Referencia ndrígóo I̱yi̱i̱ʼ dí majmulú náa reunión
MARZO 6-12
GÍʼDOO NUMUU RÍ NA̱ʼKHA̱ NÁA BIBLIA | JEREMÍAS 1-4
“Ikhúúnʼ xtáá ga̱jma̱á ni̱ndxa̱ʼ mu manikríñanʼ”
(Jeremías 1:6) Mú ikhúúnʼ nitha: “¡Ay, oh Jeobá Tátá bi̱ Naʼtáñajunʼ náa xúgíʼ numbaaʼ! Tséyóo xú káʼnii mata, numuu rí ni̱ndxu̱ʼ mbáa ada̱”.
w11-S 15/3 29 ¶4
Gakuwaanʼ xawii xó má Jeremías
4 Mbáa Jeremías gíʼdoo mbá 25 tsiguʼ índo̱ Jeobá nixnúu ñajunʼ dí mayejngoo (Jer. 1:1, 2). Mú maski ajndu xúʼko̱ nikumu̱u̱ rí nindxu̱u̱ xóo mbáa ada̱, rí xájmaa gáʼthún xa̱bu̱ bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ náa xuajen, xa̱bu̱ bi̱ nutañajunʼ ga̱jma̱a̱ najmañún wéñuʼ (Jer. 1:6). Gíʼdoo rí maʼga̱ kayóo mbáa ajngáa gamíi rí magíʼnun dxajkun ga̱jma̱a̱ gaʼyee bi̱ nuthi dí ragájkhun, bi̱ kuya̱ edxu̱u̱, ga̱jma̱a̱ xúgínʼ bi̱ nuni xó má rí ‹naguʼwún› nuni ‹na̱nguá nindxu̱u̱ jmbu asndu kámuu› (Jer. 6:13; 8:5, 6). Templo mitsaan rí niʼni rey Salomón, náa ndiyamajkuíí Dios bi̱ gajkhun mbá a̱jkhu̱ ciento tsiguʼ, maguma gámbáa. Ma̱ngaa ní xákuwa xa̱bu̱ náa Jerusalén ga̱jma̱a̱ Judá, ga̱jma̱a̱ xa̱bu̱ bi̱ kuwa ikhí maʼga̱ kiʼdiin. ¡Nindxu̱u̱ mbá ajngáa rí gíʼdoo wéñuʼ numuu rí gaʼyee maʼthúún ikhiin!
(Jeremías 1:7-10) Ikhú Jeobá niʼthúunʼ: “Xárata: ‹Ikhúúnʼ ni̱ndxu̱ʼ mbáa ada̱. Numuu rí ikháánʼ gíʼmáán mi̱dxu̱ʼ náa xúgínʼ bi̱ ikhúúnʼ nakuʼmáán; ga̱jma̱a̱ gíʼmaa marathu̱u̱n xúgíʼ rí ikhúúnʼ matha̱nʼ. 8 Xámiñaʼ xóo kaʼniún, ‹numuu rí ikhúúnʼ xtáá mambáyaʼ›, eʼthí Jeobá”. 9 Ikhú, Jeobá nikruiyaʼ ñawúunʼ ga̱jma̱a̱ nixkajma rawunʼ. Ma̱ngaa Jeobá niʼthúnʼ: “Atayáá ajngáa ndrígóʼ nigida̱ʼ náa rawanʼ. 10 Ayuʼ, nakuʼmáán mbiʼi rígi̱ mu mi̱dxu̱ʼ náa xuajen mba̱ʼu̱ ga̱jma̱a̱ náa reinos, mu matruburiyaʼ, matrujkhu̱u̱ ga̱jma̱a̱ matani gámbáa, matani májánʼ ga̱jma̱a̱ matadu”.
(Jeremías 1:17-19) Ga̱jma̱a̱ gíʼmaa matruʼwa̱a̱ itsu̱ tsaguaʼ, ga̱jma̱a̱ gíʼmaa mariejún ga̱jma̱a̱ marathu̱u̱n xúgíʼ rí natañájuanʼ. Xámiñaʼ xtañún, mu xámiñaʼ gáni náa inún ikhiin. 18 Mú ikhúúnʼ maniaʼ xóo mbá xuajen rí gíʼdoo xtátsí ga̱jma̱a̱ mbá columna rí niguma ga̱jma̱a̱ hierro ga̱jma̱a̱ pared rí niguma ga̱jma̱a̱ cobre náa xúgíʼ ku̱ba̱ʼ, náa reyes ndrígóo Judá, ga̱jma̱a̱ príncipes ndrígóo, náa ndxajkun ga̱jma̱a̱ náa xa̱bu̱ bi̱ kuwa náa ku̱ba̱ʼ. 19 Ga̱jma̱a̱ muxmijná ga̱jma̱á ni̱ndxa̱ʼ, mú xáʼngu̱u̱n numuu rí ‹ikhúúnʼ xtáá ga̱jma̱á nindxa̱ʼ›, eʼthí Jeobá, ‹mu mani kríñanʼ›”.
w05-S 15/12 23 ¶18
Tsáa enimbaʼ xtayáá ikháánʼ: Dios o xa̱bu̱ dxe̱ʼ.
18 Dios niʼthúu̱n gaʼyee Jeremías: “Ikhúúnʼ xtáá mambáyaʼ” (Jeremías 1:8). Xú káʼnii Jeobá gaʼni káwáanʼ índo̱ xa̱bu̱ guxkulu rí mbiʼi xúgi̱ rá. Mbáa maʼni dí matuxu̱u̱ mbáa xa̱bu̱ xóo Gamaliel bi̱ tsiraʼwíin xa̱bu̱ o mbáa Xa̱bu̱ Ñajunʼ bi̱ naʼni dí raʼkhí o xa̱bu̱ sia̱nʼ bi̱ mariʼkuriyaʼ mbáa bi̱ májánʼ a̱jkiu̱u̱n. Mbáa nguáná Jeobá maniñuʼ rí xa̱bu̱ muxkulú (2 Timoteo 3:12). Á mu Dios naniñuʼ rí xa̱bu̱ muxkulú, maxnúlúʼ tsiakii mu maʼngulú muraʼníí (1 Corintios 10:13). Tséʼniuu má asndu xú káʼnii rí ikhaa ganiñuʼ marigá, nduʼyáá rí garigá nda̱wa̱á. Bi̱ kuwa ruxmijná gajmiún xa̱bi̱i̱ Dios kuwa ruxmijná gajmiún Dios ga̱jma̱a̱ xáʼngu̱u̱n gúní gajmiún.
jr-S 88 ¶14-15
“Maxnu̱u̱ tsiakii bi̱ néʼngo̱o̱”
LÁ MUXNÚN TSIAKII BI̱ NÉʼNGU̱U̱N RÁʼ.
14 Májánʼ mbuʼyáá náa nikhánúu tsiakii Jeremías ga̱jma̱a̱ xú káʼnii ikhaa nixnúún tsiakii ‹bi̱ kuwa néʼngu̱u̱n› (Jer. 31:25). Gaʼyee nigruigú tsiakii náa Jeobá. Gundxaʼwamíjna̱ nguáthá tsiakii guguaʼdáálu á mu Jeobá niʼthúlú: “Mú ikhúúnʼ maniaʼ xóo mbá xuajen rí gíʼdoo xtátsí [...]. Ga̱jma̱a̱ muxmijná ga̱jma̱á ni̱ndxa̱ʼ, mú xáʼngu̱u̱n numuu rí ‹ikhúúnʼ xtáá ga̱jma̱á nindxa̱ʼ› eʼthí Jeobá, mu mani kríñanʼ” (Jer. 1:18, 19). Ikha jngó, Jeremías niʼthí rí Jeobá nindxu̱u̱ “tsiakii ndrígóʼ ma̱ngaa náa mambáyuminaʼ, ga̱jma̱a̱ náa magayútoʼoʼ índo̱ xtáá gamiéjunʼ” (Jer. 16:19).
15 Jeobá niʼthúu̱n Jeremías: “Ikhúúnʼ xtáá mambáyaʼ”. Lá raʼkháa ajngáa rígi̱ naxnúlú ku̱ma̱ rí xú káʼnii muʼtháán mbáa bi̱ nuniʼnííʼ bi̱ ndayóoʼ muxnáá tsiakii ráʼ. Mbá nindxu̱u̱ rí mbuʼyáá rí mbáa ndxájulú o mbáa bi̱ kuʼyáá ndayóoʼ mumbáyii, ga̱jma̱a̱ i̱mba̱ núthu nindxu̱u̱ rí gajkhun mumbáyii. Itháan májánʼ muʼni xóo niʼni Dios ga̱jma̱a̱ Jeremías: Rí matambáyíí bi̱ nakaguabaʼ índo̱ mbiʼi rí ndayóoʼ, maratha̱a̱n mbá nguéjma̱ ajngáa ki xóo rí maratha̱a̱n mbaʼa wéñuʼ ajngáa, numuu rí ajngáa rí kaxtaʼwíí májánʼ nambáñun xa̱bu̱. Mu maraxnu̱u̱n tsiakii ga̱jma̱a̱ matambáñun eʼwíínʼ, tséyóoʼ marata̱ kaʼwu. Ga̱jma̱ʼ ajngáa gua̱ba̱ʼ rí masngájma rí naxmiéjuanʼ xtayáá ga̱jma̱a̱ rí nandaʼ xtayáá. Ajngáa rígi̱ nayambáá wéñuʼ (atraxnuu Proverbios 25:11).
Guʼyááʼ rí gíʼdoo numuu
(Jeremías 2:13) ‹Numuu rí xa̱bi̱ʼ nini a̱jma̱ dí raʼkhí: Nitsíngunʼ náa ikhúúnʼ, náa naku̱mu̱u̱ iyaʼ ndaʼya, mu muni cisternas rí ndiyá tsúwoʼ, cisternas rí ndiyá tsúwoʼ, rí xándoo ma̱jnu̱ʼ iyaʼ.›
(Jeremías 2:18) Rí xúgi̱ náa numuu rí nandaʼ mi̱dxu̱ʼ náa kambo̱o̱ ndrígóo Egipto, mu migi̱i̱n iyoʼ Sihor ráʼ. Náa numuu rí nandaʼ mi̱dxu̱ʼ náa kambo̱o̱ Asiria, mu migi̱i̱n iyoʼ Mañu ráʼ.
w07-S 15/3 9 ¶8
Rí itháan nagajnuriyoo náa libro ndrígóo Jeremías
2:13, 18. Israelitas bi̱ taguajun jmbu nini a̱jma̱ dí raʼkhí: Niniñaaʼ Jeobá bi̱ naʼni tsajkurámiinʼ, bi̱ naxnún ikha ga̱jma̱a̱ bi̱ nañewu̱u̱n. Ga̱jma̱a̱ ikhiin nini cisternas rí nandoo gáʼthúu̱n rí nimbáxu̱u̱n gajmiún Egipto ga̱jma̱a̱ Asiria. Mbiʼi xúgi̱, rí muniʼñáʼ Dios bi̱ gajkhun mu mu̱ʼgua̱ ki̱dxu̱ʼ filosofías o ku̱ma̱ ndrígu̱ún xa̱bu̱ numbaaʼ nandoo gáʼthúu̱n matriʼkuriyaʼ náa “naku̱mu̱u̱ iyaʼ ndaʼya” ga̱jma̱a̱ “cisternas rí ndiyá tsúwoʼ”.
(Jeremías 4:10) Ikhú nitha: “¡Ay, oh Tátá Jeobá, bi̱ Naʼtáñajunʼ náa xúgíʼ numbaaʼ! Gajkhun rí nitani̱ nduwaʼ xuajen rígi̱ ga̱jma̱a̱ Jerusalén, índo̱ niratá: ‹Marigá rí tsímáá náa ikháanʼla›, índo̱ rígá chídí náa aphún”.
w07-S 15/3 9 ¶4
Rí itháan nagájnuriyoo náa libro ndrígóo Jeremías
4:10; 15:18 Ndiéjunʼ eyoo gáʼthúu̱n rí Jeobá niʼninduwaʼ xuajñu bi̱ tséʼnimbo̱o̱ rá. Mbiʼi rí nixtáa Jeremías nikuwa bi̱ nitiriyaʼ dí ragájkhun (Jeremías 5:31; 20:6; 23:16, 17, 25-28, 32). Ga̱jma̱a̱ Jeobá na̱nguá nirikhún muthi ajngáa rí minduwaʼ.
Migixnuu Biblia
(Jeremías 4:1-10) Jeobá naʼthí: “Á mu nandaʼ matangáan oh Israel, xóó ma̱ndoo matangáan náa ikhúúnʼ. Á mu natani gámbáa xándú xkawiiʼ, ikhú ní xájngruigaʼ ratarkaʼuminaʼ. 2 Ga̱jma̱a̱ á mu ikháánʼ naraxná ajngáaʼ: ‹¡Xó má rí Jeobá xtáa, náa rí jmbu ga̱jma̱a̱ rí májánʼ!›, ikhú ikhaa maʼni tsajkurámiinʼ xa̱bu̱ xuajen, ga̱jma̱a̱ náa ikhaa ikhiin munimbaʼumíjna̱”. 3 Numuu dí rígi̱ niʼthún Jeobá xa̱bu̱ bi̱ kuwa náa Judá ga̱jma̱a̱ Jerusalén: “Guxna̱a̱ xkubi ku̱ba̱ʼ náa majuiʼdu, ga̱jma̱a̱ ní xúdu náa rígá tsuwanʼ. 4 Gunikaʼwumijnáa náa Jeobá, ga̱jma̱a̱ gurawíi xúgíʼ rí gíwanʼ náa a̱jkia̱la, xa̱bekha bi̱ kuwa náa Judá ga̱jma̱a̱ bi̱ kuwa náa Jerusalén; mu rí sia̱nʼ ndrígóʼ xánindxu̱u̱ xóo aguʼ, ga̱jma̱a̱ mi̱kha rí asndu nda̱wa̱a̱ tsáa maʼndijuiyuʼ, ga̱jma̱a̱ numuu dí ra̱májánʼ rí nuni”. 5 Gutaráʼa náa Judá, ga̱jma̱a̱ gutha asndu náa Jerusalén, ga̱jma̱a̱ gundxaʼwa̱, ga̱jma̱a̱ gundiyíí mbá chi̱ji̱ʼ náa xúgíʼ xuajen mba̱a̱. Gutha gakhi̱i̱: “Gagimbáanʼla, gatu̱ʼu̱lú náa xuajen rí kúguamaʼa. 6 Guxuxí mbá señal xígií náa Sión. Guʼyáaʼ náa murkaʼumijná ga̱jma̱a̱ xáguanála wíí”. Numuu rí ma̱ʼkhá ka̱yo̱ʼ mbá gamiéjunʼ xígií norte, ikhú maguma gámbáa. 7 Ikhaa nagájnuu xóo mbáa i̱ndi̱i̱ʼ náa xaná midu̱u̱, ga̱jma̱a̱ ni̱jkha̱a̱ bi̱ naʼni gámbáa xuajen. Nigájnuu náa xtáa mu magíʼ ku̱ba̱ʼ ndrígáʼ xóo mbá rí maguanáʼ tsiánguá. Xuajen ndrígáʼ mambáa ga̱jma̱a̱ ní xáxtáa nimbáa ikhí. 8 Ikha jngó gaguʼwánla xtíin rí nindxu̱u̱ gúxta̱a̱. Guxna̱a̱ tsoxta̱la gundxaʼwa̱ gínála, numuu rí sia̱nʼ ndrígóo Jeobá rígá mijngii náa ikháanʼlu. 9 Ikhú niʼthí Jeobá: “Ga̱jma̱a̱ mbiʼi rúʼko̱ mambáa a̱jkiu̱u̱n rey, ma̱ngaa a̱jkiu̱ún príncipes; ga̱jma̱a̱ ndxajkun mandiwiñunʼ, ga̱jma̱a̱ gaʼyee maʼniún tsiánguá”. 10 Ikhú nitha: “¡Ay, oh Tátá Jeobá, bi̱ Naʼtáñajunʼ náa xúgíʼ numbaaʼ! Gajkhun rí nitani̱ nduwaʼ xuajen rígi̱ ga̱jma̱a̱ Jerusalén, índo̱ niratá: ‹Marigá rí tsímáá náa ikháanʼla›, índo̱ rígá chídí náa aphún”.
MARZO 13-19
GÍʼDOO NUMUU RÍ NA̱ʼKHA̱ NÁA BIBLIA | JEREMÍAS 5-7
“Niniñaaʼ runimbu̱ún kuyáá Jeobá”
(Jeremías 6:13-15) “Numuu rí asndu bi̱ itháan chíʼgíʼ ga̱jma̱a̱ asndu bi̱ itháan nikhi̱i̱, mámbáa rí ikhaa na̱da̱ʼ náa dí raʼkhí; asndu gaʼyee ga̱jma̱a̱ asndu ndxajkun, mámbáa naʼni rí nduwaʼ. 14 Ga̱jma̱a̱ nugíʼ muxnún tsiakii xa̱bu̱ xuajñuʼ bi̱ nakáguabiinʼ índo̱ nuthi: ‹¡Rígá rí tsímáá! ¡Rígá rí tsímáá!›, índo̱ nda̱a̱ rí tsímáá. 15 Lá niguanún niti̱ñu̱nʼ ikhiin numuu rí nini dí raʼkhí xáʼ. Ikhiin tsiti̱ñu̱nʼ nditháan. Asndu tséyáá rí eyoo gáʼthúu̱n maguma ma̱jti̱nʼ. Xúʼko̱ gaxpátríguíin náa bi̱ naxpátrígúun. Índo̱ gáʼkhá ka̱yo̱ʼ castigo, majngrádiinʼ”, eʼthí Jeobá.
w88-S 1/4 11-12 ¶7-8
Gaʼyee Jeremías táʼnduun gúyáá numuu rí niʼthí rí muguáʼniin
7 “Ga̱jma̱a̱ muxmijná ga̱jma̱á ni̱ndxa̱ʼ, mú xáʼngu̱u̱n.” (Jeremías 1:19.) Mú náa numuu rí judíos gajmiún Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígu̱ún nandún muxnamijná ga̱jma̱a̱ gaʼyee bugi̱ rá. Numuu tánigunʼ ajngáa rí niʼthí ga̱jma̱a̱ niʼthí xú ikhiin eyamajkhuíí Dios. Jeremías niʼthí mbájmbu: “¡Atayáá! Ajngóo Jeobá ninindxu̱u̱ mbá rí tséyamajkuíí, rí tséngaju̱u̱n kuyáá. Numuu rí asndu bi̱ itháan chíʼgíʼ ga̱jma̱a̱ asndu bi̱ itháan nikhi̱i̱, mámbáa rí ikhaa na̱da̱ʼ náa dí raʼkhí; asndu gaʼyee ga̱jma̱a̱ asndu ndxajkun [bi̱ phú gíʼmiin muni rí májánʼ ga̱jma̱a̱ rí nandoo Dios], mámbáa naʼni rí nduwaʼ”. (Jeremías 6:10, 13.)
8 Gajkhun má rí xa̱bu̱ kuya̱ edxu̱u̱ náa xuajen mu muxnaxi tsigijñaʼ. Nduyamajkuíí Jeobá mu tseni ga̱jma̱a̱ xúgíʼ a̱jkiu̱ún. Ikhiin ndiyáá rí itháan gíʼdoo numuu rí xóo eni ki xóo muni rí jmbu. Xa̱bu̱ ede̱ náa mbaʼa guʼwá ndxajkun nini rí xa̱bu̱ xuajen makumún dí májánʼ kuwa índo̱ nithi ajngáa rígi̱: “¡Rígá rí tsímáá! ¡Rígá rí tsímáá!”, índo̱ nda̱a̱ rí tsímáá. (Jeremías 6:14; 8:11.) Xúʼko̱, kuwa runinduwinʼ xa̱bu̱ rí makumún rí kuwa tsímáá gajmiún Dios. Nikumu̱ún rí nda̱a̱ nimbá rí maʼni maxmiéjunʼ, numuu rí ni̱ndxu̱ún xuajñu Jeobá bi̱ ikhaa niʼni káwíin, bi̱ kuwa náa xuajen kaʼwu ga̱jma̱a̱ rígá templo. Mú lá xúʼko̱ ndiʼyoo Jeobá rígi̱ ráʼ.
(Jeremías 7:1-7) Ajngáa rígi̱ rí Jeobá niʼthúu̱n Jeremías: 2 “Añejún náa xkrugoo goʼwóo Jeobá, ga̱jma̱a̱ aratáraʼa ikhí ajngáa rígi̱: ‹Gudxawíín ajngóo Jeobá, xúgínʼ bi̱ kuwa náa Judá, bi̱ natu̱ʼu̱u̱n náa xkrugua mu musmbati̱gu̱u̱n náa Jeobá. 3 Rígi̱ rí niʼthí Jeobá bi̱ gíʼdiin mbaʼin ejército, Dios ndrígóo Israel: “Guni̱i̱ májánʼ kamba̱la ga̱jma̱a̱ rí enila, ga̱jma̱a̱ ikhúúnʼ maniʼñúʼ maguanála gi̱jyooʼ. 4 Xúnimbala náa ajngáa rí minduwaʼ ga̱jma̱a̱ xútha: ‹¡Rígi̱ nindxu̱u̱ goʼwóo Jeobá, goʼwóo Jeobá, goʼwóo Jeobá!›. 5 Numuu rí á mu nuni májáánʼ kamba̱la ga̱jma̱a̱ rí nunila, ga̱jma̱a̱ á mu nuni rí jmbu náa mbáa xa̱biya̱ ga̱jma̱a̱ xa̱bu̱ numbaaʼ gajmiála, 6 ga̱jma̱a̱ á mu tseni gínáa mbáa xa̱bu̱ na̱ʼkháá, mbáa aʼdá dxuáʼa ga̱jma̱a̱ a̱ʼgú xuáʼa̱, ga̱jma̱a̱ á mu tsexidíí eʼdiún xa̱bu̱ bi̱ nda̱a̱ aʼkhún, ga̱jma̱a̱ á mu tséjkua̱ kidxu̱únʼ eʼwíínʼ dioses, xáʼkha̱nú gamiéjunʼ, 7 ikhúúnʼ, mani rí makuwá má xúʼko̱ gi̱jyooʼ, náa ku̱ba̱ʼ rí nixnu̱u̱n wajin xiʼñála asndu kámuu mbiʼi”›”.
w88-S 1/4 12 ¶9-10
Gaʼyee Jeremías táʼnduun gúyáá numuu rí niʼthí rí muguáʼniin
9 Jeobá niʼtáñejunʼ Jeremías rí mawiji̱ náa inún mbaʼin xa̱bu̱ náa riejuun templo ga̱jma̱a̱ maxná Ajngóo náa xa̱bu̱ bi̱ natu̱ʼu̱u̱n mbuyamajku ikhí. Gíʼdoo rí maʼthúún: “Xúnimbala náa ajngáa rí minduwaʼ ga̱jma̱a̱ xútha: ‹¡Rígi̱ nindxu̱u̱ goʼwóo Jeobá, goʼwóo Jeobá, goʼwóo Jeobá!›. [...] ga̱jma̱a̱ xambáyala nditháan”. Judíos kuwa ga̱jma̱a̱ rí nduyáá raʼkháa ga̱jma̱a̱ fe índo̱ nunimbaʼumíjna náa templo ndrígóo. Nigumún ajngáa ndrígóo Jeobá rí muñeumíjna̱: “Mekhu nindxu̱u̱ trono ndrígóʼ, ga̱jma̱a̱ ku̱ba̱ʼ nindxu̱u̱ xóo náa matámáʼ rajkúʼ. Náa rígá guʼwá rí ikháanʼ ma̱ndoo muni mu maxtáá ikhúúnʼ [...] ráʼ.” Jeobá, Tátá bi̱ naʼtáñajunʼ xúgíʼ numbaaʼ, xándoo maguanúu náa templo ndrígu̱ún, ¡maski ajndu nindxu̱u̱ mitsaan wéñuʼ! (Jeremías 7:1-8; Isaías 66:1.)
10 Jeremías tániñuʼ raʼthí ajngáa rígi̱: “Lá ma̱ndoo muni kuʼwáʼ, muradíin xa̱bu̱, ga̱jma̱a̱ mani̱ndxa̱la yambaʼ ga̱jma̱a̱ mutha rí minduwaʼ ga̱jma̱a̱ murkuní náa inuu Baal ga̱jma̱a̱ mu̱ʼgua̱ kidxu̱únʼ eʼwíínʼ dios bi̱ tuniʼniúnʼ, [...] ga̱jma̱a̱ mutha: ‹Makáwáanʼ›, maski ajndu nuni xúgíʼ rí xkawiʼ ráʼ.” Judíos, ‹xuajen rí Dios niraʼwíí›, nikumu̱ún rí ikhaa maʼngo̱o̱ a̱jkiu̱u̱n asndu xú káʼnii má rí ikhiin kuwa runi, á mu nagún ku̱ñu̱u̱n tsigijñaʼ náa templo. Mú á mu ikhiin nduyáá Jeobá xóo mbáa xa̱bu̱ bi̱ nangajo̱o̱ kaʼyoo wéñuʼ a̱ʼdióo bi̱ mbáwíi, nagíʼthu̱u̱n mbá dí ra̱májánʼ (Jeremías 7:9, 10; Éxodo 19:5, 6.)
(Jeremías 7:8-15) “Gu̱ya̱a̱, ikháanʼ kuwaanʼ runimbala náa ajngáa rí minduwaʼ, ga̱jma̱a̱ xambáyala nditháan. 9 Lá ma̱ndoo muni kuʼwáʼ, muradíin xa̱bu̱, ga̱jma̱a̱ mani̱ndxa̱la ya̱mba̱ʼ ga̱jma̱a̱ mutha rí minduwaʼ ga̱jma̱a̱ murkuní náa inuu Baal ga̱jma̱a̱ mu̱ʼgua̱ kidxu̱únʼ eʼwíínʼ dios bi̱ tuniʼniúnʼ, 10 ga̱jma̱a̱ nda̱wa̱á maguwáʼ ga̱jma̱a̱ muguajúnla náa inuʼ náa guʼwá rígi̱ rí kayá mbiʼyuuʼ ga̱jma̱a̱ mutha: ‹Makáwáanʼ›, maski ajndu nuni xúgíʼ rí xkawiʼ ráʼ. 11 Lá guʼwá rígi̱ rí kayá mbiʼyuuʼ ni̱jkha̱nú ninindxu̱u̱ mbá tsíñu náa kuwa kuʼwáʼ náa idala ikháanʼ ráʼ. Gu̱ya̱a̱, ikhúúnʼ mínuʼ ndi̱yo̱o̱”, eʼthí Jeobá. 12 “‹Mú, guʼgua̱, náa xuajñuʼ Siló, náa nákha ginii nini marigá mbiʼyuuʼ, ga̱jma̱a̱ gu̱ya̱a̱ rí niniu̱u̱n xuajñuʼ Israel ga̱jma̱a̱ numuu dí raʼkhí rí niʼni. 13 Ga̱jma̱a̱ ikháanʼ tuniʼñáʼ runi rígi̱, eʼthí Jeobá, ga̱jma̱a̱ nitala nángi eʼni, ikháanʼ túdxawíín. Nitala má xúʼko̱ ga̱jma̱a̱ ikháanʼ turiʼña, 14 xúʼko̱ gáni ga̱jma̱a̱ guʼwá rí kayá mbiʼyuuʼ, náa guʼwá rí ikháanʼ ekumala ku̱ya̱a̱, ga̱jma̱a̱ xuajen rí nixnala ikháanʼ ga̱jma̱a̱ xiʼñála, xó má nini ga̱jma̱a̱ Siló. 15 Ga̱jma̱a̱ maxkawíin náa inuʼ, xó má nixkawíin xúgínʼ a̱ngui̱i̱n, xúgínʼ e̱ji̱i̱n Efraín.›
jr-S 21 ¶12
Guñajunʼ “índo̱ gártumuu mbiʼi”
12 Índo̱ nigíʼdu̱u̱ niʼtáñajunʼ Jehoiaquim, Jeobá niʼthúu̱n Jeremías rí maʼga náa templo ga̱jma̱a̱ maʼthúún judíos rí maguáʼniin ga̱jma̱a̱ numuu aʼkhún. Ikhiin ndiyáá templo xóo talismán dí mañewu̱u̱n; mu Jeobá maniñúnʼ á mu tsíniñaʼ dí raʼkhí rí kuwa runi, xóo “muni kuʼwáʼ, muradíin xa̱bu̱, ga̱jma̱a̱ mani̱ndxa̱la ya̱mba̱ʼ ga̱jma̱a̱ mutha rí minduwaʼ ga̱jma̱a̱ murkuní náa inuu Baal ga̱jma̱a̱ mu̱ʼgua̱ kidxu̱únʼ eʼwíínʼ dios”. Jeobá maniñuʼ templo ndrígóo ga̱jma̱a̱ ikhaa má gáʼnii gajmíi̱n xa̱bu̱ bi̱ a̱jma̱ inún bi̱ nagún náa templo rúʼko̱ xó má niʼni náa tabernáculo ndrígóo Siló mbiʼi rí nixtáa Elí bi̱ kayá edxu̱u̱ náa ndxajkun. Ga̱jma̱a̱ numuu rúʼko̱ ku̱ba̱ʼ ndrígóo Judá “maguma gámbáa” (Jer. 7:1-15, 34; 26:1-6). ¡Ndiyóoʼ rí Jeremías xámiñuu mu maʼthí ajngáa rígi̱! Mbáa niʼthí rígi̱ náa mbaʼin xa̱bu̱ bi̱ guáʼdáá numún ga̱jma̱a̱ bi̱ nutañajunʼ. Rí mbiʼi xúgi̱, mbaʼánʼ rí ikháanʼ ndayóoʼ rí xámiñulu mu muʼtáraʼa náa calle o muʼthúún xa̱bu̱ bi̱ guáʼdáá wéñuʼ mbújkha̱a̱ o bi̱ guáʼdáá numún. Mú nduʼyáá májánʼ rí Jeobá xtáa ga̱jma̱á ni̱ndxu̱lú xó má nixtáa ga̱jma̱a̱ Jeremías (Heb. 10:39; 13:6).
Guʼyááʼ rí gíʼdoo numuu
(Jeremías 6:16) Rígi̱ rí eʼthí Jeobá: “Aguajún náa nawiʼtáa kamba̱a̱, ga̱jma̱a̱ gu̱ya̱a̱. Gura̱xi̱ ga̱jma̱a̱ numuu kamba̱a̱ rí wayuu, náa rígá kamba̱a̱ rí májánʼ; ga̱jma̱a̱ gaʼgua ikhí, ga̱jma̱a̱ guxkamaa rí maʼni̱i̱ a̱jkia̱la”. Mú ikhiin nuthi: “Xáʼguaxu ikhí”.
w05-S 1/11 23 ¶11
Lá majngruigaʼ ga̱jma̱ʼ Dios ikháánʼ ráʼ.
11 Lá nuniʼñánʼ rí Ajngóo Dios maxnúlúʼ ikha ráʼ. Májánʼ gáʼni rí nguáná mundxaʼwamíjna̱ xú káʼnii kuwaanʼ ruʼni. Ajngáa rígi̱ mambáyulúʼ wéñuʼ: “Rígi̱ rí eʼthí Jeobá: ‹Aguajún náa nawiʼtáa kamba̱a̱, ga̱jma̱a̱ gu̱ya̱a̱. Gura̱xi̱ ga̱jma̱a̱ numuu kamba̱a̱ rí wayuu, náa rígá kamba̱a̱ rí májánʼ; ga̱jma̱a̱ gaʼgua ikhí, ga̱jma̱a̱ guxkamaa rí maʼni̱i̱ a̱jkia̱la›” (Jeremías 6:16). Ajngáa rígi̱ maʼni rí mundxaʼwamíjna̱ ga̱jma̱a̱ numuu mbáa xa̱bu̱ bi̱ na̱jkha̱ i̱mba̱ níʼkhá ga̱jma̱a̱ nawi̱ji̱ náa naguiʼtáa kamba̱a̱ mu maraxi náa kamba̱a̱ gagujtuun. Rígi̱ rí ndiyóoʼ maʼni Israel, xuajñu Jeobá bi̱ táʼnimbo̱o̱. Ndiyóoʼ mata̱nga̱a̱ náa “kamba̱a̱ rí wayuu”. “kamba̱a̱ rí májánʼ” náa nigún anún bi̱ ninindxu̱ún jmbiin nákha wajyúúʼ náa rí ikhiin niniñaaʼ ragún. Mú bi̱ israelitas túnimbu̱ún xtágabu ndrígóo Jeobá. Ikháá má versículo rígi̱ naʼthí xóó: “Mú ikhiin nuthi: ‹Xáʼguaxu ikhí›”. Mú, xuajñu Dios dí rígá mbiʼi xúgi̱ i̱mba̱ núthu niriʼña xtágabu rígi̱.
(Jeremías 6:22, 23) Rígi̱ rí niʼthí Jeobá: “¡Atayáá! Na̱ʼkha̱ mbá xuajen dí rígá náa norte, ga̱jma̱a̱ mbá xuajen mba̱a̱ mba̱jui̱i̱ asndu náa ku̱ba̱ʼ rí mitsínguánʼ. 23 Murajtun arco ga̱jma̱a̱ jabalina. Ni̱ndxu̱ún mbá xuajen bi̱ nuni gíníi eʼwíínʼ ga̱jma̱a̱ tsegáwiinʼ a̱jkiu̱ún kuñún. Aʼwún mawán xó má lamáa, ga̱jma̱a̱ mudramiunʼ wáyú. Xtáa xawii mu maxmínaʼ ga̱jma̱á ni̱ndxa̱ʼ, wáxioo Sión”.
w88-S 1/4 13 ¶15
Gaʼyee Jeremías táʼnduun gúyáá numuu rí niʼthí rí muguáʼniin
Judá niʼni numa̱a̱
15 Mijngii tsiguʼ 632 ts.g. Asiria táʼngo̱o̱ gaxmíjná gajmíi̱n caldeos ga̱jma̱a̱ medos, ga̱jma̱a̱ Egipto niʼni̱i̱ itháan chíʼgíʼ ki xóo Judá. Náa norte gaguwaʼ bi̱ muni gámbáa xuajen Judá. Ikha jngó, ¡Jeremías gíʼmaa maxnún ajngáa dí ra̱májánʼ a̱ngui̱i̱n bi̱ ni̱ndxu̱ún judíos! “¡Atayáá! Na̱ʼkha̱ mbá xuajen dí rígá náa norte [...] Ni̱ndxu̱ún mbá xuajen bi̱ nuni gíníi eʼwíínʼ ga̱jma̱a̱ tsegáwiinʼ a̱jkiu̱ún kuñún. [...] Xtáa xawii mu maxmínaʼ ga̱jma̱á ni̱ndxa̱ʼ, wáxioo Sión.” Babilonia bi̱ nigiʼdoo itháan tsiakii mbiʼi rúʼko̱. Dios majmiuu mu maxnún castigo xa̱bu̱ xuajen Judá, bi̱ taguáʼdáá fe. (Jeremías 6:22, 23; 25:8, 9.)
Migixnuu Biblia
(Jeremías 5:26–6:5) Numuu rí náa xuajñuʼ kuwa xa̱bu̱ ra̱míjínʼ. Nuyexi ga̱jma̱a̱ tsu̱ma̱, xóo índo̱ nurandutiga bi̱ nurugui̱i̱n ñu̱ʼu̱. Nindri̱ga̱ mbá tsáʼkhá mbiiʼ. Mú xa̱bu̱ ni̱ndxu̱ún bi̱ nurugui̱i̱n. 27 Xóo náa jaula náa kajtíin ñu̱ʼu̱, xúʼko̱ guʼwún kajtíí rí nduwaʼ. Ikha jngó niguáʼdáá numún ga̱jma̱a̱ niguáʼdáá wéñuʼ. 28 Niʼni mbaʼwu̱u̱n ga̱jma̱a̱ nixpíbinʼ. Kajtíí dí ra̱májánʼ náa ikhiin. Tsenimbaníí nimbá xkujndu, ní xkujndu ndrígóo aʼdá dxuáʼa, mu xúʼko̱ maguaʼdáá itháan; ga̱jma̱a̱ tsenimbaníí xkujndu ndrígu̱ún xa̱bu̱ gíníi›”. 29 Jeobá eʼthí: “Lá raʼkháa gíʼmaa manda̱ʼa̱a̱ cuenta ga̱jma̱a̱ numuu xúgíʼ rígi̱ ráʼ. Lá ragíʼmaa maniu̱u̱ xó má nini ikhiin xáʼ. 30 Náa xuajen mba̱a̱ nirígá mbá rí gamíi wéñuʼ ga̱jma̱a̱ rí mixkawiʼ: 31 Gaʼyee nutariyaʼ rí minduwaʼ; ga̱jma̱a̱ ndxajkun nutañajunʼ ga̱jma̱a̱ tsiakii rí guáʼdáá. Ga̱jma̱a̱ xa̱bi̱ʼ nanigu̱nʼ xúʼko̱ kaʼnii; ga̱jma̱a̱ ndiéjunʼ gúni ikháanʼ nda̱wa̱á rá.”
6 Gurkaʼumijná, oh e̱ji̱i̱n Benjamín, náa Jerusalén. Ga̱jma̱a̱ gundiyíí chi̱ji̱ʼ náa Teqoa. Ga̱jma̱a̱ náa Bet-hakerem guxuxí mbá señal ndrígóo aguʼ; numuu rí xígií náa norte na̱ʼkha̱ gaʼkhu, mbá gamiéjunʼ mba̱a̱. 2 Wáxioo Sión nakujmaa rí nindxu̱u̱ mbáa a̱ʼgu̱ mitsiʼyáa ga̱jma̱a̱ mitsáʼkháan. 3 Náa ikhaa gáguwáʼ báxtúu ga̱jma̱a̱ mugiuún. Náa mbájndi ikhiin nitsiji guʼwún. Mámbáa nañewu̱u̱n rí kaʼyoo. 4 Guniratamijná mu muxmínaʼ gajmiála: “¡Aguaxúnʼ ga̱jma̱a̱ gatsimulú índo̱ eʼni tapa mbiʼi!”. “¡Gínáanʼ rí ikháanʼlu, numuu rí na̱jkha̱ rámbá mbiʼi, numuu rí na̱jkha̱ rakína itháan!” 5 “Aguaxúnʼ, mbruʼun gatsimulú ga̱jma̱a̱ muʼni gámbáa xtátsí rí nini.”
MARZO 20-26
GÍʼDOO NUMUU RÍ NA̱ʼKHA̱ NÁA BIBLIA | JEREMÍAS 8-11
“Xa̱bu̱ numbaaʼ i̱ndó makuwá májánʼ á mu nunimbaníí ikha ndrígóo Jeobá”
(Jeremías 10:2-5) Rígi̱ rí naʼthí Jeobá: “Xajmañala nditháan rí eni xuajen mba̱ʼu̱, ga̱jma̱a̱ xámiñalaʼ ga̱jma̱a̱ numuu seña rí narígá mekhuíí, numuu rí xuajen mba̱ʼu̱ namiñun dí rígá ikhí. 3 Numuu rí naguʼwún nuni xa̱bu̱ nindxu̱u̱ xóo mbá xnuʼndaa. Nindxu̱u̱ mbá ixi̱ dí rígá náa awúu̱n xaná rí mbáa nirujtu, ñajunʼ rí naʼni bi̱ naʼtóo ixi̱ ga̱jma̱a̱ ajua̱nʼ. 4 Nuniratáá ga̱jma̱a̱ plata ma̱ngaa oro. Ga̱jma̱a̱ nuxuda̱ʼ clavos ga̱jma̱a̱ martillo mu xabangayii. 5 Ni̱ndxu̱ún xóo xkambóʼ náa najuiʼdu pepino, ga̱jma̱a̱ tséjmiin guthi. Na̱jkha̱ kiʼdiin numuu rí tsegun. Xámiñalaʼ ku̱ñu̱u̱n, numuu rí ikhiin xándoo muni nimbá dí ra̱májánʼ, ma̱ngaa xándoo muni nimbá rí májánʼ”.
(Jeremías 10:14, 15) Xúgínʼ xa̱bu̱ tséndxa̱ʼwa̱a̱ májánʼ edxu̱ún ga̱jma̱a̱ nda̱a̱ ku̱ma̱ ndrígu̱ún. Bi̱ nañajunʼ ajua̱nʼ matiyuʼ numuu xándú bi̱ ragájkhun ga̱jma̱a̱ nda̱a̱ espíritu náa ikhiin. 15 Nindxu̱u̱ ndíí, nindxu̱u̱ mbá gatsijma. Índo̱ gáʼga̱nú mbiʼi, mambíin.
it-2-S 633
Pepino
Mu munimiñún xujkhúʼ, ma̱ngaa nuriejun náa mbaaʼ rí najuiʼdu columnas, estacas ga̱jma̱a̱ i̱ʼwáʼ. Jeremías niʼthí rí xúgíʼ rígi̱ nindxu̱u̱ xóo xándú bi̱ nduyamajkhún xa̱bu̱, ni̱ndxu̱ún xóo “xkambóʼ náa najuiʼdu pepino”. (Jer 10:5.)
(Jeremías 10:6, 7) Nimbáa tsímbriguii ga̱jma̱á ni̱ndxa̱ʼ, oh Jeobá. Ikháánʼ ni̱ndxa̱ʼ mba̱a̱n, ga̱jma̱a̱ mbiʼyaaʼ nindxu̱u̱ mba̱a̱ ga̱jma̱a̱ gíʼdoo tsiakii. 7 Tsáa xámiñuu kaʼyaʼ, oh Rey náa xuajen mba̱ʼu̱ rá. Numuu rí náa majñúnʼ xa̱bu̱ bi̱ nduyáá náa xuajen mba̱ʼu̱ ga̱jma̱a̱ náa xúgíʼ reinos, nda̱wa̱a̱ nimbáa xóo ikháánʼ.
(Jeremías 10:10-13) Mú Jeobá nindxu̱u̱ Dios bi̱ gajkhun. Ikhaa nindxu̱u̱ mbáa Dios bi̱ ndaʼya ga̱jma̱a̱ ikhaa nindxu̱u̱ Rey asndu kámuu mbiʼi. Índo̱ ikhaa nakiʼnáa, ku̱ba̱ʼ maʼba̱a̱n ga̱jma̱a̱ xúgínʼ xa̱bu̱ xuajin xáʼngu̱u̱n guraʼníí índo̱ gúyáá rí ikhaa nakiʼnáa. 11 Rígi̱ rí gíʼmaa muthu̱u̱n: “Dioses bi̱ na̱nguá nini mekhu ga̱jma̱a̱ ku̱ba̱ʼ mandáti̱gi̱i̱n náa ku̱ba̱ʼ ga̱jma̱a̱ náa agoo mekhu rígi̱”. 12 Ikhaa nindxu̱u̱ bi̱ Niʼni ku̱ba̱ʼ ga̱jma̱a̱ tsiakii ndrígóo, Ikhaa bi̱ nigíʼ ku̱ba̱ʼ náa kaʼyoo magiʼi náa najma̱a̱ numuu dí najmañuu wéñuʼ, ga̱jma̱a̱ Bi̱ nakro̱ʼo̱o̱ niʼni ma̱ja̱nʼ mekhu. 13 Índo̱ naʼni mawáán aʼwóo iyaʼ dí rígá mekhuíí naʼbajngaa, ga̱jma̱a̱ naʼni rí matsimuu du̱u̱n asndu náa rawunʼ ku̱ba̱ʼ. Naʼni mundxa̱ʼwa̱ a̱jkhu̱u̱n mu maxnúu ruʼwa, ga̱jma̱a̱ nariyaʼ giñánʼ náa kajnu̱ʼ.
w04-S 1/10 11 ¶10
Tsíin bi̱ nuni mba̱a̱ Dios rí mbiʼi xúgi̱ rá.
10 Á mu nuyexi mekhuíí náa kuwa a̱ʼgua̱a̱n o á mu nuyexi dí niguma wíi gi̱jyooʼ náa Ku̱ba̱ʼ, nakujmaa kaʼwu dí xtáa mbáa bi̱ Niʼni xúgíʼ rígi̱ (Jeremías 10:12). Gíʼmaa muʼtháán ikhaa ga̱jma̱a̱ xúgíʼ a̱jkiu̱lú xóo nithi e̱ji̱i̱n Dios bi̱ kuwa mekhuíí: “Jeobá, mínaʼ ikháánʼ, kaʼyaʼ rí matrigú gloria, gamajkhu ga̱jma̱a̱ tsiakii, numuu rí ikháánʼ nitani xúgíʼ dí rígá, ga̱jma̱a̱ numaʼ ikháánʼ nindoo niguma xúgíʼ” (Revelación 4:11). Mú maski ajndu xúʼko̱ científicos tséjmiin gúyáá dí rígá ga̱jma̱a̱ ‹idún dí rígá náa a̱jkiu̱ún›, maski ajndu nanigu̱nʼ wéñuʼ rí nduyáá ga̱jma̱a̱ idún (Efesios 1:18). Mu makru̱ʼu̱lú rígi̱, muʼgíʼ mbá xkri̱da, dí manigulúʼ xúgíʼ rí nagui̱i̱ dí xóo niguma ga̱jma̱a̱ muʼthá rí na̱nguá xtáa mbáa bi̱ niʼni nindxu̱u̱ xóo rí manigulúʼ mbá cuadro mitsaan wéñuʼ mú nuʼthá rí nda̱wa̱a̱ tsáa niʼni rúʼko̱. ¡Mbaʼin xa̱bu̱ tsékumu̱ún kuyáá Dios ga̱jma̱a̱ xa̱bu̱ tséʼniún tsiánguá rí tsénimbu̱ún kuyáá!
(Jeremías 10:21-23) Numuu rí báxtúu túni rí májánʼ, ga̱jma̱a̱ nditháan tséyááʼ Jeobá. Ikha jngó tsíkru̱ʼu̱u̱n, ga̱jma̱a̱ xúgínʼ xujkiún bi̱ nuxniʼtsu̱u̱n mámbáa ni̱jkha̱”. 22 ¡Atadxun! ¡mbá rí majuiʼthá! Gi̱jyooʼ ni̱ʼkha̱ ma̱ngaa mbá gamiéjunʼ náa ku̱ba̱ʼ dí rígá xígií náa norte, mu maʼni rí maguanáa ku̱ba̱ʼ ndrígóo Judá, náa makuwá xuwán xáná. 23 Oh Jeobá, ikhúúnʼ nda̱yo̱o̱ májánʼ rí xa̱bu̱ numbaaʼ na̱nguá kaʼyoo maʼtañajuminaʼ. Asndu má rakaʼyoo maʼthí xú káʼnii maxtáa.
w15-S 1/9 15 ¶1
Lá naku̱ma̱ʼ rí Dios niʼni nduwánʼ ráʼ.
Xúgíʼ gamiéjunʼ rí xtáa rarígá náa numbaaʼ nasngájma rí xóo eʼthá ñajunʼ xa̱bu̱ numbaaʼ na̱nguá májánʼ. Mú raʼkháa imbóó rí ikhiin tseguwáʼ ku̱ñu̱u̱n rí tsímáá o rí makuwáanʼ májánʼ, ikhiin phú eni gachíí Ku̱ba̱ʼ. Ikha jngó náa Biblia naʼthí: “Xa̱bu̱ numbaaʼ na̱nguá kaʼyoo maʼtañajuminaʼ” (Jeremías 10:23). I̱ndó á mu Dios naʼtáñajunʼ náa numbaaʼ ma̱ndoo makuwáanʼ tsímáá kámuu, gagi ga̱jma̱a̱ májánʼ; xúʼko̱ eyoo ikhaa makuwaanʼ (Isaías 45:18).
Guʼyááʼ rí gíʼdoo numuu
(Jeremías 9:24) “Numuu bi̱ naʼnimbamínaʼ gaʼnimbamínaʼ ga̱jma̱a̱ numuu rígi̱: Rí nakro̱ʼo̱o̱ ga̱jma̱a̱ gíʼdoo ku̱ma̱ ndrígóʼ, rí ikhúúnʼ ni̱ndxu̱ʼ Jeobá, Bi̱ tsétumuu ngajua ndrígóo, rí jmbu ga̱jma̱a̱ bi̱ naʼtáñajunʼ májánʼ náa ku̱ba̱ʼ; numuu dí rígi̱ naniguʼ wéñuʼ”, eʼthí Jeobá.
w13-S 15/1 20 ¶16
Ayuʼ kanuu má xúʼko̱ náa Jeobá
16 Májánʼ nindxu̱u̱ nguáná rí matanimbamínaʼ. Mbá xkri̱da, gíʼmaa muʼnimbaʼumíjna o maʼdxulú numuu rí ni̱ndxu̱lú xa̱bi̱i̱ Jeobá (Jer. 9:24). Rí awáán gaʼndulu kuʼyamijná mambáyulúʼ muraʼwíí májánʼ rí muʼni mu xúʼni̱ gachíí xtángoo rí najmulú. Mú á mu nduʼyáá rí itháan gíʼdoo numuu rí endxaʼwáá edxu̱lúʼ ga̱jma̱a̱ ñajunʼ rí kuaʼdáá maʼni rí mutsingumijná náa Jeobá (Sal. 138:6; Rom. 12:3).
(Jeremías 11:10) Nitangi̱ín náa raʼkhí rí nini xiʼñúnʼ, bi̱ ninigaʼduunʼ munimbu̱ún ajngóoʼ. Ikhiin nigún kidxu̱únʼ eʼwíínʼ dios ga̱jma̱a̱ nini ñajúnʼ. Náa goʼwóo Israel ga̱jma̱a̱ náa goʼwóo Judá túnimbaníí rí nimbánuʼ gajmíi̱nʼ xiʼñúnʼ.
w07-S 15/3 9 ¶2
Rí itháan nagajnuriyoo náa libro ndrígóo Jeremías
3:11-22; 11:10-12, 17. Náa numuu dí Jeremías niʼthí ga̱jma̱a̱ numuu reino dí na̱ʼkha̱ náa norte dí gu̱wa̱ʼ tribu á mu Samaria niguma gámbáa nákha tsiguʼ 740 dí tsiguʼ ginii rá. Numuu rí niguma gámbáa Jerusalén tsiguʼ 607 raʼkháa i̱ndó ninindxu̱u̱ mbá ajngáa ndrígóo Jeobá rí niʼthí magíʼnuu Judá ma̱ngaa má ga̱jma̱a̱ mbá xúgíʼ xuajen Israel (Ezequiel 9:9, 10). Nda̱wa̱á rí niguma gámbáa, xúgíʼ rí kaʼñún reino ndrígóo gu̱wa̱ʼ tribu xóó kaʼñún náa Jerusalén. Gaʼyee ndrígóo Dios xóó nithi rí maguaʼniin israelitas.
Migixnuu Biblia
(Jeremías 11:6-16) Ga̱jma̱a̱ Jeobá niʼthúunʼ: “Arathá xúgíʼ ajngáa rígi̱ náa xuajen Judá ga̱jma̱a̱ náa calles ndrígóo Jerusalén: ‹Gudxawíínla ajngáa rígi̱ rí nimbánuu, ga̱jma̱a̱ gunimbanííla. 7 Numuu rí ikhúúnʼ ni̱thu̱u̱n pa̱jnu̱ xiʼñála mbiʼi rí nini magajnún náa ku̱ba̱ʼ ndrígóo Egipto asndu mbiʼi xúgi̱, na̱thu̱u̱n má xúʼko̱: “Gunimbaníí ajngóoʼ”. 8 Mú ikhiin túdxawíín ga̱jma̱a̱ túgíiʼ edxu̱ún, numuu rí mámbáa rí ikhiin nini xó má niʼthún a̱jkiu̱ún, rí xkawiʼ; ikha jngó ni̱ʼkhá ka̱gu̱ʼ ajngóo ndrígóo pacto rí nitañájunʼ munimbaníí, mú túnimbaníí›”. 9 Ma̱ngaa, Jeobá niʼthúunʼ: “Xa̱bu̱ bi̱ kuwa náa Judá nuxuximi̱jna̱ ga̱jma̱a̱ xa̱bu̱ bi̱ kuwa náa Jerusalén. 10 Nitangi̱ín náa raʼkhí rí nini xiʼñúnʼ, bi̱ ninigaʼduunʼ munimbu̱ún ajngóoʼ. Ikhiin nigún kidxu̱únʼ eʼwíínʼ dios ga̱jma̱a̱ nini ñajúnʼ. Náa goʼwóo Israel ga̱jma̱a̱ náa goʼwóo Judá túnimbaníí rí nimbánuʼ gajmíi̱nʼ xiʼñúnʼ. 11 Mú rígi̱ rí naʼthí Jeobá: ‹Atayáá, ma̱ʼkhá ka̱yo̱ʼ mbá gamiéjunʼ náa ikhiin náa xándoo makáwíin; índo̱ gúthunʼ rí mambáñun xadxawún. 12 Ga̱jma̱a̱ náa xuajen Judá ga̱jma̱a̱ náa xa̱bu̱ bi̱ kuwa náa Jerusalén mbaʼyóoʼ magún ga̱jma̱a̱ mutún rí mambáñun dioses bi̱ nurkuní náa inún, mú xúni̱ káwíin mbiʼi rí garigá gamiéjunʼ. 13 Numuu rí dioses ndrígáʼ niguánu ninindxu̱ún mbaʼin xó má mbaʼa xuajen ndrígáʼ, oh Judá; ga̱jma̱a̱ nitsiji mbaʼa altar dí raʼkhí wéñuʼ xó má mbaʼa calles ndrígóo Jerusalén, altar mu murkuní náa inuu Baal›. 14 Ikháánʼ, xáratajkáan ga̱jma̱a̱ numuu xuajen rígi̱, ga̱jma̱a̱ xárata rí mambáñun ní má tsajkhun, numuu rí xadxawun índo̱ gúthunʼ ga̱jma̱a̱ numuu gamiéjunʼ ndrígu̱ún. 15 Ndiéjunʼ ñajunʼ gíʼdoo bi̱ nandoʼ ka̱yo̱o̱ náa goʼwóoʼ, mu mbaʼin rí ikhiin muni dí raʼkhí ráʼ. Lá ga̱jma̱a̱ xuwiʼ rí kaʼwu matani rí xáʼkha̱nú gamiéjunʼ náa ikháánʼ ráʼ. Lá ma̱ʼdxa̱ʼ mbiʼi rúʼko̱ ráʼ. 16 Jeobá niʼthí rí ni̱ndxa̱ʼ xóo Olivo maxaʼ, mitsaan xndúu. Ga̱jma̱a̱ mbá aʼwá gakhi̱i̱, ikhaa niʼni makamuu aguʼ, ga̱jma̱a̱ nimigu ñawúunʼ.
MARZO 27–ABRIL 2
GÍʼDOO NUMUU RÍ NA̱ʼKHA̱ NÁA BIBLIA | JEREMÍAS 12-16
“Israel nagumuu kaʼyoo Jeobá”
(Jeremías 13:1-5) Rígi̱ rí niʼthúunʼ Jeobá: “Ayuʼ ga̱jma̱a̱ aratsi mbá cinto ndrígóo lino, ga̱jma̱a̱ atruʼwáá náa itsu̱ tsaguaʼ, mú xátaxuʼmáʼ náa iyaʼ”. 2 Ikha jngó nitsi cinto xó má niʼthúunʼ Jeobá ga̱jma̱a̱ niro̱ʼo̱o̱ náa itsu̱ tsaguʼ. 3 Ga̱jma̱a̱ Jeobá niʼthúunʼ rí maʼni a̱jma̱ nuthu: 4 “Ayá cinto rí niratsi, dí nitruʼwáá náa itsu̱ tsaguaʼ ga̱jma̱a̱ ayuʼ jchááʼ náa Éufrates, ga̱jma̱a̱ atarkaʼwu náa tsúwoʼ xpátsí”. 5 Ikhú ni̱jkhá ga̱jma̱a̱ nirkaʼwu náa Éufrates, xó má niʼthúunʼ Jeobá.
jr-S 51 ¶17
Atie̱wa̱a̱n a̱jkia̱nʼ rí xáʼni nduwáanʼ
17 Mu Jeremías maʼnimbánuu májánʼ ñajunʼ, ndi̱yo̱o̱ maʼnimbo̱o̱ ikha ndrígóo Dios. Á mu ikháanʼ kuwáanʼ xóo nixtáa ikhaa, lá munimbaníí ikháanʼ ráʼ. Mbá mbiʼi, Jeobá niʼthúu̱n dí mbayáaʼ mbá cinto ndrígóo lino ga̱jma̱a̱ maroʼóo náa itsu̱ tsaguʼ. Nda̱wa̱á niʼtáñajunʼ ma̱ʼga̱ asndu náa mañu Éufrates. Á mu nduʼyáá mapa náa ni̱jkha̱, mbuʼyáá dí rígá mbá 500 kilómetros dí mitsínguáanʼ. Índo̱ xtáa má ikhí, Jeremías ndiyóoʼ markaʼwu náa tsúwoʼ xpátsí ga̱jma̱a̱ mata̱nga̱a̱ náa Jerusalén. Nda̱wa̱á Dios nindo̱ʼo̱o̱ rí maʼgá gáyáa cinto (atraxnuu Jeremías 13:1-9). Rí mbá xúgíʼ, Jeremías ni̱jkha̱ mbá 2,000 kilómetros. Tikhun bi̱ nutanumáá Biblia niʼniún tsiánguá dí Jeremías ni̱jkha̱ mitsínguánʼ wéñuʼ ga̱jma̱a̱ mba̱yu̱ʼ gu̱nʼ (Esd. 7:9). Mú rúʼko̱ rí Dios niʼthúu̱n maʼni ga̱jma̱a̱ Jeremías niʼnimbánuu.
(Jeremías 13:6, 7) Mú nda̱wa̱á dí ninújngoo mba̱yu̱ʼ mbiʼi Jeobá niʼthúunʼ: “Atuxaaʼ, ayuʼ náa Éufrates, ayuʼ gíyáa cinto dí nitha̱nʼ matarkaʼwu ikhí”. 7 Xúʼko̱ ma nini, ni̱jkhá náa Éufrates ga̱jma̱a̱ niríyaaʼ cinto dí nirkaʼwu ga̱jma̱a̱ ¡atayáá!, cinto niguámbáa mbá kayuʼ.
jr-S 52 ¶18
Atiewa̱a̱n a̱jkia̱nʼ rí xáʼni nduwáanʼ
18 Gundxaʼwamíjna̱ rí gaʼyee na̱jkha̱ náa kúbá ndrígóo Judea mu maʼga̱ náa Éufrates ga̱jma̱a̱ nda̱wa̱á, asndu xú káʼnii rí kamba̱a̱ gagujtuun, ninújngoo náa ku̱ba̱ʼ mixooʼ. ¡Xúgíʼ rúʼko̱ niʼni mu markaʼwu mbá cinto ndrígóo lino! Rí mba̱yu̱ʼ mbiʼi rí nda̱wa̱á Jeremías niʼni rí xa̱bu̱ bi̱ kuwa mijngii maʼndún mbuyáá náa ni̱jkha̱. Índo̱ nitanga̱a̱ nánguá kayá cinto. Nda̱wa̱á, Dios niʼthúu̱n mbu̱júu̱ rí maʼga̱ mitsínguánʼ mu maʼga̱ gáyáa cinto, mú rí xúgi̱ niʼga ga̱jma̱a̱ ‹niguámbáa mbá kayuʼ›. Ramiʼskhoo mundxaʼwamíjna̱ dí rúʼko̱ nindxu̱u̱ mingíjyúuʼ wéñuʼ ga̱jma̱a̱ ragíʼdoo numuu. Mú Jeremías tandxa̱ʼóo edxu̱u̱ xúʼko̱ kaʼnii ga̱jma̱a̱ niniñuʼ rí Jeobá maʼtáñajunʼ. Ikhaa táʼthi rí xáʼga̱, ikhaa niʼnimbo̱o̱.
(Jeremías 13:8-11) Ikhú ni̱ʼkha̱ ajngóo Jeobá náa ikhúúnʼ: 9 “Xúgi̱ eʼthí Jeobá: ‹Xúʼko̱ mani gámbáa dí nakuximinaʼ Judá ga̱jma̱a̱ dí naʼnimbamínaʼ Jerusalén. 10 Xa̱bu̱ ra̱míjínʼ bugi̱ bi̱ tsíñún gunimbaníí ajngóoʼ, dí nuni xó má eyoo a̱jkiu̱ún ga̱jma̱a̱ nagún náa kidxu̱únʼ eʼwíínʼ dios ga̱jma̱a̱ nuni ñajúnʼ, ma̱ngaa maʼga̱nú mani̱ndxu̱u̱ xóo cinto rígi̱ rí tséjmaa mbá kayuʼ›. 11 ‹Numuu rí xóo cinto xtoʼóo náa itsu̱ tsaguʼ mbáa xa̱biya̱, xúʼko̱ nini rí goʼwóo Israel ga̱jma̱a̱ xúgíʼ goʼwóo Judá marigá náa ikhúúnʼ›, eʼthí Jeobá, ‹mu maguánu mani̱ndxu̱ún xuajñuʼ, mbá mbiʼyuuʼ, ga̱jma̱a̱ rí muni mbu̱u̱n ga̱jma̱a̱ mbá rí mitsaan. Mú túnimbu̱ún.›
jr-S 52 ¶19-20
Atiewa̱a̱n a̱jkia̱nʼ rí xáʼni nduwáanʼ
19 Índo̱ rí ni̱jkha̱ a̱jma̱ nuthu, Jeobá niʼthúu̱n Jeremías náa numuu niʼni xúʼko̱ kaʼnii. Rí niʼni Jeremías nimbáyúu mu maʼnirataminaʼ mu maʼthúún xa̱bu̱ mbá ajngáa rí gíʼdoo numuu: “Xa̱bu̱ ra̱míjínʼ bugi̱ bi̱ tsíñún gunimbaníí ajngóoʼ, dí nuni xó má eyoo a̱jkiu̱ún ga̱jma̱a̱ nagún náa kidxu̱únʼ eʼwíínʼ dios ga̱jma̱a̱ nuni ñajúnʼ, ma̱ngaa maʼga̱nú mani̱ndxu̱u̱ xóo cinto rígi̱ rí tséjmaa mbá kayuʼ” (Jer. 13:10). ¡Nindxu̱u̱ mitsaan wéñuʼ xóo eʼsngáa Jeobá! Rí niʼnimbo̱o̱ májánʼ Jeremías rí niʼthúu̱n Jeobá ga̱jma̱a̱ mbóo rí asndu xóo ragíʼdoo numuu, mú náa Jeobá nigiʼdoo numuu. Ikhaa nindoo ma̱ʼga̱nú asndu náa a̱jkiu̱ún xa̱bu̱ (Jer. 13:11).
20 Bi̱ ni̱ndxu̱lú cristianos dí mbiʼi xúgi̱ na̱nguá eyóoʼ mu̱ʼgua̱ mbaʼa kilómetro mu mu̱ʼgua̱ kuʼyúlú mbá ajngáa dí na̱ʼkha̱ rijma̱a̱. Mú rí xóo kuwáanʼ maʼniún tsiánguá xa̱bu̱ bi̱ kuwa mijngii náa kuwáanʼ o xa̱bu̱ bi̱ nuniʼniún rí asndu mutanumulú. Mbáa rí xóo naguʼwúnlú xtíñúlú, rí nuraʼwíí muʼnigajmaa, ñajunʼ rí nuʼni o asndu rí nundxa̱ʼwáá edxu̱lúʼ ga̱jma̱a̱ numuu iya najnga̱a̱. Lá kuwáanʼ xawii mu muʼnimbaníí ikha ndrígóo Dios xó má Jeremías ráʼ. Á mu nuniʼñánʼ rí Dios maʼsngóo a̱jkiu̱lú, mbáa marigá mbiʼi rí ma̱ndoo muʼtáraʼa májánʼ. Ma̱ngaa mambáyulúʼ kámuu rí muʼnimbulúʼ xtángoo ndrígóo Jeobá rí na̱ʼkha̱ náa Ajngá rawunʼ ga̱jma̱a̱ mundrígú ikha rí nuxnulu ñumbáá bi̱ jmbiin. Ma̱ndoo muñewa̱a̱n mu xáʼni nduwánʼ a̱jkiu̱lú ga̱jma̱a̱ manindxu̱lúʼ xóo Jeremías. Ikha jngó guniʼñáʼ rí Jeobá maʼsngúlú; guniʼñáʼ rí maʼniáanʼ xóo mbá vaso rí magiʼdoo numuu ga̱jma̱a̱ majmiuu kámuu mbiʼi.
it-S 386 ¶2
ITSU̱ TSAGUʼ
Jeobá niʼthí rí guʼwá ndrígóo Israel ga̱jma̱a̱ Judá ninindxu̱u̱ xóo cinto náa Itsu̱ tsaguʼ; ikhaa niroʼóo mijngii mu maʼni mba̱a̱ ga̱jma̱a̱ mbaʼyoo mitsaan. (Jer 13:11.) Rí nijuiʼtáriyaʼ ga̱jma̱a̱ numuu Jesucristo rí naroʼóo cinto náa itsu̱ tsaguʼ nandoo gáʼthúu̱n rí maʼtáñajunʼ májánʼ ga̱jma̱a̱ cinto rí naroʼóo náa smídúu nandoo gáʼthúu̱n rí mani̱ndxu̱u̱ jmbii. Rígi̱ nandoo gáʼthúu̱n rí xúgíʼ rí gáʼni mani̱ndxu̱u̱ jmbu. Xó má mbá cinto naxnúu tsiakii xa̱bu̱, xúʼko̱ má rí jmbu gaxnúu tsiakii Juez bi̱ nigíʼ Jeobá. (Isa 11:1, 5.)
Guʼyááʼ rí gíʼdoo numuu
(Jeremías 12:1, 2) Ikháánʼ ni̱ndxa̱ʼ jmbii, oh Jeobá, índo̱ naxiéʼkhá náa inaʼ, índo̱ natha̱nʼ ga̱jma̱a̱ numuu rí jmbu. Náa numuu rí kambu̱ún ndrígu̱ún xa̱bu̱ bi̱ ra̱míjínʼ nagájnuu májánʼ, rí xúgínʼ bi̱ nuninduwaʼ tsixmiéjunʼ ráʼ. 2 Ikháánʼ nitambáñun ga̱jma̱a̱ ikhiin niguanún ikhí. Naganun ga̱jma̱a̱ naguma tsajkurámiinʼ. Xtaa mijngii náa rawúnʼ, mú mirájñuʼ náa a̱jkiu̱ún.
(Jeremías 12:14) Rígi̱ rí niʼthí Jeobá ga̱jma̱a̱ numún xúgínʼ xa̱bu̱ ra̱míjínʼ bi̱ kuwa mijngii náa xtáá, bi̱ nurajtuun rí ikhúúnʼ nixnu̱u̱n Israel, xuajen ndrígóʼ: “Maxkawíin náa ku̱ba̱ʼ ndrígu̱ún; ga̱jma̱a̱ maxkriyaaʼ goʼwóo Judá náa ikhiin.
jr-S 118 ¶11
Lá nuraximíjna̱ mbéjtsi “náa xtáa Jeobá” rá.
11 Jeremías niʼniuu tsiánguá índo̱ ndiʼyoo rí xa̱bu̱ bi̱ ra̱míjínʼ guáʼdáá wéñuʼ, ga̱jma̱a̱ rígi̱ niʼthúu̱n Jeobá (atraxnuu Jeremías 12:1, 3). Maski ajndu ikhaa táʼndoo mbaʼyoo náa numuu eʼni xúʼko̱ Jeobá nindoo rí maxtiʼña̱a̱ graxe̱ ndrígóo. Rí niraxi nisngájma rí nimbáxu̱u̱ májánʼ ga̱jma̱a̱ Dios, xó má eʼni mbáa ada̱ ga̱jma̱a̱ anu̱u̱. Jeremías tákro̱ʼo̱o̱ náa numuu rí judiós bi̱ nuni dí ra̱májánʼ naguáʼdáá wéñuʼ. Lá ni̱jkha̱nú ndiʼyoo náa numuu xáʼ. Xúʼko̱, Jeobá niʼthúu̱n rí maʼni gámbáa bi̱ ra̱májáánʼ (Jer. 12:14). Índo̱ ndiʼyoo xú káʼnii niriʼña̱a̱ rí niʼtákáñuu niʼni rí maku̱mu̱u̱ kaʼyoo itháan Dios. Rígi̱ niʼni rí maʼtákáñuu itháan Anu̱u̱ ga̱jma̱a̱ maʼthúu̱n rí gíwanʼ náa a̱jkiu̱u̱n.
(Jeremías 15:17) Tséʼgúnʼ mijngii gajmíi̱nʼ bi̱ nuthi ajngáa mbi̱ji̱, mu maʼdxuʼ. Numuu ñawáanʼ naʼgúnʼ mbáwun, numuu dí nirígá sia̱nʼ náa ikhúúnʼ.
w04-S 1/5 11 ¶16
Gaguaʼdáá tsiakii xóo Jeremías
Guñewa̱a̱n tsíin mumbaxúlú gajmiúlú
16 Jeremías niʼthí dí nirígá imbo̱o̱ rí nixnúu tsiakii, índo̱ niʼthí: “Tséʼgúnʼ mijngii gajmíi̱nʼ bi̱ nuthi ajngáa mbi̱ji̱, mu maʼdxuʼ. Numuu ñawáanʼ naʼgúnʼ mbáwun, numuu dí nirígá sia̱nʼ náa ikhúúnʼ” (Jeremías 15:17). Gaʼyee nindoo maxtáa mbáwíi ki xóo rí mambaxúu gajmíi̱n bi̱ muni̱i̱ maʼni dí raʼkhí, ga̱jma̱a̱ ikháanʼ ni̱ndxu̱lú xúʼko̱ kaʼnii. Garmáʼáan a̱jkiu̱lú má xúʼko̱ rí niʼthí apóstol Pablo rí á mu nambáxulúʼ gajmiúlú “bi̱ nuni dí raʼkhí” magún kudáanʼ muniʼñáʼ ruʼni dí májánʼ. Asndu dí májánʼ rí niʼníí eʼnilú (1 Corintios 15:33).
Migixnuu Biblia
(Jeremías 13:15-27) Gudxawíín ga̱jma̱a̱ guʼgíʼ edxa̱la. Xúxuxímijna, numuu rí Jeobá má niʼthí. 16 Guxna̱a̱ gamajkhu Jeobá Dios ndrígála, nákha xóó ikhaa tséʼni maʼni kríná ga̱jma̱a̱ nákha xóó tsejngrádáanʼ náa kúbá índo̱ na̱jkha̱ rakhííʼ. Ga̱jma̱a̱ muguaʼthi̱i̱n rí mambiʼi, mú ikhaa maʼni rí makrina mbiiʼ; maʼni rí majníʼ wéñuʼ du̱u̱n. 17 Á mu ikháanʼ tsíyala gudxawíín rígi̱, ngo̱ʼo̱o̱ gámbi̱ya̱ʼ ga̱jma̱a̱ numuu rí nuni mbaʼumíjna̱, maxidíí mba̱ji̱nʼ iyaʼ iduʼ, náa iduʼ gaʼdatígú iyaʼ iduʼ, numuu rí mugiu̱u̱ Jeobá ni̱jkha̱ kiʼdiin. 18 Aratháán rey ga̱jma̱a̱ ru̱dúu̱ rey, ‹gutrigáanʼ náa itháan mijmbaʼ, numuu rí majpátrigu corona rí mitsaan rí grígu edxa̱la›. 19 Xuajen dí rígá náa sur nigúguáa, nda̱wa̱a̱ tsáa mambáʼtoo. Xúgíʼ xuajen Judá ni̱jkha̱ kiʼdiin. Ni̱jkha̱ kiʼdiin xúgínʼ. 20 Ataxúxi̱ idaʼ ga̱jma̱a̱ atayáá bi̱ naguwáʼ xígií náa norte. Náa kúwi̱i̱n mugu̱ bi̱ nijuixnáʼ, mugiaʼ bi̱ mitsiʼñíin rá. 21 Ndiéjunʼ gárata á mu gamiéjunʼ rí natraʼníí na̱ʼkha̱ náa bi̱ nambáxa̱ʼ májánʼ gajmiáanʼ rá. Lá xáraʼdáá gaʼkhu ikháánʼ xóo gaʼkhu rí nagiʼdoo mbáa a̱ʼgu̱ bi̱ maxtáa a̱ʼdióo ráʼ. 22 Ga̱jma̱a̱ índo̱ gárata náa awúu̱n a̱jkia̱nʼ: ‹Náa numuu rí nagíʼnuʼ rígi̱ rá.› Numuu rí nitani̱ dí ra̱májánʼ wéñuʼ niríya kaʼyaʼ jnáwanʼ rí xtagíʼ; nini gínáa xkawiʼ wéñuʼ íxtuun rajkuáaʼ. 23 Lá ma̱ndoo mbáa cusita mariʼkhu̱u̱ rí xú kiexu̱u̱ o mbáa i̱ndi̱i̱ʼ mixtíi mariʼkhu̱u̱ mancha ndrígóo ráʼ. Á mu xúʼko̱ ikháanʼ mangáanʼ ma̱ndoo muni rí májánʼ, bi̱ nijmañala muni dí ra̱májánʼ. 24 Ga̱jma̱a̱ mada̱ʼ asndu náa xó má eni ga̱jma̱a̱ xa̱do̱o̱ rí nangijtáanʼ eʼni giñánʼ dí na̱ʼkha̱ náa ku̱ba̱ʼ mixooʼ. 25 Rígi̱ rí kaʼyaʼ ikháánʼ, rí niñéwa̱n mu maxna̱ʼ”, eʼthí Jeobá, “numuu rí nigumaʼ xta̱yo̱ʼ ga̱jma̱a̱ naku̱ma̱ʼ xtayáá rí minduwaʼ. 26 Ga̱jma̱a̱ ikhúúnʼ makuxí jnáwanʼ náa inaʼ, ga̱jma̱a̱ makujmáán tsaʼtsánʼ, 27 aʼkhá rí natani ga̱jma̱a̱ rí natatsaʼwá, aʼkhá rí nataxúdaminaʼ ga̱jma̱a̱ tsíti̱ya̱ʼ nditháan índo̱ natagujuaminaʼ. Náa inuu kúbá, náa xaná, ndi̱yo̱o̱ xúgíʼ rí xkawiʼ rí natani. ¡Gíná ikháánʼ, oh Jerusalén! Asndu nguáná gánindxa̱ʼ mitsagán rá.”