1924: Cien tsiguʼ kidííʼ
“ÍNDO̱ nagi̱ʼdu̱u̱ tsiguʼ nindxu̱u̱ mbá mbiʼi rí xúgíinʼ cristianos bi̱ nijngún iyááʼ ma̱ndoo mbuyáʼ muni̱ itháan ñajuunʼ Jeobá”, eʼthí náa mbá i̱yi̱i̱ʼ dí nigájnuu nákha enero tsiguʼ 1924 dí mbiʼyuu Bulletin.a Náa tsiguʼ rígi̱, bi̱ Nunigajmaa Biblia a̱jma̱ enii xóo ninimbaníí consejo rígi̱: Rí xámíñún ga̱jma̱a̱ ndiyáʼ xóo mutaraʼa itháan.
NITARAʼA GA̱JMA̱A̱ RADIO
A̱ngiu̱lú bi̱ kúwá náa Betel niñajunʼ itháan rí mbá tsiguʼ, nini̱ estación ndrígóo radio dí mbiʼyuu WBBR náa Staten Island (Nueva York). Ginii kayuuʼ nini̱ kaʼwi̱i̱ ku̱ba̱ʼ, nda̱wa̱á nini̱ mbá guʼwá mba̱a̱ náa makuwíin bi̱ muñajunʼ ga̱jma̱a̱ nini̱ i̱mba̱ guʼwá náa marigá dí majmúún. Nda̱wa̱á dí a̱ngiu̱lú niguámbu̱u̱n nini̱ xúgíʼ ñajunʼ rígi̱, nigíʼdi̱i̱ niruwaa xúgíʼ ajua̱nʼ rí majmúún mu “muthi náa radio”. Mú nirígá mbaʼa dí niʼniún gakhi̱i̱.
Timbá rí niʼniún gakhi̱i̱, nindxu̱u̱ dí mutsiji antena ndrígóo radio. Dí mbaʼ naʼni 91 metro ga̱jma̱a̱ ndiyóoʼ majuaʼdóoʼ náa a̱jma̱ ixi̱ rí mbi̱jua̱ dí naʼni 61 metro. Timbá aʼphu̱ dí a̱ngiu̱lú ninimi̱jna̱ mutsiji táʼngu̱u̱n. Mú nikumu̱ún kuyáá Jeobá ga̱jma̱a̱ nda̱wa̱á niʼngu̱u̱n nitsiji. Calvin Prosser bi̱ niñejunʼ ikhí, niʼthí: “Á mu mbá nacha̱ niʼngu̱xu̱ nitsiji, mbáa mutaxu̱: ‹Gu̱ya̱a̱ dí niʼngulú ni̱ʼni̱›”. Mú a̱ngiu̱lú nixnáá gamajkhu Jeobá ga̱jma̱a̱ numuu dí niʼngu̱u̱n nini̱. Mú nirígá i̱ʼwáʼ xkujndu.
Nuxujxi̱ mbá poste rí wíji̱ kayóo antena ndrígóo WBBR.
Numuu dí nákha ikhú, ndiʼkúú nigi̱ʼdu̱u̱ nirígá radio, ikha jngóo a̱ngiu̱lú niʼniún mingíjyúuʼ mbuyáʼ dí majmúún. A̱ngiu̱lú nixkamaa mbá transmisor dí gíʼdoo 500 vatios dí nindxu̱u̱ wañuu má. Ma̱ngaa na̱nguá nitsi mbá micrófono, nijmún micrófono ndrígóo mbá teléfono dí nindxu̱u̱ wayuu má. Mbóo mbruʼun na̱ʼkhá gu̱nʼ febrero, a̱ngiu̱lú nindúún mbuyáá á mu najmaa ajua̱nʼ rígi̱ dí na̱nguá minumuu. Numuu rí ndiyóoʼ muni̱ mawáán náa radio, ikha jngóo a̱ngiu̱lú nini̱ ajmúú ndrígóo Reino. Ndxájulú Ernest Lowe narmáʼáan a̱jkiu̱u̱n xnduʼwá dí nirígá nákhá ikhú, índo̱ a̱ngiu̱lú kúwá runi̱ ajmúú nindrigú mbá llamada ndrígóo juez Rutherford.b Ikhaa xtáa raʼdxawun náa radio ndrígóo náa Brooklyn, rí naʼni 25 kilómetro rí mitsínguánʼ.
“¡Gu̱rugua̱a̱la dí xkawiʼ ewán rúʼko̱! Niʼthí ndxájulú Rutherford. Nawáán xóo kuwáanʼ rundxa̱ʼwa̱la”. Mbá nacha̱ a̱ngiu̱lú nindijuíi transmisor, niti̱ñu̱u̱nʼ wáa káyuuʼ, mú ndiyáá dí kúwá xawii mu muni̱i̱ transmitir náa radio.
Nákha 24 ñajunʼ gu̱nʼ febrero tsiguʼ 1924, náa mbá transmisión ndrígóo radio, ndxájulú Rutherford niʼthí dí majmaa radio rígi̱ mu maguma “ñajunʼ rí Jesús niʼthí”. Niʼthí dí magumaa transmitir náa radio mani̱ndxu̱u̱ rí “mambáñún xa̱bu̱ makru̱ʼu̱u̱n dí naʼsngáa náa Biblia ga̱jma̱a̱ numuu mbiʼi dí kuwáánʼlú, tséʼniuu má ndiéjunʼ enimbu̱u̱n o náa religión egún”.
Náa ñawún xti̱ʼ: Ndxájulú Rutherford xtáa náa timbá estación ndrígóo radio.
Náa ñawún májáanʼ: Transmisor ga̱jma̱a̱ mbá xúgíʼ dí najmaa náa radio.
Timbá programa dí nini̱i̱ transmitir náa radio nigájnuu májánʼ. Ga̱jma̱a̱ náa mbá 33 tsiguʼ, WBBR niyambáá wéñuuʼ mu xuajñuu Jeobá maʼthí náa radio.
TÁMÍÑÚN MUXRUIGI̱I̱N BI̱ KUYA̱ EDXU̱U̱ NÁA RELIGIÓN CATÓLICA
Nákha julio tsiguʼ 1924, bi̱ Nunigajmaa Biblia niwi̱i̱n náa mbá asamblea dí nirígá náa Columbus (Ohio). Nikúwá bi̱ ninigajma̱a̱ Biblia bi̱ naguwaʼ náa xúgíʼ numbaaʼ, bi̱ nindoo nidxawíín discurso náa ajngáa alemán, árabe, francés, griego, húngaro, ajngáa dí nuthi xígií náa Europa, inglés, italiano, lituano, polaco, ruso ga̱jma̱a̱ ucraniano. Tikhu programa dí ninújngoo náa asamblea nigumaa transmitir náa radio, ga̱jma̱a̱ a̱ngiu̱lú ninda̱ʼa̱a̱ mbáa xa̱bu̱ mu maʼnirámáʼ náa periódico Ohio State Journal ga̱jma̱a̱ numuu programa dí ninújngoo náa mbá xúgíʼ mbiʼi dí nirígá asamblea.
Asamblea dí nirígá nákha tsiguʼ 1924 náa Columbus (Ohio).
Nákha jueves 24 ñajunʼ gu̱nʼ julio, itháan dí 5,000 a̱ngiu̱lú bi̱ nikúwá náa asamblea nigájnún gútaraʼa náa xuajin rúʼko̱. Ga̱jma̱a̱ nixnaraʼa itháan dí 30,000 libros, ma̱ngaa nigíʼdi̱i̱ nisngúún mbaʼin xa̱bu̱. The Watch Tower nixná mbiʼyuu mbiʼi rúʼko̱ “mbiʼi dí itháan nirígá gagi náa asamblea”.
Mbiʼi viernes 25 ñajunʼ gu̱nʼ julio, ndxájulú Rutherford támíñúu maguxnuu mbá i̱yi̱i̱ʼ náa naʼthí dí nusngáa bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ náa religión católica nindxu̱u̱ minduwaʼ. Niʼthí dí bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ náa política ga̱jma̱a̱ náa religión dí minduwaʼ “tséniña̱a̱ʼ dí xa̱bu̱ majmañún dí gajkhun ga̱jma̱a̱ numuu Reino ndrígóo Dios bi̱ majmiuu mu maʼni tsajkurámiinʼ xa̱bu̱”. Ma̱ngaa niʼthí dí xa̱bu̱ bugi̱ tséthi rí gajkhun “numuu dí numbayíí Sociedad de Naciones ga̱jma̱a̱ rí nuthi dí nindxu̱u̱ ‹xa̱bu̱ ñajunʼ bi̱ Dios najmiuu mu maʼtáñajunʼ náa tsu̱du̱u̱ ku̱ba̱ʼ›”. Bi̱ Nunigajmaa Biblia ndiyóoʼ dí xámíñún mu magún kuñu̱u̱n ajngáa rígi̱ náa xúgíinʼ xa̱bu̱.
Itháan nda̱wa̱á náa mbá artículo dí nigájnuu náa i̱yi̱i̱ʼ The Watch Tower niʼthí: “Rí asamblea dí nirígá náa Columbus niʼni dí maʼni itháan gújkhúʼ fe ndrígu̱ún, a̱ngiu̱lú bi̱ nikúwá ikhí nixnún tsiaki̱i̱ mu mutaraʼa, tséʼniuu má asndu ndiéjunʼ xkujndu gúraʼníí”. Leo Claus bi̱ nixtáa náa asamblea, naʼthí: “Nda̱wa̱á dí nijngoo asamblea nikúwáanʼxu gagi mu muthu̱u̱n eʼwíinʼ xa̱bu̱ dí nijmañuxuʼ”.
Tratado rí mbiʼyuu Ecclesiastics Indicted.
Nákha octubre, bi̱ Nunigajmaa Biblia nigíʼdi̱i̱ nixnaraʼa mbaʼa tratado dí mbiʼyuu Ecclesiastics Indicted (Eclesiásticos denunciados), náa na̱ʼkha̱ raʼthí dí niguxnuu ndxájulú Rutherford ga̱jma̱a̱ numún bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ náa religión católica. Náa mbá xuajin chíʼgíiʼ dí mbiʼyuu Cleveland (Oklahoma), ndxájulú Frank Johnson niguámbóo nixnáraʼa xúgíʼ tratado mbá 20 minutos wapháá nákha a̱ngiu̱lú xóó tsénújngún mu magúun gajmiún. Na̱nguá xóo magiʼthu̱u̱n asndu náá, numuu dí tikhuun xa̱bu̱ bi̱ kúwá ikhí nikiʼníin ga̱jma̱a̱ numuu dí naʼtáraʼa. Ikha jngóo nigún ruxkáá, mú ikhaa nirkaʼwuminaʼ náa mbá guʼwá dxájkuun dí gíʼ mijngii ikhí. Niniñuuʼ tratado náa Biblia ndrígóo mbáa predicador ga̱jma̱a̱ náa mámbá xílí dí rígá ikhí ga̱jma̱a̱ nda̱wa̱á mbá nacha̱ nigájnáa náa guʼwá dxájkuun. Xúʼko̱ má niʼni náa i̱mbá gijma̱ guʼwá dxájkuun.
Frank nitanga̱a̱ náa dí a̱ngiu̱lú nitháán manújngún ru̱ya̱a̱. Nirkaʼwuminaʼ náa naxtagujua̱ gasolina, ga̱jma̱a̱ nixtáa xawii mbaʼyoo á mu tséguwáʼ xa̱bu̱ bi̱ nagún ruxkáá. Xa̱bu̱ bi̱ nagún ruxkáá ninújngún náa mbá carro, mú na̱nguá ndiyáá. Ndiʼkúú má nigúun índo̱ niguwáa̱nʼ eʼwíinʼ a̱ngui̱i̱n Frank, bi̱ mangiin nikúwá rutaraʼa mijngii ikhí, índo̱ niguwáa̱nʼ nigúun gajmiún.
“Índo̱ kuwáanʼxu̱ ragájnáanʼ náa xuajin —mbáa ndxájulú narmáʼáan a̱jkiu̱u̱n— ninújnguxu inuu náa mbá ajtsú guʼwá dxájkuun. Kúwá 50 xa̱bu̱ náa mámbá inuu guʼwá dxájkuun. Tikhuun kúwá ruraxnuu tratado, ga̱jma̱a̱ eʼwíinʼ kúwá rusngajmáá bi̱ naʼsngúún. Niʼngo̱o̱ nijkuáaʼxu wapháá nákha xóó tséxuʼdamíjnáxu xkujndu. Nixna̱a̱ʼxu wéñuuʼ núma̱aʼ Jeobá, Dios ndrígúxu̱, numuu dí nimbáyúxu̱ mutaráʼa ga̱jma̱a̱ dí xa̱bu̱ sia̱nʼ túrugua̱a̱nʼxu”.
BI̱ NUNIGAJMAA BIBLIA TÁMÍÑÚN NITARAʼA NÁA I̱ʼWÁʼ XUAJIN
Józef Krett.
Náa i̱ʼwáʼ xuajin bi̱ Nunigajmaa Biblia nisngajma dí támíñún mutaraʼa. Mbá xkri̱da, náa norte ndrígóo Francia, Józef Krett niʼtárúʼún xa̱bu̱ bi̱ nuñajunʼ náa mina bi̱ naguwáʼ náa Polonia. Niri̱ya̱ʼ awan mu mixná mbá discurso dí kayá edxu̱u̱ “Inu má matujxi̱ín bi̱ nikháñún”. Índo̱ a̱ngiu̱lú nixnaraʼa invitación náa xúgíinʼ xa̱bu̱ bi̱ kúwá náa xuajin, mbáa ndxajkun bi̱ xtáa ikhí niʼthún xa̱bi̱i̱ dí xágún. Mú tárígá xúʼko̱, numuu dí náa nijuixná discurso nigún itháan dí 5,000 xa̱bu̱, asndu ndxajkun ma̱ngaa ni̱jkha̱. Ndxájulú Krett niʼthúu̱n ndxajkun dí ma̱ndoo maʼtámbáyúu dí naʼnimbo̱o̱, mú ikhaa na̱nguá nindoo. Nda̱wa̱á dí nijngoo discurso, ndxájulú nixnún xúgíinʼ xa̱bu̱ i̱yi̱i̱ʼ dí kagu̱, numuu dí nindúún majmañún itháan dí naʼthí náa Ajngá rawuunʼ Dios (Amós 8:11).
Claude Brown.
Náa África, Claude Brown ni̱jkha̱ gátaraʼa náa xuajin dí xúgi̱ najmaʼnuuʼ xóo Ghana. Discurso dí nixna ga̱jma̱a̱ i̱yi̱i̱ʼ dí nixnaráʼa niyambáá mu dí gajkhun maʼga̱nú mbá nacha̱ náa xuajin rúʼko̱. John Blankson bi̱ xtáa raʼnigajma̱a̱ mu mañajunʼ náa Farmacia, niʼdxawuun mbá discurso dí nixná ndxájulú Brown, ikhaa ni̱jkha̱nú ndiʼyoo dí nixkamaa rí nindxu̱u̱ gajkhun. Ikhaa naʼthí: “Ra̱ʼkhá tháán niʼni maxtáá gagi, na̱tha̱ ga̱jma̱a̱ numuu rígi̱ náa escuela dí nanigajma̱a̱”.
John Blankson.
John nijmañuu dí náa Biblia na̱nguá eʼsngáa dí Dios nindxu̱u̱ Trinidad, ikha jngóo mbóo mbiʼi ni̱jkha̱ náa guʼwá dxájkuun mu marajxu̱u̱ xa̱bu̱ ede̱ ga̱jma̱a̱ numuu rígi̱. Xa̱bu̱ ede̱ nikiʼnáa ga̱jma̱a̱ nixkriya̱a̱ʼ, niʼthúu̱n: “¡Ikháán na̱nguá nindxa̱a̱ʼ xa̱bi̱i̱ Cristo! ¡Nindxa̱a̱ʼ xa̱bi̱i̱ Gixa̱a̱! ¡Atagájnáa gi̱i̱!”.
Índo̱ nitanga̱a̱ náa goʼwóoʼ, John niʼnirámáʼ náa inuu xa̱bu̱ ede̱ mbá carta náa niʼthúu̱n dí maʼtámbáyúu rí naʼsngáa ga̱jma̱a̱ numuu Trinidad náa inún mbaʼin xa̱bu̱. Xa̱bu̱ ede̱ nikuʼmaa maʼga náa oficina ndrígóo maestro bi̱ phú kayá edxu̱u̱ náa escuela. Ikhí maestro nirajxu̱u̱ John á mu niʼnirámáʼ mbá carta náa inuu xa̱bu̱ ede̱.
Xúʼko̱, niriʼña̱a̱ John.
Maestro niʼthúu̱n John dí maʼnirámáʼ náa inuu xa̱bu̱ ede̱ mu ma̱ndo̱ʼo̱o̱ dí maʼni mba̱a̱ a̱jkiu̱u̱n. Ikha jngóo John niʼnirámáʼ:
“Tátá, maestriúʼ niʼthúnʼ dí maniraʼmáʼ mu manda̱ʼa̱a̱ dí matani̱ mba̱a̱ a̱jkia̱a̱nʼ, ma̱ni̱ rígi̱ á mu ikháán naratá dí nduwaʼ nindxu̱u̱ dí narasngáa”.
Maestro niʼniuu tsiánguá ga̱jma̱a̱ nirajxu̱u̱: “Blankson, rígi̱ dí nandaaʼ mataniraʼmáʼ ráʼ.”
Xúʼko̱. I̱ndó rígi̱ gániraʼmáʼ.
Á mu dí xúʼko̱ mbaʼyóoʼ dí maxkriña̱a̱nʼ náa escuela. Numuu rí xú káʼnii gándoo gátiejunʼ ga̱jma̱a̱ numuu xa̱bu̱ ñajunʼ á mu ikháán naratá numáá xa̱bu̱ ede̱ bi̱ xtáa náa guʼwá dxájkuun, bi̱ xa̱bu̱ ñajunʼ nigíiʼ rá.
Mú, [...] índo̱ ikháán narasngúxu̱ ga̱jma̱a̱ rígá dí na̱nguá ekru̱ʼu̱xu, ra̱ʼkhá ma̱ndoo murajxa̱a̱ʼxu ráʼ.
Aan, xúʼko̱.
Rúʼko̱ nindxu̱u̱ dí ni̱ni̱. Xa̱bu̱ buʼko̱ xtáa raʼsngáa ga̱jma̱a̱ numuu Biblia ga̱jma̱a̱ ikhúún nirajxu̱u̱. Á mu ikhaa tséjmaa gáriʼña̱a̱, ndíjkha rí ndayóoʼ dí ikhúún ma̱ndo̱ʼo̱o̱ maʼni mba̱a̱ a̱jkiu̱u̱n kaʼyoʼ xá.
Nda̱wa̱á Blankson túxkriya̱a̱ʼ má náa escuela ga̱jma̱a̱ na̱nguá má nindo̱ʼo̱o̱ xa̱bu̱ ede̱ dí maʼni mba̱a̱ a̱jkiu̱u̱n kaʼyoo.
NA̱NGUÁ NIKÁGUABIIN
Dí nirígá náa xúgíʼ tsiguʼ, i̱yi̱i̱ʼ The Watch Tower niʼthí: “Ma̱ndoo muʼthá xó má niʼthí David: ‹Ikháán maraxnu̱ʼ tsiaki̱i̱ mu maxmína̱ʼ› (Salmo 18:39, Versión Moderna, 1910). Tsiguʼ rígi̱ ra̱ʼkhá tháán nagui̱i̱ ninindxu̱u̱, numuu rí ndi̱ya̱a̱xu̱ xú káʼnii Jeobá nimbáyúxu̱ náa mutaráʼa. Xa̱bi̱i̱ bi̱ niguájun jmbu asndu gagi nitaraʼa ga̱jma̱a̱ numuu ajngáa rí májánʼ”.
Índo̱ na̱jkha̱ raguámbáa tsiguʼ, a̱ngiu̱lú ndiyáʼ xóo mutaraʼa itháan ga̱jma̱a̱ radio. Nigi̱ʼdi̱i̱ niñajunʼ mu muni̱ i̱mba̱ estación ndrígóo radio náa mijngii Chicago (Estados Unidos). Estación rígi̱ nigumbiʼyuu WORD dí na̱ʼkha̱ náa ajngáa inglés, numuu dí ikhí nutaraʼa ga̱jma̱a̱ numuu Ajngá rawuunʼ Dios. Nijmún mbá transmisor dí gíʼdoo 5,000 vatios, transmisor dí nuxi̱ʼ rígi̱ maʼngo̱o̱ maʼni dí ajngáa rí májánʼ ndrígóo Reino maʼga̱nú itháan mitsínguánʼ asndu xígií náa norte ndrígóo Canadá.
Nákha tsiguʼ 1925 Jeobá nimbáñún a̱ngiu̱lú mu makru̱ʼu̱u̱n ndiéjunʼ phú eyoo gáʼthúu̱n ajngáa dí naʼthí náa Apocalipsis capítulo 12. Ga̱jma̱a̱ numuu i̱mba̱ nuxi̱ʼ xóo nikru̱ʼu̱u̱n, tikhuun niniña̱a̱nʼ runi̱ ñajuunʼ Jeobá. Mú mbaʼin nikúwá gagi numuu dí nikru̱ʼu̱u̱n májánʼ ndiéjunʼ dí nirígá mekhuíí, ga̱jma̱a̱ ndiéjunʼ dí gárígá náa xuajñuu Dios dí rígá náa tsu̱du̱u̱ Ku̱ba̱ʼ ga̱jma̱a̱ numuu rígi̱.
a Dí xúgi̱ najmaʼnuuʼ xóo I̱yi̱i̱ʼ dí najmulú náa Reunión Xóo kúwi̱i̱n ga̱jma̱a̱ xóo Etaraʼa Cristianos.
b Joseph Rutherford, bi̱ kayá edxu̱u̱ náa bi̱ Nuniga̱jma̱a̱ Biblia nákha ikhú, najmaʼniiʼ xóo “juez” Rutherford. Numuu dí nákha xóó tséxtáa náa Betel, nirígá mbiʼi dí niñajunʼ xóo juez náa Tribunal ndrígóo Octavo Circuito Judicial de Misuri.