼ edxu̱u̱ Juan bi̱ nakumíinʼ iyááʼ xa̱bu̱ náa mbá pájxua̱a̱”.* 9 Ikhú nixtáa gíná rey, mú ga̱jma̱a̱ numuu rí nixná ajngóo ma̱ngaa rí xa̱bu̱ bi̱ kúwá ikhí nidxawíín rí niʼthí, ikha jngóo nikuʼma rí dxáʼgú makhánúu edxu̱u̱ Juan. 10 Nikuʼma dí magún gúri̱gú edxu̱u̱ Juan náa guʼwá e̱jua̱nʼ. 11 Ikhú niguwáʼ kuñu̱u̱n edxu̱u̱ Juan náa mbá pájxua̱a̱, ikhú ikhaa ni̱jkha̱a̱ kayóo náa ru̱dúu̱. 12 Nda̱wa̱á xa̱bi̱i̱ Juan niguwáʼ gúriya̱a̱ʼ xuyuuʼ ga̱jma̱a̱ nigún gúdíi. Ikhú nigún gútháán Jesús dí nirígá. 13 Índo̱ Jesús niʼdxaun rígi̱, ikhú nigájnuu ni̱jkha̱ ga̱jma̱a̱ barco, ni̱jkha̱ mitsínguánʼ mu mbayáʼ náa maxtáa mbáwíi. Mú índo̱ xa̱bu̱ nidxawíín rígi̱, ikhú nigájnún náa xuajñún, nigún rajkhúún asndu náa ni̱jkha̱.

14 Índo̱ ni̱jkha̱nú náa rawuunʼ lamáa, ndiʼñún mbaʼin xa̱bu̱, nigáwíinʼ a̱jkiu̱u̱n kaʼñún ga̱jma̱a̱ niʼni thanún mbá xúgíinʼ bi̱ naʼniún nandii. 15 Mú, índo̱ niʼni wakíʼ nixuʼmamijná xa̱bi̱i̱ ga̱jma̱a̱ nitháán: “Mitsínguánʼ kuwáanʼlu ga̱jma̱a̱ wakíʼ má. Aratangawún má xa̱bu̱ mu magún gútsi rí mu̱phu̱”. 16 Mú Jesús niʼthún: “Tséyóoʼ má magúun, guxnu̱u̱n má ikháanʼ rí mu̱phu̱”. 17 Mú ikhiin nitháán: “Káaʼ witsu pan kudáxu ga̱jma̱a̱ káaʼ a̱jmi̱i̱n e̱gi̱ʼ”. 18 Ikhú niʼthún: “Gaguwaʼ kudala”. 19 Ikhú niʼthún xa̱bu̱ rí matri̱gi̱i̱n náa rajxa̱. Nda̱wa̱á niguajthun witsu pan ga̱jma̱a̱ a̱jmi̱i̱n e̱gi̱ʼ, ikhú niyejxira̱ʼa̱n mekhuíí ga̱jma̱a̱ niʼtájkáan mu maxnáa núma̱aʼ Dios. Índo̱ niguámbóo nikuíʼtáa pan, nixnúún xa̱bi̱i̱ mu ikhiin muxnún xa̱bu̱ bi̱ niguwáʼ. 20 Xúgíinʼ nipiʼtsu asndu nigiʼmún. Nda̱wa̱á nirajxi̱i̱ imbá 12 canasta pan rí nipídu̱únʼ. 21 Ninindxu̱ún mbá 5,000 xa̱bekha bi̱ nipiʼtsu, mú túraxnii gu̱ʼu̱ ga̱jma̱a̱ e̱ji̱n. 22 Ikhú niʼthún xa̱bi̱i̱ rí matsimún náa barco, mu makidiin náa i̱mba̱ ridoo iyaʼ, mú ikhaa niguanúu xóó mu maʼtángawún xa̱bu̱.

23 Índo̱ niguámbóo niʼtángawún xa̱bu̱, ikhaa nitsimuu mbáwíi náa kúbá mu maʼtájkáan.* Ikhí ndijyúuʼ asndu niʼni krína. 24 Ikhú barco nitsínguunʼ má wéñuuʼ* náa rawuunʼ iyaʼ, ma̱ngaa kúwá runi̱ gajmiún iyaʼ rí naʼbaxu̱u̱, numuu dí gakhi̱i̱ exnúu giñánʼ náa egún. 25 Índo̱ na̱jkha̱ rajtsi,* Jesús ni̱jkha̱ kruámuuʼ náa inuu lamáa mu maxkami̱i̱n. 26 Índo̱ xa̱bi̱i̱ ndiyáá rí na̱ʼkha̱ kruámuuʼ náa lamáa, ikhú nimíñúún, ga̱jma̱a̱ nithi: “¡Na̱ʼkha̱ tsiʼyoo!”. Nimíñúún wéñuuʼ rí asndu nindxa̱ʼwa̱skhá. 27 Ikhú Jesús niʼthún: “¡Gakhi̱i̱ a̱jkia̱la gúni̱! Xámiñala, ikhúúnʼ eʼkhá”. 28 Mú Pedro niʼthúu̱n: “Tátá, á mu ikháán, atani̱ dí maʼgá kruámuʼ náa inuu iyaʼ mu maʼgá gátsijnaaʼ”. 29 Ikhaa niʼthúu̱n: “¡Ayi̱!” Ikhú Pedro nigajtaa náa barco ga̱jma̱a̱ ni̱jkha̱ kruámuuʼ náa inuu iyaʼ mu maʼga gátsijnuu Jesús. 30 Mú índo̱ ndiʼyoo rí gakhi̱i̱ exnúu giñánʼ, nimíñuu ga̱jma̱a̱ nigíʼdu̱u̱ nirmáʼáan náa iyaʼ, ikhú nindxa̱ʼwá: “¡Tátá, atanikríñuuʼ!”. 31 Ikhú Jesús nikrui̱ya̱ʼ ñawúunʼ, nigutuwiin ga̱jma̱a̱ niʼthúu̱n: “Ndíjkha rí na̱nguá xtaʼdáá mba̱a̱ fe. Náá numuu rí nitani̱ a̱jma̱ a̱jkia̱a̱nʼ rá.” 32 Índo̱ nitsimi̱ín náa barco ikhú niwiji̱i̱ raxnúu giñánʼ. 33 Ikhú bi̱ kajtiin náa barco nismbati̱gu̱u̱n inuu ga̱jma̱a̱ nitháán: “Gajkhun dí nindxa̱a̱ʼ A̱ʼdióo Dios”. 34 Índo̱ nikidiin i̱mba̱ ridoo lamáa, niguánu náa mbayuuʼ Genesaret.

35 Índo̱ xa̱bu̱ bi̱ kúwá ikhí nininuwiinʼ, ikhú nithúún xúgíinʼ xa̱bu̱ bi̱ kúwá ikhí, ga̱jma̱a̱ xa̱bu̱ niguwáʼ kudiin náa ikhaa xúgíinʼ bi̱ naʼniún nandii. 36 Nitakáñíí rí maniñúúnʼ murajtuun rawuunʼ xtíñuu, ga̱jma̱a̱ xúgíinʼ bi̱ nurajtuun, naʼni̱i̱ a̱jkiu̱ún.

15 Ikhú tikhuun fariseos ga̱jma̱a̱ bi̱ nusngáa xtángoo bi̱ naguwáʼ náa Jerusalén nixuʼmamijná náa Jesús ga̱jma̱a̱ nitháán: 2 “Náá numuu rí xa̱bia̱a̱ʼ tsénimbáníí kiʼsngáa rí niguwáʼ rágúu̱nʼ runi̱ xa̱bu̱ bi̱ nikúwá nákha wajyúuʼ rá. Ikhiin tséjñáa* ñawúúnʼ índo̱ inu muphiʼtsu”.

3 Ikhaa niriʼñún: “Náá numuu rí nanújngurámála mangáanʼ kiʼtáñajunʼ ndrígóo Dios índo̱ nuni̱ xó má eyala ikháanʼ rá. 4 Mbá xkri̱da, Dios niʼthí: ‹Atayamajkuíí ana̱a̱ʼ ga̱jma̱a̱ ru̱dáaʼ›. ‹Asndu tsáa bi̱ gáʼtatsríguíi* anu̱u̱ o ru̱dúu̱ gíʼmaa makhañúu›. 5 Mú ikháanʼla nu̱ta̱: ‹Asndu tsáa bi̱ gáʼthúu̱n anu̱u̱ o ru̱dúu̱ “xúgíʼ dí gúʼdoo rí kaʼnii mambáyaaʼ ga̱jma̱a̱, nindxu̱u̱ tsigijñaʼ rí maxnu̱u̱ Dios”, 6 xa̱bu̱ buʼko̱ nánguá má eyóoʼ mbaʼyamajkuu anu̱u̱ ga̱jma̱a̱ ru̱dúu̱›. Xúgi̱ kaʼnii rí ikháanʼla ninújngorámála xtángoo ndrígóo Dios índo̱ nu̱ni̱ xó má eyala ikháanʼ. 7 A̱jma̱ inala jáanla, ikha jngóo xúʼko̱ niʼtáriyaʼ profeta* Isaías ga̱jma̱á numala: 8 ‹Xa̱bu̱ xuajen rígi̱, i̱ndó nuthíí rí nduyamajkhuʼ, mú tsíñún gúyoʼ. 9 Nda̱a̱ má ndíjkha̱á rí nduyamajkhuʼ, numuu rí nusngáa kiʼsngáa ndrígu̱ún xa̱bu̱›”. 10 Ikhú nindu̱ʼu̱u̱n xa̱bu̱ rí muxuʼmamijná náa ikhaa, mu maʼthúún: “Gudxawíín ga̱jma̱a̱ gakrua̱ʼa̱la rí na̱tala: 11 Raʼkháa rí na̱ʼkhu̱ xa̱bu̱ naʼni gachíi, ajngáa rí nagájnuu náa rawuunʼ rúʼko̱ rí naʼni gachíi”.

12 Ikhú nixuʼmamijná xa̱bi̱i̱ ga̱jma̱a̱ nitháán: “Lá natayáá rí nikiʼníin fariseos índo̱ nidxawíín dí niratá ráʼ.” 13 Ikhaa niriʼñún: “Xúgíʼ iná rí táʼdu Anu̱ʼ bi̱ xtáa mekhuíí, maxtubuwíiʼ asndu ajmu̱u̱. 14 Guniʼñúnla. Bi̱ nuxnún ikha bi̱ tsíkruigu̱u̱n ñajúnʼ. Á mu mbáa bi̱ tsíkruigo̱o̱ gáʼga kayáa i̱mba̱a̱ bi̱ tsíkruigo̱o̱, mbá nájmi̱i̱n gájngumíʼíin náa iñáʼ”. 15 Ikhú Pedro niʼthúu̱n: “Aratúxu dí eyoo gáʼthúu̱n xkri̱da rí niratá”. 16 Ikhú ikhaa niʼthí: “Lá mangáanʼ xóó tsékrua̱ʼa̱la rí eyoo gáʼthúu̱n ráʼ. 17 Lá tséya̱a̱ rí xúgíʼ rí na̱ʼkhu̱ xa̱bu̱ nanújngoo náa awúu̱n, nda̱wa̱á naguanáa náa letrina ráʼ. 18 Mú xúgíʼ rí naʼthí xa̱bu̱ nagájnuu asndu náa a̱jkiu̱u̱n,* rúʼko̱ rí naʼni gachíi xa̱bu̱. 19 Numuu rí náa a̱jkiu̱u̱n xa̱bu̱ naku̱mu̱u̱ xúgíʼ enii dí ra̱májánʼ: Xóo rí maxíyáa ndxájuu, rí maʼni aʼkhá ga̱jma̱a̱ i̱mba̱a̱, rí mabóoʼ xkawiʼ kayuuʼ ga̱jma̱a̱ i̱mba̱a̱,* rí maʼni kúwáʼ, rí maʼni tsu̱du̱u̱ i̱mba̱a̱ ga̱jma̱a̱ rí maʼthá wéñuuʼ Dios. 20 Xúgíʼ rígi̱ naʼni gachíi xa̱bu̱, raʼkháa rí xáʼjñáa ñawúunʼ makuiʼtsu”.

21 Jesús nigájnuu ikhí, ni̱jkha̱ náa mbayuuʼ Tiro ga̱jma̱a̱ Sidón. 22 Ikhú ni̱jkha̱nú mbáa a̱ʼgú Fenicia ga̱jma̱a̱ niʼthúu̱n gakhi̱i̱: “¡Tátá, A̱ʼdióo David, agáwíinʼ a̱jkia̱a̱nʼ xta̱yo̱ʼ! Wáxióʼ gíʼdaa mbáa giñán xkawi̱i̱ʼ* bi̱ naʼni ngínáa wéñuuʼ”. 23 Mú ikhaa táʼthúu̱n nimbá. Ikha jngóo xa̱bi̱i̱ nixuʼmamijná ga̱jma̱a̱ nitháán: “Aratháán maʼga̱a̱ a̱ʼgu̱ buʼko̱, numuu rí na̱ʼkha̱ randxaʼwá má xúʼko̱ náa kidxulú”. 24 Ikhaa niriʼñúún: “I̱ndó kaxúʼmún ma̱ʼkhá gáñiinʼ xa̱bu̱* Israel bi̱ ni̱ndxu̱ún xóo mugu̱ bi̱ nindáti̱gi̱i̱n”. 25 Mú a̱ʼgu̱ ni̱ʼkha̱ ga̱jma̱a̱ nismbáti̱go̱o̱ náa inuu ma̱ngaa niʼtákáñuu: “¡Tátá, atambáyuʼ!”. 26 Ikhaa niriʼñuu: “Raʼkhí gáʼni rí magajta káñuunʼ rí na̱ʼphu̱ e̱ji̱n mu mixnún ejín xúwánʼ mu̱phu̱”. 27 Ikhú ikhaa niʼthí: “Gajkhun má Tátá, mú ejín xúwánʼ na̱ʼphu̱ xójóo rí najngutígú náa mésóo eʼiin”. 28 Ikhú Jesús niriʼñuu: “Náná, ¡ra̱ʼkhá tháán mba̱a̱ fe xtaʼdáá! Gambanúu rí nitanda̱ʼa̱”. Núkhu má niʼni̱i̱ a̱jkiu̱u̱n wáxioo.

29 Nda̱wa̱á rí nigájna̱a̱ ikhí, Jesús ni̱jkha̱nú náa mijngii lamáa ndrígóo Galilea, ikhú nitsimuu náa mbá kúbá. Índo̱ ikhaa gíʼ ikhí, 30 mbaʼin xa̱bu̱ niguwáʼ kudiin bi̱ gúʼxíinʼ, bi̱ tsíkruigu̱u̱n, chíjmáa ga̱jma̱a̱ eʼwíinʼ bi̱ guáʼdáá i̱ʼwáʼ nandii. Niguwáʼ kudiin náa inuu ga̱jma̱a̱ ikhaa niʼni thanún. 31 Xa̱bu̱ niguanún tsiánguá índo̱ ndiyáá rí chíjmáa nandoo nuthi, bi̱ gúʼxíinʼ nandoo nagún, bi̱ tsíyejxi nandoo nuyejxi, ikhú nini̱ mba̱a̱ Dios ndrígóo Israel.

32 Ikhú Jesús niʼthún xa̱bi̱i̱: “Nagáwiinʼ a̱jkiu̱nʼ eni̱ xa̱bu̱ bugi̱, numuu rí naʼni má ajtsú e̱jkha̱ʼ rí kúwá ga̱jma̱á ni̱ndxu̱ʼ ga̱jma̱a̱ nda̱a̱ rí mu̱phu̱. Tsíyóʼ magúun ga̱jma̱a̱ ewiʼ, raʼkháa gáʼni rí makámíndúún kamba̱a̱”. 33 Mú xa̱bi̱i̱ nitháán: “Mitsínguánʼ náa kuwáanʼ, náá gákhánulú pan mu muxnún mu̱phu̱ xa̱bu̱ bi̱ mbaʼin bugi̱ rá.” 34 Ikhú Jesús niʼthún: “Nguáthá pan kudala rá.” Ikhiin niriʼña̱a̱: “Mbá juwan, ga̱jma̱a̱ nguéjmi̱i̱n e̱gi̱ʼ”. 35 Nda̱wa̱á rí niʼthún xa̱bu̱ rí mutrigi̱i̱n mbayííʼ, 36 ikhú nigujtuun juwan pan ga̱jma̱a̱ e̱gi̱ʼ, nixnáa núma̱aʼ Dios, nikuíʼtáa ga̱jma̱a̱ nixnúún xa̱bi̱i̱ mu ikhiin muxpiʼta̱a̱ náa xa̱bu̱. 37 Xúgíinʼ nipiʼtsu asndu nigiʼmún ga̱jma̱a̱ nirajxi̱i̱ mbá juwan canasta mba̱ʼu̱ kajtíí xuíʼtóo rí nipídu̱únʼ. 38 Niphiʼtsu mbá 4,000 xa̱bekha, mú túraxnii gu̱ʼu̱ ga̱jma̱a̱ e̱ji̱n. 39 Nda̱wa̱á rí niʼtángawún xa̱bu̱, ikhú nitsimuu náa barco ga̱jma̱a̱ ni̱jkha̱nú náa mbayuuʼ Magadán.

16 Ikhí nixuʼmamijná fariseos ga̱jma̱a̱ saduceos numuu rí nindúún mbuyáá á mu maʼthí mbá dí raʼkhí, ikha jngóo ninda̱ʼa̱a̱ rí maʼni mbá milagro ga̱jma̱a̱ mbiʼyuu Dios. 2 Ikhaa niriʼñún: “Índo̱ naʼni wakíʼ ikháanʼ nu̱tala ‹tsímáá gáʼni gájtsíí, numuu rí naʼgo̱o̱ du̱u̱n›. 3 Ga̱jma̱a̱ rí miʼcha̱ nu̱tala ‹xúgi̱ maʼni migúwán ga̱jma̱a̱ maxnúu ruʼwa, numuu rí naʼgo̱o̱ du̱u̱n ga̱jma̱a̱ kambájtu̱u̱n kri̱ga̱›. Najmáanʼla ndu̱ya̱a̱ dí narígá mekhuíí, mú tsekruaʼala gúya̱a̱ ndiéjunʼ xtáa rarígá mbiʼi xúgi̱. 4 Xa̱bu̱ ra̱míjíinʼ* bugi̱ nda̱a̱ rí gúyáá, i̱ndó mbuyáá milagro rí nirígá ga̱jma̱a̱ numuu profeta* Jonás”. Ikhú niniñúúnʼ ga̱jma̱a̱ ni̱jkha̱a̱.

5 Ikhú nikidiin i̱mba̱ ridoo, mú xa̱bi̱i̱ nimbumún gúdégúún pan. 6 Jesús niʼthún: “Guñewumíjnala náa levadura ndrígu̱ún fariseos ga̱jma̱a̱ saduceos”. 7 Ikhú nigíʼdi̱i̱ nitamijná: “Na̱nguá kuʼda pan”. 8 Índo̱ Jesús ndiʼyoo xú káʼnii nitamijná, Jesús niʼthí: “Ndíjkha dí rambáa fe ndrígála. Náá numuu e̱tala rí na̱nguá kuda guwáʼla pan rá. 9 Lá xóó tsékrua̱ʼa̱la rí xtáá ra̱tala ráʼ. Lá tsérmáʼáan a̱jkia̱la rí niʼngo̱o̱ káaʼ witsu pan mu mu̱phu̱ mbá 5,000 xa̱bu̱ ga̱jma̱a̱ rí asndu nipídu̱únʼ mbaʼa canasta ráʼ. 10 Ga̱jma̱a̱, lá nimbumala rí niʼngo̱o̱ káaʼ juwan pan mu mu̱phu̱ mbá 4,000 xa̱bekha, ga̱jma̱a̱ rí nguáthá canasta mba̱ʼu̱ nipídu̱únʼ ráʼ. 11 Náá numuu rí tákruaʼala rí na̱nguá e̱tala ga̱jma̱a̱ numuu pan rá. Rí xtáá ra̱tala nindxu̱u̱, rí ndayóoʼ muñeumíjna̱ ga̱jma̱a̱ numuu levadura ndrígu̱ún fariseos ga̱jma̱a̱ saduceos”. 12 Ikhú nikru̱ʼu̱u̱n rí ndayóoʼ muñeumíjna̱ náa rí nusngáa fariseos gajmiún saduceos, raʼkháa numuu levadura rí naguma ga̱jma̱a̱ pan.

13 Índo̱ ni̱jkha̱nú náa mbayuu’ Cesarea ndrígóo Filipo, ikhú Jesús nirajxu̱u̱n xa̱bi̱i̱: “Tsáá ñajuunʼ A̱ʼdióo xa̱biya̱ ethi xa̱bu̱ e̱ya̱a̱la ikháanʼ rá.” 14 Ikhiin niriʼña: “Tikhuun nuthi rí nindxu̱u̱ Juan bi̱ nakumíinʼ iyááʼ xa̱bu̱. Eʼwíinʼ nuthi rí nindxu̱u̱ Elías, ga̱jma̱a̱ eʼwíinʼ nuthi rí nindxu̱u̱ Jeremías o i̱mba̱a̱ profeta”. 15 Ikhaa niʼthún: “Ikháanʼla, tsáá ni̱ndxu̱ʼ e̱tala rá.” 16 Simón Pedro niriʼñuu: “Ikháán nindxa̱a̱ʼ Cristo, A̱ʼdióo Dios bi̱ ndaʼya”. 17 Ikhú Jesús niʼthúu̱n: “Gaʼdxaaʼ Simón a̱ʼdióo Jonás, numuu dí raʼkháa xa̱bu̱ numbaaʼ niʼtháanʼ rígi̱, Anu̱ʼ bi̱ xtáa mekhuíí niʼni ma̱ta̱ya̱a̱. 18 Ma̱ngaa natha̱a̱nʼ: Ikháán ñajuaanʼ Pedro ga̱jma̱a̱ náa tsu̱du̱u̱ itsí rígi̱ magímbíin* xa̱bi̱ʼ, ga̱jma̱a̱ xkrugoo Iñá wajinʼ* xáʼngo̱o̱ gárikhoo. 19 Ikhúúnʼ maxna̱a̱ʼ llave ndrígóo náa naʼtáñajunʼ Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios* bi̱ xtáa mekhuíí, asndu ndiéjunʼ má rí gátruʼwa̱a̱ náa tsu̱du̱u̱ ku̱ba̱ʼ gi̱i̱, maxtoʼóo asndu mekhuíí, ga̱jma̱a̱ asndu ndiéjunʼ má rí gátrajkuííʼ náa tsu̱du̱u̱ ku̱ba̱ʼ gi̱i̱, maxtajkuíiʼ asndu mekhuíí ma̱ngaa”. 20 Ikhú niʼthún xa̱bi̱i̱ rí xútháán nimbáa rí ikhaa nindxu̱u̱ Cristo.

21 Asndu ikhú, Jesús nigíʼdu̱u̱ niʼthún xa̱bi̱i̱ rí ndayóoʼ maʼga Jerusalén, rí mamínuuʼ gúni xabuanii, ndxajkun bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ ga̱jma̱a̱ bi̱ nusngáa xtángoo ga̱jma̱a̱ rí muxiyáa, ma̱ngaa rí índo̱ gáʼni ajtsú mbiʼi magabi̱i̱.* 22 Mú Pedro niríya̱a̱ʼ kaníí ga̱jma̱a̱ nixprígúu: “¡Tátá, agáwiinʼ a̱jkia̱a̱nʼ xtayaminaʼ! Ikháán nditháan xágíʼnaaʼ rúʼko̱”. 23 Mú ikhaa nitangayii ga̱jma̱a̱ niʼthúu̱n Pedro: “¡Añejún kidxuʼ, Gixa̱a̱!* Xátani̱ majngráduunʼ. Ikháán natagíʼ matrikoʼ numuu rí natatsaʼwamínáʼ xóo xa̱bu̱ numbaaʼ, raʼkháa xóo endxa̱ʼóo edxu̱u̱ Dios”.

24 Ikhú Jesús niʼthún xa̱bi̱i̱: “Á mu mbáa nandoo mani̱ndxu̱u̱ xa̱bi̱ʼ, ganiñuuʼ raʼni rí nandoo ikhaa, ganiñaminaʼ rí maguma gínáa* ga̱jma̱a̱ xániñuuʼ ra̱ʼkha̱ kidxuʼ. 25 Numuu rí asndu tsáá bi̱ gándoo maʼni kríyaminaʼ, makhañúu, ga̱jma̱a̱ bi̱ gákháñuu ga̱jma̱a̱ numuʼ, matanga̱a̱ maxtáa mbu̱júu̱ʼ. 26 Dí lá gámbáyúu xa̱bu̱ rí magiʼdoo xúgíʼ dí rígá náa numbaaʼ á mu naʼnimbátigamínáʼ rá. O ndiéjunʼ lá gándoo gáxná mbáa xa̱bu̱ mu maxtáa rá. 27 Numuu rí A̱ʼdióo xa̱biya̱ ma̱ʼkha̱ ga̱jma̱a̱ tsiakii ndrígóo Anu̱u̱ gajmíi̱n ángeles ndrígio̱o̱, ikhú maʼni numa̱a̱ mámbáa xó má rí niʼni. 28 Na̱tala gajkhun rí tikhuun bi̱ kúwá gi̱i̱ xákháñún, asndu índo̱ gúyáá rí ma̱ʼkha̱a̱ A̱ʼdióo xa̱biya̱ náa maʼtáñajunʼ”.

17 Majun mbiʼi nda̱wa̱á, Jesús ni̱jkha̱ ga̱jma̱a̱ Pedro, Santiago ga̱jma̱a̱ giʼtio̱o̱ bi̱ mbiʼyuu Juan, náa mbá kúbá mitsídánʼ náa nikúwá ndajkuíín. 2 Ikhí Jesús niʼni i̱mba̱ núthii náa inún ikhiin: Inuu nixpíbiʼ xóo a̱jkha̱ʼ ga̱jma̱a̱ xtíñuu nimbiʼi xóo aguʼ. 3 Ikhú nikujmaa Moisés ga̱jma̱a̱ Elías dí kúwá rutamíjná gajmiún Jesús. 4 Ikhú Pedro niʼthúu̱n Jesús: “Tátá ¡ra̱ʼkhá tháán májánʼ dí kuwáanʼxu gi̱i̱! Á mu nandaaʼ ma̱ni̱ ajtsú guʼwá xtíin: Mbá maʼni ndrígáaʼ ikháán, mbá maʼni ndrígóo Moisés ga̱jma̱a̱ i̱mba̱ maʼni ndrígóo Elías”. 5 Índo̱ kaʼníí xtáa raʼthí..., ikhú mbá du̱u̱n rí nambiʼi niruguadu̱wi̱i̱n,* ikhú niwáán mbá aʼwá náa awúu̱n du̱u̱n rí niʼthí: “Bugi̱ nindxu̱u̱ A̱ʼdióʼ bi̱ nandoʼ ka̱yo̱o̱, bi̱ naʼni rí maʼdxuu a̱jkiu̱nʼ. Gudxawíínla”. 6 Índo̱ xa̱bi̱i̱ nidxawíín rígi̱, ikhú nismbati̱gu̱u̱n ga̱jma̱a̱ nixruigú edxu̱ún asndu mbayííʼ, numuu rí nimíñúún wéñuuʼ. 7 Ikhú ni̱ʼkha̱ náa ikhiin ga̱jma̱a̱ nixkramiin’, niʼthún: “Atujxala. Xámíñála”. 8 Índo̱ nixujxi̱i̱ edxu̱ún i̱ndó Jesús wíji̱ ndiyáá. 9 Índo̱ kúwá raguajta̱án náa kúbá, ikhú Jesús niʼthún: “Xútha̱a̱nla nimbáa rí ndi̱ya̱a̱ mbiʼi rígi̱, asndu índo̱ A̱ʼdióo xa̱biya̱ gátujxi̱i̱* náa majñúnʼ wajinʼ”.

10 Mú xa̱bi̱i̱ nirajxi̱i̱: “Náá numuu rí bi̱ nusngáa xtángoo nuthi rí Elías gíʼmaa ma̱ʼkha̱ ginii rá.” 11 Ikhaa niriʼñún: “Gajkhun má rí Elías gíʼmaa ma̱ʼkha̱ ginii mu maʼni májáanʼ xúgíʼ. 12 Ikhúúnʼ na̱tala rí Elías ni̱ʼkha̱ má, mú ikhiin túninuwiinʼ ga̱jma̱a̱ nini̱i̱ xó má nindúún. Xúʼko̱ má gúni gínáa A̱ʼdióo xa̱biya̱ ma̱ngaa”. 13 Ikhú xa̱bi̱i̱ ndiyáá rí xtáa raʼthí ga̱jma̱a̱ numuu Juan bi̱ nakumíinʼ iyááʼ xa̱bu̱.

14 Índo̱ niguánu náa kúwá mbaʼin xa̱bu̱, ikhú mbáa xa̱bu̱ nikuʼmaminaʼ náa Jesús, nismbáti̱go̱o̱ náa inuu ga̱jma̱a̱ niʼthúu̱n: 15 “Tátá, agáwiinʼ a̱jkia̱a̱nʼ xtayáá a̱ʼdióʼ numuu rí najmeyuu ga̱jma̱a̱ namínuuʼ wéñuuʼ. Mbaʼa nuthu naxpátuáʼáan náa aguʼ ga̱jma̱a̱ náa iyaʼ. 16 Ni̱ʼkhá ka̱ya̱a̱ mu xa̱bia̱a̱ʼ muni̱ thanáá, mú tájmiin”. 17 Ikhú Jesús niʼthún: “¡Xa̱bu̱ ra̱míjíinʼ ñajuanla ga̱jma̱a̱ raguáʼdáá fe! Asndu nguáthá mba̱yu̱u̱ʼ xóó gáxtáá ga̱jma̱á nindxa̱la rá. Asndu nguáthá mba̱yu̱u̱ʼ xóó gáʼngo̱o̱ a̱jkiu̱nʼ gúnila rá. Gaguwa̱ʼ ku̱ya̱a̱la gi̱i̱”. 18 Ikhú Jesús nixkri̱ya̱a̱ʼ xa̱bu̱ wéñiiʼ náa dxámá, ga̱jma̱a̱ ikhú ikhaa niʼni̱i̱ a̱jkiu̱u̱n. 19 Nda̱wa̱á xa̱bi̱i̱ nixuʼmamijná ga̱jma̱a̱ nirajxi̱i̱ Jesús: “Náá numuu rí ikháanʼ tájmáanʼxu gúxkriya̱a̱ʼ xá.” 20 Ikhaa niriʼñúún: “Numuu dí rambáa fe kuaʼdáála. Na̱tala gajkhun, á mu fe ndrígála mba̱a̱ xóo mbá tsígooʼ mostaza, ma̱ndoo mutha̱a̱nla kúbá rígi̱, ‹arajxu̱ ayuʼ ñuʼún› ga̱jma̱a̱ ikhaa magixingoo, nda̱a̱ nimbá dí gárikala”. 21 *

22 Índo̱ nigimbíin náa Galilea, Jesús niʼthún: “A̱ʼdióo xa̱biya̱ mixnájxi̱i̱ náa ñawúúnʼ xa̱bu̱ 23 muxiyáa, mú índo̱ gáʼni ajtsú mbiʼi magabi̱i̱”.* Rígi̱ niʼni makuwá gíná xa̱bi̱i̱.

24 Nda̱wa̱á rí niguánú náa Capernaúm, ikhú xa̱bu̱ bi̱ nuruma mbújkho̱o̱* guʼwá náa nduyamajkuíí Dios, niguwáʼ gúyáá Pedro ga̱jma̱a̱ nirajxi̱i̱: “Lá tséʼni numa maestriala ráʼ.” 25 Ikhaa niriʼña: “Xúʼko̱, ikhaa naʼni numa”. Ikhú nita̱ʼa̱a̱ náa guʼwá, mú asndu xóó tséʼtúu̱n nimbá Jesús, ikhaa nirajxu̱u̱: “Xóo tayáá ján Simón, tsíin lá erumiin mbújkha̱a̱ xa̱bu̱ ñajunʼ, e̱jñún o eʼwíinʼ xa̱bu̱ dxe̱ʼ.” 26 Ikhú Pedro niriʼñuu: “Eʼwíinʼ xa̱bu̱”. Ikhú Jesús niʼthúu̱n: “Rúʼko̱ eyoo gáʼthúu̱n dí e̱ji̱n tséxna mbújkha̱a̱. 27 Mu xúʼni̱ makiʼníin, ayuʼ náa lamáa gátadama̱ʼa̱ xkramáʼ ga̱jma̱a̱ e̱gi̱ʼ bi̱ gátriya̱a̱ʼ ginii, ataxuájan rawuunʼ, ikhí gátaxkamaa mbá mbújkha̱a̱ plata.* Ikhaa rúʼko̱ gáraxna ga̱jma̱a̱ numulú mbá nájmáánʼ”.

18 Mbiʼi rúʼko̱, xa̱bi̱i̱ Jesús nixuʼmamijná ga̱jma̱a̱ nirajxi̱i̱: “Tsáá ñajuunʼ bi̱ itháan gíʼdoo numuu náa naʼtáñajunʼ Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios* bi̱ xtáa mekhuíí rá.” 2 Ikhú nindxaʼwóo mbáa ada̱ nitsijii náa taphu̱ún ikhiin, 3 ga̱jma̱a̱ niʼthún: “Na̱tala gajkhun rí á mu tsériʼkumijnáaʼla ga̱jma̱a̱ tsénindxala xóo e̱ji̱n, xáta̱ʼa̱a̱ʼla* náa naʼtáñajunʼ Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios* bi̱ xtáa mekhuíí. 4 Ikha jngóo, bi̱ gánindxu̱u̱ xa̱bu̱ guabaaʼ xóo ada̱ bugi̱, magiʼdoo numuu náa Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios* bi̱ xtáa mekhuíí, 5 ga̱jma̱a̱ bi̱ gágruiguíi mbáa ada̱ xóo bugi̱ ga̱jma̱a̱ mbiʼyuʼ, nagruigúún má mangúún. 6 Mú asndu tsáa bi̱ gáʼni majngrádaaʼ mbáa bi̱ itháan chíʼgíiʼ bugi̱, bi̱ gíʼdoo fe náa ikhúúnʼ, itháan májánʼ gáʼni rí maxtoʼóo mbá itsí mba̱a̱* náa aphuu ga̱jma̱a̱ miʼdama̱ʼa̱a̱n náa lamáa rí itháan mi̱jnu̱ʼ.

7 ¡Gíníin lá xa̱bu̱ numbaaʼ bi̱ nuni̱ majngrádiinʼ eʼwíinʼ! Gajkhun má rí makuwá xa̱bu̱ bi̱ muni̱ majngrádiinʼ eʼwíinʼ, mú gíníin xa̱bu̱ bi̱ gúni̱ xúʼko̱ kaʼnii. 8 Ikha jngóo á mu ñawáanʼ o rajkuáaʼ naʼni rí makiéʼkáanʼ, atrujturígú ga̱jma̱a̱ atadaʼ mitsínguánʼ. Numuu rí itháan májánʼ rí mixndu ñawáanʼ o rajkuáaʼ gákhanaaʼ rí maraxtaa ki xóo mbá nájma̱ ñawáanʼ o nájma̱ rajkuáaʼ miʼdama̱ʼa̱a̱n náa aguʼ rí nakha mbiʼ kámuu.* 9 Ma̱ngaa, á mu idaaʼ na’ni rí makiéʼkáanʼ, atríyaʼ ga̱jma̱a̱ atadaʼ mitsínguánʼ. Numuu rí itháan májánʼ rí mbóó idaaʼ gákhanaaʼ rí maraxtaa ga̱jma̱a̱, ki xóo rí mbá nájma̱ idaaʼ miʼdama̱ʼa̱a̱n náa aguʼ ndrígóo Gehena.* 10 Tsumáálá, á mu tsíyala gúya̱a̱ mbáa bi̱ itháan chíʼgíiʼ bugi̱, numuu rí ángeles wájun má xúʼko̱ náa inuu Anu̱ʼ bi̱ xtáa mekhuíí. 11 *

12 Dí gútala ikháanʼ rá. Á mu mbáa xa̱bu̱ gíʼdiin mbá 100 mugu̱ ga̱jma̱a̱ mbáa dí ikhaa nandáti̱ga̱a̱, lá raʼkháa maniñúnʼ náa kúbá bi̱ mbá 99 mu maʼga gáyáaʼ bi̱ nindáti̱ga̱a̱ xáʼ. 13 Ga̱jma̱a̱ á mu naxkama̱a̱ maʼdxuu itháan kaʼyoo bi̱ nikujma̱a̱ ki xóo bi̱ mbá 99 bi̱ tándatigi̱i̱n. 14 Xúʼko̱ má eʼni Anu̱ʼ bi̱ xtáa mekhuíí ma̱ngaa: Ikhaa tsíyoo dí mandáti̱ga̱a̱ nimbáa bi̱ chíʼgíiʼ bugi̱.

15 Ikha jngóo, á mu ndxájuaaʼ nikiéʼkúun náa inaaʼ, ayuʼ gáratamíjná ga̱jma̱a̱ʼ i̱ndó ikhaa ga̱jma̱a̱ atani̱ mbaʼyoo rí niʼnitígo̱o̱.* Á mu niʼdxawaanʼ, niʼnga̱a̱ʼ má nitambáyíí ndxájuaaʼ maʼni rí májánʼ xúʼko̱ rá. 16 Mú, á mu tséʼdxawuun dí naratháán, ayuʼ ga̱jma̱a̱ʼ i̱mba̱a̱ o imbá gi̱jmi̱i̱n, mu xúʼko̱ ma̱ndoo mambanúu xúgíʼ náa inún a̱jmi̱i̱n o ajtsíin xa̱bu̱. 17 Á mu na̱nguá eʼdxawún, arathún bi̱ nagimbíi̱n.* Ga̱jma̱a̱ á mu tséʼdxawún dí nuthi bi̱ nagimbíi̱n, ikhú atayáá xóo mbáa xa̱bu̱ bi̱ na̱nguá nindxu̱u̱ judío ga̱jma̱a̱ xóo bi̱ naruma mbújkho̱o̱ guʼwá ñajunʼ.

18 Na̱tala gajkhun dí xúgíʼ dí gúruʼwa̱a̱la mbayíʼ gi̱jyooʼ, xúʼko̱ má gáxtoʼóo mekhuíí ma̱ngaa, ga̱jma̱a̱ xúgíʼ dí gúrajkuíiʼla mbayíʼ gi̱jyooʼ, majkuíiʼ má mekhuíí ma̱ngaa. 19 Ma̱ngaa na̱tala gajkhun, á mu ajmáanʼla dí ikháanʼ, nambánala rí munda̱ʼa̱ mbá rí gíʼdoo numuu mbayíʼ gi̱jyooʼ, Anu̱ʼ bi̱ xtáa mekhuíí maxnála. 20 Numuu rí náa kúwá a̱jmi̱i̱n o ajtsíin ga̱jma̱a̱ numuu mbiʼyuʼ, ikhí xtáá ikhúúnʼ, náa majñu̱únʼ ikhiin”.

21 Ikhú Pedro ni̱jkha̱ kanuu ga̱jma̱a̱ niʼthúu̱n: “Tátá, á mu ndxájuʼ nakiéʼkúun náa inuʼ, nguáthá nuthu gíʼmúún ma̱ni̱ mba̱a̱ a̱jkiu̱nʼ ka̱yo̱o̱, lá asndu juwan nuthu ráʼ.” 22 Jesús niriʼñuu: “Na̱nguá, tsétha̱n’ rí káaʼ juwan nuthu, ikhúúnʼ natha̱nʼ rí asndu 77 nuthu.

23 Ikha jngóo, Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios* bi̱ xtáa mekhuíí nambríguii ga̱jma̱a̱ mbáa rey bi̱ nindoo maʼni̱i̱ cuenta gajmíi̱n ñumbáá ndrígio̱o̱. 24 Índo̱ nigíʼdu̱u̱ niʼni̱i̱ cuenta, niguwáʼ kuya̱a̱ mbáa bi̱ gíʼmaa 10,000 talentos.* 25 Numuu rí ñumbáá bugi̱ na̱nguá gíʼdoo dí maʼni numa̱a̱ ga̱jma̱a̱, ikha jngóo rey niʼthí dí maxtangujua̱a̱ ikhaa, a̱ʼgiu̱u̱, e̱ji̱i̱n ga̱jma̱a̱ xúgíʼ rí gíʼdoo mu maʼni numa̱a̱ rí gíʼmaa. 26 Ikhú ñumbáá nismbáti̱go̱o̱ ga̱jma̱a̱ niʼtákáñuu: ‹Gaʼngo̱o̱ a̱jkia̱a̱nʼ xta̱yo̱ʼ, ma̱ni̱ numa̱a̱ʼ má xúgíʼ›. 27 Rígi̱ niʼni dí rey magáwiinʼ a̱jkiu̱u̱n kaʼyoo, niniñuuʼ maʼga̱a̱ ñumbáá bugi̱ ga̱jma̱a̱ niʼni mba̱a̱ a̱jkiu̱u̱n kaʼyoo ga̱jma̱a̱ numuu dí gíʼmaa. 28 Mú índo̱ ñumbáá bugi̱ nigájnáa ikhí, nixkamaa i̱mba̱a̱ ñumbáá ga̱jma̱a̱, bi̱ gíʼmaa 100 denarios* náa inuu. Ikhú nixngáwu̱u̱n ga̱jma̱a̱ niʼthúu̱n: ‹¡Atani̱i̱ xúgíʼ dí gíʼmáán!›. 29 Ga̱jma̱a̱ ñumbáá bugi̱ nismbáti̱go̱o̱ inuu ga̱jma̱a̱ niʼtákáñuu: ‹Gaʼngo̱o̱ a̱jkia̱a̱nʼ xta̱yo̱ʼ, ma̱ni̱ numa̱a̱ʼ má›. 30 Mú ikhaa táʼndoo gáʼdxawuun. Nikuʼma muxuda̱a̱ʼ guʼwá e̱jua̱nʼ asndu índo̱ gámbóo raʼni numa̱a̱ rí gíʼmaa.* 31 Índo̱ eʼwíinʼ ñumbáá nidxawíín dí nirígá, nditháan tánigu̱u̱nʼ ga̱jma̱a̱ nigún gútháán rey xúgíʼ dí nirígá. 32 Ikhú rey nikuʼma maguwáʼ kuya̱a̱ ga̱jma̱a̱ niʼthúu̱n: ‹¡Ñumbáá xkawi̱i̱ʼ ñajuaanʼ! Ikhúúnʼ ni̱ni̱ mba̱a̱ a̱jkiu̱nʼ ka̱ya̱a̱ʼ índo̱ niratákáñuʼ. 33 Ndíjkha rí tágawíinʼ a̱jkia̱a̱nʼ xtayáá ndxájuaaʼ xó má ikhúúnʼ nigáwiinʼ a̱jkiu̱nʼ ka̱ya̱a̱ʼ rá.› 34 Ikhú rey nikiʼnáa ga̱jma̱a̱ nixnájxi̱i̱ náa ñawúúnʼ bi̱ nuñewa̱a̱n guʼwá e̱jua̱nʼ asndu náa gáʼni numa̱a̱ xúgíʼ rí gíʼmaa. 35 Xúʼko̱ má gáʼni Anu̱ʼ bi̱ xtáa mekhuíí ga̱jma̱a̱ nindxa̱la á mu tséni̱ mba̱a̱ a̱jkia̱la* ku̱ñu̱u̱n a̱ngia̱la”.

19 Índo̱ Jesús niguámbóo niʼthí rígi̱, nigájnuu náa Galilea ni̱jkha̱ náa guámbarigo̱o̱ mbayuuʼ Judea, náa i̱mba̱ ridoo mañu Jordán. 2 Mbaʼin xa̱bu̱ nigún kidxuuʼ ga̱jma̱a̱ ikhaa niʼni thanún ikhí.

3 Ikhú niguwáʼ tikhuun fariseos mu mbuyáá xú káʼnii gáʼthí ga̱jma̱a̱ nirajxi̱i̱: “Lá ma̱ndoo rí mbáa xa̱biya̱ maniña̱a̱ʼ* a̱ʼgiu̱u̱ ga̱jma̱a̱ asndu xkáʼníí má numuu ráʼ.” 4 Ikhaa niriʼñún: “Lá túraxnuu rí bi̱ niʼniáanʼ nákha ginii, niʼnii xa̱biya̱ ga̱jma̱a̱ a̱ʼgu̱, 5 ga̱jma̱a̱ niʼthí ‹ikha jngóo xa̱biya̱ maniñuuʼ anu̱u̱ ga̱jma̱a̱ ru̱dúu̱, maxtáa* ga̱jma̱a̱ a̱ʼgiu̱u̱ ga̱jma̱a̱ nájmi̱i̱n maguánu mani̱ndxu̱ún mbóó xuwiʼ ráʼ.› 6 Rúʼko̱ numuu rí nánguá ni̱ndxu̱ún a̱jmi̱i̱n, maʼni̱i̱ imbawíí xa̱bu̱. Rí niruwaa Dios, xárkuájiiʼ nimbáa xa̱bu̱”. 7 Ikhiin nithi: “Á mu xúʼko̱, náá numuu rí Moisés niʼthí rí xa̱biya̱ maxnúu i̱yi̱i̱ʼ a̱ʼgiu̱u̱ náa naʼthí rí naniña̱a̱nʼ xá.” 8 Ikhaa niriʼñún: Moisés niʼthí rí ma̱ndoo muniʼñúnʼ guʼyala numuu rí migújkhúʼ a̱jkia̱la. Raʼkháa xúʼko̱ phú nirígá asndu nákha ginii. 9 Mú ikhúúnʼ na̱tala, rí asndu tsáa bi̱ naniña̱a̱nʼ a̱ʼgiu̱u̱ ga̱jma̱a̱ ndayáa i̱mba̱a̱, nakudaminaʼ aʼkhá. I̱ndó ma̱ndoo maniña̱a̱ʼ á mu a̱ʼgiu̱u̱ nibóoʼ xkawiʼ kayuuʼ ga̱jma̱a̱ i̱mba̱a̱.*

10 Ikhú xa̱bi̱i̱ nitháán: “Á mu xúʼko̱ eʼni xa̱bu̱ ga̱jma̱a̱ a̱ʼgiu̱u̱, itháan má májánʼ gáʼni dí xánigúnʼ”. 11 Ikhaa niʼthún: “Raʼkháa xúgíinʼ maʼngu̱u̱n munimbánii ajngáa rígi̱, i̱ndó bi̱ Dios nambáñun* mu makuwá xúʼko̱. 12 Tikhuun tsénigu̱nʼ numuu rí xúʼko̱ má nigumiin. Eʼwíinʼ numuu rí xa̱bu̱ nirawíi xndúún. Mú kúwá eʼwíinʼ bi̱ tsénigu̱nʼ ga̱jma̱a̱ numuu Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios* bi̱ xtáa mekhuíí. Bi̱ maʼngo̱o̱ maʼnimbánuu rígi̱, gaʼnimbánuu”.

13 Ikhú niguwáʼ kudiin e̱ji̱n mu maʼni tsajkurámiinʼ ga̱jma̱a̱ maʼtájkáan* ga̱jma̱a̱ numún. Mú xa̱bi̱i̱ nixpri̱gúún. 14 Mú Jesús niʼthún: “Guniʼñún e̱ji̱n maguwáʼ náa ikhúúnʼ. Xúrikhunla, numuu rí bi̱ ni̱ndxu̱ún xóo ikhiin kaʼñún náa Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios* bi̱ xtáa mekhuíí”. 15 Índo̱ niguámbóo niʼni tsajkurámiinʼ, ni̱jkha̱ i̱mba̱ níʼkhá.

16 Ikhú nikuʼmaminaʼ mbáa xa̱bu̱ ga̱jma̱a̱ nirajxu̱u̱: “Maestro, ndiéjunʼ rí májánʼ eyóoʼ ma̱ni̱ mu maxtáá kámuu mbiʼi rá.” 17 Ikhaa niʼthúu̱n: “Náá numuu dí natrajxu̱ʼ ga̱jma̱a̱ numuu rí májánʼ rá. Mbáwíi bi̱ májáanʼ xtáa. Á mu nandaaʼ maraxtaa, atanimbánii má xúʼko̱ rí naʼtáñajunʼ Dios”. 18 Ikhaa nirajxi̱: “Náá biʼyaa rá.” Jesús niriʼña̱a̱: “Xátaxíyáa xa̱bu̱, xátani̱ aʼkhá ga̱jma̱a̱ʼ i̱mba̱a̱, xátani̱ kuʼwáʼ, xátanigámaa ndxájuaaʼ, 19 atayamajkuíí ana̱a̱ʼ ga̱jma̱a̱ ru̱dáaʼ, gaʼndaaʼ xtayáá xa̱bu̱ numba ga̱jma̱a̱ʼ xó má eyaaʼ xtayaminaʼ ikháán”. 20 Ikhú niʼthí dxámá: “Nanimbánuu má xúgíʼ rígi̱, ndiéjunʼ lá xóó eyóoʼ ma̱ni̱ rá.” 21 Ikhú Jesús niriʼñuu: “Á mu nandaaʼ matanimbaníí xúgíʼ, ayu̱u̱ʼ gátagujua̱a̱ xúgíʼ rí xtaʼdáá ga̱jma̱a̱ araxnún mbújkha̱a̱ xa̱bu̱ gíníi, xúʼko̱ maraʼdáá mbá rí gíʼdoo numuu náa mekhuíí. Ga̱jma̱a̱ ayi̱ mu ma̱nindxa̱a̱ʼ xa̱bi̱ʼ”. 22 Índo̱ dxámá niʼdxuun rígi̱, ni̱jkha̱a̱ gíná numuu dí ra̱ʼkhá tháán gíʼdoo. 23 Ikhú Jesús niʼthún xa̱bi̱i̱: “Na̱tala rí maʼni mingíjyúuʼ dí mbáa xa̱bu̱ bi̱ gíʼdoo wéñuuʼ manújngoo náa naʼtáñajunʼ Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios* bi̱ xtáa mekhuíí. 24 Na̱tala mbu̱júu̱ʼ rí itháan ragákhi̱i̱ rí mbáa camello mato̱ʼo̱o̱ náa iñúuʼ itsu̱ gúxá, ki xóo mbáa xa̱bu̱ bi̱ gíʼdoo wéñuuʼ manújngoo náa naʼtáñajunʼ Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios”.*

25 Índo̱ xa̱bi̱i̱ nidxawíín rígi̱, niʼniún tsiánguá, ikhú nitháán: “Á mu xúʼko̱, tsáá gáʼngo̱o̱ gákríya̱a̱ʼ rá.” 26 Ikhú Jesús niyejxu̱u̱n ga̱jma̱a̱ niʼthún: “Mingíjyúuʼ maguma eyáá xa̱bu̱, mú Dios xúgíʼ maʼngo̱o̱ maʼni”.

27 Ikhú Pedro niriʼña: “Ikháanʼ niniʼñánʼxu xúgíʼ mu magúwáʼxu kidxaaʼ, dí gúdáaʼxu rá.” 28 Ikhú Jesús niʼthún: “Na̱tala gajkhun dí índo̱ gáguma nuxi̱i̱ʼ xúgíʼ, ga̱jma̱a̱ índo̱ A̱ʼdióo xa̱biya̱ gági̱ʼi̱ náa xíliu̱u̱ mu maʼtáñajunʼ. Ikháanʼla bi̱ naguwaʼ kidxuʼ mutrigáanʼla náa mbá 12 xílí mu mutañájuíínʼ mbá 12 xuajen* majkhaʼ ndrígóo Israel. 29 Ga̱jma̱a̱ asndu tsáa bi̱ niniñuuʼ goʼwóo, a̱ngui̱i̱n, anu̱u̱, ru̱dúu̱, e̱ji̱i̱n o mbayuuʼ ga̱jma̱a̱ numuu mbiʼyuʼ, magruigúu imbá 100 nuthu itháan, ga̱jma̱a̱ makhánáá rí maxtáa kámuu mbiʼi.

30 Mú mbaʼin bi̱ guájun ginuu maguanún asndu kidííʼ,* ga̱jma̱a̱ mbaʼin bi̱ guájun kidííʼ maguajún ginuu.

20 Numuu rí Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios* bi̱ xtáa mekhuíí, nindxu̱u̱ xóo mbáa xa̱bu̱ bi̱ naʼdu uva, bi̱ miʼcha̱ ni̱jkha̱ gáñiinʼ ñumbáá mu muñajunʼ náa mbayuuʼ. 2 Nda̱wa̱á rí nimbánuu gajmíi̱n rí maʼni numún mbá denario* rí mbá mbiʼi, nikuʼmiin magún náa mbayuuʼ. 3 Xóo mbá las 9 rí miʼcha̱ nigájnuu ni̱jkha̱ mbu̱júu̱ ga̱jma̱a̱ nixkamiin eʼwíinʼ bi̱ wájun náa xuáá, bi̱ nda̱a̱ rí eni̱. 4 Ikha jngóo niʼthún: ‹Aʼgua mangáanʼ gúñajunʼ náa mbayuʼ, ma̱ni̱ númala xó má kaʼyoo›. 5 Xóo mbá las 12 rí wakhaʼ nigájnuu mbu̱júu̱, i̱mba̱ nigájnuu xóo mbá las 3 rí wakíʼ. 6 Nda̱wa̱á kayuuʼ, nigájnuu xóo mbá las 5 rí wakíʼ ga̱jma̱a̱ nixkamiin bi̱ wájun ikhí, ikha jngóo nirajxu̱u̱n: ‹Náá numuu rí ndrigáanʼla gi̱i̱ ga̱jma̱a̱ nda̱a̱ rí e̱nila rá.› 7 Ikhiin niriʼña: ‹Numuu rí nimbáa táʼkha̱ gárajáanʼxu›. Ikhú ikhaa niʼthún: ‹Gaʼgua mangáanʼla gúñajunʼ náa mbayuʼ›.

8 Índo̱ ni̱jkha̱ raʼni kríná, ikhú xa̱bu̱ bi̱ mbayuuʼ niʼthúu̱n bi̱ naʼtáñajúúnʼ ñumbáá: ‹Atatsaʼwún maguwáanʼ ñumbáá ga̱jma̱a̱ atani̱ numiín. Ginii gátani̱ numiín bi̱ nitu̱ʼu̱u̱n nda̱wa̱á ga̱jma̱a̱ nda̱wa̱á gátani̱ numiín bi̱ nitu̱ʼu̱u̱n ginii›. 9 Índo̱ niguwáʼ ñumbáá bi̱ nitu̱ʼu̱u̱n xóo mbá las 5 rí wakíʼ, mámbáa rí ikhiin nidaʼ mbá denario. 10 Ikha jngóo índo̱ niguwáʼ bi̱ nitu̱ʼu̱u̱n ginii, niguáʼthi̱i̱n rí tsídánʼ gúdaʼ, mú mangiin nidaʼ mbá denario. 11 Índo̱ nindrigúu numún, nigíʼdi̱i̱ nitanumáá xa̱bu̱ bi̱ mbayuuʼ. 12 Ikhú nitháán: ‹¡Nángíi nitu̱ʼu̱u̱n bugi̱, káaʼ mbá hora niñajunʼ ga̱jma̱a̱ nitani̱ numi̱ín xó má ikháanʼxu, gakhi̱i̱ niñajunʼxu kañiʼ mbiʼi ga̱jma̱a̱ mijkha ndiya̱a̱xu!›. 13 Mú ikhaa niʼthúu̱n mbáa rí ikhiin: ‹Migo, tániaʼ nimbá dí ra̱májánʼ jún, lá tambánulú rí mbá denario gáni númaaʼ ráʼ. 14 Ayáa numaaʼ ga̱jma̱a̱ ayu̱u̱ʼ. Xó má ni̱ni̱ númaaʼ ikháán xúʼko̱ má eyoʼ ma̱ni̱ númuu bi̱ nito̱ʼo̱o̱ iwáá kayuuʼ ma̱ngaa. 15 Ikhúúnʼ ma̱ndoo ma̱ni̱ asndu ndiéjunʼ má eyoʼ ga̱jma̱a̱ rí gúʼdoo. O, lá naxíguáaʼ xta̱yo̱ʼ numuu rí májánʼ a̱jkiu̱nʼ* ka̱ñu̱u̱n xáʼ.› 16 Xúʼko̱, bi̱ wájun kidíí’ maguajún ginuu, mú bi̱ wájun ginuu maguajún kidíí’”.

17 Índo̱ kúwá ratsimún náa Jerusalén, Jesús niguwíin wájíʼ bi̱ mbá 12 xa̱bi̱i̱ ga̱jma̱a̱ índo̱ kúwá ragún kamba̱a̱ niʼthún: 18 “Xó má e̱ya̱a̱, kuwáanʼ ratsimulú náa Jerusalén, ikhí A̱ʼdióo xa̱biya̱ mixnájxi̱i̱ náa ñawúúnʼ ndxajkun bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ ga̱jma̱a̱ bi̱ nusngáa xtángoo. Muthi rí makhañúu 19 ga̱jma̱a̱ mixnájxi̱i̱ náa xa̱bu̱ bi̱ rañájúúnʼ judíos, ikhiin mutsijmaa, muxpajtii ma̱ngaa mudujmaa náa ixi̱ mú índo̱ gáʼni ajtsú mbiʼi magabi̱i̱ʼ”.*

20 Ikhú a̱ʼgiu̱u̱ Zebedeo nikuʼmaminaʼ náa Jesús gajmíi̱n a̱jmi̱i̱n e̱ji̱i̱n, nismbáti̱go̱o̱ náa inuu, numuu dí rígá mbá rí nandoo ma̱ndo̱ʼo̱o̱. 21 Ikhaa nirajxu̱u̱: “Dí eyaaʼ rá.” Ikhú a̱ʼgu̱ niriʼña: “Nandoʼ rí nájmi̱i̱n e̱ji̱nʼ matri̱gi̱i̱n náa maratañájunʼ, mbáa gági̱ʼi̱ náa níjñu májáanʼ ga̱jma̱a̱ i̱mba̱a̱ gági̱ʼi̱ náa níjñu xti̱ya̱a̱ʼ”. 22 Ikhú Jesús niriʼña̱: “Tséya̱a̱ rí kuwáanʼ runda̱ʼa̱la. Lá maʼngala muwa̱a̱n rí ga̱jnu̱ʼ náa copa rí inu ma̱ga̱nʼ ráʼ.” Ikhiin niriʼña: “Majmáanʼxu”. 23 Ikhaa niʼthún: “Gajkhun má rí ikháanʼ ma̱ndoo muwa̱a̱nla rí inu ma̱ga̱nʼ, mú ikhúúnʼ rakáʼyoʼ ma̱ta̱ tsíin gátrigi̱i̱n náa níjniú mújúnʼ ga̱jma̱a̱ náa níjniú xti̱yu̱ʼ. Ikhí matri̱gi̱i̱n bi̱ Anu̱ʼ niʼniratiin”.

24 Índo̱ bi̱ mbá gu̱wi̱i̱nʼ nidxawíín rígi̱, nikiʼníin kuyáá Santiago ga̱jma̱a̱ Juan. 25 Mú Jesús nigímbíin mbá xúgíinʼ ga̱jma̱a̱ niʼthún: “Ikháanʼ má ndu̱ya̱a̱la rí xa̱bu̱ ñajunʼ nuni̱i̱ xuajen asndu xó má eñún ga̱jma̱a̱ xa̱bu̱ bi̱ guáʼdáá numún najmún tsiakii ndrígu̱ún mu muthún xa̱bu̱ ndiéjunʼ gíʼmaa muni̱. 26 Mú ragíʼmaa ma’ni xúʼko̱ náa ikháanʼla. Bi̱ nandoo magiʼdoo numuu náa ikháanʼla gíʼmaa rí mambáñun eʼwíinʼ. 27 Bi̱ nandoo mani̱ndxu̱u̱ giʼnii náa ikháanʼla gíʼmaa mani̱ndxu̱u̱ ñumbáá náa eʼwíinʼ. 28 Rúʼko̱ rí niʼni A̱ʼdióo xa̱biya̱ táʼkha̱ mu muni̱ mbáʼwi̱i̱, ni̱ʼkha̱ mu maʼni mbáʼwi̱i̱n eʼwíinʼ ga̱jma̱a̱ maxnájximinaʼ mu maʼnikáwíin mbaʼin xa̱bu̱”.

29 Índo̱ nigájnaán náa Jericó, mbaʼin xa̱bu̱ nigún kidxuuʼ. 30 Ga̱jma̱a̱ a̱jmi̱i̱n xa̱bu̱ bi̱ tsékruigu̱u̱n bi̱ tri̱gi̱i̱n náa rawuunʼ kamba̱a̱ nidxawíín rí Jesús xtáa ranújngoo ikhí, ikhú nindxa̱ʼwa̱ gakhi̱i̱: “¡Tátá, A̱ʼdióo David, agáwíinʼ a̱jkia̱a̱nʼ xtayuxu!”. 31 Ikhú xa̱bu̱ nixprigún mu ni xúndxa̱ʼwa̱, mú ikhú itháan gakhi̱i̱ nindxa̱ʼwa̱: “¡Tátá, A̱ʼdióo David! ¡Agáwíinʼ a̱jkia̱a̱nʼ xtayuxu!”. 32 Ikhú Jesús niwi̱ji̱, nindxaʼwún ga̱jma̱a̱ nirajxu̱u̱n: “Ndiéjunʼ eyala ma̱ni̱ ga̱jma̱á numala rá.” 33 Ikhiin niriʼña: “Tátá, nanduxu rí mambaʼta̱a̱ iduxu”. 34 Ikhú Jesús nigáwiinʼ a̱jkiu̱u̱n kaʼñún, ikhú nixkajma idún. Núkhu má nimbaʼta̱a̱ idún ga̱jma̱a̱ nigún kidxuuʼ.

21 Índo̱ niguánu náa Betfagué náa kúbá rí mbiʼyuu Olivos, mijngii Jerusalén, ikhú Jesús nikuʼmiin a̱jmi̱i̱n xa̱bi̱i̱ 2 ga̱jma̱a̱ niʼthún rígi̱: “Aʼguala náa xuajen rí nakujmaa ñuʼún. Índo̱ gáʼguanúla ikhí, muxkamaa mbáa burru e̱ʼgú kaxtájmaa ga̱jma̱a̱ a̱ʼdióo. Gurajkhúnʼla ga̱jma̱a̱ gaguwaʼ kudiin. 3 Á mu mbáa narajxala, gutha̱a̱n: ‹Majmiuu Tátá›. Ikhú maniñala maguwaʼ kudiin”.

4 Xúgíʼ rígi̱ nirígá mu mambanúu rí niʼtáriyaʼ profeta,* bi̱ niʼthí: 5 “Gutha̱a̱n wáxioo Sion: ‹¡Atayáá! Rey ndrígáaʼ na̱ʼkha̱ gáʼyaaʼ. Ikhaa nindxu̱u̱ mbáa xa̱bu̱ wabaaʼ ga̱jma̱a̱ karíguii mbáa a̱ʼdá burru, a̱ʼdióo xujkhúʼ bi̱ nagu̱›”.

6 Ikhú xa̱bi̱i̱ nigún ga̱jma̱a̱ nini̱ xó má niʼthún Jesús muni̱. 7 Ikhú niguwáʼ kuya̱a̱ burru e̱ʼgú ga̱jma̱a̱ a̱ʼdióo, nixtra̱ma̱ʼ xtíñún náa tsu̱du̱u̱ ga̱jma̱a̱ ikhú nigriguii. 8 Mbaʼin xa̱bu̱ nixtri̱ga̱ xtíñún náa kamba̱a̱ ga̱jma̱a̱ eʼwíinʼ nirujtu ñawúunʼ ixi̱ ga̱jma̱a̱ nisnguti̱ga̱ náa kamba̱a̱. 9 Ikhú xa̱bu̱ bi̱ nagún ginuu ga̱jma̱a̱ bi̱ naguwáʼ tsu̱díí nithi gakhi̱i̱: “¡Gaguma kríya̱a̱ʼ A̱ʼdióo David! ¡Gaguma tsajkurámaaʼ bi̱ na̱ʼkha̱ ga̱jma̱a̱ mbiʼyuu Jeobá!* ¡Atani kríyaaʼ, ikháán bi̱ xtáa mekhuíí!”.

10 Índo̱ ikhaa nito̱ʼo̱o̱ náa Jerusalén, ikhú xúgíinʼ xa̱bu̱ xuajen nithi ga̱jma̱a̱ nirajxi̱: “Tsáá ñajuunʼ bugi̱ rá.” 11 Ikhú tikhuun xa̱bu̱ niriʼña: “¡Nindxu̱u̱ profeta Jesús, bi̱ na̱ʼkha̱ náa Nazaret náa mbayuuʼ Galilea!”.

12 Jesús nito̱ʼo̱o̱ náa guʼwá rí nduyamajkuíí Dios ga̱jma̱a̱ nixkawíin bi̱ nugujua̱ ga̱jma̱a̱ bi̱ nutsi ikhí. Nirngáxi̱i̱ mésu̱ún bi̱ nuriʼkhuíí mbújkha̱a̱ ga̱jma̱a̱ xíliu̱ún bi̱ nugujui̱i̱n paloma. 13 Ga̱jma̱a̱ niʼthí: “Náa kiʼnirámáʼ naʼthí ‹goʼwóʼ magumbiʼyuu guʼwá náa nutajkáan›,* mú ikháanʼla ninila tsíñún kuʼwáʼ”.* 14 Ma̱ngaa ikhí niguáʼnu bi̱ tsíkruigu̱u̱n ga̱jma̱a̱ bi̱ gúʼxíinʼ náa guʼwá rí nduyamajkuíí Dios, ikhaa niʼni thanún.

15 Ikhú ndxajkun bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ ga̱jma̱a̱ bi̱ nusngáa xtángoo nikiʼníin índo̱ ndiyáá xúgíʼ mitsaanʼ rí naʼni, ga̱jma̱a̱ rí e̱ji̱n nundxa̱ʼwa̱ náa guʼwá rí nduyamajkuíí Dios “¡Gaguma kríya̱a̱ʼ A̱ʼdióo David!”. 16 Ikha jngóo nitháán Jesús: “Natadxawíín rí ethi xáʼ.” Ikhaa niriʼñún: “Aan xúʼko̱, nadxawuun má. Lá túraxnuu náa naʼthí: ‹Nitani̱ rí náa rawúúnʼ e̱ji̱n bi̱ majkhiinʼ ga̱jma̱a̱ bi̱ kaʼnííʼ nuxúnʼ maguma mba̱a̱n ráʼ.›” 17 Ikhú niniñúnʼ ga̱jma̱a̱ nigájnuu ni̱jkha̱ náa xuajen Betania, ikhí niguanúu niʼgu.

18 Índo̱ nitanga̱a̱ miʼcha̱ náa Jerusalén, nixkidxu̱u̱. 19 Ikhú ndiʼyoo mbá ixi̱ higo wíji̱ náa rawuunʼ kamba̱a̱, nikuʼmaminaʼ ikhí, mú nimbá higo táxkamaa, i̱ndó inúu kagu̱ ndiʼyoo. Ikhú niʼthúu̱n ixi̱: “Nímba miʼtsú xájma̱a̱ higo náa ikháán”. Núkhu nijndoʼ ixi̱ higo. 20 Índo̱ xa̱bi̱i̱ ndiyáá rígi̱, niʼniún tsiánguá ga̱jma̱a̱ nithi: “Xú káʼnii niʼni rí mbá nacha̱ nijndoʼ ixi̱ rá.” 21 Jesús niriʼñún: “Na̱tala gajkhun rí á mu kuaʼdáála fe ga̱jma̱a̱ tséni̱ a̱jma̱ a̱jkia̱la, raʼkháa i̱ndó muni̱ rí ikhúúnʼ ni̱ni̱ ga̱jmu̱ʼ ixi̱ higo, ma̱ngaa rí asndu mutha̱a̱n kúbá rígi̱ ‹arajxu ga̱jma̱a̱ atadaminaʼ náa lamáa›, ga̱jma̱a̱ xúʼko̱ má gárígá. 22 Á mu ikháanʼ kuaʼdáála fe, makhánala xúgíʼ rí gúnda̱ʼa̱ índo̱ gútajkáan”.

23 Índo̱ nito̱ʼo̱o̱ náa guʼwá rí nduyamajkuíí Dios, ndxajkun bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ ga̱jma̱a̱ xabuanii bi̱ kúwá náa xuajen niguwáʼ gúyáá índo̱ ikhaa xtáa raʼsngáa ga̱jma̱a̱ nirajxi̱i̱: “Náá numuu etani̱ rígi̱ rá. Tsáá niʼtháanʼ matani̱ rá.” 24 Ikhú Jesús niriʼñún: “Rígá mbá rí marajxala mangúún. Á mu rí najmáanʼla nuriʼña̱a̱, ma̱tala tsáa eʼthúnʼ ma̱ni̱ rígi̱. 25 Náá e̱ʼkha̱ rí Juan nakumíinʼ iyááʼ xa̱bu̱, mekhuíí o náa xa̱bu̱ dxe̱ʼ”. Ikhú nitamijná: “Á mu nuʼtháán rí mekhuíí, ikhaa maʼtúlú: ‹Náá numuu rí túnimbala ku̱ya̱a̱ xá.› 26 Mú, á mu nuʼthá rí na̱ʼkha̱ náa xa̱bu̱, namíñulú xóo gúni xa̱bu̱. Numuu rí Juan nduyáá xóo mbáa profeta”. 27 Ikha jngóo niriʼña: “Tséya̱a̱xu”. Ikhú Jesús niʼthún: “Xátala má mangúún tsáa eʼthúnʼ ma̱ni̱ rígi̱.

28 Ndiéjunʼ e̱ndxa̱ʼwa̱míjna̱ ga̱jma̱a̱ numuu rígi̱ rá. Mbáa xa̱bu̱ bi̱ gíʼdiin a̱jmi̱i̱n jiáma, niʼthúu̱n bi̱ giʼnii: ‹Táa, ayuʼ gátiejunʼ náa mbayuuʼ uva xúgi̱›. 29 Ikhú a̱ʼdióo niriʼña: ‹Tsíyóʼ gáʼgá›. Mú nda̱wa̱á nitanga̱a̱ a̱jkiu̱u̱n ga̱jma̱a̱ ni̱jkha̱. 30 Ga̱jma̱a̱ xúʼko̱ má niʼthúu̱n i̱mba̱a̱ a̱ʼdióo ma̱ngaa. Mú bugi̱ niriʼñuu: ‹Xúʼko̱ tátá, maʼgá›. Mú táʼga. 31 Tsáa bi̱ niʼni rí nandoo anu̱u̱ rá.” Ikhiin niriʼña̱a̱: “Bi̱ giʼnii”. Jesús niʼthún: “Na̱tala gajkhun rí bi̱ nuruma mbújkho̱o̱ guʼwá ñajunʼ ga̱jma̱a̱ gu̱ʼu̱ bi̱ nugujuamíjna̱ itháan mijngii wájun rí matu̱ʼu̱u̱n náa naʼtáñajunʼ Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios* ki xóo ikháanʼla. 32 Numuu rí Juan ni̱ʼkha̱, nisngájmala kamba̱a̱ rí májánʼ, mú ikháanʼ túnimbala ku̱ya̱a̱. Mú, bi̱ nuruma mbújkho̱o̱ guʼwá ñajunʼ ga̱jma̱a̱ gu̱ʼu̱ bi̱ nugujuamíjna̱ ninimbu̱ún kuyáá. Ikháanʼla ndi̱ya̱a̱ xúgíʼ rúʼko̱, mú maski ajndu xúʼko̱ tátanga̱a̱ a̱jkia̱la ma̱ngaa túnimbala ku̱ya̱a̱.

33 Gudxawíín i̱mba̱ xkri̱da rígi̱. Mbáa xa̱bu̱, bi̱ gíʼdoo mbá mbaaʼ niʼdu uva náa mbayuuʼ ga̱jma̱a̱ niʼni gúlóo. Ma̱ngaa niʼni mbá iñáʼ náa muduunʼ uva ga̱jma̱a̱ nikujxi̱ mbá guʼwá mitsídánʼ.* Ikhú nindu̱ʼu̱u̱n tikhuun xa̱bu̱ rí muñewa̱a̱n mbayuuʼ ga̱jma̱a̱ nigájnuu ni̱jkha̱ mitsínguánʼ. 34 Índo̱ ni̱jkha̱nú mbiʼi rí magajta̱a̱ uva, nikungui̱i̱nʼ ñumbáá ndrígóo náa xa̱bu̱ bi̱ niguanún muñewa̱a̱n mu magu̱u̱ rí nijma̱a̱. 35 Mú xa̱bu̱ bi̱ nuñewa̱a̱n mbaaʼ nirugui̱i̱n ñumbáá, mbáa nixnáá, i̱mba̱a̱ nixiyáa ga̱jma̱a̱ i̱mba̱a̱ nixnáá ga̱jma̱a̱ itsí. 36 Bi̱ mbayuuʼ nikungui̱i̱nʼ mbu̱júu̱ ñumbáá, itháan mbaʼin ki xóo nákha ginii, ga̱jma̱a̱ ikháá má niniu̱u̱n mangiin. 37 Nda̱wa̱á kayuuʼ nikuʼmaa a̱ʼdióo numuu rí nikumu̱u̱: ‹Mbuyamajkuíí a̱ʼdióʼ›. 38 Índo̱ xa̱bu̱ bi̱ nuñewa̱a̱n mbaaʼ ndiyáá a̱ʼdióo, ikhú nitamijná: Ikhaa bugi̱ bi̱ mbayáa mbaaʼ. ‹¡Guxíyáalu, mu xúʼko̱ maguanúlú ga̱jma̱a̱ rí magu̱u̱!›. 39 Ikhú nirtuwiin ga̱jma̱a̱ niriya̱a̱ʼ náa rawuunʼ mbaaʼ ga̱jma̱a̱ nixiyáa. 40 Mú, índo̱ gáʼkha̱núu bi̱ mbayuuʼ, ndiéjunʼ gáʼniún xa̱bu̱ buʼko̱ xá.” 41 Bi̱ kúwá rudxawíín niriʼña: “Magudíin numuu dí ra̱míjíinʼ, ga̱jma̱a̱ maxnátíʼñún eʼwíinʼ xa̱bu̱ mbayuuʼ bi̱ muxnajxi̱i̱ rí najma̱a̱ mbiʼi rí kaʼyoo”.

42 Jesús niʼthún: “Náa Kiʼniraʼmáʼ naʼthí: ‹Itsí rí taʼndún gájmúún bi̱ nuni̱ guʼwá, ikhaa rúʼko̱ ni̱jkha̱nú ninindxu̱u̱ itsí rí itháan gíʼdoo numuu. Rígi̱ ni̱ʼkha̱ náa Jeobá* ga̱jma̱a̱ ikháanʼ nduʼyáá rí mitsaanʼ nindxu̱u̱›. Lá túraxnuu nimbá miʼtsú rígi̱ ráʼ. 43 Ikha jngóo na̱tala rí Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios* magajtakáyala ikháanʼ ga̱jma̱a̱ mixnún xa̱bu̱ bi̱ nunimbáníí rí ikhaa nandoo. 44 Ma̱ngaa, asndu tsáa bi̱ gájpatrámáaʼ náa itsí rígi̱ majmiguii. Xúʼko̱ má á mu itsí rígi̱ gájpatrámáʼ náa tsu̱du̱u̱ mbáa, majmiguii”.

45 Índo̱ ndxajkun bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ gajmiún fariseos nidxawíín xkri̱da rí naʼthí, ndiyáá rí xtáa raʼthí ga̱jma̱a̱ numún ikhiin. 46 Nindúún murtuwiin, mú nimíñúún kuñúún xa̱bu̱ numuu rí ikhiin nduyáá rí nindxu̱u̱ mbáa profeta.

22 Mbu̱júu̱ʼ má, Jesús niʼthún ga̱jma̱a̱ xkri̱da: 2 “Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios* bi̱ xtáa mekhuíí, nambríguii ga̱jma̱a̱ mbáa rey bi̱ niʼni mbá ndxa̱a̱ mu manigúnʼ a̱ʼdióo. 3 Ikhú nikuʼmiin ñumbáá mu magún gúthún bi̱ maguwáʼ náa ndxa̱a̱, mú ikhiin táʼndún gáguwáʼ. 4 Nda̱wa̱á nikuʼmiin eʼwíinʼ ñumbáá ga̱jma̱a̱ ajngáa rígi̱: ‹Gu̱thu̱u̱n bi̱ maguwáʼ: “Ni̱ni̱ mújúunʼ má ganitsu. Niradíin má xe̱diu̱ʼ ga̱jma̱a̱ xujkiúʼ bi̱ itháán míjíinʼ ga̱jma̱a̱ rígá má xawii xúgíʼ. Aguwaʼla náa ndxa̱a̱”›. 5 Mú bi̱ nijuiʼthún maguwáʼ náa ndxa̱a̱, túdxawíín, mbáa ni̱jkha̱ náa mbayuuʼ ga̱jma̱a̱ i̱mba̱a̱ ni̱jkha̱ náa ñajunʼ rí gíʼdoo, 6 eʼwíinʼ nirugui̱i̱n ñumbáá, nini̱ gíníin ga̱jma̱a̱ niradíin.

7 Ikhú rey nikásngañuuʼ, ga̱jma̱a̱ nikuʼmiin soldados ndrígióo mu muradíin xúgíinʼ xa̱bu̱ buʼko̱ ga̱jma̱a̱ nitsikháa xuajñún. 8 Ikhú niʼthún ñumbáá ndrígióo: ‹Rígá má xawii xúgíʼ, mú bi̱ nijuiʼthúún maguwáʼ na̱nguá kaʼñún makuwá gi̱i̱. 9 Ikha jngóo, aʼguala náa kamba̱a̱ rí nagájna̱a̱ náa xuajen, gutha̱a̱n asndu tsáa má bi̱ gúxkamaa mu ma̱ʼkha̱ náa ndxa̱a̱›. 10 Ikha jngóo, ñumbáá nigájnún nigún náa kamba̱a̱ ga̱jma̱a̱ nithúún maguwáʼ mbá xúgíinʼ bi̱ nixkamiin, bi̱ míjíinʼ ga̱jma̱a̱ bi̱ ra̱míjíinʼ. Náa guʼwá, nijtíin bi̱ niguwáʼ.*

11 Índo̱ rey nito̱ʼo̱o̱ náa kajtiin bi̱ niguwáʼ, ikhú ndiʼyoo mbáa xa̱bu̱ bi̱ na̱nguá kagíʼ mbá xtíin rí kaʼyoo maxtáa ga̱jma̱a̱ náa ndxa̱a̱ gatsigúnʼ. 12 Ikhú niʼthúu̱n: ‹Migo, xkáʼnii nindoo nita̱ʼa̱a̱ʼ rí na̱nguá xtagíʼ xtíin rí kaʼyoo maraxtaa ga̱jma̱a̱ náa ndxa̱a̱ rá.› Ikhú xa̱bu̱ nda̱a̱ rí niʼthí. 13 Ikhú rey niʼthún xa̱bi̱i̱: ‹Guruʼwa̱a̱ ñawúunʼ ga̱jma̱a̱ rajkhúu ga̱jma̱a̱ gudatiya̱a̱ʼ rexa̱a̱ náa mikríná ñuʼún, ikhí mambi̱ya̱ʼ ga̱jma̱a̱ mikuduun iñuuʼ›.

14 Numuu rí mbaʼin bi̱ najuiʼthún maguwáʼ, mú nguéjmi̱i̱n bi̱ kaxtaʼwíin”.

15 Ikhú fariseos nigúun ga̱jma̱a̱ niriyaʼ awan xú káʼnii murtuwiin Jesús ga̱jma̱a̱ rí naʼthí. 16 Ikha jngóo, nixuʼmiin tikhuun xa̱biún gajmiún xa̱bi̱i̱ Herodes mu muthán: “Maestro, ndu̱ya̱a̱xu dí naratá má xúʼko̱ rí gajkhun, narasngáa kambo̱o̱ Dios xó má gíʼmaa, numuu rí tsétayáʼ maguanáaʼ májánʼ gajmiáanʼ xa̱bu̱ ga̱jma̱a̱ tsétayáá xóo kiejxu̱u̱n xa̱bu̱. 17 Ikha jngóo, aratúxu xóo tayáá. Lá májánʼ rí muxna̱a̱xu̱ mbújkha̱a̱ César,* o na̱nguá dxe̱ʼ.” 18 Mú Jesús ndiʼyoo má rí nandún muni̱i̱ dí ra̱májánʼ, ikha jngóo niʼthún: “A̱jma̱ inala jáanla, ndíjkha rí xígi̱ eniuʼla rá. 19 Gusngajmúʼ mbújkha̱a̱ rí nu̱xna̱la”. Ikhú ikhiin niguwáʼ kuñu̱u̱ mbá denario.* 20 Ikhaa nirajxu̱u̱n: “Tsáá xtiʼkhuu ga̱jma̱a̱ mbiʼyuu ka̱ma gi̱i̱ rá.” 21 Ikhú nitháán: “Xtiʼkhuu ga̱jma̱a̱ mbiʼyuu César”. Ikhú niʼthún: “Guxna̱a̱la César rí kaʼyoo má César, mú guxna̱a̱ Dios rí kaʼyoo má Dios”. 22 Índo̱ nidxawíín rígi̱ niguanún tsiánguá, ikhú niniña̱a̱nʼ ga̱jma̱a̱ nigúun.

23 Mbiʼi má rúʼko̱ niguwáʼ saduceos, bi̱ nuthi dí xágabi̱ín xa̱bu̱, ga̱jma̱a̱ nirajxi̱i̱: 24 “Maestro, Moisés niʼthí: ‹Á mu mbáa xa̱bu̱ nakháñuu ga̱jma̱a̱ tségiʼdiin e̱ji̱n, giʼtio̱o̱* ma̱ndoo mbayáa̱ a̱ʼgú xuáʼa̱, mu xúʼko̱ magiʼdiin e̱ji̱i̱n ndxájuu bi̱ nikháñuu›. 25 Náa ikháanʼxu nikúwá mbá juwiin xa̱bu̱ bi̱ kaníkhiin. Bi̱ giʼnii ninigúnʼ mú nda̱wa̱á nikháñuu, numuu dí tágiʼdiin e̱ji̱n ikha jngóo giʼtio̱o̱ ndiyáa̱ a̱ʼgú xuáʼa̱. 26 Xúʼko̱ má nigíʼnuu bi̱ maʼni a̱jmi̱i̱n, bi̱ maʼni ajtsíin..., asndu bi̱ maʼni juwiin. 27 Nda̱wa̱á, nikháñuu a̱ʼgu̱ ma̱ngaa. 28 Arathúxu, índo̱ gágabi̱ín,* tsáá bi̱ mbá juwiin gáyáa xá. Numuu rí xúgíinʼ ndiya̱a̱”.

29 Ikhú Jesús niriʼñúún: “Tséya̱a̱ dí etha jáanla. Numuu dí tséya̱a̱ rí naʼthí náa Kiʼniraʼmáʼ ni má tsiakii ndrígóo Dios. 30 Numuu rí índo̱ gágabi̱ín* xa̱bu̱, xa̱bekha xúnigu̱nʼ ga̱jma̱a̱ gu̱ʼu̱ xúnuju̱nʼ, mani̱ndxu̱ún xóo ángeles bi̱ kúwá mekhuíí. 31 Ga̱jma̱a̱ numuu rí magabiín* xa̱bu̱, lá túraxnuu rí Dios niʼthála: 32 ‹Ikhúúnʼ nindxu̱ʼ Dios ndrígóo Abrahán, Dios ndrígóo Isaac ga̱jma̱a̱ Dios ndrígóo Jacob ráʼ.› Ikhaa nindxu̱u̱ Dios ndrígu̱ún bi̱ nduya raʼkháa bi̱ nikháñun”. 33 Índo̱ xa̱bu̱ nidxawíín, niguanún tsiánguá ga̱jma̱a̱ rí xóo naʼsngáa.

34 Índo̱ fariseos nidxawíín rí Jesús niʼngo̱o̱ nirugoo rawúúnʼ saduceos, ikhú niruwamijná. 35 Ga̱jma̱a̱ mbáa rí ikhiin, bi̱ najmañuu rí naʼthí náa Xtángoo, nirajxu̱u̱ mu mbaʼyoo dí gáʼthí: 36 “Maestro, xú káʼnii kiʼtáñajunʼ rí itháan gíʼdoo numuu rí na̱ʼkha̱ náa Xtángoo ndrígóo Moisés rá.” 37 Ikhaa niriʼñuu. “‹Gaʼndaaʼ xtayáá Jeobá* Dios ndrígáaʼ ga̱jma̱a̱ xúgíʼ a̱jkia̱a̱nʼ,* ga̱jma̱a̱ xúgíʼ xóo nindxa̱a̱ʼ* ga̱jma̱a̱ xúgíʼ ku̱ma̱ ndrígáaʼ›. 38 Rígi̱ nindxu̱u̱ timbá kiʼtáñajunʼ rí itháan gíʼdoo numuu. 39 Rí maʼni a̱jma̱ nambríguii ga̱jma̱a̱ rígi̱, naʼthí: ‹Gaʼndaaʼ xtayáá xa̱bu̱ numba ga̱jma̱a̱ʼ xó má eyaaʼ xtayaminaʼ ikháán›. 40 Nájma̱ kiʼtáñajunʼ rígi̱ nigájnuu náa Xtángoo ndrígóo Moisés ga̱jma̱a̱ rí nithi profetas”.*

41 Índo̱ fariseos kaʼníí kúwá gajmiún saduceos, ikhú Jesús nirajxu̱u̱n: 42 “Ndiéjunʼ e̱ndxa̱ʼwa̱míjna̱ ga̱jma̱a̱ numuu Cristo rá. Tsáá a̱ʼdióo nindxu̱u̱”. Ikhiin niriʼña̱a̱: “A̱ʼdióo David”. 43 Ikhaa nirajxu̱u̱n: “Á mu xúʼko̱, náá numuu rí espíritu santo* niʼni rí David maʼthúu̱n Tátá xá. Numuu rí ikhaa niʼthí: 44 ‹Jeobá* niʼthúu̱n Tátioʼ: “Araʼwún náa níjniú mújúnʼ asndu índo̱ gáratañájúúnʼ bi̱ guáʼdáán sia̱nʼ”›. 45 Á mu David naʼthúu̱n Tátá, xú káʼnii gándoo gánindxu̱u̱ a̱ʼdióo xá.” 46 Nimbáa tájmaa gáriʼña̱a̱. Ga̱jma̱a̱ asndu mbiʼi rúʼko̱ nímba̱a̱ nánguá nindoo gárajxu̱u̱.

23 Ikhú Jesús niʼthún xa̱bu̱ ga̱jma̱a̱ xa̱bi̱i̱: 2 “Fariseos ga̱jma̱a̱ bi̱ nusngáa xtángoo nitri̱gi̱i̱n náa nigi̱ʼi̱ Moisés. 3 Ikha jngóo gunimbánii rí nutala, mú xúnila xóo eni̱ ikhiin, numuu rí ikhiin i̱ndó nuthíí mú tsénimbáníí. 4 Nuniratáá rí miki̱wu̱n ga̱jma̱a̱ nudra̱ma̱ʼ náa xpajphún xa̱bu̱, mú ikhiin asndu tsíñún gúba̱a̱n ga̱jma̱a̱ a̱ʼdióo ñawúúnʼ. 5 Xúgíʼ rí nuni̱, nuni̱ mu xa̱bu̱ mbuñún. Nuni̱ itháan mba̱ʼu̱ caja rí tima náa xkídúnʼ* asndu nuni̱ itháan mbi̱jua̱ yojoo xtíñún.* 6 Nanigu̱u̱nʼ mutrigi̱i̱n náa itháan gíʼdoo numuu náa ndxa̱a̱, ga̱jma̱a̱ nandún mutrigi̱i̱n ginuu náa guʼwá rí bi̱ judíos nuxnáá gamajkhu Dios. 7 Ga̱jma̱a̱ rí xa̱bu̱ murajxi̱ín náa xuáá ma̱ngaa rí muthún maestro.* 8 Mú ikháanʼla xúniʼñáʼ rí mu̱tala maestro,* numuu rí mbáwíí Maestriala ga̱jma̱a̱ xúgiáanʼ ikháanʼ kaníkháanʼla. 9 Ma̱ngaa nimbáa xa̱bu̱ xútha̱a̱n rí nindxu̱u̱ ana̱la, numuu rí mbáwíí Ana̱la xtáa mekhuíí. 10 Ma̱ngaa, xúniʼñááʼ rí mu̱tala xa̱bu̱ ede̱, numuu rí mbáwíí xa̱bu̱ Ede̱ xtáa, ikhaa nindxu̱u̱ Cristo. 11 Ikha jngóo, bi̱ itháan gíʼdoo numuu náa ikháanʼla, gambáñun eʼwíinʼ. 12 Bi̱ naʼnimbamínáʼ magajnúu gamajkhuu, mú bi̱ naʼni guabaminaʼ maguma mba̱a̱.

13 ¡Gínáanʼla ikháanʼ, fariseos ga̱jma̱a̱ bi̱ nusngáa xtángoo! ¡Bi̱ a̱jma̱ inala! Numuu rí tséxnu̱u̱n matu̱ʼu̱u̱n xa̱bu̱ náa naʼtáñajunʼ Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios* bi̱ xtáa mekhuíí. Ní má ikháanʼla tséta̱ʼa̱la, ní má tséniʼñúnʼ matu̱ʼu̱u̱n bi̱ nunimíjna̱ matu̱ʼu̱u̱n. 14 *

15 ¡Gínáanʼla ikháanʼ, fariseos ga̱jma̱a̱ bi̱ nusngáa xtángoo! ¡Bi̱ a̱jma̱ inala! Numuu rí najkua náa xúgíʼ ku̱ba̱ʼ ga̱jma̱a̱ nakidáanʼla náa lamáa mu mbuʼyáaʼ mbáa bi̱ mani̱ndxu̱u̱ xóo ikháanʼla, índo̱ nuxkamaa, nuni̱i̱ rí magiʼdoo itháan aʼkhúun ki xóo ikháanʼla mu maʼga̱ gáxnáa náa Gehena.*

16 ¡Gínáanʼla ikháanʼ, bi̱ tsékruigala mú nduya ikhúún eʼwíinʼ! Numuu rí nu̱tala: ‹Á mu mbáa najmuu guʼwá rí nduyamajkuíí Dios, mu maxná ajngóo, tséyóoʼ má maʼnimbánuu. Mú á mu mbáa naxná ajngóo ga̱jma̱a̱ numuu oro dí rígá ikhí, ndayóoʼ tsiakii rí maʼnimbánuu›. 17 ¡Nda̱a̱ a̱jkia̱la ni má tsékruigala! Ndiéjunʼ rí itháan gíʼdoo numuu, oro o guʼwá rí nduyamajkuíí Dios dí naʼni rí oro mani̱ndxu̱u̱ mitsúʼkháan dxe̱ʼ. 18 Ma̱ngaa ikháanʼla nu̱ta̱: ‹Á mu mbáa najmuu náa nakarámáʼ tsigijñaʼ mu maxná ajngóo, tséyóoʼ má maʼnimbánuu, mú á mu mbáa najmuu tsigijñaʼ mu maxná ajngóo, ndayóoʼ tsiakii rí maʼnimbánuu›. 19 ¡Tsíkruigala! Ndiéjunʼ rí itháan gíʼdoo numuu. Tsigijñaʼ, o náa nakarámáʼ rí naʼni rí tsigijñaʼ maʼni mitsúʼkháan dxe̱ʼ. 20 Ikha jngóo bi̱ najmuu náa nakarámáʼ tsigijñaʼ mu maxná ajngóo, naxná ajngóo náa nakarámáʼ tsigijñaʼ, ga̱jma̱a̱ xúgíʼ rí ngutámaʼ ikhí. 21 Bi̱ najmuu guʼwá náa nduyamajkuíí Dios mu maxná ajngóo, naxná ajngóo náa guʼwá rúʼko̱ ga̱jma̱a̱ náa Dios, bi̱ xtáa ikhí, 22 ga̱jma̱a̱ bi̱ najmuu mekhu mu maxná ajngóo, naxná ajngóo náa gíʼ Dios.

23 ¡Gínáanʼla ikháanʼ, fariseos ga̱jma̱a̱ bi̱ nusngáa xtángoo! ¡Bi̱ a̱jma̱ inala! Numuu rí nuxnala* menta, eneldo ga̱jma̱a̱ comino, mú niniʼñáʼ runimbáníí rí itháan gíʼdoo numuu náa Xtángoo: Rí munila rí májánʼ, rí magáwíinʼ a̱jkia̱la ga̱jma̱a̱ rí munila rí jmbu. Gajkhun má rí gíʼmaa munimbánila rúʼko̱, mú tséyóoʼ manújngorámala rí i̱ʼwáʼ. 24 ¡Tsékruigala mú nduya ikhúún eʼwíinʼ, nutsuwááʼ rí nawanla mu xáʼga ñu̱ju̱n aphala mú nawajngiála camello!

25 ¡Gínáanʼla ikháanʼ, fariseos ga̱jma̱a̱ bi̱ nusngáa xtángoo! ¡Bi̱ a̱jma̱ inala! Numuu rí i̱ndó tsu̱du̱u̱ xúbála ejña̱a̱n ma̱ngaa rí nawanla ga̱jma̱a̱, mú náa awúu̱n a̱jkia̱la nagua̱ʼa̱ maguaʼdáá* ga̱jma̱a̱ nandala muni̱ dí ra̱májánʼ. 26 Tsíkruigaaʼ fariseo, ginii arajñáa awúu̱n xúbaaʼ ga̱jma̱a̱ rí nagi̱i̱n ga̱jma̱a̱, mu xúʼko̱ maʼni kaʼwu asndu tsu̱du̱u̱ ma̱ngaa.

27 ¡Gínáanʼla ikháanʼ, fariseos ga̱jma̱a̱ bi̱ nusngáa xtángoo! ¡Bi̱ a̱jma̱ inala! Numuu rí nindxa̱la xóo iñáʼ mixídiʼ náa nudi̱ín wajinʼ, mitsaanʼ kujmaa rí mbájnii mú awúu̱n kajtíí itsu̱ún wajinʼ ga̱jma̱a̱ xúgíʼ rí mitsaga. 28 Xúʼko̱ nindxa̱la ikháanʼ. Nuníí rí nindxa̱la xa̱bu̱ májáanʼ náa inún eʼwíinʼ, mú náa awúu̱n a̱jkia̱la rígá dí ra̱májánʼ* ga̱jma̱a̱ rí nduwaʼ.

29 ¡Gínáanʼla ikháanʼ, fariseos ga̱jma̱a̱ bi̱ nusngáa xtángoo! ¡Bi̱ a̱jma̱ inala! Numuu rí nuni̱la náa majuiʼdiín profetas* ga̱jma̱a̱ nuniratáá náa nijnguán xa̱bu̱ míjíinʼ. 30 Ga̱jma̱a̱ nu̱tala: ‹Á mu nikuwáanʼxu mbiʼi rí nikúwi̱i̱n wajin xiʼñúxú, xákambráʼáanʼ* mangáanʼ índo̱ niradíin profetas›. 31 Ga̱jma̱a̱ rí nu̱tala nasgájmáanʼ rí nindxa̱la e̱jñún bi̱ niradíin profetas. 32 Ikha jngóo, gambála rí nigi̱ʼdi̱i̱ wajin xiʼñála.

33 A̱bu̱nʼ, e̱jín a̱bu̱nʼ, ikháanʼla mumíniiʼ, ní xákáwáanʼ náa Gehena.* 34 Ikhaa numuu rúʼko̱ rí makuʼmíin profetas, bi̱ najmañún ga̱jma̱a̱ bi̱ nusngáa. Mú tikhuun muradíinla, mudujmiin náa ixi̱ ga̱jma̱a̱ muxpajtíin náa guʼwá rí nuxna̱a̱ gamajkhu Dios ga̱jma̱a̱ muʼgua runi̱ gíníi náa mámbá xuajen. 35 Xúʼko̱ ikháanʼla muninuma̱a̱ xúgíʼ eʼdiún xa̱bu̱ míjíinʼ rí nigadíí náa tsu̱du̱u̱ ku̱ba̱ʼ, asndu eʼdiuu Abel ga̱jma̱a̱ eʼdiuu Zacarías, a̱ʼdióo Baraquías bi̱ ikháanʼla nixíyáa náa majñu̱u̱ʼ guʼwá rí nduyamajkuíí Dios ga̱jma̱a̱ náa nakarámáʼ tsigijñaʼ. 36 Na̱tala gajkhun rí xa̱bu̱ bi̱ kúwá xúgi̱ muninuma̱a̱la xúgíʼ rígi̱.

37 Jerusalén, Jerusalén, bi̱ nagudíin profetas ma̱ngaa naxnún ga̱jma̱a̱ itsí bi̱ nagún ikhí..., ¡mbaʼa nuthu nindoʼ magímbíin e̱jña̱a̱ʼ xóo eʼni mbáxtiʼ* bi̱ naguriʼiin e̱ji̱i̱n náa agoo xpíjpiúu! Mú ikháanʼ táʼndala. 38 ¡Gu̱ya̱a̱! Goʼwóo naguanáa ga̱jma̱a̱ ikháanʼ naguanáti̱ga̱la. 39 Na̱tala rí asndu xúgi̱ ní xúyoʼ asndu índo̱ gútha ‹¡Gaguma tsajkurámaaʼ bi̱ na̱ʼkha̱ ga̱jma̱a̱ mbiʼyuu Jeobá!›”.*

24 Índo̱ Jesús xtáa ragájnáa náa guʼwá rí nduyamajkuíí Dios, ikhú xa̱bi̱i̱ niguwáʼ kanuu ga̱jma̱a̱ nisngajmáá guʼwá rígi̱ ga̱jma̱a̱ xtátsí ndrígóo. 2 Ikhú, ikhaa niʼthún: “Xúgíʼ rí ndu̱ya̱a̱la gi̱i̱. Na̱tala gajkhun dí xáguanúu nimbá itsí, xúgíʼ majngudiri̱ga̱a̱”.

3 Índo̱ ikhaa grígu náa kúbá rí mbiʼyuu Olivos, ngu̱ʼwa̱á niguwáʼ xa̱bi̱i̱ náa gíʼ, ikhú nirajxi̱i̱: “Nanduxu̱ mbu̱ya̱a̱, nguáná gáʼni xúgíʼ rígi̱. Ndiéjunʼ gárígá* índo̱ gátanga̱án,* ga̱jma̱a̱ índo̱ gártumuu* mbiʼi rí kuwáanʼ rá.”*

4 Jesús niriʼñúún: “Guñeumíjna̱ mu nimbáa xáʼni nduwáanʼla. 5 Numuu rí mbaʼin maguwáʼ ga̱jma̱a̱ majmúún mbiʼyuʼ, muthi ‹ikhúúnʼ ni̱ndxu̱ʼ Cristo› ga̱jma̱a̱ muni̱ nduwiinʼ mbaʼin xa̱bu̱. 6 Ikháanʼla mudxawíín dí narígá guerra ga̱jma̱a̱ muwáán dí narígá guerra. Mú xámíñálá, numuu dí rígi̱ má wíji̱ marigá nákha xóó tsértumuu mbiʼi.

7 Numuu rí xuajen mba̱ʼu̱ magi̱ʼdu̱u̱n* gajmiún i̱ʼwáʼ xuajen mba̱ʼu̱, xa̱bu̱ ñajunʼ magi̱ʼdu̱u̱n gajmiún eʼwíinʼ xa̱bu̱ ñajunʼ, marigá ewiʼ ga̱jma̱a̱ maʼxma asndu náá. 8 Xúgíʼ tsingíná rígi̱ nindxu̱u̱ ga̱ʼkhu̱* rí ndíkhú egi̱ʼdu̱u̱.

9 Ikhú muni̱ gínáanʼla,* muradiáanʼla. Xúgíinʼ xa̱bu̱ mawiñu̱u̱nʼ kuyala ga̱jma̱a̱ numuu mbiʼyuʼ. 10 Ikhú mbaʼin xa̱bu̱ makáwabaaʼ fe ndrígu̱ún, ga̱jma̱a̱ kaníkhíín gúxnaximi̱jna̱ ma̱ngaa mawiñu̱u̱nʼ kuyamijná. 11 Makujmiin mbaʼin profetas bi̱ nuni̱ nduwaʼ ga̱jma̱a̱ muni̱ nduwiinʼ mbaʼin xa̱bu̱, 12 índo̱ gáʼga rajoo dí ra̱májánʼ* mbaʼin xa̱bu̱ ni xáʼndúún kuyamijná, 13 mú bi̱ gáʼngo̱o̱ asndu índo̱ gártumuu mbiʼi, buʼko̱ bi̱ makríya̱a̱ʼ. 14 Ga̱jma̱a̱ majuiʼtáraʼa ajngáa rí májánʼ ga̱jma̱a̱ numuu Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios* náa xúgíʼ tsu̱du̱u̱ ku̱ba̱ʼ mu mudxawíín xúgíinʼ xa̱bu̱, ga̱jma̱a̱ ikhú martumuu mbiʼi.

15 Ikha jngóo índo̱ gúya̱a̱la rí xkawiʼ rí naʼni gámbáa, xó má niʼthí profeta* Daniel, wíji̱ náa mikaʼwu (gakrua̱ʼa̱a̱ʼ dí naʼthí gi̱i̱), 16 ikhú bi̱ kúwá náa Judea gagañútuʼún náa kúbá. 17 Bi̱ jngruámuuʼ náa tsu̱du̱u̱ goʼwóo xágajta̱a̱ mu maguwíi dí rígá náa goʼwóo, 18 bi̱ ni̱jkha̱ xanáá xáta̱nga̱a̱ náa goʼwóo mu maguwíi xtíñuu. 19 ¡Phú ngíníi gu̱ʼu̱ bi̱ ga̱khi̱i̱n ga̱jma̱a̱ bi̱ nuxníxúnʼ e̱ji̱n mbiʼi rúʼko̱! 20 Gutajkáan* má xúʼko̱ mu mbiʼi rí magayála xáʼni gu̱nʼ migúwán ni má mbiʼi sábado.* 21 Numuu rí ikhú marigá mbá ga̱ʼkhu̱ rí majphú mba̱a̱.* Mbá ga̱ʼkhu̱ xóo rígi̱, nimbá miʼtsú tárígá asndu nákhá nigi̱ʼdu̱u̱ numbaaʼ, ní má xúgi̱, ga̱jma̱a̱ ní xátanga̱a̱ marigá. 22 Á mu mbiʼi rúʼko̱ xáwiji̱jtu̱u̱n, nimbáa xákríya̱a̱ʼ, mú ga̱jma̱a̱ numún bi̱ kaxtaʼwíin, mbiʼi rúʼko̱ mawiji̱jtu̱u̱n.

23 Á mu mbáa gáʼtala, ‹¡Gu̱ya̱a̱la, Cristo xtáa gi̱i̱!› o ‹¡Xtáa ñuʼú!›, xúnimbala ku̱ya̱a̱. 24 Numuu rí makuwá bi̱ muthíí rí ni̱ndxu̱ún Cristo ga̱jma̱a̱ profetas bi̱ minduwiinʼ, ma̱ngaa muni̱ mbaʼa milagro ga̱jma̱a̱ i̱ʼwáʼ rí mitsaanʼ mu muni̱ nduwiinʼ xa̱bu̱, ga̱jma̱a̱ asndu maʼndún muninduwiinʼ bi̱ kaxtaʼwíin. 25 Ikha jngóo wapháá má e̱tala dí gárígá. 26 Á mu nutala ‹¡Xtáa náa ku̱ba̱ʼ mijxooʼ!›, xúʼguala, o nutala dí ‹¡Xtáa náa awúu̱n guʼwá!›, xúnimbala. 27 Numuu rí xóo naxpíbiʼ náa nagájnuu a̱jkha̱ʼ nambiʼiti̱ga̱ asndu náa narámaaʼ, xúʼko̱ gáʼni índo̱ gátanga̱a̱* A̱ʼdióo xa̱biya̱. 28 Náa kri̱ga̱a̱ bi̱ nikháñuu, ikhí magimbíin bi̱yú.

29 Nda̱wa̱á rí gájngoo majphú mba̱a̱ ga̱ʼkhu̱, a̱jkha̱ʼ makhañúu, gu̱nʼ ní xámbiʼi, a̱ʼgua̱a̱n bi̱ tri̱gi̱i̱n mekhuíí majngutíguíin ga̱jma̱a̱ xúgíʼ dí rígá mekhuíí maʼba̱a̱n. 30 Ikhú mekhuíí makujmaa tsinaʼ ndrígóo A̱ʼdióo xa̱biya̱, xúgíinʼ xa̱bu̱ bi̱ kúwá náa tsu̱du̱u̱ ku̱ba̱ʼ mumbi̱ya̱ʼ gínún ga̱jma̱a̱ mbuyáá A̱ʼdióo xa̱biya̱ rí na̱ʼkha̱ náa du̱u̱n ga̱jma̱a̱ xúgíʼ tsiakii ndrígóo. 31 Ikhaa makuʼmiin ángeles ndrígio̱o̱ ga̱jma̱a̱ mbá aʼwóo trompeta, ikhiin mugimbíin bi̱ kaxtaʼwíin náa a̱jkhu̱ níʼkhóo numbaaʼ,* náa nagi̱ʼdu̱u̱ mekhu asndu náa nambárigo̱o̱ mekhu.

32 Gajmañala náa xkri̱da ndrígóo ixi̱ higo. Índo̱ narudíinʼ ñawúunʼ ga̱jma̱a̱ nagu̱u̱ inúu, ikháanʼla ndu̱ya̱a̱ dí nacho̱o̱ má maxnáa ruʼwa. 33 Xúʼko̱ má mangáanʼ, índo̱ gúya̱a̱ xúgíʼ rígi̱, gu̱ya̱a̱ rí A̱ʼdióo xa̱biya̱ xtáa mijngii náa xkrugua. 34 Na̱tala gajkhun rí ka̱ʼníí kuwáanʼla índo̱ gárígá xúgíʼ rígi̱. 35 Mekhu ga̱jma̱a̱ ku̱ba̱ʼ ma̱ndoo mandáti̱ga̱a̱, mú ajngóʼ nditháan xándáti̱ga̱a̱.

36 Mú nimbáa tséʼyoo náá mbiʼi ga̱jma̱a̱ náá hora gáʼni, ní má ángeles bi̱ kúwá mekhuíí, ní má Ada̱, i̱ndó Anu̱ʼ eʼyoo. 37 Xó má nákha mbiʼi rí nixtáa Noé, xúʼko̱ má gárígá mbiʼi rí gátanga̱a̱* A̱ʼdióo xa̱biya̱. 38 Numuu rí nákha mbiʼi rúʼko̱, nákha xóó tséxnúu ruʼwambiʼ, xa̱bu̱ nuphiʼtsu, naʼwa̱a̱n, xa̱bekha nunigu̱nʼ ga̱jma̱a̱ gu̱ʼu̱ nunuju̱nʼ... asndu mbiʼi rí Noé nito̱ʼo̱o̱ náa arca, 39 ga̱jma̱a̱ túnimbu̱u̱n asndu índo̱ nixnúu ruʼwambiʼ, ikhú niguámbíin xúgíinʼ. Xúʼko̱ gáʼni índo̱ gátanga̱a̱ A̱ʼdióo xa̱biya̱. 40 Ikhú, a̱jmi̱i̱n xa̱bu̱ bi̱ kajtiin ruñajunʼ xanáá, mbáa maʼga kiʼyáa, i̱mba̱a̱ maguanáti̱go̱o̱. 41 A̱jmi̱i̱n gu̱ʼu̱ makuwá runu̱ náa tsi̱nu̱, mbáa maʼga kiʼyáa, i̱mba̱a̱ maguanáti̱go̱o̱. 42 Ikha jngóo gakuwáanʼ xawii má xúʼko̱, numuu rí tséya̱a̱ nguáná gátanga̱a̱ Tátá.

43 Gu̱ya̱a̱la rígi̱, á mu mbáa xa̱bu̱ gáʼyoo náa hora gáʼkha̱ kuʼwáʼ, ikhaa maxígu ga̱jma̱a̱ xániñuuʼ rí kuʼwáʼ mato̱ʼo̱o̱ náa goʼwóo. 44 Ikha jngóo, gakuwa̱a̱nʼ xawii mangáanʼ, numuu rí A̱ʼdióo xa̱biya̱ ma̱ʼkha̱a̱ índo̱ ikháanʼ tséguaʼthi̱i̱nla.

45 Tsáá nindxu̱u̱ ñumbáá jmbii bi̱ májánʼ endxa̱ʼwáminaʼ bi̱ patriúun nigíiʼ mu maxníʼtsún bi̱ kúwá náa goʼwóo, mbiʼi rí kaʼyoo rá. 46 ¡Gagi gáxtáa ñumbáá buʼko̱ á mu xtáa raʼnimbánuu ñajunʼ rí nikhánúu índo̱ gáʼkha̱núu patriúun! 47 Na̱tala gajkhun rí maxnájxu̱u̱ xúgíʼ rí gíʼdoo mu mañewu̱u̱n.

48 Mú, á mu ñumbáá buʼko̱ nanindxu̱u̱ ra̱májáanʼ ga̱jma̱a̱ nandxa̱ʼwáminaʼ ‹patriúnʼ ndajyúuʼ wéñuuʼ› 49 ikhú nagíʼdu̱u̱ naʼni kámbiñu̱u̱nʼ ñumbáá gajmíi̱n ga̱jma̱a̱ nagíʼdu̱u̱ nakuiʼtsu ma̱ngaa naʼga̱a̱n gajmíi̱n xa̱bu̱ najngi̱i̱n. 50 Patriúun ma̱ʼkha̱a̱ mbóoʼ mbiʼi rí ikhaa tségi̱ʼtu̱u̱n ga̱jma̱a̱ náa mbá hora rí ikhaa tséʼyoo. 51 Ikhú maʼni rí mamínuuʼ wéñuuʼ xó má gáʼniúún xa̱bu̱ bi̱ a̱jma̱ inún. Ikhú mambi̱ya̱ʼ ga̱jma̱a̱ mikuduun iñuuʼ.

25 Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios* bi̱ xtáa mekhuíí ma̱ndoo mambríguii gajmíi̱n gu̱wi̱i̱nʼ wa̱ʼxa̱ʼ* bi̱ ndiya̱ candil ga̱jma̱a̱ nigájnún gútsijníí bi̱ inu manigúnʼ. 2 Witsiin rí ikhiin tséndxa̱ʼwa̱a̱ májánʼ edxu̱ún ga̱jma̱a̱ mbá witsiin bi̱ nundxa̱ʼwa̱a̱ májánʼ edxu̱ún. 3 Bi̱ tséndxa̱ʼwa̱a̱ májánʼ edxu̱ún ndiya̱ candil mú na̱nguá niyégún aceite, 4 mú bi̱ nundxa̱ʼwa̱a̱ májánʼ edxu̱ún ndiya̱ candil ma̱ngaa niyégún ru̱jtu̱ náa ka̱jnu̱ʼ aceite. 5 Numuu rí bi̱ manigúnʼ ndijyúuʼ, ikha jngóo wa̱ʼxa̱ʼ ni̱ʼkha̱ ninúnʼ ninuʼ. 6 Mú índo̱ niʼni tikhu nduʼun niwáán rí mbáa niʼthí: ‹¡Bi̱ inu manigúnʼ xtáa gi̱i̱, agajnála mu muríguíi!›. 7 Ikhú xúgíinʼ wa̱ʼxa̱ʼ niguájxu̱únʼ ga̱jma̱a̱ ninirata̱a̱ candil ndrígu̱ún. 8 Mú bi̱ tséndxa̱ʼwa̱a̱ májánʼ edxu̱ún nithúún bi̱ nundxa̱ʼwa̱a̱ májánʼ edxu̱ún: ‹Gu̱xnu̱xu̱ mbá chíʼgíiʼ aceite ndrígála numuu rí inu majuiʼyúuʼ candil ndrígúxu̱›. 9 Bi̱ nundxa̱ʼwa̱a̱ májánʼ edxu̱ún niriʼña̱a̱: ‹Mbáa xáʼngo̱o̱ majmuxu mangáanʼ, itháan májánʼ dí muʼguala gúya̱a̱ mu̱tsi̱›. 10 Mú índo̱ ikhiin nigún gútsi, ni̱ʼkha̱nú bi̱ inu manigúnʼ. Wa̱ʼxa̱ʼ bi̱ kúwá xawii nitu̱ʼu̱u̱n náa ndxa̱a̱ ga̱jma̱a̱ ikhú nixtúguáa xkrugua. 11 Nda̱wa̱á, niguáʼnuuʼ eʼwíinʼ wa̱ʼxa̱ʼ ga̱jma̱a̱ nithi: ‹¡Tátá, tátá, atambáʼtáá matu̱ʼu̱xu̱!›. 12 Mú ikhaa niriʼñúún: ‹Tséniʼniáanʼla jún›.

13 Ikha jngóo gakuwáanʼla xawii má xúʼko̱, numuu rí tséya̱a̱ náá mbiʼi ni má náá hora.

14 Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios* bi̱ xtáa mekhuíí ma̱ngaa nindxu̱u̱ xóo mbáa xa̱bu̱ bi̱ na̱jkha̱ mitsínguánʼ, índo̱ inu magajnúu maʼga, nindxaʼwún bi̱ numbayíí ga̱jma̱a̱ nixnájxu̱u̱n rí gíʼdoo. 15 Mbáa nixnúu witsu talentos,* i̱mba̱a̱ nixnúu a̱jma̱ ga̱jma̱a̱ i̱mba̱a̱ nixnúu mbóó, mámbáa nixnúu xó má rí maʼngo̱o̱ mañajunʼ ga̱jma̱a̱, ikhú nigájnuu ni̱jkha̱ mitsínguánʼ. 16 Bi̱ nigruigú witsu talentos niñejunʼ ga̱jma̱a̱ mbújkha̱a̱ rúʼko̱, ikhú nigu̱u̱ imbá witsu talentos. 17 Xúʼko̱ bi̱ nigruigú a̱jma̱ ma̱ngaa, nida̱a̱ʼ imbá gi̱jma̱. 18 Mú bi̱ nigruigú mbóó, ni̱jkha̱ gáʼndimáʼán mbújkha̱a̱* rí nixnájxu̱u̱ patriúun.

19 Mba̱yu̱u̱ʼ niʼni índo̱ patriún ñumbáá buʼko̱ nitanga̱a̱ ga̱jma̱a̱ nindiʼi̱ín cuenta. 20 Bi̱ nigruigú witsu talentos ni̱ʼkha̱a̱ kagu̱u̱ imbá witsu talentos ga̱jma̱a̱ niʼthúu̱n: ‹Tátá, niraxnájxuʼ mbá witsu talentos, atayáá, nida̱a̱ʼ imbá witsu›. 21 Ikhú patriúun niʼthúu̱n: ‹¡Nindxa̱a̱ʼ mbáa ñumbáá májáanʼ ga̱jma̱a̱ jmbii, phú májánʼ rí nitani̱! Numuu rí nitiewa̱a̱n májánʼ náa rí nguáthaá rígi̱, ikha jngóo rí xúgi̱ maxnajxáaʼ rí itháan mba̱a̱. Ayi̱ mu̱ʼni̱ gagimijnálu rá›. 22 Ikhú ni̱ʼkha̱ bi̱ nigruigú a̱jma̱ talentos ga̱jma̱a̱ niʼthúu̱n: ‹Tátá, niraxnájxuʼ a̱jma̱ talentos, atayáá, niʼngo̱ʼ nida̱a̱ʼ imbá gi̱jma̱›. 23 Ikhú patriúun niʼthúu̱n: ‹¡Nindxa̱a̱ʼ mbáa ñumbáá májáanʼ ga̱jma̱a̱ jmbii, phú májánʼ rí nitani̱! Numuu rí nitiewa̱a̱n májánʼ náa rí nguátháa rígi̱, ikha jngóo rí xúgi̱ maxnajxáaʼ rí itháan mba̱a̱. Ayi̱ mu̱ʼni̱ gagimijnálu rá›.

24 Nda̱wa̱á kayuuʼ ni̱ʼkha̱ bi̱ nigruigú mbóó talento ga̱jma̱a̱ niʼthúu̱n: ‹Tátá, nda̱yo̱o̱ má rí gakhi̱i̱ a̱jkia̱a̱nʼ, nada̱a̱ náa tátadu, narajxi̱i̱ náa tátandijtíí. 25 Nimíñuʼ ikha jngóo ni̱jkhá gadumáʼan mbújkha̱a̱ʼ, atayáá, gi̱i̱ rígá mbújkha̱a̱ʼ›. 26 Ikhú patriúun niriʼñuu: ‹Ñumbáá ra̱májáanʼ ga̱jma̱a̱ iʼskha ñajuaanʼ. Á mu natayáá má rí na̱gu̱u̱ náa tádu, nagújxíi náa tándijtíí, 27 náá numuu rí tátaxuʼdáaʼ mbújkhoʼ náa banco, mu xúʼko̱ índo̱ gáʼkháaʼ ma̱gu̱u̱ inuu rá.›

28 Ikhú niʼthún: ‹Gurígú kaʼyííʼ talento, guxna̱a̱la bi̱ gíʼdoo gu̱wa̱ʼ talento. 29 Numuu rí asndu tsáa bi̱ gíʼdoo makánáán itháan, mú bi̱ ragíʼdoo, asndu dí gíʼdoo magajta káyííʼ. 30 Ga̱jma̱a̱ ñumbáá bi̱ nda̱a̱ rí ejmaa, gudatiya̱a̱ʼ rexa̱a̱ náa mikríná ñuʼún, ikhí mambi̱ya̱ʼ ga̱jma̱a̱ mikuduun iñuuʼ›.

31 Índo̱ A̱ʼdióo xa̱biya̱ gátanga̱a̱ ga̱jma̱a̱ tsiakii ndrígóo, ma̱ngaa gajmíi̱n xúgíinʼ ángeles, ikhú magi̱ʼi̱ náa xílí* dí mitsaanʼ rí kaʼyoo magi̱ʼi̱. 32 Xúgíinʼ xa̱bu̱ numbaaʼ magimbíin náa ikhaa, ga̱jma̱a̱ ikhaa markuájíinʼ, xó má eʼni mbáa báxtúu rí narkuájíinʼ mugu̱ náa tsu̱jtuunʼ. 33 Ikhú matsuajiin mugu̱ náa níjniú mújúunʼ ga̱jma̱a̱ tsu̱jtuunʼ náa níjniú xti̱yu̱u̱ʼ.

34 Ikhú Rey maʼthúún bi̱ guájun níjniú mújúunʼ: ‹Aguwaʼla, ikháanʼ bi̱ Anu̱ʼ niʼni tsajkurámáanʼla, gundrígúula rí májánʼ dí maxná Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios,* rí niguma májáánʼ makánála asndu nákha nigi̱ʼi̱ numbaaʼ. 35 Numuu rí nixki̱dxu̱ʼ, ikháanʼla nixníʼtsuʼ. Nikándawuʼ, ikháanʼla nixnu̱ʼ rí ma̱ga̱nʼ. Maski ajndu túniʼniúnʼla mú ikháanʼ nindrígún náa guʼwála. 36 Tagúʼdoʼ xtíñúʼ,* mú ikháanʼ nixnuʼla rí maguʼwúnʼ. Niʼniuʼ nandii, mú ikháanʼla niñewu̱nʼ. Ni̱jkhá guʼwá e̱jua̱nʼ, mú ikháanʼla nijkua̱ gúyoʼ›. 37 Ikhú bi̱ míjíinʼ muthán: ‹Táta, nguáná nixkidxa̱a̱ʼ ga̱jma̱a̱ nixníʼtsaaʼxu rá. Nguáná nikándawaaʼ ga̱jma̱a̱ nixna̱a̱ʼxu rí migi̱i̱n rá. 38 Nguáná rí túninúwíinʼ ga̱jma̱a̱ nindríguiinxu rá. Nguáná táráʼdáá xtíñaaʼ ga̱jma̱a̱ nixna̱a̱ʼxu rí mataguʼwáanʼ rá. 39 Nguáná niʼniaaʼ nandii o nidxuʼ guʼwá e̱jua̱nʼ ga̱jma̱a̱ ni̱jkuá gúya̱a̱ʼxu rá.› 40 Ga̱jma̱a̱ Rey maʼthúún: ‹Na̱tala gajkhun rí xúgíʼ dí nini̱i̱ mbáa ndxájuʼ bi̱ itháan chíʼgíiʼ bugi̱, ikhúúnʼ má ni̱niu̱ʼ›.

41 Bi̱ guájun náa níjniú xti̱yu̱u̱ʼ maʼthúún: ‹Aʼgua kaníí, ikháanʼ bi̱ nijuiʼtátsríguáanʼla. Aʼguala náa aguʼ rí nakha mbiʼ kámuu* rí niguma májáánʼ mu majkuáa Gixa̱a̱ gajmíi̱n ángeles ndrígio̱o̱. 42 Numuu rí nixkidxu̱ʼ, mú ikháanʼla túxnuʼ rí miʼkhu. Nikándawuʼ, mú túxnuʼla rí ma̱ga̱nʼ. 43 Ninindxu̱ʼ mbáa xa̱bu̱ na̱ʼkha̱á, mú tundrígiún náa guʼwála. Tagúʼdoo xtíñúʼ, mú túxnuʼla rí magu̱ʼwúnʼ. Niʼniuʼ nandii ga̱jma̱a̱ nigúdáʼ náa guʼwá e̱jua̱nʼ, mú túñawunʼ›. 44 Ikhú ikhiin muthán: ‹Tátá, nguáná nixkidxa̱a̱ʼ, nikándawaaʼ, ninindxa̱a̱ʼ mbáa xa̱bu̱ na̱ʼkha̱á, táráʼdáá xtíñaaʼ, niʼniaʼ nandii o nidxu̱ʼ náa guʼwá e̱jua̱nʼ, ga̱jma̱a̱ ikháanʼ túmbáyáaʼxu rá.› 45 Ikhú ikhaa mariʼñún: ‹Na̱tala gajkhun, rí túni̱i̱ mbáa ndxájuʼ bi̱ itháan chíʼgíiʼ bugi̱, ikhúúnʼ má túniuʼ›. 46 Bugi̱ magún náa mambíin* kámuu mbiʼi, mú bi̱ míjíinʼ makuwá kámuu”.

26 Índo̱ guámbóo Jesús niʼthí xúgíʼ rígi̱, ikhú niʼthún xa̱bi̱i̱: 2 “Xó má e̱ya̱a̱, imbá gi̱jma̱ mbiʼi tígo̱o̱ mu maʼni Pascua, ikhú A̱ʼdióo xa̱biya̱ mixnájxi̱i̱ mu miʼdujmaa* náa ixi̱”.

3 Ikhú ndxajkun bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ gajmiún xabuanii nigimbúun náa rexo̱o̱ goʼwóo ndxajkun bi̱ phú kayá edxu̱u̱, bi̱ mbiʼyuu Caifás, 4 ikhí ni̱ri̱ya̱ʼ awan xóo muni̱ nduwaʼ mu murtuwiin Jesús ga̱jma̱a̱ muxiyáa. 5 Ikhiin nithi: “Xúʼni̱ índo̱ gárígá ndxa̱a̱, mu xa̱bu̱ xátujxu̱u̱n makiʼníin”.

6 Índo̱ Jesús xtáa náa Betania náa goʼwóo Simón bi̱ nigiʼdoo nandii lepra,* 7 ikhú nikuʼmaminaʼ mbáa a̱ʼgu̱ bi̱ kayá mbá ru̱jtu̱ itsí alabastro náa ka̱jnu̱ʼ aceite rí ndataun rí minumuu wéñuuʼ. Índo̱ Jesús xtáa rakuiʼtsu, ikhú a̱ʼgu̱ nixtrámuuʼ aceite náa edxu̱u̱. 8 Índo̱ xa̱bi̱i̱ ndiyáá rígi̱, tánigu̱u̱nʼ mbá kayuuʼ ikhú nithi: “Náá numuu rí nagadíí xúʼkhiín rígi̱ rá. 9 Minumuu gándoo gáxtangujua̱a̱ ga̱jma̱a̱ aceite rígi̱ mu mbújkha̱a̱ mixnún xa̱bu̱ gíníi”. 10 Jesús ndiʼyoo rígi̱, ikhú niʼthún: “Ndíjkha rí xúʼko̱ e̱tala ga̱jma̱a̱ numuu a̱ʼgu̱ bugi̱ rá. Ikhaa niʼni mbá rí májánʼ ga̱jma̱a̱ numuʼ. 11 Numuu rí xa̱bu̱ gíníi makuwá má xúʼko̱ ga̱jma̱á nindxa̱la, mú ikhúúnʼ na̱nguá. 12 Índo̱ a̱ʼgu̱ bugi̱ nixtrámúúnʼ aceite, xtáa raʼniratoo xuyuʼ mu miʼdu̱u̱. 13 Na̱tala gajkhun rí náa xúgíʼ numbaaʼ, asndu náa gájuiʼtáraʼa ajngáa rí májánʼ ma̱ngaa majuiʼthá rí niʼni a̱ʼgu̱ bugi̱. Mu xúʼko̱ marmáʼáan a̱jkiu̱ún kuyáá”.

14 Ikhú Judas Iscariote, mbáa bi̱ mbá Gu̱wi̱i̱nʼ ejmi̱i̱n, ni̱jkha̱ gáʼñún ndxajkun bi̱ kuya̱ edxu̱u̱, 15 ikhú nirajxu̱u̱n: “Ndiéjunʼ gúxnúʼ á mu naxnaxiála Jesús rá.” Ikhiin nitháán rí muxnáá mbá 30 mbújkha̱a̱ plata. 16 Ikha jngóo, asndu mbiʼi rúʼko̱, Judas ndiyáʼ xóo maxnájxi̱i̱ Jesús.

17 Timbá mbiʼi rí nagi̱ʼdu̱u̱ Ndxo̱o̱ Pan dí ragíʼdoo Levadura,* xa̱bi̱i̱ niguwáʼ gúrajxi̱i̱: “Náá eyaaʼ mu̱ni̱ májáánxu mu matsiʼtsu índo̱ gáʼni Pascua rá”. 18 Ikhaa niriʼñún: “Aʼguala náa xuajen guʼyáaʼ xa̱bu̱ bugi̱ ga̱jma̱a̱ gutha̱a̱nla: ‹Maestro naʼthí: “Najngiyuu mbiʼi rí makhañúʼ. Ma̱ni̱ ndxa̱a̱ Pascua gajmíʼ xa̱bi̱ʼ náa guʼwáaʼ”›”. 19 Xa̱bi̱i̱ nini̱ xó má niʼthún Jesús ga̱jma̱a̱ niniratáá xúgíʼ mu muniriya̱a̱ʼ Pascua.

20 Índo̱ niʼni wakíʼ, ikhaa gíʼ náa mesa gajmíi̱n bi̱ mbá 12 xa̱bi̱i̱. 21 Índo̱ kúwá ruphiʼtsu niʼthún: “Na̱tala gajkhun rí mbáa dí ikháanʼ maxnájxu̱u̱n”. 22 Índo̱ xa̱bi̱i̱ nidxawíín rígi̱, ikhú nikúwá ngíná ga̱jma̱a̱ xúgíinʼ nitháán: “Tátá, raʼkháa ikhúúnʼ áán”. 23 Ikhaa niʼthún: “Bi̱ nakumaáʼ ñawúunʼ náa xúbá ga̱jma̱á ni̱ndxu̱ʼ, ikhaa buʼko̱ bi̱ maxnájxu̱u̱n. 24 Gajkhun má rí A̱ʼdióo xa̱biya̱ najkha̱a̱, xó má kiʼniraʼmáʼ ga̱jma̱a̱ numuu. ¡Mú gínáalá xa̱bu̱ bi̱ gáxnájxi̱i̱! Itháan májánʼ gáʼni á mu tágumaa. 25 Judas bi̱ inuu maxnájxi̱i̱, niʼthúu̱n: Maestro,* raʼkháa ikhúúnʼ áán”. Ikhú Jesús niʼthúu̱n: “Ikháán má niratá”.

26 Índo̱ kaʼníí kúwá ruphiʼtsu, Jesús niguajtuun mbá pan ikhú niʼtájkáan,* nikuíʼtá ga̱jma̱a̱ nixnúún xa̱bi̱i̱, ikhú niʼthún: “Guphula. Rígi̱ nandoo gáʼthúu̱n xuyuʼ”. 27 Ga̱jma̱a̱ niguajtuun mbá copa, nixnáa núma̱a̱ Dios ga̱jma̱a̱ nixnúún, ikhú niʼthún: “Guwanla mbá xúgiáanʼ. 28 Numuu dí rígi̱ nandoo gáʼthúu̱n eʼdiuʼ, ‹eʼdi rí nambánuu›, rí magadíí mu mambáñúún mbaʼin xa̱bu̱, mu majngudi̱i̱ aʼkhún. 29 Mú na̱tala rí ni xátangu̱ún maga̱nʼ vino asndu índo̱ gágánʼ vino nuxi̱ʼ ga̱jma̱á nindxa̱la náa Xa̱bu̱ Ñajunʼ* ndrígóo Anu̱ʼ”. 30 Índo̱ guámbu̱u̱n nini̱ ajmúú,* nigún náa kúbá rí mbiʼyuu Olivos.

31 Ikhú Jesús niʼthún: “Mbruʼun rígi̱, xúgiáanʼ ikháanʼ muniʼñúʼla,* numuu rí kiʼniraʼmáʼ: ‹Ma̱ni̱ gawúunʼ báxtúu ga̱jma̱a̱ mugiu̱u̱ magadríʼiin›. 32 Mú índo̱ gágabi̱i̱ʼ,* ginún gáʼgá náa Galilea ki xóo ikháanʼla”. 33 Pedro niʼthúu̱n: “Maski ajndu eʼwíinʼ muniña̱a̱nʼ,* mú ¡ikhúúnʼ nditháan xániʼñáaʼ!”. 34 Ikhú Jesús niʼthí: “Natha̱nʼ gajkhun rí mbruʼun rígi̱, rí asndu xóó tséndxaʼwá mbaxtá, ikháán niguámbáʼ má nirathá ajtsú nuthu rí tsétatsiniúnʼ”. 35 Pedro niʼthúu̱n xóó: “Maski ajndu makhañúʼ ga̱jma̱á nindxa̱a̱ʼ, ikhúúnʼ nditháan xáta rí tséniʼníínʼ”. Xúʼko̱ má nithi eʼwíinʼ ma̱ngaa.

36 Nda̱wa̱á Jesús ni̱jkha̱ gajmíi̱n náa ixi̱ ri̱ʼi̱ rí mbiʼyuu Getsemaní ga̱jma̱a̱ niʼthún: “Aguanála gi̱i̱ mu maʼgá ñuʼún gátajkáan”.* 37 Ikhú ni̱jkha̱ ga̱jma̱a̱ Pedro gajmíi̱n a̱jmi̱i̱n e̱ji̱i̱n Zebedeo, ikhú nigíʼdu̱u̱ nixtáa ngíná ga̱jma̱a̱ nixmiéjuunʼ wéñuuʼ. 38 Niʼthún: “Ra̱ʼkhá tháán ejmúʼ rí asndu naku̱mu̱ʼ rí makhañúʼ. Aguanála gi̱i̱ ga̱jma̱a̱ xúnuʼla”. 39 Ikhú nitsíngúunʼ mbá chíʼgíiʼ náa ikhiin ga̱jma̱a̱ nismbáti̱go̱o̱ ma̱ngaa nirájkha edxu̱u̱ ga̱jma̱a̱ niʼthí: “Anu̱ʼ, á mu nandoo atiéxingaa copa rígi̱. Mú xáguma rí nandoʼ ikhúúnʼ, gaguma xó má eyaaʼ ikháán”.

40 Nda̱wa̱á nitanga̱a̱ náa kúwá xa̱bi̱i̱ ga̱jma̱a̱ ndiʼñún rí kúwá runuʼ. Ikhú niʼthúu̱n Pedro: “Lá tséʼngala rí xúnúʼ maski ajndu mbá hora wáa ráʼ. 41 Maxúnuʼla ga̱jma̱a̱ gutajkáan má xúʼko̱ mu xájngutíguáanʼla náa tsáʼkhá. Gajkhun má rí xa̱bu̱ nandoo maʼni rí májánʼ, mú xuyuuʼ tséʼngo̱o̱”.* 42 Ni̱jkha̱ mbu̱júu̱ʼ rí maʼni a̱jma̱ nuthu ga̱jma̱a̱ xúgi̱ niʼtájkáan: “Anu̱ʼ, á mu xándoo gátiexíngaa copa rígi̱ mu xáganʼ, gambanúu xó má nandaaʼ ikháán”. 43 Índo̱ nitanga̱a̱ mbu̱júu̱ʼ ndiʼñún rí kúwá runuʼ, numuu dí ra̱ʼkhá tháán eñún gúnúʼ. 44 Ikhú niniñúúnʼ, ni̱jkha̱a̱ gáʼtájkáan mbu̱júu̱ʼ rí maʼni ajtsú nuthu. Niʼthí ikháá má xóo nákha ginii. 45 Ikhú nitanga̱a̱ mbu̱júu̱ʼ náa gíinʼ xa̱bi̱i̱ ga̱jma̱a̱ niʼthún: “Náá numuu rí nu̱nu̱ʼ ga̱jma̱a̱ ndu̱ya̱a̱xala náa mbiʼi rí gíʼdoo wéñuuʼ numuu xóo rígi̱ rá. ¡Gu̱ya̱a̱! Ni̱ʼkha̱nú má hora rí mixnájxi̱i̱ A̱ʼdióo xa̱biya̱ náa ñawúúnʼ xa̱bu̱ aʼkhá. 46 Aguaxu̱nʼ, guʼgua̱ rá. Gu̱ya̱a̱, xtáa ra̱ʼkha̱nú má bi̱ maxnájxu̱u̱n”. 47 Índo̱ kaʼníí xtáa raʼthí rígi̱, ni̱ʼkha̱nú Judas, mbáa bi̱ mbá Gu̱wi̱i̱nʼ ejmi̱i̱n, ra̱ʼkhá tháán mbaʼin xa̱bu̱ e̱ʼkha̱ gajmíi̱n ga̱jma̱a̱ kuda espada ga̱jma̱a̱ ixi̱, bi̱ nixuʼmiin ndxajkun bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ ga̱jma̱a̱ xabuanii.

48 Bi̱ maxnájxi̱i̱ niʼthún maʼni rígi̱: “Bi̱ gáxnu̱u̱ beso, ikhaa buʼko̱, gúrtuwinla”. 49 Ikha jngóo ni̱jkha̱ mbájmbu náa Jesús ga̱jma̱a̱ niʼthúu̱n: “Xú káʼnii xtaa rá Maestro”.* Ikhú nixnúu beso. 50 Mú Jesús nirajxu̱u̱: “Mígo, náá numuu edxa̱ʼ rá.” Ikhú nixuʼmamijná náa Jesús ga̱jma̱a̱ nirtuwiin. 51 Nda̱a̱ tsu̱ma̱, mbáa bi̱ xtáa ga̱jma̱a̱ Jesús niríyaʼ espada ga̱jma̱a̱ nirujturígú cháʼwuun ñumbáá ndrígóo ndxajkun bi̱ phú kayá edxu̱u̱. 52 Ikhú Jesús niʼthúu̱n: “Atiéjxi̱i̱ espada, numuu rí xúgíinʼ bi̱ najmún espada, espada má gákháñún ga̱jma̱a̱. 53 Lá naku̱ma̱a̱ʼ rí xándoo matakáñuu Anu̱ʼ xúgi̱ mu makuʼmiin mbaʼin* ángeles ráʼ. 54 Á mu xúʼko̱ gáni, xú káʼnii lá gámbánuu rí naʼthí náa Kiʼniraʼmáʼ rí xúʼko̱ má wíji̱ marigá rá.” 55 Ikhú Jesús niʼthún xa̱bu̱: “Náá numuu rí ku̱dala espada ga̱jma̱a̱ ixi̱ niguwa̱ʼ mu murtuwún xóo ertuwiin mbáa kuʼwáʼ rá. Tsejtsí mbiʼi naʼgúnʼ rasngáa náa guʼwá rí nduyamajkuíí Dios mú ikháanʼ túrugu̱u̱nla. 56 Xúgíʼ rígi̱ nirígá mu mambanúu rí niniraʼmáʼ profetas”.* Ikhú xúgíinʼ niniña̱a̱nʼ ga̱jma̱a̱ nigáñúún.

57 Bi̱ nirtuwiin Jesús nigún kuya̱a̱ náa goʼwóo Caifás ndxajkun bi̱ phú kayá edxu̱u̱, bi̱ xtáa gajmíi̱n bi̱ nusngáa xtángoo ga̱jma̱a̱ xabuanii. 58 Pedro mitsínguánʼ ejkha̱ ragiʼi kidxúúnʼ asndu ni̱jkha̱nú náa rexo̱o̱ goʼwóo ndxajkun bi̱ phú kayá edxu̱u̱, ikhú nito̱ʼo̱o̱ ga̱jma̱a̱ nigi̱ʼi̱ gajmíi̱n bi̱ nuñajunʼ ikhí mu mbaʼyoo dí gárígá.

59 Ndxajkun bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ ga̱jma̱a̱ xa̱bu̱ ede̱* ndiyáʼ xóo muni̱ tsu̱di̱i̱ Jesús mu muxiyáa. 60 Mú nda̱a̱ rí nixkamaa maski ajndu nikúwá bi̱ nithi rí nduwaʼ ga̱jma̱a̱ numuu. Ikhú niguwáʼ imbá gi̱jmi̱i̱n 61 bi̱ nithi: “Xúgi̱ eʼthí xa̱bu̱ bugi̱: ‹Maʼngo̱ʼ ma̱ni̱ gámbáa guʼwá náa nduyamajkuíí Dios mú káaʼ ajtsú e̱jkha̱ʼ gámboʼ rani̱i̱›”. 62 Ikhú ndxajkun bi̱ phú kayá edxu̱u̱ niwi̱ji̱ ga̱jma̱a̱ nirajxu̱u̱: “Lá xátaʼgooʼ kayuuʼ ráʼ. Ndiéjunʼ ethi xa̱bu̱ bugi̱ ga̱jma̱a̱ numaaʼ tayáá rá.” 63 Mú Jesús nda̱a̱ rí niʼthí. Ikha jngóo ndxajkun bi̱ phú kayá edxu̱u̱ niʼthúu̱n: “¡Arathá á mu ndaʼyoo Dios rí ikháán nindxa̱a̱ʼ Cristo, A̱ʼdióo Dios bi̱ ndaʼya!”. 64 Jesús niriʼñuu: “Ikháán má rathá. Mú ikhúúnʼ na̱tala: Asndu nákhi xúgi̱, mbu̱ya̱a̱ A̱ʼdióo xa̱biya̱ gíʼ náa níjniú mújúunʼ Dios bi̱ gíʼdoo tsiakii ga̱jma̱a̱ rí na̱ʼkha̱ náa du̱u̱n mekhuíí”. 65 Ikhú ndxajkun bi̱ phú kayá edxu̱u̱ nixkuʼtu xtíñuu ga̱jma̱a̱ niʼthí: “¡Niʼthí wéñuuʼ Dios! Nánguá má eyóoʼ bi̱ muthi rá. Ikháanʼ má nidxawíínla rí niʼthí wéñuuʼ Dios. 66 Ndiéjunʼ e̱tala ikháanʼ rá.” Ikhiin niriʼña̱a̱: “¡Gakhañúu!”. 67 Ikhú nindujtááʼ inuu ga̱jma̱a̱ nixnáá puñete. Eʼwíinʼ nixubáá inuu, 68 ga̱jma̱a̱ nitháán: “Cristo, aratúxu tsáa nixnáaʼ”.

69 Pedro gíʼ rexa̱a̱, ikhú mbáa a̱ʼgu̱ bi̱ nañajunʼ ikhí, nikuʼmaminaʼ ga̱jma̱a̱ niʼthúu̱n: “¡Mangáán jngrui̱ga̱a̱ʼ ga̱jma̱a̱ʼ Jesús bi̱ na̱ʼkha̱ náa Galilea!”. 70 Mú ikhaa niʼninduwaʼ rí tséniniiʼ náa inún xúgíinʼ ga̱jma̱a̱ niʼthúu̱n: “Tséyóo dí rathá jún”. 71 Índo̱ nigájna̱a̱ náa riejun, i̱mba̱a̱ dxáʼgú ndiʼyoo, ikhú niʼthún bi̱ kúwá ikhí: “Xa̱bu̱ bugi̱ jngruigo̱o̱ ga̱jma̱a̱ Jesús bi̱ na̱ʼkha̱ náa Nazaret”. 72 Mú niʼninduwaʼ mbu̱júu̱ʼ ga̱jma̱a̱ niʼthí: “¡Tséni núwiinʼ xa̱bu̱ buʼko̱ jún!”. 73 Tájyúuʼ má, bi̱ kúwá ikhí nixumaʼmijná náa Pedro, nitháán: “Nakujmaa kaʼwu rí mangáán nindxa̱a̱ʼ mbáa rí ikhiin, numuu rí xúʼko̱ rathá”. 74 Ikhú ikhaa nigíʼdu̱u̱ niʼtátsrígú ga̱jma̱a̱ niʼthí: “¡Tséni núwíinʼ xa̱bu̱ buʼko̱ jún!”. Núkhu nindxa̱ʼwá mbáa mbaxtá. 75 Ikhú nirmáʼáan a̱jkiu̱u̱n Pedro rí niʼthúu̱n Jesús: “Natha̱nʼ gajkhun rí mbruʼun rígi̱, rí asndu xóó tséndxaʼwá mbaxtá, ikháán niguámbáaʼ má nirathá ajtsú nuthu rí tsétatsiniúnʼ”. Ikhú nigájnuu rexa̱a̱ ga̱jma̱a̱ nimbiya gínúu.

27 Índo̱ nijtsi, xúgíinʼ ndxajkun bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ gajmiún xabuanii nigimbíin mu mbuyáá xú káʼnii gúxiyáa Jesús. 2 Índo̱ niguámbu̱u̱n niruʼwa̱a̱ ñawúunʼ, nigún kuya̱a̱ ga̱jma̱a̱ nixnajxi̱i̱ náa Pilato bi̱ naʼtáñajunʼ.*

3 Índo̱ Judas bi̱ nixnájxi̱i̱ ndiʼyoo rí nigájnuu awan makhañúu Jesús, nigáwiinʼ a̱jkiu̱u̱n rí niʼni ga̱jma̱a̱ ikhú nitanga̱a̱ gáxnájxi̱i̱ 30 mbújkha̱a̱ plata náa inún ndxajkun bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ ga̱jma̱a̱ náa xabuanii. 4 Ikhú niʼthún: “Raʼkhí ni̱ni̱ rí nixnajxíi xa̱bu̱ buʼko̱, bi̱ ragíʼdoo aʼkhúun”. Mú ikhiin niriʼña: “Dí lá eya̱a̱xu ikháanʼ. ¡Ikháán má tayáá rúʼko̱ rá!”. 5 Ikhú nixídíí mbújkha̱a̱ plata náa guʼwá rí nduyamajkuíí Dios, nda̱wa̱á ni̱jkha̱a̱ gárajkaminaʼ.* 6 Mú ndxajkun bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ nirajxi̱i̱ mbújkha̱a̱ plata ga̱jma̱a̱ nithi: “Xándoo majti̱i̱ náa kajti mbújkha̱a̱ rí mitsúʼkháan, numuu rí mbújkho̱o̱ eʼdi rígi̱”. 7 Índo̱ guámbu̱u̱n niri̱ya̱ʼ awan, ikhú ni̱tsi̱ mbá mbaaʼ* mu mudíín ikhí xa̱bu̱ bi̱ naguwáʼ i̱mba̱ níʼkhá. 8 Ikha jngóo asndu mbiʼi xúgi̱, mbaaʼ rúʼko̱ nuxna mbiʼí, Mbaaʼ ndrígóo Eʼdi. 9 Xúʼko̱ nimbánuu rí niʼtáriyaʼ profeta* Jeremías: “Nirajxi̱i̱ mbá 30 mbújkha̱a̱ plata, rí xa̱bu̱ Israel nithi rí xúʼko̱ gáʼni numuu. 10 Ga̱jma̱a̱ mbújkha̱a̱ rúʼko̱ ni̱tsi̱ ga̱jma̱a̱ mbá mbaaʼ, xó má niʼthúnʼ Jeobá”.*

11 Índo̱ Jesús wíji̱ náa inuu Pilato, ikhú Pilato nirajxu̱u̱: “Lá ikháán nindxa̱a̱ʼ rey ndrígu̱ún judíos ráʼ.” Ikhú ikhaa niriʼña̱a̱: “Xúʼko̱, ikháán má rathá”. 12 Mú nditháan táʼthi índo̱ ndxajkun bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ gajmiún xabuanii kúwá runi tsu̱di̱i̱. 13 Ikhú Pilato niʼthúu̱n: “Lá tsetadxawíín rí kúwá ruthi xa̱bu̱ bugi̱ ga̱jma̱a̱ numaaʼ ráʼ.” 14 Mú ikhaa táʼthi nimbá. Rígi̱ niʼni maguanúu tsiánguá Pilato.

15 Mámbá rí naʼni ndxa̱a̱ Pilato naguʼwuun naríya̱a̱ʼ mbáa bi̱ kraʼaa guʼwá e̱jua̱nʼ, asndu tsáa má gáʼndún xa̱bu̱ magajnáa. 16 Mbiʼi rúʼko̱ kraʼaa guʼwá e̱jua̱nʼ mbáa xa̱bu̱ bi̱ najmaʼniiʼ wéñuuʼ, bi̱ mbiʼyuu Barrabás. 17 Ikhú Pilato nirajxu̱u̱n xa̱bu̱ bi̱ kúwá ikhí: “Tsáá eyala magajnáa rá. Barrabás o Jesús bi̱ nutháán Cristo dxe̱ʼ.” 18 Pilato ndiʼyoo má rí nixnajxi̱i̱ numuu rí naxígu̱u̱n kuyáá. 19 Índo̱ ikhaa gíʼ náa guʼwá ñajunʼ, a̱ʼgiu̱u̱ nikuʼma mbá ajngáa náa niʼthúu̱n: “Xátaxuʼdáminaʼ náa rí muni̱i̱ xa̱bu̱ bi̱ nda̱a̱ aʼkhúun buʼko̱. Ikhúúnʼ nimínuuʼ wéñuuʼ índo̱ nigúndajmaa mbruʼun rígi̱”. 20 Mú ndxajkun bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ gajmiún xabuanii nitsu̱diin xa̱bu̱ rí munda̱ʼa̱ rí magajnáa Barrabás ga̱jma̱a̱ rí makhañúu Jesús. 21 Ikhú Pilato nitanga̱a̱ nirajxi̱: “Tsáá eyala magajnáa rá.” Ga̱jma̱a̱ ikhiin nithi: “¡Agajnáa Barrabás!”. 22 Ikhú Pilato niʼthún: “Ndiéjunʼ gáni̱ ga̱jmu̱ʼ Jesús, bi̱ nutháán Cristo xá.” Xúgíinʼ nithi: “¡Giʼdujmaa náa ixi̱!”. 23 Ikhaa niʼthún: “Náá numuu rá. Ndiéjunʼ dí ra̱májánʼ niʼni xá”. Ikhú itháan gakhi̱i̱ nindxa̱ʼwa̱: “¡Giʼdujmaa náa ixi̱!”.

24 Índo̱ ndiʼyoo rí nda̱a̱ dí eʼngo̱o̱ gáʼni, numuu rí xa̱bu̱ itháan endxa̱ʼwa̱. Ikhú Pilato niʼjñáa ñawúunʼ náa inún xa̱bu̱, ikhú niʼthí: “Ragúʼdoo aʼkhúnʼ náa eʼdiuu xa̱bu̱ bugi̱. Ikháanʼ má gúya̱a̱ rí gúni̱i̱la”. 25 Índo̱ xa̱bu̱ nidxawíín rígi̱, ikhú nithi: “¡Ikháanʼ gajmiúxu e̱jñu̱xu kúwáanʼ maguáʼnííxu asndu ndiéjunʼ má ga̱jma̱a̱ numuu rí makhañúu xa̱bu̱ bugi̱!”. 26 Ikha jngóo niniñuuʼ magajnáa Barrabás, mú niniñuuʼ rí muxpajtii Jesús ga̱jma̱a̱ nixnájxi̱i̱ mu miʼdujmaa náa ixi̱.

27 Ikhú soldados ndrígio̱o̱ Pilato nigún kuya̱a̱ Jesús náa awúu̱n goʼwóo ga̱jma̱a̱ soldados niruguama̱ʼa̱a̱n. 28 Índo̱ guámbu̱u̱n niri̱ya̱ʼ xtíñuu, niguwa̱a̱nʼ mbá xtíin maña̱ʼ xngeʼdi, 29 ikhú nimbujxi̱ tsuwanʼ ga̱jma̱a̱ nigiwa̱nʼ náa edxu̱u̱. Ma̱ngaa nixnáá mbayá náa ñawún mújúunʼ mbá ixi̱. Nda̱wa̱á nismbati̱gu̱u̱n náa inuu, ikhú nitsijmaa ga̱jma̱a̱ nitháán: “¡Wajtsaaʼ rey ndrígu̱ún judíos!”. 30 Ga̱jma̱a̱ nindujtááʼ, niriya kaʼyííʼ ixi̱, ikhú nixnáá ga̱jma̱a̱ edxu̱u̱. 31 Índo̱ guámbu̱u̱n nini̱ májti̱i̱ʼ, niriya̱a̱ʼ xtíin rí nixnáá magíʼ ga̱jma̱a̱ niguwa̱a̱nʼ xtíñuu, ikhú nigún kuya̱a̱ mu miʼdujmaa náa ixi̱.

32 Índo̱ nigájnún ikhí, ikhú nixkamaa mbáa xa̱bu̱ bi̱ na̱ʼkha̱ náa Cirene bi̱ nagumbiʼyuu Simón ga̱jma̱a̱ nitsudaa magu̱ ixi̱* náa rí makhañúu Jesús. 33 Índo̱ niguánu náa mbaaʼ rí mbiʼyuu Gólgota, xóo muʼthá, mbaaʼ itsu̱ edxu̱u̱ wajinʼ, 34 ikhú nixnáá maga̱a̱n Jesús vino rí kandawoʼ ga̱jma̱a̱ rí miʼkhu̱u̱n. Mú índo̱ ikhaa niʼga̱a̱n mbá chíʼgíiʼ, ikhú ní táʼndoo gágáan. 35 Nda̱wa̱á rí nidujmaa náa ixi̱, niri̱ya̱ʼ suerte* mu mbuyáá tsáa gáguanúu ga̱jma̱a̱ xtíñuu. 36 Ga̱jma̱a̱ nitri̱gi̱i̱n ikhí mu muñewa̱a̱n. 37 Ga̱jma̱a̱ náa edxu̱u̱ ixi̱ rí nidujmaa, nidujma náa naʼthí náá numuu nikháñuu: “Bugi̱ nindxu̱u̱ Jesús, rey ndrígu̱ún judíos”.

38 Náa níjniúu nidujmiin a̱jmi̱i̱n kuʼwáʼ. Mbáa náa níjniú mújúunʼ ga̱jma̱a̱ i̱mba̱a̱ náa níjniú xti̱yu̱u̱ʼ. 39 Ga̱jma̱a̱ bi̱ nanújngúún ikhí nutawéñííʼ ga̱jma̱a̱ nubajngaa edxu̱ún 40 ga̱jma̱a̱ nithi: “¡Ikháán bi̱ nirathá rí matani̱ gámbáa guʼwá rí nduyamajkuíí Dios ga̱jma̱a̱ rí káaʼ ajtsú e̱jkha̱ʼ gátani̱i̱, atani̱ kríyaminaʼ! Á mu nindxa̱a̱ʼ A̱ʼdióo Dios, ¡arajta̱a̱ʼ náa ixi̱!”. 41 Xúʼko̱ má nitsijmaa ndxajkun bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ gajmiún bi̱ nusngáa xtángoo, mangiin xabuanii. Nithi: 42 “¡Niʼni káwíin dí eʼwíinʼ, mú tséjmaa gáʼni kríyaminaʼ dí ikhaa! Ikhaa nindxu̱u̱ rey ndrígóo Israel. Agajta̱a̱ náa ixi̱ mu xúʼko̱ muʼnimbulúʼ kuʼyáá. 43 Nikumu̱u̱ kaʼyoo Dios, rí xúgi̱ gaʼni kríyaaʼ Dios á mu nandoo mambáyúu, numuu rí ikhaa niʼthí: ‹Ni̱ndxu̱ʼ A̱ʼdióo Dios›”. 44 Ma̱ngaa asndu kuʼwáʼ bi̱ kiʼdujmiin náa níjniúu nitawéñííʼ.

45 Naʼni mbá las 12 rí wakhaʼ asndu xóo mbá las 3 rí wakíʼ niʼni krína náa xúgíʼ ku̱ba̱ʼ rúʼko̱. 46 Inu mbayáa las 3, Jesús nindxa̱ʼwá gakhi̱i̱: “Éli, Éli, ¿láma sabakhtháni?”, xóo muʼthá, “Dios ndrígóʼ, Dios ndrígóʼ, náá numuu nitatsíñúʼ rá.” 47 Índo̱ tikhuun xa̱bu̱ bi̱ kúwá ikhí nidxawíín rígi̱, ikhú nithi: “Elías endxa̱ʼóo xa̱bu̱ bugi̱”. 48 Ikhú mbáa rí ikhiin nigáyúu ni̱jkha̱ gáyáʼ mugu̱,* nirmajan ga̱jma̱a̱ vino migaʼ, nirígú náa inuu ixi̱ ga̱jma̱a̱ nikuʼdujma náa rawuunʼ mu maga̱a̱n. 49 Mú eʼwíinʼ nitháán: “¡Atatsíñánʼ! Mbuʼyáá á mu na̱ʼkha̱ Elías gáʼni kríyaaʼ”. 50 Jesús nitanga̱a̱ nindxa̱ʼwá gakhi̱i̱, ikhú nigatíya̱a̱ʼ xu̱u̱ʼ.*

51 Cortina rí frájkha náa guʼwá rí nduyamajkuíí Dios nitungaa rijma̱a̱ asndu mbayííʼ, ga̱jma̱a̱ niʼxma ma̱ngaa itsí niwiʼtájngaa. 52 Ma̱ngaa iñá wajinʼ nimbaʼtoo ga̱jma̱a̱ xuñúnʼ wajinʼ bi̱ ninindxu̱ún xa̱bi̱i̱ Dios ningujuíi rexa̱a̱, 53 ikhú mbaʼin xa̱bu̱ ndiñún. (Nda̱wa̱á rí nigabi̱i̱,* tikhuun xa̱bu̱ bi̱ naguwáanʼ náa iñá wajinʼ nitu̱ʼu̱u̱n náa xuajen kaʼwu).* 54 Índo̱ bi̱ naʼtáñajúúnʼ soldado gajmíi̱n xa̱bi̱i̱ bi̱ wájun ruñewa̱a̱n Jesús ndiyáá rí niʼxma ga̱jma̱a̱ dí nirígá, nimíñúún wéñuuʼ ga̱jma̱a̱ nithi: “Gajkhun rí nindxu̱u̱ A̱ʼdióo Dios”.

55 Mbaʼin gu̱ʼu̱ wájun ruyáá tsínguánʼ, gu̱ʼu̱ bugi̱ nigún kidxuuʼ Jesús mu muni̱ mbáʼwi̱i̱ asndu nákha nigájnun náa Galilea. 56 Náa majñúnʼ ikhiin wíji̱ María Magdalena, María ru̱dúu̱ Santiago ga̱jma̱a̱ Josés, ga̱jma̱a̱ a̱ʼgiu̱u̱ Zebedeo.

57 Índo̱ na̱jkha̱ rakhíʼ, ni̱ʼkha̱nú mbáa xa̱bu̱ bi̱ gíʼdoo wéñuuʼ bi̱ na̱ʼkha̱ náa Arimatea bi̱ mbiʼyuu José, bi̱ ma̱ngaa ninindxu̱u̱ xa̱bi̱i̱ Jesús. 58 Xa̱bu̱ bugi̱ ni̱jkha̱ náa Pilato mu manda̱ʼa̱a̱ xuyuuʼ Jesús. Ikhú Pilato nikuʼma rí muxnajxi̱i̱. 59 Ikhú José nirígúu xuyuuʼ Jesús ga̱jma̱a̱ nimbráʼaa mbá xtíin rí kaʼwu rí niguma ga̱jma̱a̱ lino rí májánʼ. 60 Ikhú niʼdi̱i̱ náa iñúunʼ itsí rí ikhaa má niʼni dí rígá náa mbayuuʼ. Ikhú nirmbíjxi mbá itsí paska mu marúguáa ga̱jma̱a̱ iñá wajinʼ ga̱jma̱a̱ ikhú ni̱jkha̱a̱. 61 Mú María Magdalena ga̱jma̱a̱ i̱mba̱a̱ María nitrigi̱i̱n ikhí, náa inuu iñá wajinʼ.

62 I̱mba̱ néjtsuu, rí mbiʼi sábado,* ndxajkun bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ gajmiún fariseos nigún náa Pilato. 63 Ikhú nitháán: “Tátá, narmáʼáan a̱jkiu̱xu rí nákha xóó xtáa xa̱bu̱ nduwaaʼ buʼko̱, niʼthí: ‹Índo̱ gáʼni ajtsú mbiʼi magabi̱i̱ʼ›.* 64 Ikha jngóo aratáñajunʼ rí muñewa̱a̱n iñá wajinʼ, raʼkháa maguwá xa̱bi̱i̱ gúni kuʼwáʼ xuyuuʼ ga̱jma̱a̱ muthún xa̱bu̱: ‹¡Nigabi̱i̱* náa majñúnʼ wajinʼ!›. Ga̱jma̱a̱ nduwaʼ rígi̱ mani̱ndxu̱u̱ itháan mba̱a̱ ki xóo rí timbá”. 65 Pilato niʼthún: “Ma̱ndoo maʼgua gajmiála soldados, guñewa̱a̱n májánʼ iñá wajinʼ”. 66 Ikha jngóo nigún, nirugua̱a̱ xa̱ʼ iñá wajinʼ ga̱jma̱a̱ niniñu̱u̱nʼ soldados ikhí muñewa̱a̱n.

28 Índo̱ nijngoo mbiʼi sábado, ga̱jma̱a̱ na̱jkha̱ rajtsi timbá mbiʼi rí ndayáa xmáná,* María Magdalena ga̱jma̱a̱ imba̱a̱ María nigún náa nijnguáan* Jesús.

2 Ikhú niʼxma̱ gakhi̱i̱, numuu dí ángel ndrígio̱o̱ Jeobá* nigajtaa asndu mekhuíí, ni̱jkha̱ náa iñá wajinʼ, ikhú nirmbíjxi̱ itsí rí kúgoo ga̱jma̱a̱ ma̱ngaa nigi̱ʼi̱ náa tsu̱du̱u̱ itsí. 3 Asndu naxpíbi̱i̱nʼ ángel ga̱jma̱a̱ xtíñuu miʼxídiʼ. 4 Ikha jngóo bi̱ nuñewa̱a̱n iñá wajinʼ nimíñúún wéñuuʼ rí asndu niguíʼin ga̱jma̱a̱ niʼni miʼxájtiinʼ.

5 Ikhú ángel niʼthún gu̱ʼu̱: “Xámiñalaʼ; nda̱yo̱o̱ má rí Jesús eʼyáaʼla, bi̱ nijuiʼdujmaa náa ixi̱. 6 Nda̱wa̱a̱ gi̱i̱, numuu rí nigabi̱i̱,* xó má ikhaa niʼthí. Aguwaʼ, gu̱ya̱a̱ náa nibáaʼ. 7 Rí xúgi̱ rá, aʼguala nacha̱ gúthu̱u̱n xa̱bi̱i̱: ‹Nigabi̱i̱* náa majñúnʼ wajinʼ, ni̱jkha̱ má náa Galilea, ikhí gúya̱a̱›. Rígi̱ ni̱ʼkhá gáthala”.

8 Ikhiin nimíñúún mú ma̱ngaa nidxún wéñuuʼ, ikha jngóo nigún ragáñun gúthúún xa̱bi̱i̱. 9 Ikhú Jesús nixkamiin kamba̱a̱, niʼthún: “¡Wajtsala!”. Ikhú gu̱ʼu̱ nixuʼmamijná ga̱jma̱a̱ nismbati̱gu̱u̱n inuu, ikhú nidaraʼáá rajkúu. 10 Ikhú Jesús niʼthún: “Xámiñala, aʼgua̱a̱ʼ gúthu̱u̱n a̱ngui̱nʼ rí magún náa Galilea, ikhí gúyoʼ”.

11 Índo̱ gu̱ʼu̱ kúwá ragúun kamba̱a̱, tikhuun bi̱ nuñewa̱a̱n iñá wajinʼ nigún náa xuajen gúthún ndxajkun bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ xúgíʼ dí nirígá. 12 Nda̱wa̱á rí niwi̱i̱n ndxajkun bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ gajmiún xabuanii mu mbuyáá ndiéjunʼ gúni, ikhú nixnúún soldados mba̱a̱ mbújkha̱a̱ plata 13 ga̱jma̱a̱ nithúún: “Xúgi̱ gútala: ‹Mbruʼun niguwáʼ xa̱bi̱i̱ gúni kuʼwáʼ xuyuuʼ índo̱ ikháanʼ kúwáanʼxu runuʼ›. 14 Ga̱jma̱a̱ á mu rígi̱ gáʼdxawuun xa̱bu̱ ñajunʼ,* xáxmiéjuanla, ikháanʼ má gúya̱a̱xu̱ dí gútha̱a̱n”. 15 Ikhú nindrigú mbújkha̱a̱ plata ga̱jma̱a̱ nini̱ xó má nijuiʼthúún. Rígi̱ rí nuthi xa̱bu̱ judíos asndu mbiʼi xúgi̱.

16 Ikhú bi̱ mbá 11 xa̱bi̱i̱ Jesús nigún náa Galilea, náa kúbá rí Jesús niʼthí mbuyamijná. 17 Índo̱ ndiyáá, nismbati̱gu̱u̱n inuu. Mú tikhuun nini̱ a̱jma̱ a̱jkiu̱ún. 18 Ikhú Jesús nikuʼmaminaʼ ga̱jma̱a̱ niʼthún: “Nijuixnájxuʼ xúgíʼ dí rígá mekhuíí ga̱jma̱a̱ náa tsu̱du̱u̱ ku̱ba̱ʼ. 19 Ikha jngóo gaʼguala ga̱jma̱a̱ gusngún xa̱bu̱ bi̱ kúwá náa xúgíʼ xuajen mu mani̱ndxu̱ún xa̱bi̱ʼ. Guxuʼmíinʼ iyááʼ ga̱jma̱a̱ mbiʼyuu Anu̱ʼ, mbiʼyuu Ada̱ ga̱jma̱a̱ espíritu santo.* 20 Gusngúnla munimbáníí xúgíʼ rí ikhúúnʼ nitañájuanla. Ga̱jma̱a̱ garmáʼáan a̱jkia̱la rí ikhúúnʼ maxtáá ga̱jma̱á nindxa̱la asndu índo̱ gártumuu* mbiʼi”.*

O “Jesús bi̱ nindxu̱u̱ Mesías”. Cristo ga̱jma̱a̱ Mesías nandoo gáʼthúu̱n “bi̱ kixtiyáaʼ”.

O “xi̱ʼ kaʼwu”, “tsiakii ndrígóo Dios”. Atayáá glosario, espíritu santo.

O “jmba̱yi̱i̱”.

O “maxnúu divorcio”.

Gi̱i̱ nakujmaa timbá miʼtsú mbiʼyuu Dios rí nindxu̱u̱ Jeobá, náa Escrituras Griegas Cristianas nakujmaa mbá 237 nuthu. Atayáá glosario.

Náa ajngáa griego naʼthí, “José, a̱ʼdióo David”.

Náa ajngáa hebreo mbiʼyuu Jesús kiʼnirámáʼ xóo Jesúa, o Josué, rí nandoo gáʼthúu̱n “Jeobá nindxu̱u̱ bi̱ naʼni káwáánʼlú”.

Atayáá glosario.

O “gaʼyee”, “bi̱ naʼthí dí marigá”.

Náa ajngáa griego naʼthí, “xóó tsébóoʼ ga̱jma̱a̱ xa̱bu̱”.

Atayáá glosario.

O “táguguaa”.

Atayáá glosario, Herodes.

O “xa̱bu̱ bi̱ nduyáá xóo trigi̱i̱n a̱ʼgua̱a̱n mu muthi ndiéjunʼ gárigá nda̱wa̱á”.

O “Mesías”, “bi̱ Kixtiyáaʼ”.

O “gaʼyee”, “bi̱ naʼthí dí marigá”.

O “oriente”.

Olíbano nindxu̱u̱ wajyaʼ rí ndataun.

Mirra nindxu̱u̱ ejndaʼ rí ndataun.

Atayáá glosario.

Atayáá glosario.

Atayáá glosario.

Mbáa náa ajngáa hebreo nandoo gáʼthúu̱n “nakráʼáan”.

O “bi̱ natsúwi̱in xa̱bu̱”.

O “desierto”.

Náa ajngáa griego naʼthí, “Reino bi̱ xtáa mekhuíí”. O “Reino ndrígóo Dios”. Atayáá glosario, Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios.

O “gaʼyee”, “bi̱ naʼthí dí marigá”.

Atayáá glosario.

Atayáá glosario, fariseos.

Atayáá glosario, saduceos.

O “chádoo”.

O “xi̱ʼ kaʼwu”, “tsiakii ndrígóo Dios”. Atayáá glosario, espíritu santo.

Rígi̱ nandoo gáʼthúu̱n rí maxtaʼwíin ga̱jma̱a̱ espíritu santo ma̱ngaa rí mambíin ga̱jma̱a̱ aguʼ.

O “xóo mbá pala rí najmaa mu muxpajxi̱ ga̱jma̱a̱”.

O “xi̱ʼ”.

O “desierto”.

Náa ajngáa griego naʼthí, “pan”.

Atayáá glosario.

Náa ajngáa griego naʼthí, “xuajen kaʼwu”.

O “rijma̱a̱”.

O “xákambiyaaʼ”.

O “xátrajmaa”.

Atayáá glosario.

O “reino dí rígá”.

Náa ajngáa griego naʼthí, “Satanás”. Atayáá glosario, Satanás.

Atayáá glosario.

O “niguwáʼ gúxnáá rí ndiyóoʼ”.

O “gaʼyee”, “bi̱ naʼthí dí marigá”.

O “Reino ndrígóo Dios”. Atayáá glosario, Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios.

O “mijngii”.

O “sinagoga”.

O “Reino ndrígóo Dios”. Atayáá glosario, Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios.

O “giñán guéenʼ”.

O “mbaaʼ náa rígá mbá gu̱wa̱ʼ xuajen”.

O “Reino ndrígóo Dios”. Atayáá glosario, Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios.

Náa ajngáa griego naʼthí, “xa̱bu̱ bi̱ naxkidxu̱u̱n ga̱jma̱a̱ nakándawúnʼ”.

O “ámiuún”.

O “Reino ndrígóo Dios”. Atayáá glosario, Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios.

Náa ajngáa griego naʼthí, “mekhuíí”.

O “gaʼyee”, “bi̱ nuthi dí marigá”.

O “canasta rí nugiewan ga̱jma̱a̱”.

O “Tátiala’”.

O “Reino ndrígóo Dios”. Atayáá glosario, Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios.

O “Reino ndrígóo Dios”. Atayáá glosario, Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios.

O “Reino ndrígóo Dios”. Atayáá glosario, Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios.

O “guʼwájtsaanʼ”.

Atayáá glosario, Gehena.

O “náa nuxnajxi̱ tsigijñaʼ”.

O “ajngáa”.

Náa ajngáa griego naʼthí, “cuadrante”, mbújkha̱a̱ rígi̱ rambáa numuu.

Atayáá glosario, nuni̱ aʼkhá gajmiún i̱mba̱a̱.

Atayáá glosario, Gehena.

Atayáá glosario, Gehena.

O “naxnúu divorcio”.

Atayáá glosario, nubúúnʼ xkawiʼ kayuuʼ.

Atayáá glosario.

O “skáñúu”.

Náa ajngáa griego naʼthí, “xa̱bu̱ Xkawi̱i̱ʼ”.

O “xtíñaa’ inúú”.

Náa ajngáa griego naʼthí, “mbá milla”. Atayáá glosario, milla.

O “gu̱ni̱ tsajkuun”.

Náa ajngáa griego naʼthí, “gaʼni kájxáanʼla xó má Ana̱la bi̱ xtáa mekhuíí”.

O “gúni̱ tsajkuun”.

O “muni̱ tsajkuun”.

O “Reino ndrígáaʼ”.

Náa ajngáa griego naʼthí, “pan”.

Náa ajngáa griego naʼthí, “gidxóó ga̱jma̱a̱ bi̱ gíʼmiin”.

Náa ajngáa griego naʼthí, “xátaxuʼdáanʼxu”.

Náa ajngáa griego naʼthí, “xa̱bu̱ Xkawi̱i̱ʼ”.

O “nduyamiʼchíí”.

O “araxmbáaʼ”.

Ajngáa rígi̱ náa griego naʼthí rí nindxu̱u̱ mbáa xujkhúʼ bi̱ xóo bijphí kaʼnii bi̱ naʼni gámbáa xtíin.

O “ámiaaʼ”.

Náa ajngáa griego naʼthí, “á mu idaaʼ nindxu̱u̱ wabaʼ”.

O “mekhuíí”.

O “Reino ndrígóo Dios”. Atayáá glosario, Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios.

O “perlas”.

O “gaʼyee”, “bi̱ nuthi dí marigá”.

Xujkhúʼ bugi̱ ni̱ndxu̱u̱ xóo iña̱ʼ mú itháan mba̱a̱.

O “Reino ndrígóo Dios”. Atayáá glosario, Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios.

Atayáá glosario, lepra.

Mbáa bi̱ naʼtáñajúúnʼ mbá ciento soldado.

O “nikháñuu xuyuuʼ”.

O “xtajmiúʼ”.

O “Reino ndrígóo Dios”. Atayáá glosario, Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios.

O “nagigaa nakrámuuʼ”.

O “giñán guéenʼ”.

O “gaʼyee”, “bi̱ naʼthí dí marigá”.

O “egi̱”. Bugi̱ ni̱ndxu̱ún igi̱ mañi̱i̱nʼ.

O “giñán guéenʼ”.

O “giñán guéenʼ”.

O “niʼni xa̱a̱ʼ”.

O “nduyamiʼchíí”.

O “bi̱ nudi̱i̱ flauta”.

O “giñán guéenʼ”.

O “giñán guéenʼ”.

O “Reino ndrígóo Dios”. Atayáá glosario, Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios.

Náa ajngáa griego naʼthí, “nixtiʼi xtún ga̱jma̱a̱ mámbáa tsáa ni̱jkha̱”.

Náa ajngáa griego naʼthí, “giñán tsagaa”. Atayáá glosario, xa̱bu̱ wéñiiʼ.

Xígi̱ mbiʼñún xa̱bu̱ bi̱ Jesús niraʼwíin.

Náa ajngáa griego naʼthí, “guʼwá”.

O “Reino ndrígóo Dios”. Atayáá glosario, Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios.

O “mijngii”.

O “guxujxíín”, “gu̱ni̱ mbuya̱a̱”.

O “chádala”.

Índo̱ nurajximíjna̱á xa̱bu̱ judíos nuthi “tsímáála gáraxtaa”.

Xujkhúʼ bugi̱ ni̱ndxu̱u̱ xóo iña̱ʼ mú itháan mba̱a̱.

O “tséngujñáanʼla”.

Náa ajngáa hebreo i̱mba̱ rí xóo nuthán Gixa̱a̱ nindxu̱u̱ “Belcebú”. Atayáá glosario, Belcebú.

Atayáá glosario, Gehena.

Náa ajngáa griego naʼthí, “mbá asarion”. Atayáá glosario, asarion.

O “nakatíga̱a̱”.

O “espada”.

O “ndéjkiuun”.

O “magu̱ ixi̱ náa rí makhañúu”. Atayáá glosario, ixi̱ náa makhañúu.

O “gaʼyee”, “bi̱ naʼthí dí marigá”.

Náa ajngáa griego naʼthí, “bi̱ chíʼgíiʼ”.

O “natujxíín”, “nduya̱a̱”.

O “diin”.

Náa ajngáa griego naʼthí, “xtíin nandaʼ”.

O “gaʼyee”, “bi̱ naʼthí dí marigá”.

Náa ajngáa griego naʼthí, “bi̱ nigumiin náa gu̱ʼu̱”.

O “Reino ndrígóo Dios”. Atayáá glosario, Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios.

O “Reino ndrígóo Dios”. Atayáá glosario, Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios.

O “nidi̱i̱xu flauta”.

O “túxna̱a̱ tsuxtala”.

O “giñán guéenʼ”.

Atayáá glosario, xtíin mi̱du̱.

Náa ajngáa griego naʼthí, “Hades”. Atayáá glosario, Iñá wajinʼ.

Atayáá glosario, sábado.

Náa ajngáa griego naʼthí, “nijndooʼ”.

O “gaʼyee”, “bi̱ naʼthí dí marigá”.

O “xi̱ʼ”.

O “diin”.

O “giñán guéenʼ”.

Náa ajngáa hebreo i̱mba̱ rí xóo nuthán Gixa̱a̱ nindxu̱u̱ “Belcebú”. Atayáá glosario, Belcebú.

Náa ajngáa griego naʼthí, “Satanás”. Atayáá glosario, Satanás.

Náa ajngáa hebreo i̱mba̱ rí xóo nuthán Gixa̱a̱ nindxu̱u̱ “Belcebú”. Atayáá glosario, Belcebú.

O “espíritu santo ndrígóo Dios”.

O “Reino ndrígóo Dios”. Atayáá glosario, Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios.

O “xi̱ʼ kaʼwu”, “tsiakii ndrígóo Dios”. Atayáá glosario, espíritu santo.

Atayáá glosario, mbiʼi xúgi̱.

O “ámiu̱u̱n”.

Náa ajngáa griego naʼthí, “bi̱ nuxudami̱jna̱ aʼkhá gajmiún imba̱a̱”.

Náa ajngáa griego naʼthí, “giñán tsagaa”. Atayáá glosario, xa̱bu̱ wéñiiʼ.

O “giñán guéenʼ”.

O “nikáʼdu̱u̱”.

O “Reino ndrígóo Dios”. Atayáá glosario, Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios.

O “gaʼyee”, “bi̱ naʼthí dí marigá”.

O “ámiuún”.

O “Reino ndrígóo Dios”. Atayáá glosario, Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios.

Náa ajngáa griego naʼthí, “xa̱bu̱ Xkawi̱i̱ʼ”.

Atayáá glosario, mbiʼi xúgi̱.

O “Reino ndrígóo Dios”. Atayáá glosario, Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios.

O “Reino ndrígóo Dios”. Atayáá glosario, Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios.

O “Reino ndrígóo Dios”. Atayáá glosario, Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios.

Náa ajngáa griego naʼthí, “e̱ji̱i̱n Reino”.

Náa ajngáa griego naʼthí, “xa̱bu̱ Xkawi̱i̱ʼ”.

Atayáá glosario, índo̱ gártumuu mbiʼi.

Atayáá glosario, mbiʼi xúgi̱.

Atayáá glosario, índo̱ gártumuu mbiʼi.

Atayáá glosario, mbiʼi xúgi̱.

O “Reino ndrígóo Dios”. Atayáá glosario, Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios.

O “Reino ndrígóo Dios”. Atayáá glosario, Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios.

O “perlas”.

O “Reino ndrígóo Dios”. Atayáá glosario, Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios.

Atayáá glosario, índo̱ gártumuu mbiʼi.

Atayáá glosario, mbiʼi xúgi̱.

O “Reino ndrígóo Dios”. Atayáá glosario, Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios.

Atayáá glosario, Herodes.

O “nitujxi̱i̱”, “ndiʼya̱a̱”.

O “gaʼyee”, “bi̱ naʼthí dí marigá”.

O “xújxua̱a̱”.

O “maʼni tsajkuun”.

Náa ajngáa griego naʼthí, “mbaʼa estadio”. Atayáá glosario, estadio.

Náa ajngáa griego naʼthí, “cuarta vigilia”, rígi̱ naʼni xóo mbá las 3 rí miʼcha̱ asndu mbá las 6 rí miʼcha̱.

Nandoo gáʼthúu̱n rí tújñáa ñawúúnʼ xóo eguʼwún eni̱ judíos.

O “bi̱ gáʼthúu̱n ajngáa nijkhuáa”.

O “gaʼyee”, “bi̱ naʼthí dí marigá”.

O “ámiu̱u̱n”.

Atayáá glosario, nubúúnʼ xkawiʼ kayuuʼ.

O “giñán guéenʼ”.

Náa ajngáa griego naʼthí, “guʼwá”.

Náa ajngáa griego naʼthí, “bi̱ nuxudami̱jna̱ aʼkhá”.

O “gaʼyee”, “bi̱ naʼthí dí marigá”.

O “congregación”. Atayáá glosario, congregación.

Náa ajngáa griego naʼthí, “xkrugoo Hades”. Atayáá glosario, Iñá wajinʼ.

O “Reino ndrígóo Dios”. Atayáá glosario, Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios.

O “matujxi̱i̱”, “mbaʼya̱a̱”.

Náa ajngáa griego naʼthí, “Satanás”. Atayáá glosario, Satanás.

O “magu̱ ixi̱ náa rí makhañúu”. Atayáá glosario, ixi̱ náa makhañúu.

O “niruguamiʼiin”.

O “gágabi̱i̱”, “gáʼya̱a̱”.

Versículo rígi̱ rígá náa tikhuu Biblia, mú nda̱a̱ náa mbaʼa rí nigumaraʼmáʼ náa ajngáa griego.

O “matujxi̱i̱”, “mbaʼya̱a̱”.

Náa ajngáa griego naʼthí, “dí nindxu̱u̱ mbá mbújkha̱a̱ didracma”. Atayáá glosario, dracma.

Mbújkha̱a̱ rígi̱ nindxu̱u̱ “a̱jkhu̱ dracmas”. Rígi̱ nadaʼ xa̱bu̱ rí mañajunʼ a̱jkhu̱ mbiʼi.

O “Reino ndrígóo Dios”. Atayáá glosario, Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios.

O “xánújnga̱a̱la”.

O “Reino ndrígóo Dios”. Atayáá glosario, Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios.

O “Reino ndrígóo Dios”. Atayáá glosario, Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios.

O “itsí rí nartuaʼa̱a̱n burru”. Itsí rígi̱ najmaa mu mi̱ʼnu̱ ga̱jma̱a̱ trigo.

Rígi̱ nandoo gáʼthúu̱n rí makhañáaʼ kámuu. Atayáá glosario, Gehena.

Atayáá glosario, Gehena.

Versículo rígi̱ rígá náa tikhuu Biblia, mú nda̱a̱ náa mbaʼa rí nigumaraʼmáʼ náa ajngáa griego.

Náa ajngáa griego naʼthí, “ataxpríguíí”.

Naʼthí ga̱jma̱a̱ numúún bi̱ kuya̱ edxu̱u̱.

O “Reino ndrígóo Dios”. Atayáá glosario, Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios.

Gi̱i̱ naʼthí ga̱jma̱a̱ numuu mbújkha̱a̱. Atayáá glosario, talento.

Gi̱i̱ naʼthí ga̱jma̱a̱ numuu mbújkha̱a̱. Atayáá glosario, denario.

O “gidxawúu”.

O “ámiala”.

O “maxnúu divorcio”.

Ajngáa rígi̱ náa griego na̱ndoo gáʼthúun, “maruwaminaʼ ga̱jma̱a̱ mbá dí rakha”.

Atayáá glosario, nubúúnʼ xkawiʼ kayuuʼ.

O “bi̱ nundrigú regalo”.

O “Reino ndrígóo Dios”. Atayáá glosario, Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios.

O “maʼni tsajkuun”.

O “Reino ndrígóo Dios”. Atayáá glosario, Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios.

O “Reino ndrígóo Dios”. Atayáá glosario, Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios.

O “Reino ndrígóo Dios”. Atayáá glosario, Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios.

O “tribu”.

O “tsudíí”.

O “Reino ndrígóo Dios”. Atayáá glosario, Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios.

Atayáá glosario, denario.

Náa ajngáa griego naʼthí, “idaaʼ nindxu̱u̱ ra̱májánʼ numuu rí ikhúúnʼ nindxu̱ʼ mújúúnʼ”.

O “matujxi̱i̱”, “mbaʼya̱a̱”.

O “gaʼyee”, “bi̱ naʼthí dí marigá”.

Atayáá glosario.

O “nuni̱ tsajkuun”.

O “iñúu pátsí náa gajchúún ku’wáʼ”.

O “Reino ndrígóo Dios”. Atayáá glosario, Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios.

O “torre”.

Atayáá glosario.

O “Reino ndrígóo Dios”. Atayáá glosario, Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios.

O “Reino ndrígóo Dios”. Atayáá glosario, Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios.

O “bi̱ natrigi̱i̱n náa mesa”.

O “xa̱bu̱ ñajunʼ bi̱ nixtáa náa Roma”.

Atayáá glosario, denario.

Gi̱jyooʼ tséʼthí á mu giʼtáá o giʼnii bi̱ mbayáa̱ a̱ʼgú xuáʼa̱.

O “matujxi̱i̱n”, “mbuya̱a̱”.

O “matujxi̱i̱n”, “mbuya̱a̱”.

O “matujxi̱i̱n”, “mbuya̱a̱”.

Atayáá glosario.

O “ámiaaʼ”.

O “alma”. Atayáá glosario, alma.

O “gaʼyee”, “bi̱ nuthi dí marigá”.

O “xi̱ʼ kaʼwu”, “tsiakii ndrígóo Dios”. Atayáá glosario, espíritu santo.

Atayáá glosario.

Nindxu̱u̱ mbá caja chíʼgíiʼ náa kajti xuíʼtóo rí kiʼniraʼmáʼ náa rollo. Rígi̱ nijmún judíos mu muñeumíjna̱ náa dí ra̱májánʼ.

O “gúmúu xtíñún”.

O “rabí”. Atayáá glosario, rabí.

O “rabí”. Atayáá glosario, rabí.

O “Reino ndrígóo Dios”. Atayáá glosario, Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios.

Versículo rígi̱ rígá náa tikhuu Biblia, mú nda̱a̱ náa mbaʼa rí nigumaraʼmáʼ náa ajngáa griego.

Atayáá glosario, Gehena.

O “diezmo”. Atayáá glosario, diezmo.

O “nuni̱ kuʼwáʼ”.

Náa ajngáa griego naʼthí, “nanújngurámala xtángoo”.

O “gaʼyee”, “bi̱ nuthi dí marigá”.

O “xúʼgua̱ kidxu̱únʼ”.

Atayáá glosario, Gehena.

O “jlúmbáa”, “gu̱mba̱ gáxtiʼ”, “xtílá eʼgú”.

Atayáá glosario.

O “tsinaʼ”.

Atayáá glosario, presencia.

Atayáá glosario, índo̱ gártumuu mbiʼi.

Atayáá glosario, mbiʼi xúgi̱.

Náa ajngáa griego naʼthí, “matujxu̱u̱n”.

Nindxu̱u̱ asndu xóo ga̱ʼkhu̱ rí nanújngoo mbáa a̱ʼgu̱ índo̱ nagiʼdaa a̱ʼdióo.

Náa ajngáa griego naʼthí, “muxnaxáanʼla mu maguma gínáanʼ”.

Náa ajngáa griego naʼthí, “nanújngorámuunʼ xtángoo”.

O “Reino ndrígóo Dios”. Atayáá glosario, Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios.

O “gaʼyee”, “bi̱ naʼthí dí marigá”.

O “gu̱ni̱ tsajkuun”.

Atayáá glosario, sábado.

O “mbá gajmá mba̱a̱”.

Atayáá glosario, presencia.

Náa ajngáa griego naʼthí, “a̱jkhu̱ niʼkhóo giñáʼ”.

Atayáá glosario, presencia.

O “Reino ndrígóo Dios”. Atayáá glosario, Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios.

O “e̱jín go̱ʼo̱”. Náa ajngáa griego naʼthí, “bi̱ xóó tsébúnʼ gajmiún xa̱bu̱”.

O “Reino ndrígóo Dios”. Atayáá glosario, Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios.

Gi̱i̱ naʼthí ga̱jma̱a̱ numuu mbújkha̱a̱. Atayáá glosario, talento.

Náa ajngáa griego naʼthí, “plata”.

O “skáñá”.

O “Reino ndrígóo Dios”. Atayáá glosario, Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios.

O “táguʼdoo wéñuuʼ”

Rígi̱ nandoo gáʼthúu̱n rí makhañáaʼ kámuu. Atayáá glosario, Gehena.

Náa ajngáa griego naʼthí, “muturíguíin”.

O “mundrajkaa”.

Atayáá glosario, lepra.

Atayáá glosario, Ndxo̱o̱ Pan dí ragíʼdoo Levadura.

O “Rabí”. Atayáá glosario, rabí.

O “niʼni tsajkuun”.

O “Reino”. Atayáá glosario, Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios.

O “salmos”.

Náa ajngáa griego naʼthí, “majngrádáanʼ ga̱jma̱a̱ numuʼ”.

O “gátujxi̱i̱ʼ”, “mbaʼya̱a̱”.

Náa ajngáa griego naʼthí, “majngrádiinʼ ga̱jma̱a̱ numaaʼ”.

O “gáni tsajkuun”.

Nandoo gáʼthúu̱n rí nindxu̱u̱ xa̱bu̱ aʼkhá.

O “Rabí”. Atayáá glosario, rabí.

Nandoo gáʼthúu̱n mbá 12 legión ángeles. Atayáá glosario, legión.

O “gaʼyee”, “bi̱ nuthi dí marigá”.

O “bi̱ kúwá náa sanedrín”. Atayáá glosario, Sanedrín.

O “gobernador”.

O “gáxngawumínaʼ”.

Náa ajngáa griego naʼthí, “rí nindxu̱u̱ mbá mbaaʼ náa rígá ku̱ba̱ʼ rí naguma ga̱jma̱a̱ daan”.

O “gaʼyee”, “bi̱ naʼthí dí marigá”.

Atayáá glosario.

Atayáá glosario, ixi̱ náa makhañúu.

Atayáá glosario, nuri̱ya̱ʼ suerte.

O “esponja”.

Atayáá glosario, xi̱ʼ.

O “nitujxi̱i̱”, “ndiʼya̱a̱”.

Xóo muʼthá, xuajen Jerusalén.

Náa ajngáa griego naʼthí, “i̱mba̱ néjtsuu mbiʼi rí nigumaratáá”.

O “matujxi̱i̱”, “mbaʼya̱a̱”.

O “nitujxi̱i̱”, “ndiʼya̱a̱”.

Mbiʼi rígi̱ nindxu̱u̱ domingo.

O “nijui̱ʼdi̱i̱”, “nibáaʼ”.

Atayáá glosario.

O “nitujxi̱i̱”, “ndiʼya̱a̱”.

O “nitujxi̱i̱”, “ndiʼya̱a̱”.

O “gobernador”.

O “xi̱ʼ kaʼwu”, “tsiakii ndrígóo Dios”. Atayáá glosario, espíritu santo.

Atayáá glosario, índo̱ gártumuu mbiʼi.

Atayáá glosario, mbiʼi xúgi̱.

    I̱yi̱i̱ʼ náa ajngáa me̱ʼpha̱a̱ (2007-2025)
    Atrugua̱a̱
    Atambáʼtaa
    • me̱ʼpha̱a̱
    • Náa mataxuʼmá
    • Xóo nandaʼ ma̱ta̱ya̱a̱
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Xtángoo náa naʼthí rí xú káʼnii majmaaʼ
    • Xtángoo náa naʼthí rí nañewu̱u̱n dato ndrígáʼ
    • Configuración de privacidad
    • JW.ORG
    • Atambáʼtaa
    Náa mataxuʼmá